3.3 Chińskie wizje rzeczywistości międzynarodowej

Chiny wkroczyły w okres wielkich reform, gdy lansowana przez Mao Zedonga polityka budowy ustroju komunistycznego skompromitowała się totalnie po rewolucji kulturalnej, a ostatecznie załamała po śmierci chińskiego przywódcy. Zapoczątkowany w 1978 r. proces transformacji gospodarki doprowadził Chińską Republikę Ludową do liczącej się pozycji w gospodarce światowej. Państwo Środka jako pierwsze na świecie rozpoczęło demontaż komunizmu jako systemu społeczno-gospodarczego, zachowując zarazem jego instytucje polityczne (można mówić o komunistycznym państwie bez komunistycznej ideologii). Dzięki tym zabiegom Chiny stały się jednym z najdynamiczniej rozwijającym się obszarem świata z nieprzerwanym od wielu lat wzrostem gospodarczym rzędu 9%-10% PKB rocznie. Bezprecedensowy rozwój wywarł przeogromny wpływ na relacje polityczne i społeczne, całkowicie przeobrażając obraz chińskiego społeczeństwa oraz istotnie zmieniając struktury państwowe⁴⁶. Warto zaznaczyć, że Chińczycy nie wspominają etapu komunizmu tak źle jak narody Europy Środkowej i Wschodniej. Systemu tego nie narzucono z zewnątrz, lecz budowali go sami Chińczycy. A przyniósł on nie degradację cywilizacyjną kraju i półkolonialną niewolę, lecz elementarny porządek, szybki rozwój gospodarczy, znaczny wzrost dobrobytu, a ponadto suwerenność i dumę z odzyskanej godności narodowej .

Decyzja polityczna, która zapoczątkowała fundamentalne zmiany ekonomiczne zapadła w grudniu 1978 r., na którym ogłoszono tzw. trzyletni plan regulacji gospodarki, mający stworzyć trwałe podstawy dla jej modernizacji. Założono wówczas, że Chiny staną się krajem wysoko rozwiniętym na początku XXI wieku. Za kluczowy czynnik realizacji tego celu uznano rozwój stosunków gospodarczych ze wszystkimi krajami, niezależnie od ich systemu społeczno-ekonomicznego. W praktyce oznaczało to świadome powiązanie rozwoju gospodarczego ChRL z rozwojem stosunków gospodarczych z wysoce rozwiniętymi krajami kapitalistycznymi . Jakie były przesłanki, które kierowały reformatorską grupą skupioną wokół Deng Xiaopinga? Przede wszystkim byli świadomi cywilizacyjno-technologicznego zacofania wobec innych ówczesnych potęg gospodarczych świata, a niski poziom rozwoju spychał Chiny na margines polityki globalnej i praktycznie uniemożliwiając definiowanie interesów politycznych w kategoriach imperialnych. Przywódcy chińscy nie mogli też pozostać obojętni wobec dramatycznej wręcz nędzy własnego kraju ? w 1978 r. Państwo Środka pozostawało jednym z uboższych krajów świata z dochodem nie przekraczającym 250 USD na głowę jednego mieszkańca. Ponadto za gigantycznym przyrostem demograficznym nie nadążała zupełnie niewydajne skolektywizowane rolnictwo. Czynnik demograficzny był w tej sytuacji bardzo poważnym argumentem na rzecz modernizacji i reform, ponieważ tylko nowa polityka demograficzna i nowa polityka rolna mogła zapobiec realnej groźbie głodu. Jednak jak wskazuje Waldemar Dziak w książce Chiny u progu XXI wieku, najważniejszym punktem odniesienia i źródłem autentycznej inspiracji oddziaływującej na wyobraźnię zespołów przywódczych Chin był pouczający przykład małych azjatyckich tygrysów: Tajwanu, Korei Południowej, Hongkongu i Singapuru. Szczególnie liczył się przykład Tajwanu, ?zbuntowanej prowincji?, który odniósł bezprecedensowy sukces gospodarczy bez konieczności uciekania się do demokracji, za to z silną władzą centralną, permanentnym stanem wyjątkowym i interwencjonizmem państwa⁴⁷ .

Nie należy zapominać, że Chiny poprzez forsowną modernizację i rozwój gospodarczy jedynie wracają na należne im miejsce w światowej ekonomii. Na początku XIX w., przed klęskami wojny opiumowej, Chiny jako samotny gigant zajmowały pierwsze miejsce pod względem produktu krajowego brutto, przypadało na nie bowiem 32% produktu całego globu, a jednocześnie ludność Chin stanowiła 36% ludności świata. Tak więc okres dotkliwej biedy Państwa Środka jest tylko ?wypadkiem przy pracy?, krótkim okresem w długiej historii tego kraju, wywołanym splotem niefortunnych historycznych zdarzeń (m.in. trzy wojny domowe i II wojna światowa) i latami siermiężnego komunizmu . ChRL otrząsnęła się jednak z letargu i już dzisiaj należy do ścisłej gospodarczej czołówki pod względem nominalnego PKB znajdując się na czwartym miejscu za USA, Japonią i Niemcami, jeżeli jednak liczyć PKB według parytetu siły nabywczej to azjatyckiego smoka wyprzedzają jedynie Stany Zjednoczone⁴⁸.

