shpory[2]

37. Асаблівасці сацыяльна-эканамічнага развіцця Беларусі ў другой палове XIX - пачатку XX ст. Сталыпінскія рэформы. На Бел. памешч. землеўлад. не толь. пераваж., але i мела выразны латыфунд. характ.. Буйн. памешч. валодалi дзес. i сотн. тыс. дзесяц. зямлi, а сял. надз. былi значна менш.. Перах. да капiталiст. земляроб. на Бел. адбыв. паступ.. На змену прыгон. спач. прыйш. змеш. сiст. гасп.. Пасля рэф. 1861 г. с\гасп. Бел. ўсе шырэй уцягвал. ў рын. сувязi. Шмат памешч. гасп. перайшло на капiтал. шлях развiц.. Разам з тым, многiя памешч. самi не вялi гасп. i сдавалi зямлю ў арэнду. У перш. два дзесяц. пасля рэф. важнейш. галiной гандл. земляробства заставал. вытворч. збожжа. Аднак у вын. сусв. аграрн. крызiсу 80–90-х гг. цэны на яго рэзка панiзiл.. Гэта прымусiла бел. памешч. пераходзiць на вытворч. такiх прад., якiя давалi большы прыбытак. У 90-я гг. галл. спецыялiзав. галiной у с\гаспад. Бел. стала малоч. жывёлаг.. Спецыялiзац. памешч. гасп. праявiл. ў пашыр. вытв. тэхн. культур. Сярод iх 1-е месца займала бульба. Значн. месца ў кан. ХIХ ст. у бел. губ. займала прамысл. садаўн. i агародн.. Прамысл. Бел. развiвал. ў цесн. сув. з агульнарас., але мела i свае асабл.. У прамысл. Бел. iшоў прац. перах. ад ручн. працы да машын.. Рамяство i мануфакт. паступ. выцясн. капiталiст. фабрыка. Значна адстав. Бел. ад Расii па ўзр. канцэнтр. вытворч.. Дробн. прадпр. складалi на Бел. асн. частку усiх фабр. i завод.. Значн. развiц. на Бел. атрымалi запалкав. i папяр.-кард. вытворч.. Вельмi шмат было прадпр., звязан. з перапрац. с\гаспад. сырав.. Iснавалi такс. кафляныя i шклозав.. Значн. павелiч. тэмпаў развiц. прамысл. Бел. спрыяла ствар. густой сеткi чыг. дарог. Важн. ролю ў экан. Бел. адыграваў рачны трансп.. Др. вытв. паст. трапляла пад уплыу буйн. капітала. У с\гас. капіталізм праяул. у разв. таварн. вытв.. Вяд. ролю у экан. пач. адыгрыв. банкі. Дваранства на Бел. 175 тыс., рус. пам. займалі пазіц. захав. дзярж. улады, поль. стаялі на адрадж. РП 1772.Дваране – фальваркоуцы і засцянковая шляхта – станв. на шлях капіт. гасп., арыентав. на адрадж. РП, выст. супр. бел. нац.-вызв. руху. Паскар. развiц. капiтал. ў с\гаспад. i сац. рассл. вескi садзейнiч. Сталып. рэф.. Яе мэта – умацав. сац. апоры самадзярж. ладу i ствар. ўмоў для фармiр. аграрн. кап-зму. Меркав., што рэф. будзе дасягн. шляхам лiквiд. сял. абшч. з уласц. ей сiст. земляробс. i землеўлад., i ствар. шыр. прасл. сял.-уласнiкаў, арыентав. на прадпрым. рыначн. гасп.. Рэф. атрым. развiц. ў шэрагу законаў бурж. характ., я-я былi прыняты напрац. 9 ліст.1906—1912 гг. Сталып. рэф. на Бел. мела шэраг асабл. (у зах. р-нах сял. абшч. ліквд. дауно, перавага падв.-спадч.землеулад. алегч. рэформу). Пад уплывам росту незадавальн. сял. царскі ўрад прызнаў непазб. правядз. ў вёсцы рэф.. Рэф. суправадж. інтэнс. насадж. рускага землеулад.. Ініцыят. і кіраўн. пераўтвар. выступ. міністр унутр. спраў А.А. Сталыпін. Асн. мэтамі рэф.: 1) забяспеч. умовы для больш хутк. развіц. капітал. на вёсцы, а знач., развіц. экан. ў цэлым у краіне; 2) раскалоць вёску, стварыўшы клас сельс. бурж., прыцягн. яго на бок царс. урада і т.ч. паставіць перашк. на шляху рэвалюц. руху. Сталыпінская рэформа мела наступныя накірункі: 1) разбур. сял. абшч. і перадача зямлі ў асабіс. сял. ўласнасць; 2) ствар. водрубаў (зям. участ., вылучаны з ашч. зямлі у аднаас. сял. маемасць без пераноса сядзібы) і хутароў (адасобл. сял. сядз. на зям. участку індывід. уладання); 3) перасяленчая палітыка. У зах. р-нах Стал. імкн. узняць паліт. ролю замож. сялянс. у сіст. мясц. органау кірав., для чаго былі свораны земст., с\гасп. гурткі. Вынік: заможн. част. нас. павяліч. да 1912 г. да 12%, бедн. склад. менш 68% двароу, гал. гасп.,як і раней, - памешч.. Рэф. насіла кампрамісны характ. і не зняла аграрн. пытанне, што садз. наспяв. рас. рэв., гасп. сял. зазстал. адсталай, унутры рынак заст. абмежаваным, не змагла прадухіл. абв. сац. супярэчн., але ж і аказала моц. уплыу на раазвіцце капіталіст. адносін.

