shpory[1]
.docx
|
1.Першабытнае грамадства, яго асноуныя рысы i перыядызацыя. На территории соврем-й Белоруссии первые люди – 100-40 тыс лет до н.э. Каменный век(100-40 тыс до н э -3 тыс лет до н э): 1) палеолит (100-40 - 10 тыс лет до н.э.), 2) мезолит (10-5 тыс до н.э.), 3) неолит (4-3 тыс лет до н.э.). Бронзовый век(2 тыс до н э-нач I тыс до н э); Железный век(нач I тыс до н э-сер I тыс.н.э.). Каменный век: палеолит-первое проникновение человека- климат очень холодный, население- неандертальцы (каменное оружие, примитивная речь, огонь, прямохождение). По берегам рек. Поздний палеолит - кроманьонцы (кремниевые орудия труда, жилища из костей и шкур, зачатки искусства, религии). Юрьевичи (останки 20 мамонтов, кремн. орудия, костры) и Бердыш (Чечерский район - орудия труда ок 600). Раннеродовая община. Родовая собственность на охотничьи участки и т.д. Только орудия в лич. собст-ти. Матриархат. Ледник, потепление, повторное заселение. Мезолит- полное заселение, =120 стоянок известно; лук и стрелы, приручение животных, рыбалка, родовая организация. Община объединялась в племена. Неолит - климат теплее,глиняная посуда, появляется ткачество. Земледелие и животноводство, независимость от природы, переход от присвоения к произв-ву. Кремниевые шахты. Бронзовый век: первые изделия из меди(6500 до нэ- не на терр Б).Через 3000 лет- бронза. В 1800-1500-металлургич центры в Закавказье и Скандинавии. У нас = каменные орудия, плоскодонная посуда, ткачество, металлургия, воинские захваты- зарождение имущественного нер-ва, патриархат. Сущ товарообмен. 2-3 тыс лет до н.э. демограф взрыв в Европе. Балты пришли на нашу территорию из среднего поднепровья и во 2-ом тыс до н.э. смешались с местным населением. Железный век: 7-6 в до н.э. в Б. начинают добывать железо (выплавляют в печах-домницах); подсечная система земледелия (просо, бобы, пшеница). В 4-5 в н.э. пришли славяне со своей протородины (реки Эльба, Висла, Неман).Часть славян шла на юг , другая на восток (дошла до Днепра и в 6-7 в тут сформировалась новая ветвь славян- белорусы, русские, украинцы)- восточные славяне. 3 этапа заселения: 1) Великое переселение, 2) Славянизация балтов , 3) Славяне- основное население нашего края. Ассимиляция славянами путем войны.
|
2 Насельнiцтва Беларусi у раннiм жалезным веку. Вялiкае перасяленне народау i Беларусь. Балцкiя плямёны Этнас– устойлівая супольнасць людзей, якая склалася гістарычна на пэўнай тэрыторыі, мае агульную мову, культуру, побыт, псіхалагічныя рысы і самасвядомасць. Бронзавы век - з часу рассялення на тэрыторыі індаеўрапейскіх плямён 3 – 2 тыс. гг. да н.э. - дэмаграфічны выбух, пачалося “вялікае перасяленне народаў”. Існуе некалькі канцэпцый прарадзімы індаеўрапейцаў. У канцы ХІХ – пачатку ХХ ст. узнікла так званая балканская канцэпцыя прарадзімы індаеўрапейцаў. Найбольш навукова абгрунтаванай з’яўляецца канцэпцыя пярэднеазіяцкай прарадзімы індаеўрапейцаў. У адпаведнасці з ёй праіндаеўрапейцы да міграцыі жылі ў Пярэдняй Азіі, там, дзе цяпер знаходзяцца Іран, Ірак, АфганістанУ 4–3 тысячагоддзі да н.э. пачалася міграцыя праіндаеўрапейцаў са сваёй прарадзімы. Гэты магутны міграцыйны паток стаў крыніцай рассялення праіндаеўрапейцаў у Еўропе, у тым ліку і ў Беларусі.Пры сустрэчы з мясцовым насельніцтвам індаеўрапейцы, якія знаходзіліся на больш высокай ступені сацыяльна-эканамічнага развіцця перамагалі яго і асімілявалі.У выніку асіміляцыі мясцовага неалітычнага насельніцтва індаеўрапейцамі сфарміраваўся новы этнас – балты. Балты жылі на тэрыторыі сучаснай Беларусі да прыходу сюды славян.Каменны век уступіў месца бронзаваму веку (3–2 тыс. гг. да н.э. – 1 тыс. гг. да н.э.)..Бронзавы век уступіў месца жалезнаму веку (1 тыс. гг. да н.э. – IV–V стст. н.э.). Мясцовыя плямёны асвоілі жалезаапрацоўку.