Мәҗит Гафури (1860-1934)

Шагыйрь, прозаик һәм драматург М. Гафуриның тормыш юлы һәм иҗаты. Идея-эстетик карашларындагы үзгәрешләр. Мәгърифәтчелектән милли һәм социаль азатлык ихтыяҗы фикеренә килүе. Шигъриятендә революцион чынбарлыкны мактавы, сыйнфый көрәшкә чакыруы (“Кызыл байрак”, “Хөррият иртәсе”, “Курыкмагыз”, “Эшче” һ.б.). Публицистик өслүбнең көчле булуы.

Прозада үткән тормышка мөрәҗәгать итүе. Тема һәм жанр төрлелеге. Иҗат методы. “Кара йөзләр” (1927) повестенда усаллык һәм шәфкатьлелек темасының яңача ачылуы. Төп геройларны драматик хәлгә китергән сәбәпләр. Әсәрнең психологизмы. Дин әһелләрен сурәтләүдә чор тәэсире.

“Шагыйрьнең алтын приискасында” (1930) повестенда автобиографик җирлек. Әсәрдәге вакыйгаларның уртак темасы: игелеклелек. Вакыйгалар катламы. Идеясе. Авторның Дәрдемәндкә мөнәсәбәте. Әсәрләрнең сәнгатьчә эшләнеше.

М.Гафуриның татар драматургиясе һәм татар операсы үсешенә керткән өлеше.

Әдәбият

Мәһдиев М. Әдәбият һәм чынбарлык / М.Мәһдиев. – Казан: Тат.кит.нәшр., 1987. - Б.3-28.

Хатипов Ф. Күңел дөньясы һәм иҗтимагый тормыш / Ф.Хатипов // Татар әдәбияты мәсьәләләре. Җиденче җыентык. – Казан: Тат.кит.нәшр., 1976. – Б.17-21.

Шәриф Камал (1884-1942)

Язучының Октябрь инкыйлабына кадәрге иҗатына кыскача күзәтү. Әдәби, иҗтимагый һәм публицистик эшчәнлеге.

Әсәрләрендә сыйнфый көрәшне, заман темаларын яктыртуы. “Таң атканда” (1927) романында татар крестьяннарының революциягә килү юлын күрсәтүе. Әсәрнең сәнгатьчә яңалыгы. Реализм белән сатираның табигый синтезы.

Яңа тормыш өчен көрәшне сурәтләгән “Матур туганда” (1937) романы. Чор идеологиясенә өстенлек бирү. Геройларны сыйнфый күзлектән чыгып бәяләү. Иҗат методы. Роман исеменә салынган мәгънә. Әсәрдәге урын һәм вакыт вазифалары. Матурлык туганда барлыкка килгән яманлык: бюрократия. Композиция һәм стиль үзенчәлеге.

Ш.Камал – драматург. Образлар тудыруда сыйнфыйлык принцибының өстенлек итүе. Конфликтлар кору үзенчәлеге. “Козгыннар оясында”, “Габбас Галин”, “Таулар”, “Ут” драмаларында вакыйгаларны тасвирлауда схемачылык.

Әдәбият

Татар әдәбияты тарихы. Алты томда: Т.IV.- Казан: Татар.кит.нәшр., 1989. – Б.401-416.

Нигматуллина Ю. Типы культур и цивилизаций в историческом развитии татарской и русской литературы / Ю.Нигматуллина. - Казань: Фән, 1997.

Яхин А. 10 сыйныфта татар әдәбиятын укыту: Укытучы өчен кулланма / А.Яхин. – Казан: Мәгариф, 1995.

Шамил Усманов (1898-1937)

Тормыш юлы, революцион көрәш җырчысы булуы. “Канлы көннәрдә” (1919) драмасында шәхес белән революциянең үзара мөнәсәбәтенә корылган конфликт. Пьесаның агитацион рухлы әсәр булуы.

“Фабрика анасы” хикәясендә шәфкатьлелекнең усаллыкны җиңүе. Стиль күренеше буларак урын һәм вакыт (хронотоп). Кайтаваз метафоры. “Ил кызы” (1923), “Краском мәхәббәте” (1923) хикәяләрендә хатын-кызның җәмгыятьтәге урынын, мәхәббәтне көрәш белән бәйләп карау. Әсәрләрдәге көрәш романтикасы. “Ил кызы” хикәясендә метафора буларак мич образы. Мич образы аша Әхмәткә бирелгән бәя.

“Гает корбаны” (1924) хикәясендә Хәйрүш агай образы, аның дөньяга карашының үзгәрү сәбәбе. Сәнгать чарасы буларак вакыт.

Гражданнар сугышы чынбарлыгын романтик буяулар аша тасвирлаган “Легион юлы” (1921-1935) повесте. Язучының шәхси фаҗигасе.

Әдәбият

Әхмәдуллин А. Дөреслеккә ирешү юлында / А.Әхмәдуллин. – Казан: Татар.кит.нәшр., 1993. – Б. 234-241.

Гыйзәтуллин И. Язучы – каһарман: Ш.Усмановның тууына 100 ел / И.Гыйззәтуллин // Казан утлары. – 1998. – №12.

Татар әдәбияты тарихы. Алты томда: Т.IV. – Казан: Татар.кит.нәшр., 1989.- Б.225-239.

Яхин А. Шамил Усманов / А.Яхин // Казан утлары. – 1988. - №12.