Chińskie sukcesy gospodarcze zostały okupione wysokimi kosztami społecznymi, jednak warto zadać sobie pytanie w jaki sposób to właśnie Chiny osiągnęły tak ogromny sukces po objęciu kursu na reformy i modernizację? Nie ulega wątpliwości, że również inne państwa azjatyckie stały się ekonomicznymi potęgami w okresie jednego pokolenia, lecz sukces chiński jest imponujący z powodu tempa wzrostu, skali rozwoju i ogromu państwa, a co za tym idzie wielkości problemów, które należało rozwiązać. Po początkowych sukcesach tzw. azjatyckich tygrysów, Chiny dołączyły do peletonu tych państw, a obecnie znalazły się wręcz na pierwszym miejscu pod względem wzrostu gospodarczego. Oskar Weggel w książce Chiny wskazuje, że recepta na sukces sprowadza się do ?wypracowanej w pocie czoła? skomplikowanej strategii 3 3 6. Składa się ona z trzech reguł ogólnych (równowaga, efektywność, eksport), trzech inwestycji (w gospodarkę, ludzi i na razie jeszcze słabo w środowisko) oraz sześciu klasycznych reguł zachowania, które po bliższym przyjrzeniu okazują się zarazem kapitalnymi cnotami gospodarczymi (wydajna praca, pilność, oszczędność, przedsiębiorczość ze skłonnością do ryzyka, brak tematów tabu i korporacjonizm). Elementy te nie mogą być rozpatrywane oddzielnie, gdyż stanowią organiczną całość .

Generalnie transformację gospodarki w Chinach przeprowadzono pod hasłem Czterech Modernizacji, które miały dotyczyć rolnictwa, przemysłu, nauki i techniki oraz obrony. Jednocześnie ChRL otworzyła się na kontakty z innymi państwami, zwłaszcza z bogatym Zachodem. Polityka ?otwarcia? zapoczątkowana przez Denga Xiaopinga potwierdzała, że chińska gospodarka może rozwijać się jedynie przy większym napływie technologii i kapitału, a obie te rzeczy osiągalne były za granicą. Za główny cel postawiono transfer nowoczesnych technologii, a realizowano go poprzez kontrakty z zagranicznymi firmami, które jednocześnie zapewniały napływ tak potrzebnego wtedy kapitału . To co rozumiano pod hasłem Czterech Modernizacji, w ciągu kilku lat przybrało formę radykalnych reform społeczno-gospodarczych. Na pierwszy ogień poszło rolnictwo ? już na początku reform podjęto decyzję o likwidacji systemu komun ludowych na wsi i wydzierżawiono ziemię chłopom. Logiczną konsekwencją tego kroku było wprowadzenie swobody w obrocie płodami rolnymi, za którą przyszła swoboda miejsca zamieszkania, co z kolei wywołało masową migrację chłopów do miast. Generalnie zakres ingerencji państwa w prywatne życie chłopów znacznie się zmniejszył . Plan Xiaopinga był prosty: chłopi mieli sami uprawiać ziemię, jeść wyprodukowane płody, a nadwyżki sprzedawać. Dzięki temu zlikwidował głód i stworzył pewne podstawy popytu na towary przemysłowe produkowane w ośrodkach miejskich. Reformy w rolnictwie stały się skuteczną drogą do rozwoju mniejszych miast i wsi. Wielu autorów podkreśla trafność decyzji o rozpoczęciu reform od tej gałęzi produkcji⁴⁹.

W 1979 r. dokonano też podstawowego zwrotu w planowanej strategii rozwoju przemysłu, kładąc nacisk na produkty konsumpcyjne, w ogromnej mierze przeznaczone na eksport. Postanowiono ograniczyć rozwój przemysłu ciężkiego, o tyle z powodu jego nieefektywności, co relatywnego niedostatku energii, a inwestycje zagraniczne miały wspomóc w stosunkowo niedorozwinięty przemysł lekki. Przedsiębiorstwom dano większą autonomię i wprowadzono elementy wolnego rynku. Wraz ze zmianami w rolnictwie, dało to silny bodziec zwiększający produkcyjność. Na wsi powstawały bogate chłopskie gospodarstwa, robiły też postępy przedsiębiorstwa przemysłowe . Kiedy reformy umożliwiły pewien zakres prywatnej inicjatywy i gry sił rynkowych, pilna potrzeba rozwoju kredytów doprowadziła do decentralizacji systemu bankowego. Chiński Bank Ludowy stał się głównym politycznym czynnikiem i nadzorcą banków zajmujących się specjalnie przemysłem i handlem, obcymi walutami, rolnictwem, ubezpieczeniami, a także budownictwem. Bank Ludowy i podporządkowane mu agencje, udzielając pożyczek zamiast dotacji, mogły przez ustaloną stopę procentową zachęcać do efektywności technologicznej modernizacji zakładów dla zwiększenia produkcji i podniesienia wydajności. Finansowanie różnych gałęzi przemysłu wspomagało emitowanie akcji, co dało ostatecznie powstanie rynku papierów wartościowych .