38 Рэвалюцыя 1905-1907 гг. у Беларусі. "Нашаніўскі перыяд" беларускага нацыянальнага руху. У пач. ХХ ст. у Расii склалася рэвалюц. сiтуац.. Экан. крызiс 1900–1903 гг. i руска-япон. вайна 1904–1905 гг. садзейнiч. абвастр. ўсiх супяр.. Рэвал. выбух у Расii стаў непазб. У палiт. бараць. вылучаюц. 3 лагеры: урадавы, лiбер.-бурж. i дэмакрат.. Кожн. з iх меў свае мэты i зад.. Урад. лагер iмкн. захав. самадзярж. i не дапусцiць карэн. змен у дзярж.-палiт. ладзе Расii. Лiбер. марылi аб палiт. свабод., жадалi лiквiдав. пераж. феадал. Аг. мэтай дэмакр. было знiшч. ўсiх рэштк. феадаліз., у т. л. i памешч. землеўлад., звярж. самадзярж. i ўстал. дэмакр. рэспубл.. 9 студз. 1905 г. у Пецяр. было растрал. мiрнае шэсце рабоч., я-я накiроўв. да цара з просьб. палепш. станов. нар.. Гэтая падз. выклiк. магутн. хвалю пратэс.. У лют. – сак. кольк. палiт. выступл. рэзка зменш., але адбылося значн. павеліч. экан. забаст.. Вясною 1905 г., як следства ўздзеяння раб. руху, на Бел. разгарн. мас. рэвал. рух сял. Восен. 1905 г. шматл. агульнагар. стачкi злiлiся ва Усерас. палiт. стачку. Ва ўсёй Расii бастав. звыш 2 млн чал.. 18 кастр. ў Мiнс. на плош. адбыўся мiт., у я-м удзельн. каля 20 тыс. чал.. Каб разагн. мiт., губернат. Курлаў загадаў прымян. зброю. У снеж. 1905 г. паліт. бараць. пралетар. Расii працягвал.. У Мас. яна перарас. ва ўзбр. паўст.. Забаст. ахап. больш. чыг. вузлоў Бел.. У ап. мес. 1905 г. зноў узрос сял. рух. Аднак збiць рэв. хвалю ўлад. ўсё ж такi ўдал.. У пэўн. ступ. гэт. спрыяў Манiф. 17 кастр.. Пасля снеж. падз. 1905 г. рэвал. рух паступ. iдзе на спад. Уздыму нац. руху ў Бел. садзейн. рэв. 1905—1907 гг. Арганізат., ідэй. і паліт. кіраўн. бараць. з'яўл. Бел. сацыяліст. грамада. Бліжэйш. сваёй зад. БСГ абвясціла звярж. самадзярж., утвар. Рас. федэрат. дэмакрат. рэсп. са сваб. самавызнач. і культ.-нац. аўтаноміяй народнасцей. Легальным органам БСГ стала штотыдн. газета "Наша доля", якая пач. выдав. ў 1906 г. у Вільні. Неафіц. яе рэдакт. былі Луцкевічы, Цётка, Умястоўскі. Пасля закр. "Нашай долі" стала выдав. ў Вільні штотыдн. лег. газета "Наша ніва" (1906 г., ліст.), разліч. перав. на вяск. чыт. і нац. інтэлег., выступ. супр. афіц. паліт., накірав. на падз. бел. нар. паводле веравызн., за выкарыст. у школе і царкве бел. мовы. Асн. аб'ектам БСГ застав. вёска. Уплыў БСГ у раб. руху гарадоў, за выключ. Менска і Вільні, амаль не адчуваўся з-за нязн. кольк. бел. раб. і іх нізкай нац. свяд.. Важн. ролю ў разв. бел. нац.-культ. руху і ў пашыр. нац. асветы адыгр. дзейн. кнігавыдав. суполкі "Загл. сонца і ў наша аконца". Суполка арганізав. некаль. выданняў. Так, у 1907 г. выйш. з друку "Дудка беларуская" Ф.Багуш. і ў перакл. В.Дун.-Марц. "Пан Тадэуш" А.Міцк.. Так быў пакладз. пачат. сістэмат. выд. бел-моўных кніг. Суп. арганізав. рэкл. і продаж сваіх і інш. выдан. на бел. мове, а такс. рус. і польс. кніг пра Бел.. Атакі ў пер. рэакцыі супр. бел. нац. руху з адкрыт. адмаўлен. існаван. бел. нацыі аказаліся беспаспях.. Але ў такіх умов. бел. адрадж. рух быў вымуш. ў асн. абаран. ад нац. рэакц. сіл, я-я па сваёй магутн. непараўн. пераўзых. яго. Расла папул. "Нашай нівы". Пашырыўся бел. кнігадрукПублікав. творы В.Дун.-Мар., Ф.Баг., Цёткі, Я.Куп., Я.Кол., М.Багдан., Ц.Гартн. і інш. 2-е месца па кольк. выдан. займала нав.-пап. літ-ра. Характ. асабл. бел.нац. руху з'яўлял. тое, што ён развів. пад кіраўн. 1-й партыі-БСГ, а зат. на прац. доўг. часу—1-й газ. "Наша ніва". Бел.нац. рух быу сял., нар.па характ.. Найб. акт. яго сілай была сял. і дроб.-шлях. па паходж. інтэлегенцыя.

39. Сацыяльна-эканамiчнае i палiтычнае становiшча Беларусi у пачатку XX ст. 20 лістапада 1857 г. на імя віленскага генерал-губернатара У.І. Назімава быў накіраваны царскі рэскрыпт, які дазваляў ствараць дваранскія камітэты і агульную камісію ў Вільне для распрацоўкі праекта адмены прыгоннага права. Аднак большасць памешчыкаў выступіла супраць вызвалення сялян з зямлёй. Таму Аляксандрам ІІ была створана спецыяльная Рэдакцыйная камісія. Распрацаваны ёю Маніфест аб адмене прыгоннага права і шэраг спецыяльных палажэнняў былі выдадзены 19 лютага 1861 г. Сяляне атрымоўвалі асабістую свабоду і права распараджацца сваёй маёмасцю. Ва ўласнасці памешчыкаў заставаліся ўсе землі, але ў пастаяннае карыстанне сялян пераходзілі іх сядзібы і палявыя надзелы, за што сяляне на працягу 9 гадоў павінны былі знаходзіцца ў стане часоваабавязаных – адпрацоўваць паншчыну і выплачваць аброк. За гэты час сяляне і памешчык павінны былі з дапамогай міравога пасрэдніка (ён выбіраўся з ліку дваран) дамовіцца аб памерах надзелаў (звычайна яны змяншаліся) і выкупных плацяжах за зямлю, якія былі ў некалькі разоў вышэйшыя за рынкавыя цэны, бо разлічваліся з сумы гадавога аброку. Сяляне выплочвалі памешчыку толькі 20 – 25 % ад выкупнога плацяжу. Астатняе памешчыку выплочвала дзяржава каштоўнымі паперамі. Але праз 49 гадоў селянін павінен быў аддаць запазычанасць дзяржаве з улікам 6 % гадавых.