САЛА САХАБАЛАР

Мәшһүр сахабалар

Соңында Аллаһ жүректерімізді Исламға бұрып, бізді тура жолға түсірді.

Пайғамбарымыз маған дұға етіп: “Сен – Аллаһтың қылыштарынан бір қылышсың”, – деді. Осыдан кейін мен “Аллаһ қылышы” деп атандым.

Византиялық қолбасшы:

– Сендер халықты неге үндейсіңдер? – деді. Ха-

лид:

–Бір Аллаһқа және Исламға.

–Бүгін Исламды қабылдаған адамға сіздерге берілгендей сауап пен сый беріле ме? – деп сұрады. Хазірет Халид бүкіл жан дүниесімен:

–Иә. Бәлкім, ол бізден де жоғары болуы мүмкін. Сендербұлдінгебұрынкірсеңдер,бұлқалайбола-

ды?– деді таңырқай.

–Біз Расулаллаһпен бірге өмір сүрдік. Оның мұғжизаларына куә болдық. Біздің көргенімізді көріп, естігенімізді естігендердің мұсылман болмауы ақылға қонымсыз.

Сендер болса оны көрген жоқсыңдар. Сол себепті сендер ғайыпқа (көзге көрінбеген нәрселер) сенген боласыңдар. Егер шын ниет әрі ықыласпен Исламды қабылдасаңдар, сауаптарың мол болады.

Византиялық қолбасшы атымен Халидтің қасына тақап келіп:

–Уа, Халид, маған Исламды үйрет, – деді. Ол Халид арқылы жүрегі алып-ұшып, Исламды қабылдады. Екі бас намаз оқығаннан кейін өзінің бұрынғы жақтастарына қарсы соғысып шейіт болған еді196.

ЖеңілмесқолбасшыхазіретӘбуБәкірменОмардың халифалығыкезіндедеқолбасшылыққызметінатқарды.

196 Р. әл-Баша, 1: 502-503.

211

Мәшһүр сахабалар

ламай, бұл дүниенің негізгі иесіне бағыштау деген сөз. Ол өлген кезде, артында тек жаугершілікте мінген аты мен қылышын қалдырды.

Хазірет Халид ибн Уәлид қайтыс болар кезде: “Атымды, қылышымды әкеліңдерші, оларды соңғы рет бір көрейін”, – деп өмірін сұрапыл шайқастарда өткізгендігін еске ала көкірегі қарс айрылды. Бүкіл ғұмырынсұрапылшайқасүстіндешейітболудыармандап өткізген нар тұлғалы, алып батыр Халидке төсек тартып жатып өлу ауыр тиді. Бұл сезімін:

“Қаншама шайқасқа қатыстым. Денемде қылыш сілтеніп, найза қадалмаған, оқ тимеген сау тамтық жер жоқ.Алайдатөсегімдежантәсіліметіпбарам.Қорқақтар дүниеде масайрамасын”, – деп кетті өлерінде.

Аллаһтың қылышы дүниеден озған кезде халифа Омар:“Халидсияқтыерлердіендігәріешбіранадүниеге әкелеалмас”,–депегілежылады.АлайдаолтекХалид- тыжоғалтқаныүшінемес,өлімніңОмардыңқолындағы мүмкіндіктен қаққаны үшін жылады. Өйткені, Халид өлмегендехалықтыңжаңылыссезімібасылғансоңоны қайтадан қолбасшы етіп тағайындағысы келген еді199.

***

199 Р. әл-Бәша, 1, 507.

213

Біләл Хабаши

“Ей, Аллаһ елшісінің халифасы! Мен Пайғамбарымыздың: “мүминнің ең қайырлы ісі – Аллаһ жолындағы жиһады”– дегенін естіген едім. Мен де өлеөлгенше Аллаһ жолында жанымды пида еткім келеді”.

(Біләл Хабаши)

Пайғамбарымызға алғаш иман еткен бақыттылардың бірі. Исламның алғашқы азаншысы. Ислам тарихында оның өшпес орны бар.

