Badania nad słownictwem kresowym

Przegląd ważniejszych prac poświęconych polskiemu słownictwu kresowemu oraz postulaty metodologiczne do dalszych badań tego słownictwa przedstawił J. Rieger (2004), zwracając m.in. uwagę na fakt, iż autorzy tych prac koncentrują się zwykle na słownictwie osobliwym.

Istnieje zatem wiele dyferencjalnych słowników polszczyzny kresowej wraz z opracowaniami, często będących fragmentem monografii dotyczącej całego systemu językowego danego obszaru. Opracowania te poświęcone są przede wszystkim etymologii zebranego słownictwa oraz jego klasyfikacji formalnej i niekiedy tematycznej, pokazują także liczne problemy teoretyczne, jakie wynikają przy badaniach kontaktu języków blisko spokrewnionych. We wspomnianej już pracy o polszczyźnie lwowskiej Z. Kurzowa prócz klasyfikacji etymologicznej na podstawie słowników i innych źródeł pokazała związki zebranego słownictwa z rdzennymi gwarami polskimi i jego zasięgi geograficzne (Kurzowa 1985). W latach dziewięćdziesiątych wnioski Z. Kurzowej zweryfikowała E.

Smułkowa na podstawie odczucia językowego trzech przedstawicielek inteligencji lwowskiej, podając dla wielu wyrazów inne charakterystyki stylistyczne i socjalne niż te prezentowane w Polszczyźnie Lwowa… (Smułkowa 1996).

Na materiałach współczesnych, zebranych w latach dziewięćdziesiątych XXw., oparte jest opracowanie osobliwości leksykalnych w gwarach polskich na Ukrainie autorstwa L. Nepop, w którym przedstawiono ich klasyfikację i etymologizację (2001, 2002 i 2004).

Od zasady dyferencjalności w mniejszym lub większym stopniu odchodzą natomiast autorzy słowników, publikowanych w serii Polskie słownictwo kresowe pod red. J. Riegera. Leksykę polskich miejscowości położonych za Zbruczem prezentują słowniki I. Cechosz-Felczyk (2004) oraz R. Modzelewskiej i J. Riegera (z krótkim opracowaniem językowym; Modzelewska, Rieger 2008); słownictwo gwary aktualnie używanej z obszarów Ukrainy zachodniej prezentuje opracowanie A. KosteckiejSadowej (2008), natomiast na materiałach zebranych od przesiedleńców oparty jest słownik W. Paryla (2004) oraz praca zbiorowa prezentująca słownictwo Tarnopolszczyzny.

Słownictwu poświęcone są także liczne opracowania języka pisarzy pochodzenia kresowego. Należy także wspomnieć o pracach poświęconych słownictwu gwar polskich na pograniczu południowo-wschodnim. Należą tu opracowania porównawcze leksyki polskiej i ukraińskiej w społecznościach posługujących się zarówno zanikającą już gwarą ukraińską, jak i wypierającą ją gwarą polską (np. Łesiów 1978; Czyżewski 1986; Janiak 1995), a także te poświęcone społecznościom wyłącznie (lub przede wszystkim) polskojęzycznym (zwł. Pelcowa 1997 i 2001).

Z prac poświęconym dawnemu słownictwu północnokresowemu należy wymienić pracę Z. Sawaniewskiej-Mochowej, opartą na poradniku językowym J. Karłowicza (Sawaniewska-Mochowa1990), słownik zamieszczony w monografii historycznej polszczyzny wileńskiej Z. Kurzowej (Kurzowa 1993) oraz opracowanie dziewiętnastowiecznej leksyki szlachty kowieńskiej autorstwa Z. Sawaniewskiej Mochowej (Sawaniewska-Mochowa 2002). Dwudziestowieczne słownictwo gwar polskich na Litwie zostało przedstawione w książce H. Karaś Gwary polskie na Kowieńszczyźnie (Karaś 2002) oraz w pracy J. Riegera, I. Masojć i K. Rutkowskiej Słownictwo polszczyzny gwarowej na Litwie (Rieger, Masojć, Rutkowska 2006).

Leksykę północnokresową zawierają również słowniki i opracowania języka pisarzy tamtejszego pochodzenia, np. Słownik języka Adama Mickiewicza (SMick.), monografia języka Syrokomli autorstwa J. Trypućki (1955 i 1957), a także tzw. słownik wileński (SWil). Dalszą literaturę przedstawiają Z. Kurzowa (1993), J. Mędelska (1993) oraz H. Karaś (2002).