Za stworzeniem pewnej rynkowej infrastruktury miała pójść częściowa prywatyzacja państwowych firm. Chociaż w 1988 r. wprowadzono do chińskiej konstytucji zapis o ochronie własności prywatnej oraz uchwalono ustawy gwarantujące prawo do własności prywatnej i swobodę obrotu nią, z formalną prywatyzacją czekano do końca lat 90, kiedy władze przyzwoliły na szybką prywatyzację, z wyjątkiem kluczowych firm, których liczbę oceniano na pięć tysięcy. W stosunku do tych firm dokonano pewnych istotnych zmian w państwowym nadzorze właścicielskim. Zlikwidowano te ministerstwa, które zajmowały się szczegółowym planowaniem i nakazywaniem firmom, co mają produkować. Zakazano także prowadzenia biznesu wojsku, policji oraz urzędom państwowym i komitetom partyjnym .

W pierwszym etapie reform kluczowym krokiem było przyznanie dwóm południowym prowincjom Chin, Guandong i Fuijan, pełnej autonomii w dziedzinie handlu zagranicznego oraz utworzenie specjalnych stref ekonomicznych z olbrzymimi preferencjami dla inwestorów zagranicznych. W drugim etapie reform, datowanym na drugą połowę lat 80., poszerzono system stref ekonomicznych, otwierano na inwestycje zagraniczne kolejne miasta i regiony kraju, a ponadto pogłębiano i rozszerzano reformy realizowane po roku 1979. Dodatkowo kontynuowano zmiany regulacji powstały pozabankowe instytucje finansowe, zdecentralizowano system planowania i budżetowania, a także uwolniono dalsze ceny artykułów rynkowych. Zaniechano odprowadzania przez przedsiębiorstwa zysku, a ich związek z budżetem oparto na podatkach, co pozwoliło na ich usamodzielnienie finansowe oraz stosowanie przez nie bodźców materialnych⁵⁰. Wszystko to odbywało się przy jednoczesnym kontynuowaniu programu modernizacji kadr .

Jak wskazuje wspomniany już Oskar Weggel w swej publikacji, Chiny, podobnie jak Japonia i azjatyckie tygrysy, od momentu wdrażania reform przyjęły orientację proeksportową, zgodnie zresztą z duchem konfucjanizmu, bowiem rozdział 19 Wielkiej nauki Konfucjusza brzmi: ?Istnieje niezawodna recepta na bogactwo: niech będzie wielu produkujących, a mało konsumujących, bądźcie pilni w produkcji, lecz oszczędni w spożywaniu. Wówczas zapanuje dobrobyt?. W dziedzinie handlu zagranicznego maksyma ta sprowadzała się do żądania, by Chińczycy produkowali możliwie dużo, a nie-Chińczycy możliwie dużo konsumowali. Rozkwit handlu zagranicznego niesamowicie przyspieszył chiński wzrost gospodarczy (przez większość okresu dynamicznego rozwoju ekonomicznego Chin to eksport był głównym motorem napędowym), modernizację technologiczną i wzrost konkurencyjności . Dodatkowo, żeby jeszcze zwiększyć tę konkurencyjność, Chiny od początku procesu transformacji gospodarki są światowym liderem pod względem wskaźnika inwestycji w gospodarkę w relacji do PKB wyprzedzając takie potęgi jak Japonia, Niemcy czy USA . Należy ponadto nadmienić, że władze ChRL robią wszystko, żeby utrzymać jak najwyższy wskaźnik eksportu, w tym celu sztucznie zaniżając nawet kurs chińskiej waluty ? juana.

Warto wskazać, że chiński cud gospodarczy opiera się również w dużej mierze na taniej sile roboczej i niskich pozapłacowych kosztach pracy, zakazie strajków dla pracowników, niskich podatkach oraz braku (lub minimalnych) ograniczeń nakładanych na przedsiębiorstwa w dziedzinie ochrony środowiska. Wszystkie te czynniki przy jednoczesnych obietnicach dostępu do gigantycznego rynku zbytu przyciągały inwestorów zagranicznych. Nie bez znaczenia jest tutaj wynikający z konfucjanizmu tradycyjny szacunek wobec przedsiębiorczości i kult pracy. Dodatkowo, ogromną rolę w początkowym stymulowaniu inwestycji w Chinach odegrała chińska diaspora z całego świata, a w szczególności z krajów i regionów przez nią zdominowanych ? Hongkongu (który do 1997 roku znajdował się w rękach brytyjskich), Singapuru czy Malezji⁵¹.