Түп тегі Эфиопиялық Біләл Ислам шуағы шартарапқа нұрын шаша бастаған шақта Үмәйя ибн Хәләфтің басыбайлы құлы еді. Дінге шақыру жасырын жүріпжатқанкездеИсламдықабылдап,әртүрліазапқа душар болған алғашқы сахабалардың бірі. Исламның алғаш пайда болған кезеңінде өздерінің тектілігі мен мүшрікқоғамындағыбеделінемарқайып,Исламнанбас тартқандар қараңғылықта қалса, Біләл Хабаши аталып кеткенБіләлибнРәуәхдәрменсіздігінеқарамастан,Исламды қабылдап шірктен құтылды.

Үмәийә ибн Хәләф құлының Исламды қабылдағанын естігенде, төбесіне мұздай су құйылғандай болды. Ол кезде қожайынының рұқсатынсыз құлдың басқа сенімді қабылдауы кешірілмес күнә еді. Үмәйя Біләлді алған бетінен қайтару үшін көрсетпегенді көрсетті. Күннің тас төбеге жетіп, арабстан шөлінің ми қайнатар аптап ыстығында Біләлді қарып түсер құмның үстіне жатқызып, кеудесіне зіл батпан тас қойып:

214

Мәшһүр сахабалар

“Мұхаммедкетілтигіз.ЛатпенУззағаиманкелтір. Оларды мойындағанға дейін осы азапты тартқаның тартқан”, – деді ашуға булыққан қожайыны.

Біләлдіңыстыққұмдаарқасыоттайжанып,кеудесі аптапқа шыжғырылып, демі тарылса да, “Аллаһу ахад! Аллаһу Ахад!” (Аллаһ бір) деумен болды.

Мүшріктер неше күн бойы сол жазаны қолданды. Күндіз шақырайған күнге қақтаса, кешқұрым мойнына жіп байлап, бала-шағаға итше жетектетіп, Меккенің көше-көше, төбе-төбесін аралатқызатын. Азаптың қыл арқанын Біләлдің қылбырауына салған сайын, оның иманы да арта түсті. Қаншама қорқытып, жекіріп, ұрып-соққандарына қарамастан, бәрібір “Ахад! Ахад!” деумен болды. Азаптың ауырлығына жүректері шыдамаған мүшріктер тәңірлерін бір ауыз сөзбенақ мақтап берсе, оны азат етуге көнді. Олар үшін бір сөздің өзі тәңірлерінің ұлықтығын қорғауға жетерлік еді. Құрайыштар құлдарының табан тіреп қасарысуын тоқтата алмай масқара болғандарын мойындағылары келмеді. Алайда Біләл шын жүректі бір жүрек деп білгендіктен, әрі иманын, әрі жанын сақтап қалу үшін бұл бір ауыз сөзді айта салуына болар еді, бірақ оның өзін айтпай иманын бүтін қорғап, сақтап қалды200. “Ахадты” айтудан бас тартпады.

Түн қараңғылығын жамылып келген мүшріктер: “Ертең тәңірлеріміз жайлы жақсы сөздер айт. Раббым Лат пен Узза десең сені босатамыз. Сені қинаудан шаршадық. Біз сені емес, сен бізді зәрезап қылдың”, –

деп көндіргісі келді. Біләл айтқанынан қайтпады. Қанша қыстаса да Біләлдің көнетін түрі жоқ.

ҚожайыныҮмәйядакүнделіктіазаптауынтоқтатпады.

200 Р. әл-Бәша, 1, 507.

215

Мәшһүр сахабалар

кейін Біләл тамаша жуан қоңыр даусымен күніне бес рет мұсылмандарды намазға шақыратын болды. Аллаһ елшісінің көзі тірісінде азанды алғашқы күннен бастап соңғы күнге дейін тек қана Біләл оқыды.