Ёсць некалькі канцэпцый прарадзімы славян. Но найбольш навукова абгрунтаванай і распаўсюджанай з’яўляецца канцэпцыя цэнтральна еўрапейскай лакалізацыі славян, паводле якой прарадзімай славян трэба лічыць тэрыторыю дзе сёння знаходзяцца Германія, Чэхія, Славакія, Польшча, самыя заходнія раёны Беларусі. У IV–VII стст. адбылося другое “вялікае перасяленне народаў”. Аднак яго храналагічныя Са сваёй прарадзімы частка славян пачала масавы рух на поўдзень. Сёння гэта – балгары, сербы, харваты, славенцы, македонцы і інш.Другая частка славян са сваёй прарадзімы рухалася на ўсход. Яны асімілявалі мясцовае балцкае, фіна-угорскае і цюркскае насельніцтва. Усходнія славяне сёння – гэта беларусы, рускія і ўкраінцы. У VIII–IX стст. пачынаецца масавае рассяленне славян на тэрыторыі сучаснай Беларусі. У выніку славяна-балцкага ўзаемадзеяння ўзніклі крывічы, дрыгавічы, радзімічы – не непасрэдныя продкі беларусаў, а этнічныя супольнасці на тэрыторыі сучаснай Беларусі ў IX – першай палове XII ст.
|
3.1. У VIII—IX стст. на тэрыторыі Беларусі склалася не-калькі аб'яднанняў усходніх славян. Крывічы-палачане- сяліліся па цячэнні Заходняй Дзвіны. Паўднёвымі суседзямі полацкіх крывічоў былі дрыгавічы, якія жылі паміж Прыпяццю і Дзвіной.. Суседзямі дрыгавічоў былірадзімічы, якія пасяліліся на рацэ Сож. Усходнія славяне паступова ас-войвалі тэрыторыю Беларусі і да X ст. сталі яе асноўным на-сельніцтвам. 2. Асноўнымі заняткамі насельніцтва зямель Беларусі ў IX—XI стст. былі земляробства і жывёлагадоўля. Пры земляробства высякалі лес, палілі пні, засявалі вызваленую з-пад лесу зямлюў. Пры пераходзе да ворнага тыпу земляробства пачалі выкарыстоўваць драўляную саху з жалезнымі сашнікамі і драўлянае рала з жалезнымі нарогамі для яго. Распаўсюджанымі сельскагаспадарчымі культурамі былі жыта, проса, пшаніца. Другарадную ролю адыгрывалі паляванне, рыбалоўства, бортніцтва — збор мёду лясных пчол. 3. Пераход ад родавай да суседскай (сельскай) абшчыны быў звязаны з пераходам ад падсечнаагнявога да ворнага земляробства. Цяпер апрацоўваць зямлю з дапамогай сахі і рала і збіраць ураджай можна было сіламі адной невялікай сям'і. Людзі атрымалі магчымасць жыць асобнымі сем'ямі. У пошуках зручнай для земляробства і ўрадлівай глебы родзічы з адной сям'і пачалі пакідаць гарадзішчы і будаваць на новых землях неўмацаваныя паселішчы. Насельніцтва ў паселішчах складала суседскія абшчыны. Самастойныя сялянскія сем'і ўваходзілі ў суседскую абшчыну, якая называлася ў славян «вере». 4. УIX—XI стст. ва ўсходніх славянзараджаўся феадальны гаспадарчы уклад — спосаб вядзення гаспадаркі. Ён быў звязаны з узнікненнем маёмаснай няроўнасці сярод сялян- абшчыннікаў і расслаеннем іх на бедных і багатых. Феадал — уладальнік пэўнай колькасці мясцо-вых зямель — разам са сваёй дружынай (войскам) збіраў з падуладнага насельніцтва — натуральны падатак прадуктамі, які называўся палюддзем. Звычайна гэта адбывалася восенню, калі быў сабраны ўраджай. 5. У X—XI стст. узнікаюць гарады. Прычынамі іх узнікнення сталі: аддзяленне рамяства ад земляробства; засяроджанне рамеснікаў у месцах, што былі набліжаны да крыніц неабходнай для іх заняткаў Самым старажытным беларускім горадам з'яўляецца Полацк Найбольш распаўсюджанымі рамёствамі ў гарадах былі кавальства — выраб металічных прылад працы, зброі; ган-чарства — выраб глінянага посуду; гарбарства — апрацоўка скур; бондарства — выраб бочак; прадзіва і ткацтва — выраб адзення
|
|
4. Узнікненне Беларусі: розныя падыходы і канцэпцыі. Паходжанне назваў "Белая Русь" і "Чорная Русь". У XIX ст. з'явіліся польская і велікаруская канцэпцыі, якія адмаўлялі,што ў насельніцтва Беларусі быццам не было самастойнай славянскай мовы. Прыхільнікі польскай канцэпцыі (Л.Галембоўскі, А.Рыпінскі) лічылі бел. мову дыялектам польскай мовы, а беларусаў — часткай польскага этнасу. Творцы велікарускай канцэпцыі (А.Сабалеўскі, І.Сразнеўскі) сцвярджалі, што Беларусь — частка велікарускай этнічнай тэрыторыі, а беларуская мова - дыялект рускай мовы. Памылковасць гэтых канцэпцый выяўлена даследаваннямі Я.Карскага па беларускай мове. У пачатку XX ст. з'явілася крывіцкая канцэпцыя. Яе аўтарамі былі М.