W 1992 r. przyjęto oficjalny pogląd, że Chiny przechodzą do socjalistycznej gospodarki rynkowej. Paradoksem jednak jest to, że mimo przymiotnika ?socjalistycznej?, gospodarkę i społeczeństwo chińskie cechują jaskrawe, należące do najwyższych w świecie, nierówności dochodowe, które nadal szybko wzrastają. Rozpiętości te w szybkim tempie prowadzą do powstawania jeszcze większych różnic majątkowych. Wiele wskazuje na to, że Chiny ewoluują raczej w kierunku dzikiego kapitalizmu z silnym dodatkiem skorumpowanej biurokracji, być może wierząc w poddawany pod wątpliwość przez wielu współczesnych ekonomistów pogląd, że wraz ze wzrostem gospodarczym zwiększa się ogólny dobrobyt społeczeństwa . Dodatkowo ubocznym i nie zawsze pożądanym przez władzę skutkiem chińskich reform jest ukształtowanie się zupełnie niesocjalistycznej rzeczywistości społecznej, regulowanej przez mechanizmy wolnorynkowe ze wszystkimi społecznymi, ideologicznymi, kulturowymi i światopoglądowymi konsekwencjami, a co za tym idzie rozkład dotychczasowej ideologii komunistycznej jako spoiwa państwa totalitarnego . Wszystkie te zmiany nasuwają zasadnicze pytania ? jaki wpływ ma postępująca liberalizacja oraz idącą z nią w parze globalizacja sfery społeczno-ekonomicznej na przywództwo polityczne (rozumiane w sensie kolektywnym, jako ścisłe kierownictwo Komunistycznej Partii Chin) w Państwie Środka i czy doprowadzą one w końcu do demokratycznej odwilży w sferze politycznej?

ZAKOŃCZENIE

Chińska Republika Ludowa stoi przed wielkimi wyzwaniami wewnętrznymi, które w przyszłości mogą zmienić pozycję Chin na arenie międzynarodowej. Po zmianach, jakie nastąpiły w czasie III Plenum XI Zjazdu Komunistycznej Partii Chin w 1978 roku, Chiny wkroczyły na drogę reform, określanych mianem “czterech modernizacji” i “otwarcia na świat”.W konsekwencji podjętych działań, państwo chińskie stanęło przed rozlicznymi wyzwaniami natury politycznej oraz społecznej, jakie nie miały dotąd miejsca w historii. Obecnie najistotniejszym z politycznego punktu widzenia problemem jest ustanowienie zasad zmian na najwyższych stanowiskach władzy (tzw. tranzycja władzy), a zatem wprowadzenia jej instytucjonalizacji, bądź precedensu.W kwestiach społecznych do głównych problemów należy z kolei zaliczyć narastające rozwarstwienie społeczne, reformy społeczno-ekonomiczne oraz modernizacja państwa są wciąż prowadzone według strategii nakreślonej w 1991 roku przez Deng Xiaopinga, według której Chiny powinny: ukrywać swe zdolności i talenty, zyskać na czasie, zdobyć się na pewne dokonania oraz, jeśli trzeba, ukrywać swe prawdziwe zamiary (keeping low profile). Choć ogłoszona w zupełnie innych warunkach geopolitycznych na świecie, strategia ta sprawdza się do dziś i chcąc dobrze zrozumieć procesy zachodzące w Państwie Środka, należy mieć ją na uwadze.

Trzy dekady konsekwentnych przemian ekonomicznych i społecznych (a w pewnym sensie także politycznych) w Chinach sprawiły, że państwo to jest dziś bezdyskusyjnie ważnym podmiotem stosunków międzynarodowych, którego rola stopniowo, ale nieustannie wzrasta. Ten wzrost znaczenia i międzynarodowego oddziaływania Chin w skali regionu i globu sprawia, że są one postrzegane przez wiele państw jako zagrożenie. Niezależnie od zasadności tych obaw, percepcja taka jest ważniejsza od faktów, wpływa bowiem na strategię działania wielu aktorów stosunków międzynarodowych wobec Chin. Władze, chcąc utrzymać system monopartyjny, będą musiały wchodzić w coraz większą interakcję ze społeczeństwem, które coraz śmielej i głośniej domaga się własnych praw. Fakt, iż nigdy w Państwie Środka nie było kultury prawnej w jej zachodnim rozumieniu, będzie przyczyniał się do wydłużenia tego procesu. Dalszy rozwój wewnętrzny i umacnianie międzynarodowej pozycji Chin są zagrożone przez szereg czynników, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych. W dającej się przewidzieć przyszłości przed Chinami nie stoją żadne strategiczne problemy natury militarnej. Zasadnicze zagrożenia dla stabilności i rozwoju Państwa Środka tkwią natomiast w nim samym. Geopolityczna stabilność Chin wymaga, aby Pekin kontrolował terytoria peryferyjne wobec etnicznie chińskich obszarów kraju. Peryferia chińskie nigdy jednak nie były stabilne, co dobrze widać po ostatnich wydarzeniach w Tybecie, a także tlącej się wciąż rebelii w Xinjiangu. Wraz z otwieraniem się Chin na świat, napływem turystów i zagranicznym inwestorów, tendencje odśrodkowe – o których dotychczas świat nie miał szans w pełni się dowiedzieć – mogą przybierać na sile. Sprzyjać temu będzie też fakt, że peryferie Chin to obszary najbiedniejsze, najbardziej zacofane i jednocześnie najmniej korzystające z dobrodziejstw chińskiego “cudu gospodarczego”. Nie poddany ograniczeniom i nie zwalczany skutecznie, czynnik korupcji już w nieodległej przyszłości będzie mieć destrukcyjny wpływ na jakość funkcjonowania państwa, jego aparatu urzędniczego i politycznego oraz podstawowej infrastruktury;Z perspektywy 30 lat reform widać dziś wyraźnie, że największym wyzwaniem, przed którymi stoją Chiny, jest problem ubóstwa chłopów i mieszkańców chińskiej prowincji, którego nie da się rozwiązać administracyjnie. O ile walcząc z korupcją – tym “rakiem Chin” – można stosować metody administracyjne, o tyle na rozwiązanie problemów wsi potrzeba czasu i przemyślanych posunięć. W przeciwnym razie, brak poprawy sytuacji społecznej może stać się hamulcem rozwoju gospodarczego, a tym samym zagrozić przywódczej roli Komunistycznej Partii Chin i stabilności państwa.