Біләлдің дүниеде ең жақсы көргені Аллаһ елшісінің (с.а.с.): “Уа, Біләл! Азан шақырып бір сейілтші”203

–деуі болатын. Ардақты елші (с.а.с.) Біләл Хабашиді жақсы көргендіктен: “Азаншылардың мырзасы Біләл қандай бақытты” оған қоса “саййдуль-муәззинин” (азаншылардың мырзасы) – дейтін.

Пайғамбарымыздың оған азан шақыру міндетін жүктеуіИсламдұшпандарыныңзығырданынқайнатып, жынына тиді. Өйткені әуел баста құлдары болған қайдағы біреудің енді келіп құлақ түбінен Аллаһтың атынжарсалғанынқабылдайалмады.Меккеалынғаннан кейін Біләлдің Қағбада азан шақырғанын көре алмаған азулы дұшпандар: “Мұхаммед азан шақыру үшін мына қара қарғадан басқа жөні түзу адам таппады ма?”– деп келемеждеумен болды. Әлсіз, дәрменсіз басыбайлылардыңИсламныңарқасындамұншамаөсіп, айналасындағыларғасыйлыболуынкөреалмады.Тіпті Пайғамбарымызға (с.а.с.) келіп: “Мына Біләл сияқты ешкімі жоқ пақырларды қасыңнан қусаң ғана саған иман келтіреміз. Бұлармен біз бірдей бола алмаймыз”,

–деп тәкаппарланды.

Ислам дұшпандары Біләлді сирағынан асып, үйітіп жейтіндей жек көрсе де, ол олардың бұл пасық қылықтарын шыбын шаққан құрлы көрмеді. Өйткені, ол Аллаһ елшісінің (с.а.с.) жылы лебізі мен сүйіспеншілігіне, жоғары марапаттарына ие болған еді. Оның бүкіл арман-тілегі де осы. Иман нұры бой-

203 Табақат, 3:234.

217

Мәшһүр сахабалар

– О, Біләл! Бізге кім азан шақырады? – дегенде Біләл (р.а.) көз жасына ерік беріп:

–МенАллаһелшісіненкейінешкімгеазаншақыра алмаймын, – деді.

Біләлдің алысқа кеткенін қаламай, қанша жібермеуге тырысса да хазірет Біләл:

–Уа,ӘбуБәкір,рас,сенменіқұлдықтанқұтқардың. Егер мені өзің үшін азат еткен болсаң, онда алып қал. Ал, егер Аллаhтың разылығын көздеп сатып алған болсаң, еркіме жібер, – деді.

Әбу Бәкір (р.а.) рұқсат берген соң Біләл Хабаши Шамға барып, Ислам туын көкке көтеріп, бірнеше соғысқа қатысты.

Шамда жүрген кезінде бір түс көріп, Мәдинаға келді. Пайғамбарымыздың қабірінің қасында хазірет Хасан мен Хұсейнді кездестіріп, Аллаһтың сүйікті елшісімен (с.а.с.) бірге өткізген тәтті күндерді еске алды.ӘлемдердіңПадишасы(с.а.с.)дүниеденозғаннан соң, Мәдинада азан шақырмаған еді. Ғаламның рақым нұрынан (с.а.с.) кейін азан шақыруға тағаты да жетпеді. Өйткені, азандағы “әшһәду әннә Мухаммадан Расулуллаһ” (Мұхаммедтің Аллаһ елшісі екендігіне куәлік етемін) деген сөйлемді айта алмай іркіліп қалатын. Даусы шықпай көз жасына булығып, аяқтарының буыны босап кете баратын.

Пайғамбарымыздың “менің дүниеде иіскеген екі райханым” деген немерелері Хасан мен Хүсәйіннің өтінішінен кейін, соңғы рет Мәдинада азан шақыруға бел буды. Көзін көкке қадап тұрып, бүкіл жан дүниесімен тебіренте азан шақырды. Бүкіл Мәдинада Аллаһ елшісіне(с.а.с.)дегенсағыныштыжаңғыртты.Елтүгел көшеге шықты. Аллаһ расулының нұрлы өмірін көз ал-

219