Настоящее время глагола

Настоящее время глаголов образуется следующим образом: 1) если основа глагола оканчивается на согласный или на –у/-ю, то прибавляется аффикс –а/-ә: бар — ул бара, кил — ул килә, ю — ул юа, утыр — ул утыра. 2) если основа оканчивается на гласный –а/-ә, этот гласный заменяется аффиксом –ый/-и: кара – ул карый, эшлә – ул эшли, сөйлә – ул сөйли. Повелительное наклонение глагола одновременно является его корнем, от которого образуется спрягаемая основа, т.е. 3-е лицо ед.числа.

Правило образования спрягаемой основы от корня заключается в следующем:

Если в повелительном то в 3-м лице

наклонении глагол ед. числа он

оканчивается на оканчивается на

согласную -а/-ә

бир ул бирә

ярат ул ярата

гласную -ый/-и

эшлә ул эшли

аша ул ашый

Спряжение глагола в настоящем времени:

Мин барам киләм Без барабыз киләбез

Син барасың киләсең Сез барасыз киләсез

Ул бара килә Алар баралар иләләр

Отрицательная форма глагола

Спрягаемая основа в отрицательной форме образуется из отрицательной формы повелительного наклонения — по тому же правилу:

Әйт — әйтмә — ул әйтми

Яз — язма — ул язмый

Эшлә — эшләмә — ул эшләми

Кара — карама — ул карамый

Отрицательная форма повелительного наклонения всегда оканчивается на –а/-ә, т.е. на гласную. Поэтому отрицательная спрягаемая основа всегда образуется по IIтипу, т.е. всегда оканчивается на–мый/-ми.

Проще запомнить это правило так:

Основа глагола + -мый/-ми

Именно к –мый/-ми добавляются при спряжении личные оканчания:

Мин аңламыйм Без аңламыйбыз

Син аңламыйсың Сез аңламыйсыз

Ул аңламый Алар аңламыйлар

Упражнение №50. Образуйте настоящее время по образцу.

Үрнәк:кер – керә, керми.

Бел, эшлә, кара, ярат, кит, кайт, аңла, өйрән, яз, сөйлә, сора, тыңла, эч, утыр, аша, сөйләш, яса, йокла, чык.

Упражнение №51. Проспрягайте глаголы.

Йөр, бас, эшлә, йокла, сат, яса, уян, уйна, укы, кара.

Упражнение №52. Найдите правильный перевод данных глаголов.

Аласың даете

Укыйбыз помогаем

Күрәм не думает

Бирәсез бегут

Йөгерәләр учимся

Йөзәсең берешь

Саталар пою

Булышабыз не работаешь

Уйламый вижу

Җырлыйм плаваешь

Эшләмисең продают

Упражнение №53. Переведите предложения на русский язык.

Студентлар аудиториядә утыралар. Алар татарча сөйләшәләр. Син инглизчә аңламыйсың. Мин русча гына яхшы беләм, татарча начар аңлыйм. Ул күзләргә туры карый. Синең апаң кайда эшли? Без дәрестә сөйләшмибез. Сез иртән нәрсә эчәсез? Алар кичен кино карамыйлар. Син миңа нәрсә сөйлисең? Без институтта татар теле өйрәнәбез. Сез лекциягә еш соңга каласыз. Мин дискотекага һәр көн йөрмим.

Упражнение №54. Переведите предложения на татарский язык.

Его сестра не слушает музыку. Ты не любишьчитать книги? Мы живем на улице Усманова. Их ребенок хорошо понимает по-татарски. Мой папа приходит домой в 7 часов. Я каждый день готовлюсь к занятиям. Вы отвечаете на мои вопросы. На его столе лежат книги и тетради. Моя бабушка живет в Сашином доме. На уроке русского языка нам задают трудные вопросы. Маминой сестре очень нравится голос В. Агапова, поэтому она всегда ходит на его концерты. Сестра моего мужа работает в их магазине. В наш город из Казани приезжает Асаф Валиев.

Упражнение №55. Ответьте на вопросы.

Сезнең әниегез кайда эшли? Сез буш вакытта нәрсә белән шөгыльләнәсез? Син нинди урамда яшисең? Синең дустың нинди телләр белә? Институтта сез нәрсә өйрәнәсез? Син урамда нәрсә күрәсең? Синең күршең дәрескә соңга каламы? Ул ничек укый? Син кайда ял итәргә яратасың? Сез дәрестә кемгә җавап бирәсез? Өйдә сине кем көтә? Тәнәфестә ашханәгә барасызмы? Сез кайда ашыйсыз? Син өйдә әниеңә булышасыңмы?