Jednym z trzech geopolitycznych imperatywów Chin pozostaje utrzymanie wewnętrznej jedności rdzennie chińskiej ludności Han, czyli spójności społeczeństwa i stabilności systemu społeczno-politycznego jako warunku przetrwania państwa. Tymczasem narastające rozwarstwienie społeczeństwa chińskiego oraz wynikające stąd napięcia i konflikty społeczne niosą ze sobą potencjał destrukcji dotychczasowego stabilnego ładu i “jedności Han”. To zaś z kolei mogłoby w prostej linii oznaczać osłabienie państwa, zahamowanie rozwoju gospodarki i modernizacji oraz zaprzepaszczenie chińskich aspiracji do osiągnięcia statusu globalnego mocarstwa. Pokojowa i płynna tranzycja władzy na najwyższych szczeblach partyjno-państwowychjest newralgicznym problemem natury politycznej. W historii Chińskiej Republiki Ludowej problemy sukcesji wiązały się zwykle z bardzo agresywną walką frakcji i chaosem wewnętrznym, mającym negatywny wpływ na kondycję wewnętrzną i zewnętrzną Chin. W okresie 1949-1976 niejednokrotnie dochodziło do walki o władzę, w wyniku której następowały kryzysy polityczne. Po przejęciu władzy przez Deng Xiaopinga wydawało się, iż podobnie jak kwestia reform gospodarczych i ten problem zostanie rozwiązany w sposób pokojowy. Deng, poszukując zaplecza politycznego, doprowadził do relatywnie pokojowego usunięcia swojego politycznego oponenta Hua Guofenga. Najbardziej dotkliwym w skutkach doświadczeniem były walki grup w Komunistycznej Partii Chin, które zakończyły się krwawym stłumieniem demonstracji studenckich w czerwcu 1989 roku. W wyniku zajść od władzy odsunięto sekretarza partii Zhao Ziyanga zaś na jego miejsce powołano Jiang Zemina, ówczesnego sekretarza miasta wydzielonego Szanghaj. Już dziś widać, że w Chinach narastają poważne systemowe sprzeczności wewnętrzne, wynikające z kolizji między systemem politycznym państwa, a jego tworzącym się właśnie systemem ekonomicznym i procesami modernizacji. Zasadniczym pytaniem pozostaje, jak długo obecny anachroniczny, autorytarny system polityczny i ustrojowy może współistnieć z gospodarką o w zasadzie rynkowym profilu, szeroko otwartą na świat. Spór miedzy partyjnymi “liberałami” a “konserwatystami” dotyczył głównie dalszych reform politycznych. Zhao Ziyang w czasie XIII Zjazdu Komunistycznej Partii Chin jesienią 1987 roku postulował reformę poprzez oddzielenie aparatu państwowego i partyjnego oraz dalsze zmiany w duchu demokratycznym. Jego postulaty zyskały szybko aplauz wśród studentów, którzy od połowy lat 80-tych w licznych protestach domagali się dialogu z partią, wolności słowa oraz wolności zrzeszeń studenckich. Niewątpliwie, po burzliwych zajściach z wiosny 1989 roku partia stanęła przed problemem kadrowym. Lokalne elity częściowo poparły reformatorów, zamykając sobie tym samym możliwość dalszej kariery politycznej. Efektem dojścia do władzy partyjnych konserwatystów było zachwianie reform i otwarcia na świat. Dopiero trzy lata później, w trakcie sławnej podroży Deng Xiaopinga na południe państwa z okazji chińskiego Nowego Roku, Chiny po raz wtóry zaanonsowały konieczność reform i modernizacji. W tym też roku Deng wyznaczył na kolejnego lidera ChRL Hu Jintao, który awansował do Biura Politycznego Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Chin. Z pewnością cel, jaki przyświecał odchodzącemu na polityczną emeryturę liderowi, był jeden – ustrzec państwo przed kolejną wyniszczającą walką frakcji. Hu Jintao objął władzę dopiero po dwóch kadencjach Jiang Zemina. Istotnym jest fakt, iż od 1993 roku lider ChRL łączy trzy funkcje: przewodniczącego państwa, sekretarza generalnego KPCh oraz przewodniczącego Centralnej Komisji Wojskowej. Skupienie władzy państwowej, partyjnej i wojskowej prowadzi do wzmocnienia ośrodka władzy oraz uniemożliwia ewentualne zamachy stanu. Kluczowym dla przejęcia władzy przez Hu Jintao był XVI Zjazd Komunistycznej Partii Chin w 2002 roku, kiedy to Hu przejął władzę w państwie i partii pozostawiając nadzór nad armią w rękach Jiang Zemina. Zachowanie władzy nad strukturami armii przez kolejne trzy lata świadczyło o znaczącej roli struktur wojskowych w systemie politycznym ChRL. Mimo, że po 1998 roku w wyniku regulacji prawnych znacząco zredukowano udział