Вынікам рэформы была не толькі ліквідацыя прыгоннага ладу, але і паскарэнне капіталістычных адносін. Многія памешчыкі былі вымушаны інтэнсіфікаваць сваю гаспадарку, астатнія не вытрымлівалі канкурэнцыі і перапрадавалі свае землі чыноўнікам, гараджанам і сялянам. Але большасць сялян таксама пазбаўлялася зямлі ў выніку хуткага росту насельніцтва. На пачатку ХХ ст. толькі 8 – 10 % сялянскіх гаспадарак былі заможнымі, 60 % – бядняцкімі. Бедныя сяляне шукалі працы ў памешчыкаў, а таксама на гарадскіх прадпрыемствах, часта за межамі Беларусі.Адмена прыгоннага права супала з актывізацыяй новай хвалі рэвалюцыйнага руху на землях былой Рэчы Паспалітай. Рэвалюцыянеры падзяляліся на "белых" і "чырвоных". Большасць "белых" паходзіла з памешчыцкіх колаў. "Чырвоная" плынь была значна больш стракатай па паходжанні. Калі "белыя" ставілі перад сабой мэту – толькі адраджэнне былой дзяржавы, то "чырвоныя" – вырашэнне эканамічных і сацыяльных пытанняў. Летам 1862 г. прадстаўнікі "левых" для падрыхтоўкі паўстання стварылі ў Вільне Літоўскі правінцыяльны камітэт (ЛПК). На чале яго стаяў выдатны дзеяч беларускага дэмакратычнага руху Канстанцін Каліноўскі. Ён выступаў за разгортванне сялянскай рэвалюцыі. Шляхта, на яго думку, з'яўлялася "прагніўшай і разбэшчанай кастай". Разам з У. Урублеўскім і Ф. Ражанскім у 1862 – 1863 гг. К. Каліноўскі выдаваў першую нелегальную газету на беларускай мове "Мужыцкая праўда". У студзені 1863 г. ў Польшчы пачалося паўстанне. 1 лютага 1863 г. ЛПК таксама звярнуўся да насельніцтва з адозвай браць у рукі зброю. У паўстанні прымала актыўны ўдзел шляхта, некалькі ў меншай ступені – сяляне. Ваенныя дзеянні паўстанцаў нагадвалі партызанскія акцыі – адкрыта ўступаць у бітву з расійскімі войскамі большасць не рашалася. 24 красавіка 1863 г. атрад Л. Звяждоўскага захапіў павятовы цэнтр Горкі. У гэтым чыне яму дапамагалі студэнты мясцовага земляробчага інстытута. Аднак спрэчкі паміж "белымі" і "чырвонымі", дрэнная падрыхтоўка і рэпрэсіі царскага ўрада прывялі да паражэння паўстання. 22 сакавіка 1864 г. захоплены ў палон К. Каліноўскі быў пакараны смерцю. Віленскі генерал-губернатар М. Мураўёў, які атрымаў ад цара неабмежаваныя паўнамоцтвы, жорстка распраўляўся з паўстанцамі. 128 з іх былі пакараны смерцю, 800 – адпраўлены на катаргу, больш за 12 тысяч – высланы з Беларусі. Памешчыкі і сяляне–католікі абмяжоўваліся ў сваіх правах. Быў зачынены Гора-Горацкі земляробчы інстытут, апошняя вышэйшая навучальная ўстанова на Беларусі. Фактычна была забаронена і беларуская мова. Разам з тым, сяляне былі вызвалены ад стану часоваабавязаных. Беззямельныя сяляне атрымоўвалі невялікія надзелы. Пасля падаўлення паўстання царызм таксама правёў некаторыя ліберальныя рэформы: земскую (1864), судовую (1864), гарадскую (1870) і ваенную (1874). Аднак на Беларусі з-за недаверу царскага ўрада да мясцовага насельніцтва гэтыя рэформы ў поўным аб’ёме прайшлі толькі на пачатку ХХ ст.Рэформы 1860 – 1870-х гг. спрыялі развіццю таварнай вытворчасці. З 1880-х гг. сельская гаспадарка Беларусі паступова пераходзіць ад пераважнага вырошчвання зерневых культур да спецыялізацыі ў малочнай жывёлагадоўлі, ільнаводстве і бульбаводстве. У прамысловасці назіраецца пераход ад мануфактурнай да фабрычнай вытворчасці. Яе канцэнтрацыя абумовіла стварэнне акцыянерных таварыстваў. З Беларусі вывозіліся лес, запалкі, тканіны, абутак, кафля, гарбарныя вырабы і інш. Значную ролю пачалі адыгрываць банкі. Асабліва хутка ішло будаўніцтва чыгункі: у 1870 г. працягласць чыгуначных ліній складала 302 км., у 1902 г. – 2752 км., 1914 г. – 3900 км. Але з-за канкурэнцыі з суседнімі буйнымі прамысловымі рэгіёнамі Расійскай імперыі прамысловасць на Беларусі ўвогуле развівалася марудна. У другой палове ХІХ ст. у палітычны рух актыўна ўключыліся спачатку прадстаўнікі трэцяга саслоўя – разначынцы, а на пачатку ХХ ст. – і рабочыя. У 1880-я гг. ў Пецярбургу дзейнічала беларуская народніцкая група "Гоман", якая выдавала нелегальны часопіс на беларускай мове. У 1881 г. адзін з удзельнікаў "Гоману", І. Грынявіцкі, разам з рускімі рэвалюцыянерамі здзейсніў замах на Аляксандра ІІ. Бомба, кінутая ім, аказалася для цара смяротнай. Сам І. Грынявіцкі таксама загінуў.У 1896 г. прадстаўнікі польскай, беларускай і часткова літоўскай інтэлігенцыі стварылі першыя марксісцкія партыі – Літоўскую Сацыял-Дэмакратычную Партыю і Рабочы Саюз Літвы. У 1902 г. на базе маладзёжных асветніцкіх гурткоў была створана Беларуская Рэвалюцыйная Грамада. У 1903 г. яна змяніла назву на Беларускую Сацыялістычную Грамаду (БСГ). Актыўна дзейнічалі і яўрэйскія арганізацыі. У 1897 г. прадстаўнікі яўрэйскіх марксісцкіх колаў аб’ядналіся ва Усеагульны яўрэйскі рабочы саюз у Літве, Польшчы і Расіі (Бунд). У 1898 г. пры падтрымцы ЦК Бунда ў Мінску адбыўся першы з’езд Расійскай Сацыял-Дэмакратычнай Рабочай Партыі (РСДРП).Працэс стварэння палітычных партый значна паскорыўся падчас буржуазна-дэмакратычнай рэвалюцыі 1905 – 1907 гг. Асноўныя падзеі рэвалюцыі адбываліся па-за межамі Беларусі, аднак і тут праходзілі мітынгі, забастоўкі і сялянкія выступленні. 