shpory[1]

25. Эканамичнае развицё и сацыяльныя супярэчнасци у ВКЛ у другой палове 18ст. В XVI—XVIII вв. основными отраслями экономики ВКЛ были земледелие и животноводство, ремесленное производство, различного рода промыслы. Правительство предпринимало меры по всестороннему развитию сельского хозяйства. В середине XVI в. финансовое ведомство приняло «уставу», в которой рекомендовалось удерживать крестьян на земле, строить дороги, мельницы, развивать переработку лесных богатств и полезных руд. В деревнях предполагалось налаживать ремесла. Землевладелец становился не только сборщиком податей, но и хозяином, торговцем сельскохозяйственными и лесными продуктами. В частных статутах 60-х гг. имелись упоминания об улучшении хозяйствования, рациональном использовании больших садов, имевших промышленное значение. В целях совершенствования лесного хозяйства в 1567 г. была принята «Лесная устава», где определялись правила эксплуатации лесов и присмотра за ними. Что касается животноводства, то особое внимание уделялось прежде всего состоянию лошадиного поголовья. «Ординация стадная» содержала подробные инструкции на этот счет.Предпринимавшиеся меры способствовали увеличению доходов хозяйств. Во многом они обеспечивались внутренней торговлей. Значительную прибыль приносили корчмы, при которых работали и винокурни. В некоторых местах строились небольшие кирпичные заводы, а в имении Войниловичей в Котлове работала бумажная фабрика, широко было распространено ремесленное производство, на котором работали ткачи, портные, плотники, кузнецы, кожевенники, слесари.В XVII и особенно в XVIII вв. наблюдается процесс становления мануфактурного производства. Причем монополия цехов на городских рынках обусловила размещение мануфактур в малых городах и местечках, входивших в магнатские владения. В 30-е гг. XVIII в. стала работать мануфактура по производству стеклянных изделий в местечке Уречье Бобруйского повета, фарфоровая — в местечке Свержень. Княгиня Анна Радзивилл в первой половине XVIII в. построила в своем имении несколько фабрик. В Налибоках она основала стекольный завод и зеркальную фабрику, в Смольгове — фабрику керамических изделий, в Королевичах — обойную. В 1751 и 1753 гг. были основаны мануфактуры по производству шелковых поясов и суконных тканей в Слуцке Большие усилия по развитию промышленности предпринял подскарбий ВКЛ А. Тизенгауз. Подканцлер И. Хрептович в 1790 г. наладил в своем имении Вишнево первую на Беларуси доменную печь. 3 фабрики — суконную, бумажную и полотняную — открыли братья Сапеги. В XVI—XVII вв. постепенно увеличивалась внешняя торговля. На запад, преимущественно в Люблин, из Беларуси вывозились воск, меха (выдра, куница, лиса, рысь. волк, норка, горностай, черный бобр, белка), бобровая струя, кожевенные изделия. Кораблестроение, рост городов в Западной Европе вызвали повышенный спрос на зерно, лесоматериалы, пеньку, лен — продукцию магнатско-шляхетских имений, и феодалы, пользуясь своими привилегиями, добились права беспошлинного вывоза этих товаров. Могилев, Витебск, Полоцк торговали через Ригу. На белорусский рынок поступали металлические и текстильные изделия, галантерея и предметы роскоши. Процветали грабежи. Центральная власть предпринимала меры по исправлению ситуации. В 1764 г. сейм поручил финансовым комиссиям заботу о торговле, мануфактурах, мерах, векселях. С 1766 г, на всей территории государства устанавливалось единство мер и весов. В этом же году правительство Речи Посполитой ввело обязательные для всех сословий, в том числе шляхты и духовенства, единые пошлины. Внутренние пошлины отменялись. Еще в начале XVII в. родились В 1778—1784 гг. на деньги гетмана М. Огинского строились два благоустроенных тракта: один от Слонима до Пинска через Логишин, а другой из Пинска на Волынь.