armii w biznesie, to w dalszym ciągu odgrywa ona rolę stabilizatora sytuacji w Chinach. W czasie XVI Zjazdu wymieniono 13 z 21 członków Biura Politycznego i Stałego Komitetu Biura Politycznego. W innych centralnych instytucjach partyjnych również dokonano szerokich zmian personalnych z uwagi na nieformalną zasadę, iż każdy, kto kończy 70 lat, przechodzi na emeryturę.Jesienią 2007 roku odbył się XVII Zjazd KPCh, na którym dokonano istotnych zmian w kwestiach związanych z przyszłością aparatu partyjnego w Chinach. Ze stanowiska wiceprzewodniczącego ChRL zrezygnował Zeng Qinghong. Na jego miejsce awansowano Xi Jinpinga, syna zasłużonego działacza partyjnego Xi Zhongxinga. Po objęciu stanowiska wiceprzewodniczącego Xi Jinping aktywnie włączył się w działania aparatu partyjno-państwowego. W pierwszej kolejności nowy wiceprzewodniczący odpowiada za prace Sekretariatu i pełni funkcję “sekretarza wykonawczego”. Ponadto pełni funkcję członka Stałego Komitetu Biura Politycznego odpowiedzialnego za relacje z Hongkongiem i Makao, a także stoi na czele Centralnej Kierowniczej Grupy Roboczej ds. Struktur Partyjnych.Obecna kadencja Hu Jintao zakończy się w 2013 roku (sesja Ogólnochińskiego Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych), a kluczowym dla dalszego procesu przekazywania władzy będzie XVIII Zjazd KPCh, który odbędzie się jesienią 2012 roku. Obecny wiceprzewodniczący państwa Xi Jinping (zgodnie z logiką ostatniego przejęcia władzy) zostanie zapewne przewodniczącym. Kwestią sporną pozostaje, podobnie jak w przypadku Hu Jintao, objęcie funkcji przewodniczącego Centralnej Komisji Wojskowej. Jest wielce prawdopodobne, ze Hu Jintao pozostawi w swoich rękach funkcję przewodniczącego Centralnej Komisji Wojskowej, przynajmniej na okres kilkuletni. Na podstawie analizy układu personalnego w KPCh jest bardzo prawdopodobne, że przyszły przewodniczący (2013-2023) Xi Jinping został wskazany przez odchodzącego Jiang Zemina, a w przyszłości taka możliwość przypadnie Hu Jintao. Model taki, który nie będzie stanowił litery prawa, a będzie jedynie precedensem, może stać się “chińskim modelem tranzycji władzy”.Pokojowy tryb przekazywania najwyższej władzy w państwie o takim właśnie przebiegu wydaje się nader prawdopodobny, choć nie wyklucza to rzecz jasna budowania własnego zaplecza politycznego przez obecnego lidera Chin.Głównym motywem przewodnim sukcesji jest, jak się wydaje z perspektywy ostatnich lat, zachowanie równowagi miedzy frakcjami w partii, która umożliwia dalsze pokojowe reformowanie państwa, którego równie ważnym problemem jest narastanie nacjonalizmu. Jest to proces, który wyraźnie nabrał tempa w ostatnich kilkunastu latach, a jego przyczyną jest rosnąca potęga i znaczenie Chin na arenie międzynarodowej. Tradycyjne sinocentryczne postrzeganie świata i roli w nim Państwa Środka jest dziś dodatkowo stymulowane przez postawy o charakterze negatywnym, takie jak poczucie wyższości lub wręcz arogancji wobec innych cywilizacji i państw. Procesy te są szczególnie zauważalne wśród młodszych generacji Chińczyków, urodzonych lub dorastających już w czasach boomuekonomicznego. Chiński nacjonalizm jest przy tym procesem całkowicie oddolnym i samorodnym, państwo i jego komunistyczne elity jedynie go “wchłonęły” do swej ideologiczno-politycznej działalności. Istnieje niebezpieczeństwo, że nacjonalizm może zastąpić zarówno ideologię komunistyczną (stając się głównym hasłem na sztandarach KPCh), jak i demokrację jako ustrojowy punkt odniesienia przemian w Chinach. Ta płynność pocesów przekazywania władzy wymaga od odchodzącej ekipy sukcesów, aby nie powstały wewnątrzpartyjne napięcia. Stąd wynika maksymalne wykorzystywanie chińskich środków finansowych, taniej robocizny, nadwyżki produkcyjnej. Aby to było możliwe są konieczne tanie surowce, które obok taniej robocizny są podstawowym elementem konkurencyjności chińskiej produkcji. Jedną z metod uzyskiwania tanich surowców jest pełna dywersyfikacja ich dostawców, a także wpływanie na światowych rynkach poprzez sterowanie ich podażą i popytem. W tym kontekście Afryka jest nie tylko miejscem pozykiwania surowców, ale również sposobem wpływania na międzynarodowe giełdy surowcowe.