17 кастрычніка 1905 г. Мікалай ІІ падпісаў маніфест, згодна якому ў Расіі былі дазволены асноўныя грамадзянскія свабоды, а таксама заканадаўчы орган – Дзяржаўную думу. 18 кастрычніка па загадзе губернатара Курлова ў Мінску была расстраляна мірная дэманстрацыя гаражан. Сутычкі з паліцыяй і армейскімі часцямі адбыліся і ў іншых гарадах.У 1905 – 1906 гг. на падставе маніфеста былі створаны Канстытуцыйна-каталіцкая партыя Літвы і Беларусі, суполкі агульнарасійскіх партый эсэраў, кадэтаў, акцябрыстаў і інш. Актывізавалі сваю дзейнасць суполкі РСДРП, Бунда і іншых сацыялістычных партый. У 1906 г. прыхільнікі БСГ пачалі выдаваць першыя легальныя беларускамоўныя газеты "Наша доля" і "Наша ніва". Дзейнічалі прафсаюзныя аб’яднанні. Царскія ўлады актыўна падтрымлівалі стварэнне рэакцыйных крайне правых арганізацый, накшталт Саюза Рускага Народа і Рускага Акраіннага Саюза, прадстаўнікі якіх спавядалі вялікадзяржаўны шавінізм і арыентаваліся на манархію. 9 ліпеня 1906 г. ўладамі была распушчана І Дума, а 3 чэрвеня 1907 г. і ІІ Дума. Новае выбарчае заканадаўства павінна было садзейнічаць выбранню прыхільнікаў царскага самаўладдзя. Такім чынам, рэвалюцыя скончылася паражэннем. Але яна паказала, што сацыяльнае і нацыянальнае вызваленне народа залежаць ад яго згуртаванасці і свядомасці.Каб стрымаць сялянскі рух, урад на чале П. Сталыпіна распачаў у 1906 г. новую аграрную рэформу. Яе сутнасцю было разбурэнне сялянскай абшчыны і паскарэнне капіталістычнага развіцця вёскі. Сялянам дазвалялася выходзіць з абшчыны разам са сваім надзелам, ствараць вотрубы і хутары (з 1911 г. выхад стаў абавязковым). Уласнікі хутароў і вотрубаў маглі атрымаць ад Пазямельнага банка пазыкі для набыцця новай зямлі. Урад таксама стымуляваў перасяленне сялянскіх сем’яў ў Сібір, на Далёкі Усход, Паўночны Каўказ і г. д. Найхутчэй рэформа адбывалася на захадзе і ў цэнтральнай Беларусі, дзе абшчыннае землекарыстанне было ў большасці ліквідавана яшчэ ў XVI ст. На ўсходзе і поўначы Беларусі да 1916 г. з абшчын выйшла 63 % сялянскіх двароў. У 1904 – 1914 гг. Беларусь пакінула 356 тыс. перасяленцаў. Разам са станоўчымі рысамі, Сталыпінская рэформа мела і адмоўныя: павелічэнне кошту зямлі і колькасці бядняцкіх гаспадарак. 10,9 % перасяленцаў страцілі на новых землях сваю маёмасць і былі вымушаны вярнуцца на радзіму жабракамі. © Library.by

40 Беларусь у гады Першай сусветнай вайны.

Абвастр. супяр. паміж Траіст. саюзам і Антант. прывяло да 1-й сусв. вайны 1914—1918 гг. Пач. вайну Герм. і Аўст.-Венгр.. 1 жніўня Герм. аб'явіла вайну Расіі. Усяго ў вайне ўдзельніч. 38 краін. Напярэд. вайны зах. губ. былі аб'яўл. на ваен. станов.. У сув. з наступл. ням. войск на ўсх. рынуўся паток бежанц.. Да восені 1915 г. бежанцы запоун. усю усх. час. Бел. Больш. з іх высялялася ў прымус. парадку па загаду рас. улад. У жніўні 1915 г. пачаліся ваен. дзеянні непаср. на тэрыт. Бел.. Рус. армія. якая апынул. пад пагр. акруж., вымушана была пакінуць значн. частку тэрыт. Бел. і адступіць. Стаўка Вярх. гал.-каманд. была пераведз. з Баран. ў Магіл.. У кастр. рус. армія спыніла наступл. немцаў, і фронт стабіліз. па лініі Дзвінск—Паст.—Смарг.—Баран.—Пінск. Немцы акупірав. 1/4 частку Бел.. Тут быў устан. жорсткі акупац. рэжым – сіст. ваен. і палітыка-экан. мерапрыемст.. Ням. ўлады з восені 1915 г. на занятай частцы тэр. загадалі мясц. насельн. здаваць прадукты харчав., увялі значн. падаткі і штрафы, вывоз. жых. на прымус. работы ў Герм.. Немцы знішч. гіст. і архітэкт. помнікі, школы, цэрквы. У час 1-й сусв. вайны 1914 – 1918 г. ваен. дзеянні вяліся і на тэр. Бел.. Яна стала арэнай ваен. дзеян. у 1915 г. У вёсцы была адноўл. прыватн. ўласн. на зямлю. Памешч. вярталі былыя ўлад.. Былі забарон. многія грамадс. арганізац.. На мірн. жых. наладжв. аблавы, карн. аперац.. Паліт. акуп. сутыкн. з супраціўл. насельн.. Пачынаюч. з 1915 г. назір. нараст. раб. руху. Але масавасці ен не набыу. Вельмі цяжкім было такс. станов. на неакуп. тэрыт.. Не хапала паліва, сыравіны, раб. рук. У прыфрантав. паласе скапілася многа бежанц.. Вайна прынесла вял. людскія і матэр. страты Бел.. У с\ гасп. назіраўся моцны заняпад. Скарацілася плошча пасяўн., зменшылася пагалоўе жывёл. 3 бел. вёскі было мабілізав. больш за пал. працазд. мужчын. Амаль пераст. паступаць на рынак прадметы перш. неабходн., што выкл. хутк. зніж. жыццевага узроуню нар.Шмат сіл у сял. забіралі ваен. павінн.. Сялянскі рух набыу большы размах, чым раб. рух, аднак яго нельга лічыць рэвалюцыйным. Амаль не было выступл. беднякоу і сераднякоу супраць кулакоу. Параж. рус. арміі, цяжкія ўмовы франтав. жыцця садзейніч. росту антываен. настрояў сярод салдат. Узмацнілася нтыурадавая агітацыя сярод салдат. Для развіц. бел. нац. руху склаліся ў гады вайны неспр. ўмовы. Выступл. раб. і сял. ў асн. былі разрозненыя. Т.ч. У цэлым 1-я сусв. вайна абвастр. супяр. ў краіне, прывяла да востр. экан. і паліт. крызісу. Рэвалюцыя у краіне стала непазбежнай.