26. Культура Беларусі ў другой палове XVI - XVIII стст. У гісторыі культуры Беларусі сярэдзіны XVI – XVIII ст. можна выдзеліць тры перыяды:1) другая. – рэфармацыйна-гуманістычны рух;2) – эпоха контррэфармацыі і ўсталявання барока;3) – панаванне ў мастацтве стылю барока і пачатак стылю класіцызму.Асвета і кнігадрукаванне. На тэрыторыі Беларусі з’яўляюцца найбольш перадавыя для свайго часу пратэстанцкія і брацкія школы. У школах вывучаліся гуманітарныя навукі – лацінская, грэчаская, польская, нямецкая мовы, рыторыка, гісторыя, правазнаўства, матэматыка, фізіка.У канцы XVI – першай палове XVII ст. на Беларусі адчыняюцца брацкія школы. Яны з’яўляліся і цэнтрамі кнігадрукавання.У XVIII ст. на беларускіх землях пашыраецца свецкая адукацыя. Гэтаму садзейнічала рэформа школ.Бібліятэчная і архіўная справа. Багацейшай у Рэчы Паспалітай з’яўлялася Нясвіжская бібліятэка Радзівілаў, заснаваная ў 1600 г.Тэатр і музыка. Шырокае распаўсюджанне на Беларусі ў XVI ст. атрымаў тэатр лялек – батлейка. Сюжэты батлейкі былі заснаваны на біблейскай і евангельскай тэматыцы, а таксама бытавых матывах.Выяўленчае мастацтва. У беларускім жывапісе акрэсліліся два напрамкі. Першы – мастацтва, заснаванае на старажытнарускіх традыцыях; другі – жывапіс, які знаходзіўся пад уплывам заходнееўрапейскай мастацкай школы. ца новаму стылю ў выяўленчым мастацтве – класіцызму.Архітэктура. У XVI – першай палове XVII ст. працягвалася стварэнне абарончых і культавых збудаванняў у стыле барока. Беларускі феадальны горад, як і раней, меў тыповую забудову: умацаваны замак – рэзідэнцыя феадала і размешчаны вакол замка гандлёва – рамесны пасад пад аховай замкавых..Сымон Будны (1530–1593) упершыню ў сусветнай літаратуры выдаў Евангелле. Ён адстойваў чалавечую прыроду Хрыста, выступаў супраць замагільнага жыцця, Боскай Троіцы. Крытыкаваў феадальнае самавольства, захопніцкія войны, быў абаронцам верацярпімасці і інтэлектуальнай свабоды.Васіль Цяпінскі (1540–1600) у прадмове да Евангелля, якое ён выдаў на беларускай мове, крытыкаваў палітыку акаталічвання беларускага народа, выступаў за развіццё беларускай мовы, быў прыхільнікам збліжэння славянскіх народаў.Лявонцій Карповіч (1580–1620) – змагар за веру продкаў і нацыянальныя традыцыі. Яго асноўныя творы – “Казанні”.Афанасій Філіповіч – абаронца інтарэсаў сацыяльных нізоў беларускага і ўкраінскага народаў. Ганьбіць знешнюю і ўнутраную палітыку, а таксама духоўных і свецкіх феадалаў за іх імкненне да раскошы.Мялецій Сматрыцкі (1572–1630) – аўтар “Граматыкі”. У сваіх творах Сматрыцкі звяртаецца да народа з заклікам еднасці ўсіх сіл у барацьбе з наступаючым каталіцызмам.Сімяон Полацкі (1629–1680) – паэт і драматург, кнігавыдавец і грамадскі дзеяч. Ён лічыў, што пашырэнне асветы ўсталюе поўную гармонію і мір. Ён асуджаў багацце, апяваў беларускія землі, асабліва Полацк і Віцебск. Ён піша п’есы на біблейскія тэмы.

27. Паглыбленне палітычнага крызісу. Першы і другі падзелы Рэчы Паспалітай. Паўстанне пад кіраўніцтвам Тадэвуша Касцюшкі. Трэці падзел Рэчы Паспалітай. Палiтычны крызiс РП – адна з галоўных прычын знiкнення гэтай краiны з палiтычнай карты свету. Ен меў некалькi вытокаў. Першы закладзены з падпiсання Люблiнскай унii. З гэтага моманту ўся гiст. РП – гэта барацьба ў дыпламатычных, палiт. i культ. адносiнах дзвюх дзярж., якая аслабляла iх у экан. i ваенных адносiнах, рабiла легкай здабычай сусед. дзяржаў. Адсутничала моцнае войска у поль. караля. У РП факт. адсутничау адзины моцны кирауник. Другiм вытокам, заканамерна падрываўшым самыя асновы дзяржаўнасцi РП, з`явiлiся шляхецкiя вольнасцi (права вета), стварэнне канфедэрацый – саюзаў узброенай шляхты для абароны сваiх прывiлеяў, мясцовыя соймiкi, якiм належыла ўся ўлада ў ваяводствах i паветах. Гэта вяло да ўзмацнення шляхты, заняпада адмiнiстрацыйнага кiравання. Трэцiм вытокам палiтычнага крызiсу была бязглуздая рэлiгiйная палiтыка, iмкненне апалячыць жыхароў ВКЛ, перавсцi iх з праваслаўных у каталiцкую веру. Чацьверты выток – спалучэнне нацыянальнага i рэлiгiйнага прыгнеты з феадальным, што выклiкала сялянскiя