Пагодзін, В.Ластоўскі/ Яна уяўленні, што продкамі беларусаў з'яўляюцца крывічы. Аўтары прапаноўвалі называць беларусаў крывічамі, а Беларусь - Крывіяй. Памылковасць заключаецца ў тым, што крывічы займалі толькі паўночную і цэнтральную частку тэрыторыі сучаснай Беларусі. Я.Карскі, У.Пічэта, М. Доўнар-запольскі стварылі крывіцка-дрыгавіцка-радзіміцкую канцэпцыю. Аднак канцэпцыя, як і папярэдняя, не ўлічвае таго факта, што дрыгавічы і радзімічы, як і крывічы, зніклі да сярэдзіны XII ст.,. Асаблівую папулярнасць набыла балцкая (В.Сядоў) тэорыя этнагенезу беларусаў. Паводле гэтай тэорыі, змяшэнне славян з даславянскім насельніцтвам — балтамі, прывяло да з'яўлення беларускага этнасу. У 50-я гады XX ст. этнограф С.Токараў абгрунтаваў новую канцэпцыю. Аднак у гэтай канцэпцыі з'явілася шмат апанентаў Яны поўнасцю адмаўляюць сам факт існавання старажытнарускай народнасці і фарміравання на яе аснове беларусаў, украінцаў і рускіх.. Ермаловіч мяркуе ,што. рускі этнас фарміраваўся на аснове фіна-угорскага субстрату, украінскі — цюркскага, беларускі — балцкага. Вось такая канцэпцыя фарміравання беларускага этнасу, якой прытрымліваецца М.Ермаловіч. кан-цэпцыі паходжання, беларусаў можна падзяліць на дзве групы. 1.складаюць погляды вучоных на беларускі этнагенез як на спрошчаную эвалюцыю, 2- погляды даследчыкаў, якія тлумачаць паходжанне беларускага народа выключна міграцыяй славян на тэрыторыю сучаснай Беларусі і змешваннем іх з мясцовым даславянскім насельніцтвам... у канцы Х – пачатку XI ст. разам з іншымі ўсходнеславянскімі супольнасцямі крывічы, дрыгавічы і радзімічы кансалідаваліся ў новую агульнаславянскую этнічную супольнасць. Для яе былі характэрны агульнаўсходнесла-вянская мова, агульная матэрыяльная і духоўная культура. сталі агульнай этнічнай тэрыторыяй, якая атрымала назву "Русь". насельніцтва стала называцца русамі, русічамі, русінамі, рускімі. "Белая Русь". У розныя часы назву тлумачылі па-рознаму Oдни исследователи связывают происхождение термина с климатическими, географическими и этнографическими особенностями:-светлая кожа, русые волосы, светлые глаза -носили белые льняные одежды -много березовых рощ и лесов -в период феодализма было холоднее-обилие снегов Другие ученые связывают происхождение термина с внешнеполитическими факторами («белая»-свободная от татаро-монгол). Впервые в грамоте короля Яна Собесского от 1675г. употребился термин «Белорусия», «Белорусская православная епархия» для Могилевской, Мстиславской и Оршанской епархий.Сначала белорусской называлась только Могилевская православная епархия. Постепенно этим термином стали называть все земли на которые распространялась власть Могилевского епископа. После присоединения в 1772г. северо-восточных земель Белоруси и России этим названием стали называть две новые, присоединившиеся губернии- Полоцкую и Могилевскую, которые в 1796г. были объеденены в одну Белорусскую губернию с центром в городе Витебске.Постепенно на протяжении XIX века термин «Белая Русь» распространился на Минскую, Гродненскую и Виленскую губернии
|
5.Сацыяльна-эканамiчнае i палiтычнае развiццё беларускiх зямель у IX-XII ст. Формирование феодального уклада. Частная собственность на землю и неполная на крестьян. Великий князь – верховный собственник земли. Феодал наделял землёй крестьян, которые попадали к нему в зависимость. Повинности: дань, оброк продуктами, денежный оброк, барщина. Отделение ремесла и торговли от земледелия.