41 Лютаўская буржуазна-дэмакратычная рэвалюцыя. Перамога рэвалюцыі ў Беларусі. Пачатак рэв. паклалі забаст. раб. 23 лютага 1917. 26 лютага пачалося узбр. пауст.. Лют. рэв. у Петрагр. перам., у вын. чаго законч. панав. дынаст. Раман.. Але асабл. рэвал. ў Петр. было тое, што тут склал. своеасабл. перапляц. двух дыктатур- дыкт. бурж., якую прадстаўл. Час. ўрад (2 сакав.) і рэвал.-дэмакрат. дыкт. ў выгл. Сав. раб. і салд. дэпут. (27 лют.). Так утвар. ў краіне двоеўладдзе. 1 сакав. 1917 г., калі звесткі аб перамозе дайшлі да Бел., у гар. і мяст. прайш. міт., дэманстр., акцыі непадпарадкав. ўладам. Пачалі ствар. Сав. раб. і салд. дэпут.. 4 сакав. быў створ. Мінскі Сав. раб. дэпут. і Часовы выкан. камітэт. Каб аб'ядн. сілы пралетарыяту і салдат 8 сакав. быў створ. адзіны Мінс. Сав. раб. і салд. дэпут. і адзіны выкан. камітэт на чале з бальш. Б.Позернам. Сваю асн. зад. яны бачылі у арганіз. раб. і салдат, у абар. іх экан. інтар. і паліт. правоў. Сав. на Бел. прызнав. кіруючую ролю Петрагр. Саве-та раб. і салд. дэпут., а разам з тым прызнав. і Час. ўрад. Аднак на практ. Сав. факт. падпарад. органам Час. урада і дапамаг. Час. ўр. стварыць мясц. орг. ўлады. Амаль ва ўсіх гар. Бел. сталі з'яўл. бурж. і памешч. "Часовыя грамадскія каміт. парадку". Прыхільн. гэтага былі эсэры, менш. і бундаўцы, якія пераваж. ў Сав.. Такі каміт. быў створ. ў Мінску 4 сакав. 1917 г. Т.ч., на Бел., як і ў Расіі ў цэлым, склалася двоеўлад.. Лют. рэвал. 1917 г. дала штуршок для дэмакратызацыі грам.. Пачалі ствар. прафсаюзы, выбарн. салдац. камітэты ў арміі. Ажывілася сялянс.. 20 красав. 1917 г. прайшоў з'езд сял. дэпутатаў Мінс. і неакупір. паветаў Віленс. губ., дзе была зроблена спроба вырашыць аграр. пыт.. Але канчатк. заканад. раш. аграр. пыт. адкладвалася да Устаноўч. схода. Такс. 7-17 красав.1917 г. прайшоў І з'езд ваен. і раб. дэпут. армій і тылу Зах. фроту, які прызнаў неабх. працягваць вайну з мэтай абар. рэвал., падтрымл. палітыку Час. урада здзяйсняць паст. кантроль за ім. З’езд быу эсэра-меншавіцкім. Салдаты атрымалі усе правы і свабоды, як і усе грамадз. Расіі. Быу прыняты шэраг інш. рашэнняу, накірав. на замацав. перам. Лют. рэвал. Т.ч. Лют. рэв. – бурж. дэмакр. рэв., рухаючай сілай быу народ. Лют. рэв. 1917 г. прывяла да звярж. самадзярж., але ў вын. асабл. абставін на Бел., як і ў Расіі, утварыл. двоеўлад., з’явілася пачаткам дэмакрат.развіцця Расіі, у т.л. і Бел., адкрыла шлях да экан. і сац. прагрэсу краіны. Праіснав. яно з лютага—сакав. да ліпеня 1917 г. Галоунымі прычынамі рэвал. з’явіліся класавыя супярэчнасці, цяжкае ваен. становішча, незадаволен. вайной рабоч., сял., салдат, даведзен. да крайняй галечы вайной. гасп. разрухай выліліся у масав. выступл. супраць царызму, буржуазіі і ваеншчыны.

42 Кастрычніцкая рэвалюцыя ў Беларусі. Першыя рэвалюцыйныя пераўтварэнні. 25 кастр. 1917 г. у Петрагр. адбылося ўзбр. паўст. раб. і салдат. У вын. быў звергн. Час. ўрад і ўлада перайш. да Саветаў раб. і салдац. дэпут.. Звест. аб гэтых падз. хутка дайш. да Бел.. 26 кастр. 1917 г. выканкам Мінск. Савета абвясц. аб перах. ўлады ў рукі Сав. раб. і салд. дэпут.. Але супр. нов. улады выст. бурж. партыі, бунд., меншав., эсэры і інш. Яны стварылі ў Мінс. т.зв. Каміт. выратав. рэвал. і паспрабав. ўзяць уладу ў свае рукі. Бальшав. ўсё ж такі, апіраюч. на падтр. войск Зах.фронту, пераадол. супраціўл. сваіх паліт. апанен. і ўсталяв. свой кантр. на тэр. Бел., якая не была захопл. ням. войск.. 27 ліст. ў Мінску быў створ. Абл.Выкан.Кам.Зах.Вобл. і фронту як выш. орган сав. улады ў Бел.. Яго ўзнач. Рагазінскі. Выкан. орг. улады стаў Сав. нар. каміс. на чале з Ландарам. Т.ч. на Бел. пачаліся рэвалюц. пераўтв.. Так, быў уведз. рабочы кантр., пачала праводз. зям. рэф., рэф. сіст. адукац. і інш. Акт. дзейніч. Паўн.-Зах. абл. кам. РСДРП(б), на чале Мяснікоў. Паліт. сілай, якая імкн. ўстанав. сваю ўладу на Бел., былі бел. нац. арганіз.. Яны згурт-ся вакол Вял. бел. рады. Прызнаўшы сав. ўладу ў Расіі, яны разгляд. Аблвыкамзах толькі як франтавы, а не выш. мясц. орган улады раб. і сял.. Вял. бел. рада выступ. за ствар. дэмакрат. краёвай улады. Кіруюч. паліт. сілай у бел. нац. руху выступ. Бел. сацыяліст. грамада. Парт. бальшав. негат. аднесл. да намаган. бел. нац. арганіз. па ствар. органа краёвай улады. Сав. ўладу падтрым. з'езды многіх армейс. каміт.. У ноч з 1 на 2 ліст. ў Мінск увайшлі вайск. часці і бранір. поезд, я-я ўзялі пад ахову Мінс. Савет. У горад. зноў была ўстаноўл. Сав. ўлада. У кастр.-ліст. 1917 г. Сав. ўлада перамагла ў мног. гарадах Бел.: Віцеб., Полац., Гомелі і інш. Т. ч., у ліст. 1917 г. на неакуп. тэр. Бел. ўсталявал. ўлада Сав.. Армія ў асн. падтр. дэкрэты Сав. ул.. Бел. нац. партыі, я-я не прынялі ўладу Сав., выступ. пад лозун. поўн. нац. самавызн. Бел.. Пасля кастрычн. падзей 1917 г. на Бел. разгарн. рух за ствар. бел. дзярж-сці. У студз. 1918 г. быў створ. Бел. нац. камісарыят (БНК) як аддзел нар. камісарыята па справах нац-сцей Расіі на чале з А.Р.