выступленнi, падрывалi моц дзяржавы. Пяты выток – барацьба памiж магнатамi за ўладу ў краiне. Асноўные сапернiкi – Радзiвiлы, Пацы, Сапегi. Звароты розных груповак за дапамогай да суседнiх краiн, стварэннi канфедэрацый, падзенне нораваў пануючага шляхецкага саслоўя, няздольнасць кiраваць дзяржавай. А таксама няспынныя войны, якiя вялiся на тэрыторыi дзяржавы, руйнавалi яе. Першы падзел РП адбыўся па iнiцыятыве Прусii ў 1772 г. Тэрыторыя РП была падзелена памiж Расiяй, Прусiяй i Аўстрыяй. Да Расii адышлi Iнфлянты, большая частка Полацкага ваяводства, амаль усе Вiцебскае, Мсцiслаўская ваяводства, Магiлеўскае ваяводства. Убачыўшы пагрозу дзяржаўнаму iснаванню, сейм 1791 г. прыняў канстытуцыю. Яна адмяняла выбарнасць караля, адмяняла вольнасцi шляхты, рашэннi сейма прымалiся большасцю галасоў, забаранялася назва ВКЛ, абвяшчалася свабода веравызнання i iншыя рашэннi, накiраваныя на цэнтралiзацыю i ўмацаванне дзяржавы. Знайшлiся сiлы, якiя былi незадаволены прыняццем Канстытуцыi. Яны ўзялiся за барацьбу за расiйскiя парадкi кiравання. Зноў пачалася грамадзянская вайна. Гэта скарысталi суседзi. Адбыўся другi падзел РП у 1793. Да расii адышла цастка полацкага ваяводства, рэшткi Вiцебскага i Мсцiслаўскага, Мiнская i ўсходняя часткi Навагрудскага i Брэсцкага ваяводстваў. У адказ на раздзел краiны ў сакавiку 1794 г. пачалося паўстанне Т.Касцюшкi. Яго галоўная мэта – незалежнасць нацыi, РП у межах 1772 г. Паўстанне Т.Касцюшкi пачалося ў Кракаве, затым у Лiтве. Пацярпела паражэнне. У Варшаву ўвайшлi прускiя, рускiя, ааўстрыйскiя войскi.У 1795 г. адбыўся трэцi падле РП. Да Расii адышла Заходняя Беларусь i ўсходняя Лiтва, а таксама ўкраiна да Зах. Буга. Т.ч. РП перастала iснаваць як самастойная дзяржава: не абмежаваныя шляхецкiя вольнасцi, нацыянальны прыгнет,рэлiгiйны фанатызм, падзенне нораваў шляхецкага саслоўя, адсутнасць моцнай улады ў краiне, анархiя, раскол грамадства паводле этнiчных i iдэалагiчных прыкмет, няспынныя войны i iнш. – усе гэта аслабляла дзяржавы знутры, рабiла легкай здабычай суседзяў.

28) Далучэнне Беларускіх зямеь да Расійскай імперыі. Палітыка царызму на Беларусі.У выніку трох падзелаў (1772, 1793, 1795 гг.) Рэч Паспалітая спыніла сваё існаванне. Да Расіі адышла тэрыторыя Беларусі з насельніцтвам каля 3,3 млн чалавек.3 канца XVIII ст. пачынаецца новы этап беларускай гісторыі, цесна звязаны з гісторыяй Расійскай дзяржавы. Насельніцтва беларускіх зямель на працягу месяца пасля выхаду ўказу аб іх уключэнні ў склад Расіі прыводзілася да прысягі. Большая частка магнатаў і шляхты прынесла прысягу новай уладзе.На Беларусь былі распаўсюджаны агульныя прынцыпы расійскага кіравання. Расія па форме дзяржаўнага ладу была абсалютнай манархіяй. Беларусь дагэтуль развівалася ва ўмовах дзяржавы, для якой былі характэрны палітычная анархія і вялікая самастойнасць месцаў. У эканамічным і палітычным развіцці Рэчы Паспалітай і Расійскай імперыі ў канцы XVIII ст. меліся пэўныя адрозненні. Былі адрозненні і ў формах дваранскага землеўладання, і ў прававым статусе дваранства Расіі і Рэчы Паспалітай. Расія не ведала землеўладання такой сацыяльнай групы, як дробная шляхта. Рсійскі ўрад рашуча ліквідаваў бескантрольную самастойнасць феадалаў. Шляхта згубіла правы на ўтрыманне свайго войска і ўласных крэпасцей. У адносінах да каталіцкага касцёла расійскім урадам таксама праводзілася даволі асцярожная палітыка. Кацярына ІІ улічвала, што практычна ўсе беларускія магнаты і шляхта з’яўляліся католікамі. Таму за католікамі захоўвалася права на свабоднае выкананне абрадаў. На беларускае насельніцтва была распаўсюджана і расійская падатковая сістэма. Асноўным заканадаўчым кодэксам заставаўся Статут Вялікага княства Літоўскага 1588 г. Незадаволенасць прымусіла ўрад неўзабаве стаць на шлях узмацнення сваіх пазіцый у беларускіх землях. Першым крокам у гэтым напрамку з’явілася ўвядзенне ў Беларусі землеўладання рускага дваранства за кошт дзяржаўнага фонду. Наступным крокам, які павінен быў умацаваць пазіцыі расійскага ўрада ў Беларусі, было паступове абмежаванне правоў мясцовага дваранства.

