Гадел Кутуй (1903-1945)

Тормыш юлы. Әдәби мохитта кайнавы. Яңа әдәбият булдыру максатыннан ”Сулф” түгәрәге оештыруы. 1923-1925 елларда формализм белән мавыгуы (“Шагыйрьләрнең колак базына”, “Мин шәһәрләр кияве”, “Портфель” һ.б.). Драматургия өлкәсендә эшчәнлеге. Эзләнүләре. Табышлары һәм уңышсыз яклары. “Казан”, “Балдызкай”, “Күк күгәрчен” пьесаларының сәхнәдә куелуы.

Бер төркем язучылар белән “Җидегән”челектә гаепләнүе. Бу вакыйганың тормышына һәм иҗатына тәэсире.

30 еллар иҗатында яңа кеше образын үзәккә алуы. “Шатлык җыры” (1935) драмасы, “Җыр”, “Кызыл мәйданда” (1935) шигырьләре, “Солтанның бер көне” (1938) хикәясе, “Тапшырылмаган хатлар” (1935) повесте. Аларда тормышны бизәп күрсәтү тенденциясенең көчле булуы. “Тапшырылмаган хатлар” повестенең жанр хасиятләре. Проблемасы. Галиянең эчке каршылыгы. Иҗат методы. Әсәрдәге психологик, идеологик катламнар. Сәнгатьчә эшләнеше. Стиле. Повестьнең һәр чорда яңача яңгыравы.

Әдәбият

Гәрәпшина Л. “Тапшырылмаган хатлар” язылмыйча кала: Г.Кутуй прозасында заман һәм герой концепциясе / Л.Гәрәпшина // Идел. – 2003 - № 11.

Кутуева Г. Лядской бакчасындагы эскәмия / Г.Кутуева //Казан. – 1994. - №3-4.

Нуруллина Р. Ул ант итте җыры белән ... / Р.Нуруллина // Кутуй Г. Сайланма әсәрләр. – Казан: Татар.кит.нәшр., 2003. – Б.6-18.

Татар әдәбияты тарихы. Алты томда: Т.IV. – Казан: Татар.кит.нәшр., 1989. – Б.416-430.

Таҗи Гыйззәт ( 1895-1955 )

Тормыш юлы. Милли драматургиягә алып килгән яңалыгы. “Крестьян җырчысы” булуы.

Әдәби иҗатының үсеш этаплары. Тарихи-революцион эчтәлекле әсәрләр язуы. “Чаткылар”, “Наемщик”, “Ташкыннар” пьесаларында сыйнфый көрәшнең чагылышы. Иҗтимагый тигезсезлеккә корылган конфликт. Тыгыз вакыйгалылык. Әсәрләрдәге тарихи дөреслек һәм уйдырма. Пьеса исемнәренә салынган мәгънә.

Заман рухы белән сугарылган әсәрләре: “Мактаулы заман”, “Бөек борылыш”, “Көрәш” һ.б. пьесаларның сәнгатьчә йомшаклыгы.

Әдәбият

Әхмәдуллин А. Т.Гыйззәт драматургиясенең татар драматургиясе тарихында тоткан урыны / А.Әхмәдуллин // Офыклар киңәйгәндә. – Казан. Татар.кит.нәшр., 2002. – Б.59-66.

Гыйззәт Б. Драматург Таҗи Гыйззәт / Б.Гыйззәт. – Казан: Таткнигоиздат., 1957. – 310б.

Татар әдәбияты тарихы. Алты тода: Т.V. – Казан: Татар.кит.нәшр., 1989. – Б.416-432.

Нәкый Исәнбәт ( 1899-1992 )

Н.Исәнбәт – шагыйрь, драматург, фольклорчы, галим, тәрҗемәче, лингвист. Әдәби иҗатының башлангыч чорында революция җырчысы булуы. “Туган ил”, “Инкыйлаб” (1917), “Күңелебезнең көзгесе” (1919), “Коммуна тимерлегендә” (1920) һ.б. шигырьләрендә революцион көрәш романтикасы. “Портфель”, “Пикүләй Шәрәфи”, “Культур Шәңгәрәй” комедияләрендә сатирик типлар. Әсәрләрдәге традиция һәм яңачалык.

Фәндә тиешле бәясен алмаган мәхәббәт шигырьләре: “Мәхәббәт”, “Шәрекъ кызы”, “Гыйшык исереклегендә”, “Әй, сөеклем”, “Уракчы кыз”, “Сөю”, “Син сазыңны уйнадың” һ.б.

1930 елларда халык авыз иҗатына якынаюы: “Спартак” (1932), “Миркәй белән Айсылу” (1935), “Хуҗа Насретдин” (1939), “Болак арты республикасы”(1939) һ.б. әсәрләре.

“Хуҗа Насретдин” комедиясендә конфликтның тарихи җирлектә корылуы. Халыкчан персонажлар, аларга хас патриотик рух. Фольклор һәм этнография элементларының бердәмлеге. Образлы фикерләү. Субъектив эчтәлек, авторның үз чорына бәясе.

Әдәбият

Әхмәдуллин А. Гасырны үзенә сыйдырган иҗат: Н.Исәнбәтнең тууына 100 ел / А.Әхмәдуллин // Мәгариф. – 1999, - № 12.

Галиуллин Т. Егерменче еллар татар шигърияте / Т.Галиуллин // Шигърият баскычлары. – Казан: Мәгариф, 2002. – Б.47-91.

Татар әдәбияты тарихы. Алты томда: Т.V. – Казан: Татар.кит.нәшр., 1989. – Б.432-458.

Ханзафаров Н. Н.Исәнбәт драматургиясе / Н.Ханзафаров. – Казан. Тат.кит.нәшр., 1982.

Яхин А. 10 сыйныфта татар әдәбиятын укыту: Укытучылар өчен кулланма / А.Яхин. – Казан: Мәгариф, 1995.