Чарвяковым. Ён выступіў за пераўтвар. Зах. вобл. ў аўтан. рэсп. ў складзе РСФСР. Прапан. Белнацкама падтрым. бел. секцыі РКП(б) на чале з Жылуновічам. Адн. Аблвыкамзах адхіліў яе, даўшы вобл. назву "Зах. Камуна". Дэбаты па пыт. аб нац. вызнач. бел. працягвал. да 1918 г. Урэшце рэшт дзейн. урада БНР, пагроза з боку Польш. прымусілі бальшав. кіраўн. прыслух. да патрабав. нац. секц. РКП(б) аб ствар. бел. дзярж.. 30 снеж. 1918 г. у Смален., які стаў цэнтр. Зах. вобл. ў сувязі з герм. акупац., была склік. VI Паўн.-Зах. канфер. РКП(б). Яна прыняла рэзалюц. "Аб абвяшч. Зах. Камуны Бел. Сав. Рэсп.". 1 студз. 1919 г. быў абнародав. Маніфест Часов. рабоча-сял. ўрада Бел. на чале з Жылунов., які абвясціў утвар. БССР. Яна была створ. ў межах Мінс., Гродз., Віцеб., Магіл., а таксама часткі Смал., Віл., Ковенс. і Чарнігаў. губерній. 5 студз. 1919 г. сталіц. БССР стаў Мінск, і ўрад пераехаў са Смал. 7 студз. ў Мінск. Сваю дзейн. урад БССР пачаў ў вельмі цяжк. паліт. і эканам. умовах. т.ч. перам. Кастр. рэв. і устанаул. сав. улады паклалі пач. рэвалюц. пераутвар. ва усіх сферах грам. жыцця бел. нар., на я-я пауплывалі : акупац. част. тэр., органы сав. улады былі у асн. салдацкімі. Гэтыя фактары стрымлів. разв. рэвалюц. пераутвар., ускладнялі эканам. становішча на Бел., садзейнічалі размежаванню паліт. сіл.

43 Барацьба беларускага народа супраць нямецкіх акупантаў (1918 г.). Абвяшчэнне Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР). З першых дзён вайны асноўная частка насельніцтва Беларусі стала на шлях барацьбы супраць акупантаў. Гэта была барацьба за свабоду і незалежнасць савецкай Радзімы. Жорсткасць акупацыйнага рэжыму толькі ўзмацняла нянавісць да нямецка-фашысцкіх захопнікаў.У першыя дні Вялікай Айчыннай вайны быў сфарміраваны і ўступіў у барацьбу з ворагам Пінскі партызанскі атрад.На захопленай ворагам тэрыторыі стваралася сетка падпольных цэнтраў, арганізацый і груп.Гераічнай і трагічнай старонкай ў гісторыю барацьбы супраць нямецка-фашысцкіх акупантаў увайшло Мінскае падполле.У першыя месяцы вайны партызаны не мелі патрэбнай падрыхтоўкі, матэрыяльнага забеспячэння, узаемадзеяння з вайсковым камандаваннем і г.д.Расла колькасць і актыўнасць народных мсціўцаў.Удасканальвалася і аператыўнае кіраўніцтва падпольнымі арганізацыямі і партызанскімі фарміраваннямі.У рабоце сярод насельніцтва вялікае значэнне надавалася сродкам масавай інфармацыі і распаўсюджванню цэнтральных газет.У заходніх абласцях Беларусі барацьбу з акупантамі вялі антыфашысцкія камітэты.Партызанскі рух на Беларусі з’яўляўся ўсенародным.Магутны партызанскі рух і гераічная барацьба падпольшчыкаў умацоўвалі веру насельніцтва ў перамогу.Партызаны кантралявалі многія шашэйныя і амаль усе грунтавыя дарогі, грамілі штабы, склады і гарнізоны захопнікаў.Рэйды партызанскіх фарміраванняў займалі важнае месца ў разгортванні партызанскага руху ў заходніх абласцях Беларусі.Кіраўніцтва ўсёй дзейнасцю насельніцтва і партызан на тэрыторыі партызанскіх зон ажыццяўлялі падпольныя абкомы і райкомы партыі.Партызаны, падпольшчыкі не здолелі б адны весці паспяховую барацьбу, калі б не дапамога большасці насельніцтва Беларусі.Большую частку партызан Беларусі складалі сяляне і рабочыя. Абвяшчэнне БНР.9 сакавіка 1918 г. адбылося пашыранае пасяджэнне выканкома Савета Усебеларускага з’езда. На пасяджэнні была прынята 2-я Устаўная грамата да народа Беларусі. У гэтым дакуменце Беларусь абвяшчалася Народнай Рэспублікай.Аднак ў граматах не былі дастаткова выразна акрэслены сацыяльна-палітычныя задачы.Таму выпрацоўваецца агульная тактыка ў нацыянальным пытанні.25 сакавіка 1918 г. на сесіі Рады была прынята Устаўная грамата. Грамата павінна была завяршыць працэс самавызначэння і канчаткова канстытуіраваць утварэнне беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці. Галоўным у грамаце было абвяшчэнне незалежнасці Беларусі.Найбольшую самастойнасць Рада БНР атрымала ў галіне культуры і адукацыі.Народны сакратарыят БНР атрымаў ад нямецкага камандавання некаторыя правы і ў галіне міжнароднай палітыкі.Вось у такіх складаных умовах Рада БНР на закрытым пасяджэнні прыняла тэкст тэлеграмы германіі, у якой выказвалася падзяка за вызваленне Беларусі ад бальшавіцкага прыгнёту і анархіі.Пасылка Радай тэлеграмы выклікала востры палітычны кразіс у самой Радзе, яе пакінулі эсэры, меншавікі, яўрэйскія сацыялісты.Крызіс прывёў да расколу БСГ.Пасля вайны на вызваленай тэрыторыі Беларусі была адноўлена савецкая ўлада. Ствараліся яе органы: ваенныя саветы, рэвалюцыйныя камітэты, выканкомы Саветаў.Такім чынам, абвяшчэнне БНР з’явілася першай спробай рэалізацыі на практыцы беларускай ідэі, што ўзнікла яшчэ на пачатку ХІХ ст., сукупнасці ўсіх трох яе асноватворных элементаў – нацыянальнай свядомасці, нацыянальна-культурнага адраджэння і нацыянальнай дзяржаўнасці.Аднак гэта быў першы крок барацьбы за беларускую дзяржаўнасць. Незалежнасць і свабода, аб’яўленыя 25 сакавіка 1918 г., так і засталіся жаданнем і надзеяй.