29 Унутраная палітыка расійскага ўрада ў Беларусі ў канцы XVIII - першай палове XIX ст. Грамадска-палітычны рух. Паўстанне 1830-1831 гг. у Польшчы, Літве і Беларусі. Пасля падз. РП тэр. Бел. ўвайш. ў склад Рас.. На бел. землi распаўсюдз. агульн. прынц. расiйс. кiрав.. Былi створ. наст. губернi: Мiнс., Магiл., Вiцеб., Гродз., Вiленс. – Зах. губ. Расii. Усе насель. прыводзiл. да прысягi, хто быў нязг. прысяг. – павiнен быў ў 3-мес. тэрмiн пакiн. межы i меў права прадаць нерухом..Умацоўв. свае пазiц., урад Расii лiчыўся з гiст. адрозненн. Расii ад Зах. губ.. Такiмi адрозн. былi: узр. развiцця вытв. аднос. у Расii быў вышэйшы; Расiя развiв. ў цэнтралiзац., а РП – дэцэнтралiз., у Рас. тав.-граш. аднос. развів. хутчэй, калі сял. яшчэ сядзелі на паншчыне, У Рас. не было такой групы землеулад.-дроб. шляхта. Пагэт. палiт. царызму на 1-м этапе ў Бел. была вельмi памярк., асцяр.. Захоўвал. практ. ўсе ранейш. правы i прывiл.. Аднак было лiквiдав. права вета, шляхта згубiла правы на канфедэрацыi i права мець прыв. войска i ўласн. крэпасць. У 1777 г. адбылiся выб. павятов., губернс. кiраўн., былi створ. павятов. цi губернс. орг. кiраван.. У аднос. да катал. царквы праводзiл. вельмi асцярож. палiт.. Нават была ўтвор. катал. епархiя. Маемасць заставалася недатык-й. Забаранял. хрысцiць у сваю веру правасл.. У 1794 г. была ўстаноўл. мяжа яўр. аседл. на тэр. Бел. i iнш. землях. Яны сялiлiся толькi ў гар. i мяст., займ. рамяст. i гандл., забаранялася займацца земляробст. i купляць зямлю. Яны маглi запiсв. ў мяшчанс. i купецкае саслоўi з умовай выплаты падат. у двайным памеры. Асн. заканад. кодэксам быў статут ВКЛ 1588 года (да 1840 г.). Аднак рост незадавол. шляхты, катал. дух-тва прымусiла царызм дзейнiч. больш акт.: на Бел. ўводзiцца землеўлад. расiйскага дваранс. за кошт дзярж. фонду; паступ. абмяжоўв. правы мясц. дваранст., канфiскоўв. маенткi за ўдзел у антыўрад. дзейнасцi. Асабл. жорст. меры сталi прымацца ў 30-я гады XIX ст. Гэта было абумоўл. дзвюма прычынамi: рост апазiцыйн. грам.-палiт. настр. i разлаж. феад.-прыгон. права. Першымi праявамi бел. нацыян. руху было стварэнне i дзейнасць тайных таварыстваў фiламатаў (прых. навукі) i фiларэтаў (прых. дабрачыннасці). Значна узмацн. грам.-паліт. рухКульт.-нацыян. iмкненнi выявiлiся ў новай бел. лiт-ры (Баршчэўскi, Чачот, Багрым, Сыракомля, Дунiн-Марцiнкевiч). Гэта сведчыла аб фармiраваннi бел. народн. iнтэлiгенцыi. Пасля падаўл. паўстання ў 1831 г. у Бел., як у Расii, пачын. рух рэвалюц.-дэмакр. разначынцаў. Усе гэта прымусiла рас. ўрад дзейнiчаць больш рашуча. Царызм праводзiў разбор шляхты (змянш. кольк. прывілеяв. саслоуя шляхам пераводу у падатн. сасл. асоб, я-я не мелі дакум. аб шляхецтве); быў адменены статут у 1840 г.; усiм пасадам i дзярж. установам былi дадзены рас. назвы, У 1832 г. быў створ. асоб. камiтэт па справах Зах. губерняў , які распрац. планы пашыр. дваранс. землеулад. і адпав. меры у гал. кірав., суда, асветы, культ., у мясц. адміністр. органы прызнач. перав. рас. чыноун.. У 1832 г. быў закр. Вiленскi ўнiверс.. Усе справаводства было перакл. на рус. мову.У 1839 г. была аб`яднана ўнiяцкая царква з правасл.. Мэта – аслаб. поль.-катал. ўплыў на бел. землi. Усе дух-ва пазбаўлял. зямлi. Т.ч. гэтымі мерамі была поун. ліквідавана юрысдыкц. мясц. феад. на Бел., падарв. іх фундам. – каліцт.. Адначас. царскі урад распачау пошук шырокай апоры у асяроддзі сялянс., чаму спрыяу дазвол 1860-1862 гг. ужываць бел. мову у школах ніжэйш. ступені.