Город: укреплённый дединец (князья и феодалы) и торговый пасад (горожане). Более 40 видов ремесла. Путь «из варяг в греки» - развитая торговля. Законодат власть принадлеж. вечу – общему собр. взрослых жителей волости (избирало князя, объявляло войну...) Половское и Туровское княжества. Форм-е Киевской Руси, чтобы не платить дань варягам и хазарам. В 882 Олег – поход на Киев, сделал его столицей Киевской Руси. Раннефеодальная монархия. Олег. Игорь. Ольга. Святослав, его сын Ярополк. Убил брата Олега, брат Владимир сбежал к варягам, через 2 года вернулся и начал пртив него борьбу. Чтобы заручиться поддержкой Полоцка послал сватов к Рогнеде, дочке Рогвалода. Та отказала. Напал на Полоцк, убил Рогволода и 2 его сыновей, Рогнеду взял силой. Разбил Ярополка и в 980 стал великим киевским князем. После попытки Рогнеды его убить, сослал её вместе со старшим сыном в полоцкую землю, где тот возобновил династию (до 1001). Потом – его сыновья Всеслав (1001-1003) и Брачислав (103-1044).При Ярославе мудром началась феод. раздроб-ть.После смерти Брачислава, полоцкий князь – его сын Всеслав (1044-1101).Сначала был владу с киевскими князьями, потом напал на Псков (отбито), а в 1066 захватил Новгород, разграбил, взял в плен. Киевский князь Изяслав Ярослав-ч взял Минск (1067), потом – битва на Немиге киевских князей и Всеслава. После Всеслав был взят в плен Изяславом, но во время восстания был освоб-н и провозглашён великим киевск. князем., но сбежал в Полоцк через год, когда вернулся Изяслав. Оттуда его выгнал сын Изяслава Святополк. В 1071 Всеслав вернул себе Полоцк. Племянник Изяслава Вл. Мономах неск. раз врывался в Полоцкие земли, разрушая их.В конце 11в обособились от Киева и др. бел. земли. Туровскому, граничащему с Киевским было тяжелее всего. Вышло из подчинения только во 2-й п. 12в. и распалось на ряд уделов и княжествРаспалась и Полоцкая земля после смерти Всеслава. Полоцк. и Витебское княж-ва попали в завис-ть Смоленского. Турово-Пинское, как и Чёрная Русь (гродно, новогр., волковыск) – под влиянием галицко-волынских князей.
|
6 Фармiраванне старажытна-рускай дзяржавы. Першыя дзяржауныя утварэннi на тэррыторыi Беларусi. В 9-13 вв на нашей территории сложилтсь условия для зарождения гос-венности: -внутренние (),-внешние. Первым гос образованием является Полоцкое княжество .Полоцкая земля находилась на терр Белорусии в землях кривичей. Удобное расположение на водных путях - культ. и экономич .развитие княжества. Столица княжества- Полоцк упоминается в 862г в «Повести временных лет».. В конце 10 в в Полоцке правил князь Рагвалод.Сын Рагнеды и Владимира-Изяслав унаследовал престол.Его сын Брячеслав Изяславович продолжил расширение терр княжества.Следующий князь-Всеслав Чародей.При его правлении княжество достигло пика развития.После смерти Чародея Полоцкое княжество было поделено между 6-ю его сыновьями(раздробленность)..На границе 13-14в Полоцкое княжество вошло в состав ВКЛ. Полоцк на протяжении неск веков был столицей княжества.Турово-Пинское княжество - в границах расселения дрыговичей в бассейне реки Припять.Столица-Туров.Местная династия исчезла во времена князя Владимира.В 988г. Владимир выделил Туров сыну Святополку,кот начал борьбу за его независимость.Он женился на дочке польск. короля Балислава Храброго, с ней в Туров привёз католич. епископа - гнев отца. Туровск. Княж-во могло существовать самостоятельно: 1)расположение на торговом пути из Киева в Польшу 2)через Туров проход. одно из ответвлений пути из варяг в греки 3)очень урожайные пахотные земли. После смерти Владимира Святополк становится киевским князем, Туров оставляет за собой.После междуусобной войны Ярослав Мудрый захватил престол и отдает Туров своему сыну-Изяславу.Позднее тот становится Киевским князем, Туров оставляет себе. По действующему праву получения наследства туровск. князья наследовали киевский престол. В 1113-1125г город с землей перешел к роду князей Мономаховичей. Сер. 12 в на Туровском престоле -Юрий Ярославович: Туров вышел из подчинения Киева и в нем обосновалась самостоятельная княжеская династия.2 п. 12в - Туровская земля делится на удельные княжества (Туровск., Пинск., Клецк., Слуцкое...) - сыновья Юрия Ярослав. К. 13-н. 14 Туровск. земля - в состав ВКЛ. В это время на территори Белорусии существовали Гродненская,Брестская,Новогрудская и др. княжества.В своем развитии они не достигли таких высот но сыграли значительную роль.
