Epoka baroko XVI-XVIII w.

1. Omów krótko podstawy filozoficzne epoki baroko. Podaj nazwiska filozofów I zreferuj ich poglądy.

Wielki kryzys:

• głęboka wiara w godność i moc człowieka powoli zaczęła ustępować zwątpiniu;

• przez Lutra ruch reformacyjny, burzy się jedność chrześcijańskiego świata. W Europie XVI w. religię trzeba wybierać;

• na wolnego człowieka spada odpowiedzialność za decyzję o swój los, zbawieniu lub potępieniu. Wolność wyboru staje się ciężarem ponad ludzkie siły. Nie ma prawdziwych autorytetów.

• Próbą wprowadzenia porządku był sobór w Trydencji (1545-1563), podczas którego sformułowana została oficjalna nauka Kościoła katolickiego. Był to początek kontrreformacji wielkiego ruchu zmierzającego do odnowy Kościoła, skierowanego zarazem przedciwko różnowiercom.

• Głównymi szermierzami kontrreformacji byli jezuici – idea absolutnego posłuszeństwa. Wyróżniali się wysokim poziomem intelektualnym, szczególną troskę przywiązywali do edukacji młodzieży. Ważnym orężem w działolności zakonu była sztuka, dalej poezja i dramat.

BAROK

Od końca wieku XVI do połowy XVIII trwa epoka baroku. Budowle kapią od złota, przepychu, teatralności, mnóstwa szczegółów. W literaturze i filozofii spotykamy równocześnie mistycyzm (intuicja i objawienie jako najwyższe formy poznania) i nakaz używania życia. Występuje asceza (umartwienie ciała, wyrzeczenie się przyjemności i wygód) i radowanie się jako forma obcowania ze Stwórcą. Poezja pełna jest figur retorycznych i ozdobników.

Sama nazwa „barok" pochodzi z wl. barocco - przesadny, dziwny.

W filozofii tworzą swe szkoły Spinoza, Pascal, Leibnitz, w ma­larstwie Rubens, Rembrandt, Velasquez. Powstaje wiele pełnych przepychu pałaców, np. w Wilanowie, Łańcucie, rezydencja Zamojskich w Zamościu. Kościoły barokowe (np. św. Anny w Krakowie) charakte­ryzują się szeroką nawą główną i bocznymi nawami służącymi jako kaplice, dekoracyjnymi wieżami, ozdobami.

Barok wykształca dwa wzorce kultury: szlachecki i magnacko-dworski.

Nurt szlachecki czerpał z renesansowej wizji „swojszczyzny", „wsi spokojnej", z tradycji sarmackiej. Tu należy wspomnieć, że szlachta przypisywała sobie pochodzenie od walecznego rodu Sarmatów, co upo­ważniało jądo roli warstwy rządzącej chłopami i mieszczanami. Szlachcic-Sarmata gani! cudzoziemszczyznę, nie kwapił się do poznawania języków, obyczajów i kultury innych krajów.

Drugi nurt kultury baroku, to nurt magnacko-dworski. Cenił on literaturę i sztukę europejską, modę w ubiorach, obce języki, wykształcenie. Z niechęcią odnosił się do sarmatyzmu, widząc w nim zacofanie, sejmikową hałaśliwość, chęć odrzucania wszelkich zmian w państwie, niechęć do reform i innych wyznań niż katolicyzm.

W epoce baroku działają w Polsce luteranie i kalwini, wiele mniej­szości, jak np. Tatarzy czy Turcy wyznaje mahometanizm, Ukraińcy, Niemcy, Czesi mają własne wyznania. Z jezuitami na czele rozwija się kontrreformacja, która pragnie zwycięstwa katolicyzmu. Powoduje to liczne konflikty, rozpalane głównym konfliktem między uciskanymi chłopami a uprzywilejowaną szlachtą. W 1648 roku wybucha krwawy bunt Bohdana Chmielnickiego.