30.Беларусь у вайне 1812г. Палітычныя і эканамічныя супярэчнасці паміж буржуазнай Францыяй і феадальнай Расіяй прывялі гэтыя дзяржавы да вайны. У лістападзе 1806 г. французскія войскі занялі "прускую" частку Польшчы, дзе было створана так званае Княства Варшаўскае. З надзеяй атрымаць пасады і аднавіць Рэч Паспалітую асобная частка шляхты Літвы і Беларусі пачала пераходзіць у Княства Варшаўскае. Расійскі імператар Аляксандр I, разлічваючы адцягнуць гэту шляхту ад Напалеона, заявіў аб сваім жаданні аднавіць ВКЛ пад эгідай Расіі. Аднак кансерватыўна-нацыянальныя сілы Расіі зацягвалі гэта пытанне. 12 чэрвеня 1812 г. 600-тысячная армія Напалеона без аб'яўлення вайны пераправілася ў раёне Коўна ў межы Расійскай імперыі - на землі Беларусі і Літвы. 16 чэрвеня была занята Вільня. 1-я руская армія (127 тыс.) генерала Баркалая дэ Толі (штаб у Вільні) і 2-я руская армія (45 тыс.) генерала П. Баграціёна (штаб у Ваўкавыску) адступалі ад заходніх граніц з мэтай злучэння. Адступалі з баямі Французы занялі Магілёў і падрыхтавалі пазіцыі для сустрэчы рускіх ля вёскі Салтанаўка ў 11 км ад Магілёва. Тут адбыліся жорсткія баі. Корпусу генерала М. Раеўскага ўдалося на суткі скаваць значныя сілы французаў, што дазволіла Баграціёну з асноўнымі сіламі пераправіцца праз Днепр. Каля мястэчка Клясціцы генерал Я. Кульнёў атрымаў перамогу над войскамі маршала Удзіно, які, страціўшы амаль увесь абоз і 900 палонных, быў вымушаны адступіць да Полацка. 12-тысячны атрад Кульнёва праследаваў яго, і ў баі каля вёскі Сівошына генерал загінуў. Злучыліся дзве арміі толькі 2 жніўня ў Смаленску. У рускай арміі служыла многа беларусаў. Быў створаны Часовы ўрад ВКЛ. Выконваючы загад Напалеона, Часовы ўрад ВКЛ выдаў распараджэнне аб наборы 10 тыс. рэкрутаў і аб фарміраванні чатырох палкоў (усяго 24 тыс. чалавек) кавалерыі з поўным забеспячэннем за кошт насельніцтва. напалион загадаў будаваць у Смаргоні, Мінску, Барысаве, Оршы і іншых гарадах вялікія прадуктовыя склады. Забеспячэнне прадуктамі, фуражом арміі Напалеона ў многім лягло на плечы сялян, што рабіла іх становішча цяжкім, і многія ішлі ў партызаны з мэтай абароны ад рабавання акупантаў. 12-тысячны Віцебскі гарнізон французаў баяўся выйсці з горада, каб не трапіць у рукі партызан. У раёне Полацка партызаны абапіраліся на "лятучыя эскадроны" рускай арміі. Дарослае насельніцтва вескі Жарцы Полацкага павета стварыла партызанскі атрад на чале з селянінам Максімам Маркавым. За мужнасць у баях з ворагам 22 партызаны атрымалі крыжы на шапкі і былі узнагароджаны сярэбранымі медалямі. Партызанская барацьба падрывала сілы акупантаў. Для аховы сваіх камунікацый, складаў, для барацьбы з партызанамі французскае камандаванне вымушана было трымаць на тэрыторыі Беларусі каля 30 тыс. салдат і афіцэраў. У пачатку верасня 1812 г. Напалеон уступіў у Маскву, а ў пачатку кастрычніка ні з чым павінен быў аставіць яе і ісці назад па той жа спустошанай дарозе. У хуткім часе пачалося вызваленне Беларусі: 6 - 8 кастрычніка рускія войскі авалодалі Полацкам; 26 кастрычніка - Віцебскам. 4 лістапада быў вызвалены Мінск, 9 - Барысаў, 12 - Магілёў. 14 лістапада каля вёскі Студзёнка на поўнач ад Барысава французы пачалі пераправу праз Бярэзіну. Рускія войскі атакавалі французаў на абодвух берагах. Напалеон згубіў больш за 20 тыс. чалавек, пераправіцца змаглі толькі 10 тыс. французаў. "Вялікая армада" фактычна была разгромлена. Пасля Бярэзіны армія Напалеона перастала існаваць, рэшткі войскаў бязладна адступалі. 24 лістапада Напалеон пакінуў армію ў Смаргоні і ад'ехаў у Парыж. 8 снежня 1812 г. расійскія войскі без бою занялі Гродна Гэта вайна прынесла вялікія спусташэнні: былі разбураны многія гарады і вёскі, амаль напалову скараціліся колькасць статка і пасяўныя плошчы.