|
|
7.Паходжанне хрысцiянства. Хрышчэнне Русi. Распаусюджанне хрысцiянства на тэрыторыi Беларусi. Роля хрысцiянства у развiццi культуры/Хрысцiянства прыйшло на ўсходнеславянскiя землi. Даследчыкi мяркуюць, што ўжо ў IX ст. у Полацкай зямлi былi хрысцiяне. У 988 г. вялiкi кiеўскi князь Уладзiмiр пачаў хрышчэнне Русi. Услед за Кiевам прымусова пападала пад абрад хрышчэння насельнiцтва двух iншых важных цэнтраў – Полацка i Ноўгарада. Язычнiцкае насельнiцтва хрысцiлася прымусова. Забаранялася старая абраднасць i ўводзiлася новая, падлягалi забыццю iмёны старых божастваў, месцы язычнiцкiх маленняў разбуралiся. Хрысцiянства стала дзяржаўнай рэлiгiяй. З прыняццем хрысцiянства разумовы, духоўны, рэлiгiйны стан грамадства зазнаў iстотныя змены. Пасля прыняцця хрысцiянства ў буйных гарадах i княствах пачалi стварацца епархii. У 992 г. узнiкла епархiя ў Полацку. У XII ст. каля Полацку ўзнiкаюць манастыры.Культура старажытных беларускiх зямель мае шмат агульнага з культурай iншых усходне-славянскiх народаў. Аднак пры ўсей агульнасцi культуры Старажытная Русi на тэрыторыi сучасная Беларусi яна мела сваю спецыфiку. Найбольш яскрава гэта выявiлася ў матэрыяльная i духоўнай культуры Полацкай зямлi. У IX—XIII стст. у Полацку развiвалася пiсьменства, вялося летапiсанне, шырока распаўсюджвалiся рамествы. Полацк уплываў на гаспадарчае i культурнае развiццё суседнiх неславянскiх народаў.З прыняццем хрысцiянства ў архiтэкрутры Беларусi пачынаецца ўзвядзенне манументальных культавых пабудоў. У сярэдзiне XI ст. у Полацку ўслед за Ноўгарадам i Кiевам быў пабудаваны Сафiйскi сабор. У XII ст. у Вiцебску была пабудавана Благавеншчанская царква, у Больчыцах – 4 мураваныя саборы, у Полацку – Спаскi сабор. Помнiкам манументальнай архiтэктуры Гродна з`яўляецца Барысаглебская (Каложская) царква, пабудаваная ў XII ст.На Беларусi развiвалася пiсьменства. Разам з перакладнымi лiтаратурнымi творамi тут з`яўляюцца i арыгiнальныя. Маюцца звесткi аб тым, што летапiсы складалiся ў Полацку, Тураве, Новагародку. З прадстаўнiкоў кнiжнай асветы гэтага перыяду трэба адзначыць Клiмента Смаляцiча, Кiрылу Тураўскага, Ефрасiнню Полацкую. Клiмент Смаляцiч напiсаў шмат кнiг, казанняў (пропаведзяў), пасланняў, тлумачэнняў. Кiрыла Тураўскi з`яўляўся епiскапам г. Турава. Ён быў выдатным царкоўным аратарам. Прамовы Кiрылы Тураўскага ўяўляюць сабой узоры царкоўнага красамоўства. Ефрасiння Полацкая паходзiла з сям`i полацкiх князеў. Прыняўшы манаства, яна пачала працаваць над перапiсваннем кнiг. Манастыр, у якiм знаходзiлася Ефрасiння, хутка стаў буйным культурным i рэлiгiйным цэнтрам. Аб высокiм узроўнi прыкладнога мастацтва сведчыць крыж, якi заказала Ефрасiння таленавiтаму мясцоваму майстру Лазару Богшы.