BIBLIOGRAFIA

1. B. Bankowicz, M. Bankowicz, A. Dudek, Historia powszechna XX w, t. 2, 1945 – 2000, Kraków 2004.

2. A. Bartnicki (red.), Warszawa 2000.Przemiany polityczne i społeczne, K. 12. 3.

3. Gawlikowski (red.), A. Czubiński, Historia powszechna XX wieku, Poznań 2003.

4. Gawlikowski K., Procesy transformacji w Chińskiej Republice Ludowej, [w:] Azja Wschodnia na przełomie XX i XXI wieku.

5. K.Gawlikowski Przemiany polityczne i społeczne, (red.), Warszawa 2004.

6. K. Iwańczuk, A. Ziętek (red.),Stosunki Chińskiej Republiki Ludowej z wybranymi państwami i regionami, [w:] Chiny w stosunkach międzynarodowych, Lublin 2003.

7. Haliżak E., Stosunki międzynarodowe w regionie Azji i Pacyfiku, Warszawa 1999.

8. Jelonek A., Smulski J., Kryzys finansowy końca lat 90. w Azji Południowo-Wschodniej – jego konsekwencje i postępy integracji w ramach ASEAN, [w:] Azja Wschodnia na przełomie XX i XXI wieku.

9. J. Kaliński, Zarys historii gospodarczej XIX i XX wieku, Warszawa 2000.

10. Kieniewicz J., Historia Indii, Wrocław 2003.W. Roszkowski, Półwiecze, Warszawa 1995.

11. M. Korzec Nomokracja w ChRL, [w:] Chiny. Przemiany państwa i społeczeństwa w okresie reform 1978-2000, K. Tomala (red.), Warszawa 2001.

12. Maryański A., Narodowości świata, Warszawa 1998.

13. J.Modrzejewska-Leśniewska Bliskowschodni dylemat (1947-2000), [w:] Zarys dziejów Afryki i Azji. Historia konfliktów 1869-2000. Warszawa 2004.

14. W. Olszewski, A, Czubiński, Historia polityczna świata 1939 – 1997, Poznań 1999.

15. E. Potocka W cieniu kryzysu. Przemiany wewnętrzne w ostatniej dekadzie XX wieku, [w:] Azja Wschodnia na przełomie XX i XXI wieku. Przemiany polityczne i społeczne, K. Gawlikowski (red.), Warszawa 2004.

16. A. Patek, J. Polit, A. Węc, Najnowsza historia świata1945 – 1995, Kraków 1997.

17. T. Saich, "Governance and Politics of China". 2001.

18. Tomala K., Prawa człowieka w Chińskiej Republice Ludowej, [w:] Chiny. Przemiany państwa i społeczeństwa w okresie reform 1978-2000.

1 A. Patek, J. Polit, A. Węc, Najnowsza historia świata1945 – 1995, Kraków 1997 s. 34

2 Tamże, s. 67

3 W. Olszewski, A, Czubiński, Historia polityczna świata 1939 – 1997, Poznań 1999 s. 72

4 B. Bankowicz, M. Bankowicz, A. Dudek, Historia powszechna XX w, t. 2, 1945 – 2000, Kraków 2004 s.87

5 A. Czubiński, Historia powszechna XX wieku, Poznań 2003 ss. 33-42.

6 A. Patek, J. Polit, A. Węc, Najnowsza historia świata1945 – 1995, Kraków 1997 s. 42

7 Tamże, s. 47

8 J. Kaliński, Zarys historii gospodarczej XIX i XX wieku, Warszawa 2000 s. 74

9 Azja Wschodnia..., wyd. cyt., s. 118.

10 T. Kowalik: wyd. cyt., s. 224.

11 Azja Wschodnia..., wyd. cyt., s. 119.

12 Chińska polityka...,wyd. cyt., s. 222-224.

13 Chińska polityka...,wyd. cyt., s. 267

14 Azja Wschodnia na przełomie XX i XXI wieku. Przemiany polityczne i społeczne. Red. K. Gawlikowski.Warszawa: TRIO, 2004 s. 123

15 Gawlikowski K., Procesy transformacji w Chińskiej Republice Ludowej, [w:] Azja Wschodnia na przełomie XX i XXI wieku. Przemiany polityczne i społeczne, K. Gawlikowski (red.), Warszawa 2004, ss. 81-147;

16 Haliżak E., Stosunki międzynarodowe w regionie Azji i Pacyfiku, Warszawa 1999, ss. 245-265, 281-292, 335-368;

17 Jelonek A., Smulski J., Kryzys finansowy końca lat 90. w Azji Południowo-Wschodniej – jego konsekwencje i postępy integracji w ramach ASEAN, [w:] Azja Wschodnia na przełomie XX i XXI wieku. Przemiany polityczne i społeczne, K. Gawlikowski (red.), Warszawa 2004, ss. 384-393;

18 Korzec M., Nomokracja w ChRL, [w:] Chiny. Przemiany państwa i społeczeństwa w okresie reform 1978-2000, K. Tomala (red.), Warszawa 2001, ss. 134-146;

19 I.G. Cook, G. Murray, "China's Third Revolution: Tensions in the Transition towards a Post-communist China". Curzon 2001, s. 19.