31. Сацыяльна-эканамічнае становішча Беларусі ў пачатку ХХ ст. адпавядала агульным працэсам і тэндэнцыям, характэрным для расійскай і сусветнай эканомікі. Перыяд вызначаецца цыклічнасцю эканамічнага развіцця і новымі з'явамі ў развіцці прамысловасці, буржуазнай рэформай у сельскай гаспадарцы. Асаблівасцю новага этапа развіцця з'яўлялася тое, што тэхніка і тэхналогія маглі быць паспяхова выкарыстаны толькі на буйных прадпрыемствах. Адсюль і паскораная канцэнтрацыя вытворчасці і капіталу, якая прывяла да ўзнікнення манаполій. Манаполія - гэта саюз буйных прадпрымальнікаў з мэтай кантролю за вытворчасцю і збытам прадукцыі. Толькі пасля крызісу перавытворчасці 1900-1903 гг. манаполіі, картэлі, сіндыкаты, трэсты і канцэрны - пачалі адыгрываць важную ролю ў гаспадарчым жыцці У пачатку 1914 г. на Беларусі былі 34 акцыянерныя таварыствы. Яны карысталіся падтрымкай банкаў, таму мелі большыя магчымасці, чым індывідуальныя прадпрымальнікі. Дэпрэсія змянілася ажыўленнем у 1908 г. і перайшла ў прамысловы ўздым, які працягваўся аж да пачатку Першай сусветнай вайны. Гэтаму садзейнічалі наступныя фактары: павышэнне пакупной здольнасці насельніцтва; рост цэн на сельскагаспадарчыя прадукты; прыток капіталаўкладанняў у прамысловасць. Несумненна, што прамысловы ўздым цесна звязаны з аграрнай рэформай П. Сталыпіна. За 1909-1913 гг. фабрычна-заводская прамысловасць павялічыла выпуск прадукцыі на 67,5%. Гэта былі самыя высокія тэмпы развіцця за ўсю гісторыю Беларусі. Найбольш высокія тэмпы развіцця назіраліся ў дрэваапрацоўцы. На другім месцы знаходзілася папяровая прамысловасць, на фабрыках якой была высокая канцэнтрацыя вытворчасці і рабочых. Рэвалюцыя 1905-1907 гг. і прамысловы ўздым станоўча паўплывалі на паляпшэнне становішча рабочых беларускіх губерняў. Работнікі многіх фабрык і заводаў дамагліся скарачэння працоўнага дня да 8-9 гадзін, палепшыліся ўмовы працы, медыцынскага абслугоўвання. Было адменена крымінальнае праследаванне за ўдзел у эканамічных стачках, а законам ад 4 сакавіка 1906 г. дазвалялася ўтварэнне прафсаюзаў рабочых і служачых у прамысловасці і гандлі. Назіралася тэндэнцыя да росту заработнай платы, хоць яна заставалася непараўнальна меншай, чым у дзяржаўных служачых Згодна са сталыпінскай аграрнай рэформай кожны селянін мог аб'явіць прыватнай уласнасцю надзел зямлі, які знаходзіўся ў яго карыстанні; кожны селянін мог свабодна выйсці з абшчыны, свабодна выбраць месца жыхарства і род заняткаў; кожны селянін, які замацаваў зямлю ў прыватную ўласнасць, мог патрабаваць аб'яднання ўсіх яго раскіданых палосак у адзіны надзел. Калі на гэты надзел пераносілася сядзіба, то ўзнікаў хутар..Рэформа ажыццяўлялася ў два этапы. Першы пачаўся з Указа ад 9 лістапада 1906 г. Згодна з ім кожны селянін мог выйсці з абшчыны і замацаваць свой надзел у прыватную ўласнасць.. Дазвалялася ствараць хутары, што садзейнічала ліквідацыі цераспалосіцы. Другі этап пачынаецца з Указа ад 29 мая 1911 г. Зем-леўпарадкавальныя камісіі атрымалі права прымусова - у мэтах ліквідацыі цераспалосіцы - выдзяляць сялянам зямлю ў адным участку і такім чынам штурхаць іх да перасялення на хутары З мэтай інтэнсіфікацыі сельскай гаспадаркі, павышэння культуры земляробства і жывёлагадоўлі землеўпарадкавальнымі камісіямі і земствамі прымаліся меры па ўзмацненню агранамічнай, заатэхнічнай, ветэрынарнай службаў, арганізацыі пунктаў продажу і пракату сельскагаспадарчых машын і прылад, супрацьпажарнай бяспекі. Паскорыўся працэс распаду феадальнай і рост буржуазнай зямельнай уласнасці. Дваране, чыноўнікі, афіцэры прадавалі сваю зямлю. Пераважная большасць гэтых зямель пераходзіла ў рукі сялян-прадпрымальнікаў, якія стваралі гаспадаркі фермерскага тыпу. У той жа час больш за 40 тыс. двароў сялян-беднякоў і сераднякоў не змаглі наладзіць гаспадарку і былі вымушаны прадаць сваю зямлю. Істотна ўзрасла тэхнічная ўзброенасць памешчыцкіх і пэўнай часткі заможных сялянскіх гаспадарак. Назіраўся рост сельскагаспадарчай вытворчасці, пасяўныя плошчы пашыраліся за кошт пасеваў тэхнічных і кармавых культур. Сталыпінская аграрная рэформа не атрымала свайго лагічнага завяршэння. Забойства прэм'ер-міністра і пачатак Першай сусветнай вайны не далі магчымасці рэалізаваць паступовы пераход да амерыканскай мадэлі развіцця сельскай гаспадаркі. Сацыяльна-эканамічнае развіццё Беларусі ў 1900-1914 гг. сведчыць аб далейшым развіцці капіталізму, больш глыбокім яго пранікненні ў вытворчыя адносіны. Але, з другога боку, можна сцвярджаць аб недастатковым характары буржуазных пераўтварэнняў. Беларускія губерні заставаліся аграрным рэгіёнам, доля сельскай гаспадаркі ў якім складала 57,5%.