44. Утварэнне Беларускай ССР. Аб’яднанне Беларускай ССР з Літоўскай ССР. Пасля вызвал. Бел. ад ням. акуп. зноў паўстала пыт. аб утвар. бел. дзярж.. Але па гэтым пыт. не было адзiнай думкi. Iснавала некалькi пазiцый: 1) Паўн.-Зах. абкома РКП(б). Яго кiраўнiк А.Мяснiкоў, В.Кнорын i iнш. лiчылi, што Бел. павiнна быць тэрытар. адзiнк. РСФСР на той падставе, што бел. не нацыя; Іх погляд складвауся па уплывам ідэі сусв. сацыяліст. рэвалюцыі, а самавызнач. народау – перашкода на гэтым шляху. 2) Бел. нац. камiсарыята. Кiраўнiкi Белнацкама А.Чарвякоў, З.Жылуновiч i iнш. лiчылi неабх. стварыць Бел. сав. рэсп. i ўстанавiць цесныя сувязi з РСФСР (на прынцыпах аўтаномii). Гэтую пазiцыю падтрымлiв. Цэнтр. бюро бел. секцый РКП(б) у Расii, арганізаваных з бежанцау-белар. у розн. гарадах Расіі. 27 лістапада 1918 Маск. камітэт бел. секцый выказауся за абвяшч. бел. нац. дзяржаунасці, але Сталін не адрэагавау на гэта. УЦВК 23 снежня 1918 г. прыняу рашэнне аб ахаванні Зах. вобл. і канчаткова вызначыу яго тэрыт.. Бел. па-ранейш. заставалася у складзе Расіі. Доўгi час гэтае пыт. не вырашалася. I толькi 24 снеж. 1918 г. пленум ЦК РКП(б) прыняў раш. аб ствар. БССР. 30 снежня 1918 г. на VI Паўн.-Зах. партыйнай канфер. РКП(б) была прынята рэзалюц. «Аб абвяшч. Зах. Камуны Бел. Сав. Рэсп-й». У складзерэспублікі – Мінс., Магіл., Гродз. губерні, частка Віц. і Смаленс. губерняу. Быў створаны Часовы ўрад Бел. на чале з З.Жылуновiчам. 1 студз. 1919 г. Часовы ўрад абвясцiў Манiфест аб ствар. БССР. Маніфест абвясціу раунапрауе працоуных усіх нацыян. на тэр. Бел., адмяніу усе загады акупацыйных улад, аб’явіу па-за законам Бел.раду. 5 студзеня 1919 г. Часовы рэвалюц. рабоча-сял. урад БССР, ЦБ КП(б)Б пераехалі у Мінск, я-я стау сталіцай БССР. У сувязi з гэтым Зах. вобл. была скасавана. Аднак пагроза новай вайны з боку буржуазна-памешчыцкай Поль. прымусiла сав. кiраўн. прыняць 16 студз. 1919 г. рашэнне аб аб`ядн. БССР з Лiт. ССР. Для юрыд. замацав. абвяшч. БССР i стварэння Лiтбел 2 лютага 1919 г. быў склiканы 1-ы ўсебел. з`езд Саветаў. З`езд прыняў Канстытуцыю БССР, згодна з якой найвыш. ўлада ў рэсп. належала з`езду Саветаў. З`езд вызначыў тэр. БССР у складзе Мiнскай i Гродз. губерняў, планавалася, што ўключаныя ў склад РСФСР па рашэннi ЦК РКП(б) ад 16 студз. 1918 г. Магiл. i Вiцебс. губернi, калi iнш. тэр. Бел. будуць захоплены Поль. (што i адбыл. на самой справе) у будучым могуць стаць асновай для аднаўл. бел. дзярж-сцi. 1-ы ўсебел. з`езд Саветаў прыняў раш. аб аб`ядн. БССР i Лiтоўскай ССР. У склад Лiтбел увайшла тэрыт. Мiнскай, Гродз., Вiленс., Ковянскай i частка Сувалкаўскай губерняў з большi як 4-мiльенным насельн.. Т.ч. усе спробы захаваць тэрыторыю Бел. не удаліся. Сталiцай аб`яднанай дзяржавы стаў г. Вiльня. 27 лютага 1919 г. ствараюцца ЦВК Літ.Бел. ССР і яго прэзідыум на чле з Цыхоускім, урад аб’яднанай рэспублікі – Савет Нар. Камісарау на чале з Міцкявічусам – Капсукасам, створаны Выўэйшы Савет нар. гаспадаркі. Лiтбел праiснавала да лiпеня 1920 г.