|
8 Культура Беларусi у X-XIII ст. Фальклор i пiсьменства, архiтэктура i У першай палове XI ст. пачалося летапісанне — запіс па-дзей па гадах (летах) у храналагічнай паслядоўнасці. У па-чатку XII ст. манахам Нестарам была створана «Аповесць мінулых гадоў» — летапіс, які змяшчае, напрыклад, звесткі аб Рагвалодзе, Рагнедзе, Ізяславе, Усяславе Чарадзеі, бітвё на Нямізе і іншых падзеях з жыцця ўсходніх славян. Самой ранняй рукапіснай кнігай на тэрыторыі Беларусі з'яўляецца створанае ў XI ст. Тураўскае евангелле, упрыгожанае за-стаўкамі — вялікімі рознакаляровымі літарамі. Матэрыялам для рукапісных кніг у той час служыў пергамент — спецы-яльна вырабленая скура цялят. Вокладкай служылі дзве дошкі, абцягнутыя скурай, а закрывалася кніга з дапамогай спражкі. Ефрасіння стала першай вядомай нам жанчынай-кні- гапісцам. Выдатным помнікам мураванага дойлідства (будын- кам, узведзеным з камянёў і цэглы, змацаваных растворам) з'яўляецца пабудаваны ў сярэдзіне XI ст. у Полацку пры кня зю Усяславе Чарадзею Сафійскі сабор. Слова «Сафія» азначае «Божая мудрасць», якая, па ўяўленні вернікаў, кірава-ла Сусветам. Гэта быў трэці храм такога тыпу, пабудаваны на землях усходніх славян пасля Кіеўскай і Наўгародскай Сафій. Пры будаўніцтве сабора выкарыстана плоская цэгла — плінфа. Унутраная паверхня храма была аздоблена фрэс-камі — роспісам вадзянымі фарбамі па свежай тынкоўцы. За сваю гісторыю Полацкая Сафія некалькі разоў разбуралася, перабудоўвалася і дайшла да нас у значна змененым выгля-дзе. На працягу XII ст. у Полацку было ўзведзена дзесяць мураваных аднакупальных культавых пабудоў. Адной з іх стала Спаса-Праабражэнская царква, пабудаваная па замове Ефрасінні Полацкай дойлідам /ашшл* (Іванам) за 30 тыдняў.Шэдэдасшстаражытнага мастацтваз'яўляецца шасці-канцовы крыж, зроблены ў тэхніцы перагародчатай эмалі майстрам Богшам) на заказ Ефрасін-ні Полацкай у 1161 г |
9. . Утварэнне Вялікага княства Літоўскага: розныя падыходы і канцэпцыі. Сярод мноства фактараў, якія садзейнічалі ўзнікненню ВКЛ, можна выдзеліць наступныя:1. Развіццё сельска-гаспадарчай вытворчасці, рамяства, гандлю, рост гарадоў 2. Паглыбленне сацыяльнай дыферэнцыяцыі грамадства, сацыяльных супярэчнасцей паміж саслоўямі. 3. Неабходнасць барацьбы са знешняй небяспекай. Існуюць тры найбольш акрэсленыя канцэпцыі працэсу ўтварэння ВКЛ. Першая з іх умоўна называецца традыцыйнай (“літоўскай”) канцэпцыяй. Сутнасць яе заключаецца ў тым, што літоўскія князі заваявалі беларускія землі, падпарадкавалі іх сабе, скарыстаўшыся аслабленнем Русі І толькі вялікі рускі народ у другой палове XVIII ст. вызваліў беларусаў з-пад ярма чужынцаў. Другой з’яўляецца так званая новая (“беларуская”) канцэпцыя, найбольш поўна абгрунтаваная М. Ермаловічам у кнізе “ Па слядах аднаго міфа” (1989). Ён пісаў, што гістарычныя крыніцы не пацвярджаюць літоўскага заваявання беларускіх зямель, а, наадварот, сведчаць аб заваяванні сучасных літоўскіх зямель Новагародскім княствам. Трэцяя “цэнтрысцкая” канцэпцыя імкнецца пераадолець крайнасці іншых канцэпцый. Яе прыхільнікі сцвярджаюць, што ВКЛ на розных этапах свайго