32. Адмена прыгоннага права. Буржуазныя рэформы 60-70-х гадоў і асаблівасці іх правядзення ў Беларусі. Прыч. адм. прыг. права былi: прыгон.-тва стрымлiвала эканам. разв. дзярж.; антыпрыг. рух. Вырашаюць пачаць з Зах. губ., бо яны былi больш уцягн. ў таварна-граш. аднос. (блiзкасць да зах.еўрап. рынку); поль. дваранства ўяўл. пагрозу палiт. небясп., яно магло выкарыст. сял. хваляв. ў сваiх нац. iнтар.. 19 лютага 1861 г. цар зацвердз. 17 заканад. актаў аб адмене прыг. права i звярн. да нар. з манiф.. У гэт. дакум. заканадаўча замацав. былi ўсе агульн., асабiст., маемасн. правы, правы грамадскага кiраван. сялян, дзярж. i земскiя абавяз.. Гал. былi асабiс. правы сял.: селян. мог вольна распарадж. сабой, заключ. розн. грамадз., маемасн. пагадн., адкрыв. прадпрыем., пераходз. у iнш. сасл.. Аднак сял. 2 гады абавяз. былi несцi тыя ж павiнн., што i раней. Адмянял. толькi дадатк. зборы. Да правядз. выкупа зямлi 9 гадоў сял. лiчыл. часоваабавяз.. Яны адбывалi паншч., баршч., плацiлi аброк. Прав. выкупн. аперац. былi аднольк. па ўсей Расii. На прац. 49 гадоў сял. былi даўжнiк. дзярж., плацiлi ей да 300 % пазыч. суммы. Агуль. сума за атрым. надз. перавыш. рынач. кошт зямлi ў 3—4 разы (на Бел.). Умовы рэф. не маглi задавол. сял.. Пачалiся выступл. сял. ва ўсей Расii. Яны жорстка падаўл., аднак ва ўм. паўст. 1863—1864 гг. царскi ўрад вымушаны быў ўнесцi iстотн. змены ў «Палаж.»: у Зах. губ. скасоўв. часоваабавяз. станов. сял., выкупн. плац. змянш. на 20 %. Мэта – прадухiл. актыў. ўдзел сял. ў паўст. (з гэтай прыч. сял. i не падтрым. паўст. К. Калiн.)Уступкi палепш. станов. сял., спрыялi разв. капiталiз. ў Лiт. i Бел.. Разам з тым рэф. несла шмат супярэчн.. У Рас. захавал. мноства феад. перажыт., што i стала адметн. рысай раз. капiталiз.. Разам з рэф. аб адм. прыг. права былi праведз. i iнш. бурж. рэф.: земс., суд., гарадс., i ў гал. нар. адук. i друку i iнш. Самая радык. з iх – суд. (1864). Новы суд будаваўся на бессасл. прынц.. Абвешчал. незалеж. суда ад адмiнiстр.. Ен насiў вусны харак. З`явiл. спаборн. i галосн. суд. працэсу. Быў створ. iнстыт. прыс. засяд.. Рэф. пакiнула валасны суд для сял., дух. – для духав., ваенны – для вайскоўцаў. На Бел. рэф. пачал. ў 1872 г. З-за адсутн. зумс. мірав. суддзі не выбір., а назнач. Мініст. юстыцыі. Земс. рэф. прадугл.. ствар. ў павет. i губ. выбарных устаноў для кiраўн. мясц. гасп-ай, нар. асветай, мед. абслугоўв.. На Бел. ў сувязi з паўст. 1863 г. Земс. рэф. была праведз. ў 1911 г. Згодна з гарадс. рэф. (1870, на Бел. – 1875), аб`яўлял. ўсесаслоўн. пры выбары ў гарадс. думу. Аднак права выбiр. i быць абран. мелi тол. тыя, хто плацiў гарадс. пад.: буйн. плацельш., сяр. i дроб. плац... Т.