45 Беларусь у час савецка-польскай вайны 1919-1920 гг., Рыжскi мiрны дагаворУ лістападзе 1918 г. падчас адступлення нямецкіх войск была створана незалежная польская дзяржава, якая абапіралася на ідэю адраджэння Рэчы Паспалітай у межах 1772 г. Па сутнасці гэта азначала вайну з Савецкай Расіяй, да якой польскае кіраўніцтва пры фінансавай падтрымцы буйнейшых заходніх краін было добра падрыхтавана. У снежні 1918 г. Польшча перайшла ў наступленне на беларускія і ўкраінскія землі. Да сакавіка 1919 г. польскія войскі акупіравалі шэраг беларускіх гарадоў, у тым ліку Ліду, Вільну, Гродна. Урад Літбел, які праводзіў жорсткую палітыку ваеннага камунізму (харчразвёрстка, палітычныя рэпрэсіі, адмова ад перадачы зямлі непасрэдна сялянам), не здолеў арганізаваць абарону. 1 чэрвеня 1919 года згодна з Дэкрэтам Усерасійскага ЦВК Савецкія Украіна, Беларусь, Літва і Латвія аб’ядноўваліся з Савецкай Расіяй для агульнай барацьбы з сусветным імперыялізмам. Уводзілася агульнае ваеннае камандаванне, аднак стрымаць польскае наступленне не ўдалося і аб’яднаным сілам. У жніўні 1919 г. быў захоплены Мінск. Восенню фронт усталяваўся на р. Беразіна-Днепр. Фактычна ЛітБелССР і БССР як яе частка перасталі існаваць.На занятых тэрыторыях польскія акупанты праводзілі надзвычай жорсткую палітыку. Ліквідаваліся не толькі бальшавісцкія органы ўлады, але не дапускалася стварэнне мясцовых органаў улады БНР. Жорстка праследваліся і адны, і другія. Толькі ў некаторых кіраўнікоў БНР захаваліся ілюзіі адносна прызнання незалежнасці беларускай дзяржавы. Рада БНР раскалолася па пытанні супрацоўніцтва з польскімі ўладамі. Пад час перамоў дзеячаў БНР і польскіх уладаў апошнія згадзіліся прызнаць існаванне незалежнай БНР, але ў адказ урад БНР павінен падпісаць дагавор аб уваходжанні Беларусі ў склад Польскай дзяржавы. Такая “незалежнасць на 5 хвілін” незадаволіла большую частку склада Рады БНР, якая дзейнічала ў Мінску са згоды польскага акупацыйнага кіраўніцтва з 12 снежня 1919 года. Большасць на паседжаннях мелі беларускія эсэры (частка былой адзінай партыі – БСГ). Яны перавыбралі кіраўніцтва Рады – новыя лідары В.Ластоўскі, П.Крычэўскі, І.Мамонька і інш. заявілі аб вернасці III Устаўнай грамаце і выразілі пратэст супраць акупацыі Беларусі польскай арміяй. Польскі ўрад не чакаў такога ад Рады БНР, таму яе разагналі, а партыю беларускіх эсэраў падверглі праследванням. Аднак трэба было легітымізаваць для сусветнай супольнасці інкарпарацыю Беларусі – таму ў сакавіку 1920 года была арганізавана з ліку некаторых дзеячаў БНР Найвышэйшая Рада (С.Рак-Міхайлоўскі, І.Серада, Я.Лёсік, А.Смоліч) якая 24 сакавіка 1920 г. падпісала дагавор аб уваходжанні Беларусі ў склад Польшчы. Супраць гэтага дагавору выступілі адзіным фронтам бальшавікі і эсэры. Менавіта апошнія арганізавалі антыпольскі сялянскі партызанскі рух і кіравалі ім. А ў Мінску ў студзені 1920 года на базе арганізацыі “Маладая Беларусь”, што дзейнічала з мая 1917 года ў Мінскім настаўніцкім інстытуце (кіраваў У.Ігнатоўскі) была ўтворана Беларуская камуністычная арганізацыя. Арганізацыя арганізоўвала барацьбу з польскімі інтэрвентамі, а далейшае Беларусі бачыла ў існаванні БССР у складзе федэратыўнай Расіі, і ў гэтым разыходзілася з беларускімі эсэрамі, якія імкнуліся да поўнай незалежнасці.

Да арганізаваных камуністамі і эсэрамі партызанскіх атрадаў пачалі далучацца прадстаўнікі іншых палітычных сіл. Распачатае вясной 1920 г. наступленне палякаў дазволіла ім захапіць шэраг беларускіх і ўкраінскіх гарадоў, аднак летам Чырвоная Армія пачала контрнаступленне, і да жніўня 1920 г. ўся тэрыторыя Беларусі была занята савецкімі вайскамі. Адначасова Савецкая Расія была вымушана пачаць супрацоўніцтва з буржуазным урадам Літвы – Тарыбай. 12 ліпеня 1920 года Савецкая Расія і Літва падпісалі дагавор, згодна з якім Літве перадавалася Віленская і Гродзенская губерніі з гарадамі Вільна, Гродна, Ліда, Вілейка, Ашмяны, Дзісна. Дагавор падпісалі без згоды з урадам БССР, і гэта было юрыдычным канцом ЛітБелССР. 31 ліпеня 1920 г. у Мінску была прынята дэкларацыя, якая другі раз абвяшчала незалежнасць Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусь. Часовая ўлада перадавалася Беларускаму рэвалюцыйнаму камітэту (старшыня – А.Чарвякоў), які павінен быў дзейнічаць да II з’езда Саветаў Беларусі. У жніўні 1920 г. польская армія здолела разбіць пад Варшавай Чырвоную Армію, перайсці ў наступленне і зноў заняць значную частку Беларусі. 12 кастрычніка 1920 г. у Рызе паміж Украінай і Расіяй з аднаго боку і Польшчай з другога быў падпісаны дагавор аб перамір’і. Беларусаў зноў не запрасілі ўдзельнічаць у перамовах.Падпісанне перамір’я не спыніла ваенных дзеянняў. Пры падтрымцы польскага боку ў лістападзе на тэрыторыю Беларусі ўвайшлі атрады пад кіраўніцтвам С.Булак-Балаховіча, які абвясціў сябе начальнікам Беларускай дзяржавы. Але пасля захопу Мазыра, Петрыкава, Калінкавіч гэтыя злучэнні былі разбіты намаганнямі Чырвонай Арміі. У лістападзе-снежні 1920 г. адбылося ўзброенае выступленне на Случчыне, удзельнікі якога выступалі супраць перадачы павета да БССР. Сяляне былі незадаволены празмернымі памерамі харчразвёрсткі. На павятовым з’ездзе, дзе большасць была ў мясцовых эсэраў, было вырашана аказаць узброенае супраціўленне Чырвонай Арміі. Адначасова на з’ездзе было зноў паднята пытанне аб аднаўленні беларускай дзяржаўнасці. 13-17 снежня 1920 года ў Мінску прайшоў II Усебеларускі з’езд Саветаў. На ім у Канстытуцыю былі ўнесены змяненні, зацверджана структура дзяржаўнай улады: вышэйшая ўлада належыла з’езду Саветаў, ЦВК – распараджальны орган з’езда, выканаўчая ўлада ў СНК рэспублікі. Была ўведзена дзяржаўная манаполія, зямля перадавалася сялянам, але часткова. Лепшыя панскія маёнткі аддаваліся пад арганізацыю саўгасаў. З’езд ратыфікаваў умовы Рыжскага пагаднення ад перамір’і і надаў Расійскаму ўраду права заключаць любые міжнародныя пагадненні ад імя БССР. 18 сакавіка 1921 г. паміж Савецкай Расіяй, Украінай і Польшчай быў падпісаны Рыжскі мірны дагавор, паводле якога Польшча атрымала заходнюю частку Беларусі з больш чым 4-мільённым насельніцтвам. Усходняя частка Беларусі апынулася ў складзе Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі і РСФСР. Але Рыжскі мір не прызнаў урад БНР у эміграцыі. На палітычнай канферэнцыі 26-30 верасня 1920 года ў Празе дзеячы БНР абвінавацілі польскі ўрад у падзеле Беларусі і разгроме Беларускай Народнай Рэспублікі. На гэтай падставе адбылася часовая кансалідацыя беларускіх дзеячаў у эміграцыі.