існавання было дзяржавай, у якой дамінавалі розныя этнічныя прыярытэты. Калектыў аўтараў кафедры гуманітарных дысцыплін БДУІР прытрымліваецца пункту гледжання на ВКЛ як на поліэтнічную дзяржаву чатырох асноўных народаў – беларускага, літоўскага, украінскага і рускага, дзе славяне займалі 11/12 тэрыторыі і складалі 80% насельніцтва краіны. Усе народы, якія прымалі ўдзел у палітычным, эканамічным і культурным жыцці Вялікага княства, а найперш беларускі і літоўскі, з’яўляюцца гістарычнымі спадкаемцамі гэтай дзяржавы. Працэс утварэння ВКЛ быў працяглым і складаным. Ён адбываўся больш за стагоддзе – з другой чвэрці ХІІІ па трэцюю чвэрць XIV ст. Аб’яднанне праходзіла рознымі шляхамі: на аснове пагадненняў паміж мясцовай палітычнай элітай і літоўскімі князямі, шляхам дынастычных шлюбаў, у некаторых выпадках – шляхам захопу. Працэс фарміравання новай дзяржавы пачаўся з узвышэння Новагародскага княства, якое прыпала на сярэдзіну ХІІІ ст., і быў звязаны з імем князя Міндоўга. Заслуга яго заключаецца ў тым, што пры ім з разрозненых літоўскіх плямён і беларускіх княстваў пачалося станаўленне дзяржавы на новай аснове – ВКЛ, бо менавіта Міндоўг аб’яднаў Новагародскае княства з часткай балцкіх зямель. Далейшы тэрытарыяльны рост дзяржавы расцягнуўся больш, чым на стагоддзе. Полацкае княства трапіла пад уплыў Літвы ў сярэдзіне ХІІІ ст., калі ў Полацку княжыў пляменнік Міндоўга Таўцівіл. |
|
10. Беларуска-Лiтоуская дзяржава у канцы XIII – першай палове XIV ст. Заснаванне дынастыi Гедымiна. После смерти Гедемина князем стал в обход закона Ягайло. Для укрепления своего положения сватается к дочке князя Дмитрия Донского, который требует вассальной зависимости ВКЛ. Ягайло не согласен и поэтому обращается к Польше. В 1384г на польский престол возведена дочка короля Людовика – Ядвига. Она была обручена с Вильгельмом Австрийским и в случае их брака Польша отходит Австрии. Чтобы избавиться от нем. засилья польские магнаты выдают Ядвигу за Ягайло. 14 авг. 1385г в г Крево подписаны условия договора - Кревская уния: 1)Лит князи соглашались присоединить свои земли к короне польской 2)Ягайло становился католиком и распространял веру 3)предоставить Польше всю казну ВКЛ 4)заплатить 300тыс флоринтов Вильгельму Австр.5) вернуть Польше все захваченные ВКЛ земли. 1386г Ягайло вступает в католическую веру, коронуется. В результате унии ВКЛ сохр. свою независимость. Уния вызвала оппозицию лит знати , кот возглавил Витовт ,он сверг заместителя Ягайлы и стал управлять гос-вом незав-мо от Польши. В 1392г Витовт пожизненно назначен «гаспадаром ВКЛ».Борьба с крестоносцами. 1410г состоялась Грунвальдская битва- крестоносцы разгромлены. В 1413, Гародня, сейм феодалов: Городельские привелеи (знать - во второстепенное положение по сравнению с католиками). Бел,укр, русские феодалы начинают . 1434 король Ягайло – привелей: всем православ. феодалам такие же права как и католикам. С 1440 по 1492 князем становиться сын Ягайло – Казимир. Несмотря на многие трудности кот принесло ВКЛ 13-пер пол 16 ст в это время завершается формирование гос-полит и судебной системы государства.
