Һади Такташ (1901-1931)

Шагыйрьнең тәрҗемәи хәле.

Башлангыч чор иҗаты (1916-1922), шагыйрьнең эзләнүләре, иҗат юнәлешендәге үзгәрешләр. Әсәрләрендә романтизм, символизм. Авторның дини-мифологик, космик образларга мөрәҗәгать итүе, җирдәге хаксызлыкка рәнҗегән, күк рәхимсезлегенә каршы чыккан бунтарь лирик герой (“Газраилләр”, “Күктән сөрелгәннәр”, “Үтерелгән пәйгамбәр”). Башлангыч чор иҗатында матурлык, мәхәббәт хисләрен чагылдыруда романтик шартлылык, символлар (“Таң кызы”, “Урман кызы”, “Зәңгәр күзләр”, “Кояш күктә шулай мәңге йөзәр”).

Дини сюжетка корылган “Җир уллары трагедиясе”ндә (1921) чор проблемаларын күтәрү, модернистик әдәбият йогынтысы. Трагедиянең субъектив эчтәлеге. Кабил, Алла, Идея, хәнҗәр образларына салынган эчтәлек. Байронның “Мистерия” (“Каин”) әсәре белән чагыштырма анализ.

Тормыш гаделсезлеге белән килешмәүче гыйсьянчы герой (“Гыйсьян”, “Такташ үлде”, “Нәләт” һ.б.).

Иҗатының икенче чоры (1923-1931) өчен хас үзенчәлекләр. “Сыркыды авылы”, “Әйдә, энем!”, “Ай кебек без озак яшәмәбез”, “Ак чәчәкләр”, “Сукин сын”, “А, партия” шигырьләрендә тормыш авырлыгын сурәтләгән образлар: кыш, төн, буран, салкынлык. Такташның чынбарлыкка гадел бәясе. Авторның өмете: яз, шомырт чәчәкләре. Объектив һәм субъектив эчтәлек. Чорны сурәтләгәндә автор кулланган символлар һәм алымнар.

Дәвер сәясәтен хуплау нәтиҗәсендә туган әсәрләре: “Провокатор”, “Пионерлар маршы”, “Байрак тегәбез”, “Син дошманым минем” (“Партияле” һәм партиясез солтангалиевчеләргә һ.б.)

Һ.Такташның поэма жанрындагы эшчәнлеге. “Алсу”, “Мәхәббәт тәүбәсе” әсәрләрендәге матурлык белән башлангыч чор иҗатындагы матурлык арасындагы аерма. Ирекле мәхәббәтне инкарь итүе. “Киләчәккә хатлар” поэмасының үзенчәлекле формасы, пролетариат идеологиясе белән кешеләр аңында туган каршылыкның чагылышы, заман тудырган гаделсез күренешләрне фаш итүе. Поэма исеменең метафорик яңгыраш алуы. “Мокамай” поэмасында яңгыраган дуслыкка тугрылык идеясе. Әсәрдә күтәрелгән шәфкатьлелек темасы.

Һ.Такташ драматургиясе. “Камил”, “Югалган матурлык”, “Күмелгән кораллар” драмаларындагы конфликт бирелеше.

Такташның шәхси фаҗигасе. Вульгар социологизм тәнкыйте. Такташ иҗатына бүгенге көн бәяләмәсе. Шагыйрьнең поэзиягә алып килгән яңачалыгы. Яңа образлар, фикерләү, сурәтләү чаралары, аларның татар әдәбияты өчен әһәмияте.

Әдәбият

Әхмәдуллин А. Яңалык алып килгән драмалар / А.Әхмәдуллин // Офыклар киңәйгәндә. – Казан: Татар.кит.нәшр., 2002. – Б.54-59.

Бәйрәмова Ф. Үтерелгән пәйгамбәр / Ф.Бәйрәмова // Аргамак. – 1995. - №10-11. – Б.66-84.

Гайнетдин М. Хакыйкать юлыннан / М.Гайнетдин. – Казан: Татар.кит.нәшр., 2001. – Б.267-306.

Галиуллин Т. Шәхесне гасырлар тудыра / Т.Галиуллин. – Казан: Татар.кит.нәшр., 2003. – Б.9-17.

Госман Х. Егерменче еллар татар поэзиясе / Х.Госман. – Казан: КДУ нәшр., 1964.

Кудрецкая Э. Такташ мәхәббәте: Гөлчирә белән Гөлчәһрә / Э.Кудрецкая // Сөембикә. – 2001. – №1. – Б.12-15.

Рәхим Г. Нәләтләр шагыйре / Г.Рәхим // Мирас. – 1996. - №1-2.

Татар әдәбияты тарихы. Алты томда. Т.4. – Казан: Татар.кит.нәшр., 1989. – Б.138–156.

Халит Г. Шагыйрь. Чор. Герой / Г.Халит. – Казан: Тат.кит.нәшр., 1974.

Яхин А. 10 сыйныфта татар әдәбиятын укыту: Укытучы өчен кулланма / А.Яхин. – Казан: Мәгариф, 1995.