Хәсән Туфан (1900-1981)

Шагыйрьнең тормыш юлы, фаҗигале язмышы.

Иҗатының башлангыч елларында тормыш ямен мактау, матур киләчәккә ышану (“Барабыз”, “Бездә туа яңа кешелек”), искедән калган хис дип, мәхәббәтне кире кагу (“Ташла, кызый”, “Тегеләрнең кызы” һ.б.).

Поэма жанрында актив эшләве. Егерменче елларда язылган “Зәңгәр бүре”, “Урал эскизлары”, “Ике чор арасында”, “Башлана башлады”, “Бибиевлар” һ.б. поэмаларының яңалыгы. Метафоралар, тел-сурәтләү үзенчәлеге, конструктивизм принцибы. Лирик герой һәм чынбарлык бердәмлеге.

1928-1930 еллар сәяхәте нәтиҗәсендә фикер сөрешендәге үзгәрешләр. Әсәрләрендә лирик агымның һәм халыкчанлыкның көчәюе: “Лу-и-за-а” (1929), “Ак каен” (1933), “Озату” (1933). Хис-кичереш, халыкчан образлар. Табигать һәм кеше, тарих һәм шәхес турында фәлсәфи уйлануларга бирелүе: “Узып барышлый” (1939), “Ташкент багларында” (1940), “Күмелгән эзләр истәлеге” (1939), “Очрашырбыз әле” (1940) һ.б. Көнчыгыш әдәбияты традицияләренең яңартылуы.

“Ант” (1935) поэмасаның төзелеше. Символ-метафоралар аша идеологиягә бәясе. Катламнар буенча анализ. Автор язмышына тәэсире.

Шәхес һәм шул чор җәмгыяте мөнәсәбәтен чагылдырган шигырьләре: “Ә йолдызлар дәшми”, “Сүзсез генә”, “Сәлам әйтегез” һ.б. әсәрләрдә символлар, яшерен эчтәлек. Х.Туфанның чынбарлык хакыйкатен рәсми идеология хакыйкатеннән аеруы.

Әдәбият

Гайнетдинов М. Давылларда, җилләрдә... / М.Гайнетдинов. – Казан: Татар.кит.нәшр., 1989.

Гайнетдин М. Хакыйкать юлыннан / М.Гайнетдин. – Казан: Татар.кит.нәшр., 2001. – Б. 267-305.

Галиуллин Т. Акыл һәм җан бергәлеге/ Т.Галиуллин // Шәхесне гасырлар тудыра. – Казан: Татар.кит.нәшр., 2001. – Б.17-27.

Галимуллин Ф. Х.Туфанның “Ант” поэмасына бер караш / Ф. Галимуллин // Мәгариф. – 1998. - №9. – Б.20-23.

Мостафин Р. Бер зарарлы әсәр тарихы / Р.Мостафин // Казан утлары. – 1991- № 5.

Сабиров Р. “Шигырьләрдә - минем йөрәгем” (Хәсән Туфан поэзиясендә автор образы) / Р.Сабиров. – Казан: “Школа”, 2006.

Мәхмүт Галәү (1886-1938)

Тормыш юлы. Публицистик, педагогик һәм тәрҗемәи эшчәнлеге. Октябрь революциясен уңай каршылавы.

Иҗаты турында мәгълүмат. Илдәге үзгәрешләрне чагылдырган “Салам торханнар” (1926) пьесасы, “Куяу” (1927), “Төеннәр” (1928) исемле хикәя җыентыклары. Алардагы тема төрлелеге һәм психологизм. Колхозлар тормышын тасвирлаган “Кабулсай” (1933) романында сыйнфый каршылыкны күпертеп сурәтләве, шул чор схематизмыннан арына алмау.

“Канлы тамгалар” дилогиясенең төзелеше һәм катлаулы язымышы, тәрҗемәләре. “Болганчык еллар” (1931) һәм “Мөһаҗирләр” (1934) романнарында тарихилык. Образлар системасы. Саҗидә һәм Сафа, Вафа, Таҗи белән бәйле сюжет сызыклары. Романда милләт язмышына бәйле күтәрелгән проблемалар. Символлар. Этнографик бизәкләрнең муллыгы. Авторның Төркия тормышына мөнәсәбәте.

М. Галәүнең репрессияләр корбаны булуы белән бәйле әсәрләрнең катлаулы язмышы

Әдәбият

Ганиева Ф. Язмыш җырчысы / Ф.Ганиева // Галәү М. Сайланма әсәрләр. – Казан: “Хәтер” нәшр. (ТаРИХ), 2002. – Б.5-11.

Татар әдәбияты тарихы. Алты томда: Т.IV. – Казан: Татар.кит.нәшр., 1989. – Б.200-213.

Яхин А. 10 сыйныфта татар әдәбиятын укыту. Укытучылар өчен кулланма / А.Яхин. – Казан: Мәгариф, 1995.