|
11 .Унутрыпалiтычнае становiшча i знешняя палiтыка ВКЛ удругой палове XIV – пачатку XV ст. После смерти Альгерда (1377) - его сын Ягайла (1377-92). Против него брат Андрей.Его поддерж. полочане. 1381 – изгнали намесника Ягайлы –Скиргайлу. Андрей, заключив союз с Москвой, Смоленском и Ливонским орденом угрожал Литве. Ягайло обратился за пом-ю к татарам и крестоносцам, после чего был изгнан дядей Кейстутом, но не сдался. Занял Вильню и Троки, заманил Кейстута (задушен) с сыном Витовтом (сбежал к крестоносцам) в Крево, посадил в тюрьму. Куликовская битва 1380 Альгерд (русские) – Ягайло (татары). Андрей отнял у Скиргайлы Полоцк. 1385 поднял восстание пртив Ягайлы. Витовт готовил поход на Литву с крестоносцами. Ягайла обратился за союзом в Москву, посватался к дочке Д.Донского Софье. Тот потребовал признать вассальную завис-ть ВКЛ от Москвы. Тогда феодалы обратились к Польше. Немцам не выгоден этот союз. 1385 – кревская уния: присоединение земель ВКЛ к польше, окатоличивание, передать казну на нужды объед. гос-ва, Ягайла – польский король. Недовольные феодалы нач-т пртив него борьбу, кот. возглавил Андрей. Подавили мятежников. Андрей пленён и отправлен в Польшу. 1387 привилеи Ягайла: лит. феодалам-католикам предоставл-ся такие же права, как и польским. Но борьбу против унии возглавил Витовт. И в 1392 – соглашение Ягайло-Витовт: в ВКЛ возобновлялась великокняж-я власть. Витовт призн-ся пожизненно лит. князем, а ВКЛ гарантировалась автономия в союзе с Королевством Польским под верховной властью короля. Витовт: централизация власти, расш-е границ гос-ва.1399 его поражение на реке Ворскла. Назревала война с тевтонцами (1409-11). 1410, Грюнвальд ВКЛ+Польша пртив Ордена. Его сокрушит-е поражение, подорвана мощьТевтонского ордена. После смерти Витовта (1430) – Свидригайло (до 1432), пртив унии, поддержка рус. и укр. феодалов. Он назначает их на должности. Лит. не довольны. Объявляют князем брата Витовта Сигизмунда (1432-40). Свидригайло убегает в Полоцк, на его стороне часть населения. Гражданская война. 1435 – Свидригайло разбит. А в 1440 жертвой заговора пал и Сигизмунд. Великим князем стал сын Ягайло – Казимир (1440-92). Но шляхта по прежнему недовольна неравноправием с польской.
|
12.Дзяржауны лад, органы улады i сiстэма кiравання ВКЛ. Во главе – князь, широкие полномочия, командовал вооружен. силами, издавал законы, руководил политикой... В 15-16-х веках ограничивали сейм и рада. Сейм- сословно- представительский орган, выросший из местного вече. Сначала приглашалась вся шляхта, но сейм переделали в представит. орган. С 1512г на сейм приезжало по 2 делегата от павета. Сейм выбирал князя, объявлял войны, определял налоги и т.д. Рада- совещательный орган при князе: крупнейшие феодалы, высшие чины церкви. Со временем она вместо совещательного сделалась гос.органом.(князь не мог решать вопросы внеш политики, издавать законы, распоряжаться финансами и т.д.).Высшие служебные должности в ВКЛ: Маршалак земский рук-л приемом иностранных послов, на заседаниях, сеймах и радах, объявлял решения князя и рады, регулировал пропуск к князю просителей. Гетман(высший)-командовал военными силами гос-ва. Канцлер- руководил работой гос канцелярии,( «метрика ВКЛ»- гос архив ВКЛ), хранитель великой гос-венной печати. Подскарбий земский -следил за всеми гос-венными расходами. В территориально-административном отношении ВКЛ делилось на воеводства, паветы, волости. 1-е воеводства, 1413г- Виленское и Трокское. К 1569г- 8 воеводств и 22 павета. Воевода-руководитель администрации в воеводстве, назначался князем и радой, =пожизненно из числа крупных феодалов. Поддержание порядка, сбор дани, организация вооруженных сил. Ближайшие помощники: каштелян- вооруженные силы и ополчение, ключник- собирал дань, городничий- комендант замка. Паветы: Староста- являлся руководителем администрации в павете назначался князем или радой из числа крупных феодалов. Полномочия как у воеводы, но на уровне павета. Сословно- представитель-ми органами в воеводствах и паветах были сеймики: вся шляхта данного павета или воеводства, каждый год, выбирали депутатов на главный сейм, готовили предложения главному сейму. Волость: 10-13 сельских поселений. Тиун выбирался из шляхты: собирал подати, пересылал их в центр. Судебные органы:1) общие суды для всего населения, 2) сословные суды (только для шляхты и духовенства). Высший судебный орган - великокняжеский суд и суд панов рады. Законы по которым существовало ВКЛ- статуты ВКЛ (1529-Лев Сапега;1566;1588). По точности обработки законов они не имели себе равных в Европе. К тому же были написаны на белорусском языке.
|