20 Wei-Wei Zhang, "Transforming China: economic reform and its political implications". Macmillan 2000, s. 154.

21 Ch. Zhao, 2003, s. 175.

22 Ch. Shi, "Collective democracy: Political and Legat Reform in China". Chinese University Press 1999, s. 24.

23 T. Saich, "Governance and Politics of China". 2001, s. 82.

24 Więcej: Ch. Shi, op. cit.

25 Tamze, s. 44

26 Meiru Liu, "Administrative reform m China and its impact on the policy-making process and economic development after Mao:reinventing Chinese government", 2001.

27 Tamze, s. 48

28 T. Saich, "Governance and Politics of China". 2001, s. 87.

29 Tamze, s. 89

30 Gawlikowski K., Procesy transformacji w Chińskiej Republice Ludowej, [w:] Azja Wschodnia na przełomie XX i XXI wieku. Przemiany polityczne i społeczne, K. Gawlikowski (red.), Warszawa 2004, ss. 81-147;

31 Maryański A., Narodowości świata, Warszawa 1998, ss. 82-130;

32 Azja Wschodnia na przełomie XX i XXI wieku. Przemiany polityczne i społeczne. Red. K. Gawlikowski.Warszawa: TRIO, 2004 s.64-67.

33 Azja Wschodnia na przełomie XX i XXI wieku. Przemiany polityczne i społeczne. Red. K. Gawlikowski.Warszawa: TRIO, 2004 s. 77-89.

34 J. Czaputowicz, Bezpieczeństwo w teoriach stosunków międzynarodowych [w:] Bezpieczeństwo międzynarodowe. Teoria i praktyka, pod red. K. Żukrowskiej, M. Gracika, Warszawa 2006, s. 47-78.

35 Wei-Wei Zhang, "Transforming China: economic reform and its political implications". Macmillan 2000, s. 154.

36 T. Saich, "Governance and Politics of China". 2001, s. 82.

37 A.J. Nathan, "Chinas Transition", 1997. s. 24.

38 A.J. Nathan, "Chinas Transition", 1997. s. 24.

39 Modrzejewska-Leśniewska J., Bliskowschodni dylemat (1947-2000), [w:] Zarys dziejów Afryki i Azji. Historia konfliktów 1869-2000, A. Bartnicki (red.), Warszawa 2000, ss. 507-530;

40 Korzec M., Nomokracja w ChRL, [w:] Chiny. Przemiany państwa i społeczeństwa w okresie reform 1978-2000, K. Tomala (red.), Warszawa 2001, ss. 134-146;

41 Ostaszewski P., Wojna domowa w Chinach (1945-1949), [w:] Zarys dziejów Afryki i Azji. Historia konfliktów 1869-2000, A. Bartnicki (red.), Warszawa 2000, ss. 253-262;

42 Stosunki Chińskiej Republiki Ludowej z wybranymi państwami i regionami, [w:] Chiny w stosunkach międzynarodowych, K. Iwańczuk, A. Ziętek (red.), Lublin 2003, ss. 103-189;

43 Potocka E., W cieniu kryzysu. Przemiany wewnętrzne w ostatniej dekadzie XX wieku, [w:] Azja Wschodnia na przełomie XX i XXI wieku. Przemiany polityczne i społeczne, K. Gawlikowski (red.), Warszawa 2004, ss. 238-263;

44 Gawlikowski K., Procesy transformacji w Chińskiej Republice Ludowej, [w:] Azja Wschodnia na przełomie XX i XXI wieku. Przemiany polityczne i społeczne, K. Gawlikowski (red.), Warszawa 2004, ss. 81-147;

45 Gawlikowski K., Procesy transformacji w Chińskiej Republice Ludowej, [w:] Azja Wschodnia na przełomie XX i XXI wieku. Przemiany polityczne i społeczne, K. Gawlikowski (red.), Warszawa 2004, ss. 81-147;

46 Tomala K., Prawa człowieka w Chińskiej Republice Ludowej, [w:] Chiny. Przemiany państwa i społeczeństwa w okresie reform 1978-2000, K. Tomala (red.), Warszawa 2001, ss. 147-170.

47 Tomala K., Prawa człowieka w Chińskiej Republice Ludowej, [w:] Chiny. Przemiany państwa i społeczeństwa w okresie reform 1978-2000, K. Tomala (red.), Warszawa 2001, ss. 147-170.

48 Tomala K., Prawa człowieka w Chińskiej Republice Ludowej, [w:] Chiny. Przemiany państwa i społeczeństwa w okresie reform 1978-2000, K. Tomala (red.), Warszawa 2001, ss. 147-170

49 Korzec M., Nomokracja w ChRL, [w:] Chiny. Przemiany państwa i społeczeństwa w okresie reform 1978-2000, K. Tomala (red.), Warszawa 2001, ss. 134-146;

50 Korzec M., Nomokracja w ChRL, [w:] Chiny. Przemiany państwa i społeczeństwa w okresie reform 1978-2000, K. Tomala (red.), Warszawa 2001, ss. 134-146;

51 Jelonek A., Smulski J., Kryzys finansowy końca lat 90. w Azji Południowo-Wschodniej – jego konsekwencje i postępy integracji w ramach ASEAN, [w:] Azja Wschodnia na przełomie XX i XXI wieku. Przemiany polityczne i społeczne, K. Gawlikowski (red.), Warszawa 2004, ss. 384-393;