ч. нов. сiст. гар. самакiрав. давала ўладу буйн. бурж.. Рабоч., служач., iнтэлiгенц. – асн. маса нас. гар. – не мелi магч. ўдзельн. у гар. самакiрав. як непадатк. нас.. Гар. дума займал. ўпарадкав. тэр. гор., арганiз. гар. ганд., трансп.,нар. адук., аховай здар., санiт. i супрацьпаж. мерамi. Рэф. армii (1862): створаны 15 ваен. акруг, скароч. тэрм. службы да 7 г. (на фл. да 8). Захав. сасл. прынц. камплектав. войск. Толькi ў 1874 г. уведзена ўсеаг. воiнская павiн. (з 20 гадоў). Тэрмiн службы знiж. да 6 г. абавязк. i 9 г. у запасе, на флоце – 7 г. i 3 г. Iльготы для тых, хто меў адук.: з выш. адук. – 6 мес., з гiмн. – 1,5 г., вучылiшча – 3 г., пач. школа – 4 г. Рэф. школы (1864) i цэнз. рэф. (1865): школа – усесасл., павялiчв. кольк. пачат. школ, пераемн. розных ступ. навуч.. Гiмн. падзял. на класiчныя i рэаль.. Доступ ва ўнiвер. тым, хто сконч. рэаль. гiмн., быў абмежав.. Выс. плата за навуч.. Для жых. Бел. склад. было атрым. выш. адук. таму, што не было нiв. выш. навуч. устан.(выезд за мяжу забаран.). Па-нов. цэнзурн. статуту пашыр. магч. друку. Адмян.. цэнз. для твор. 10 друкав. аркушаў i для перакл. – 20 друк. арк. На Бел. да сяр. 80-х гг. усе перыяд. выдан. залеж. ад урадав. устаноў i правасл. царквы. Т.ч., бурж. рэф. былi крокам наперад на шляху пераўтв. феад. манархii ў бурж.. Абмежав., непасляд. хар-р рэф. на Бел. быў абумоўл. паўст. К.Калiн.

33/ . Паўстанне 1863-1864 гг. у Польшчы, Літве і Беларусі. К. Калін. нарадз. ў 1838 г. у в. Мастаўл. Гродз. пав.. Яго бацька- беззям. шляхц.. Каст. сконч. прагімн. ў Свіслачы, затым юрыд. фак. Пец. ўнівер.. На Гродз. ў 1861 г. ён ствар. рэв. арганіз.. У 1862 г. ён стаў старш. Літ. правінц. кам. (ЛПК) ў Вільні. ЛПК узаемадз. з Цэнтр. нац. кам. (ЦНК) у Варш.. ЛПК быў цэнтрам "чырвон." на Літве і Бел.. Адзінага погл. на задачы паўст. супраць царызму не існавала. Уздым нац.–вызв. руху у Еур. закрануу і Кар.Поль. (і Бел.). Пасля жорсткай паліт. Мік.І урад Алякс.ІІ пайшоу на некат. уст. пал., што толь. узмацн. антыурад. настр.. Патрыят. лагер падзял. на дэмакр. (за пауст.) – “чырв.” (дроб. і беззям. шляхта, дроб. бурж.,інтэліг., студэн.) і ліберал. (прых. мірн. сродк. бараць.) – “бел.” (памешч., сяр. бурж.,част. інтэл.). Чырв. падзял. на прав. – памярк., і лев. – прадст. рэв.-дэмакр. колау. Прав. раб. стауку на шляхту і асцераг. сял. руху, прызнав. роун. правоу бел, укр з пал., выступ. за незал. П.1772. Лев. разл. на сял. рэв., агр. пыт. – лікв. зямлі памешч. “Бел.” адмаул. права на нац.-паліт. самавыз., за самав. П.1772 выкар. нац. зах.еур. краін на рас. улады..Летам 1862 г. К.Кал., В.Урубл. і Ф.Ражанс. арганіз. вып. 1-й ў кр. рэв.-дэмакр. газ. "Муж. праўда", я-я выходз. на бел. м.. Газ. прапаг. ідэю, што ніхто не дасць вольн. муж-м, яны самі павін. яе заваяв.. Газ. стаяла на сял. пазіц.. Выйш. ўс. 7 нум... Але прамых закл. да зах. памешч. зямель і да барац. за дз. самаст. не было ні ў адн. нум..Штуршком для пауст. – растр. дэманстр. у Варш. 8 крас. 1861. Свор. ЦнацК і ЛітПравКам, я-і паднач. ЦНК. Рэв. сілы узнач. Дамброус.Падрыхт. і кіраўн.ўзбр. паўст. на Бел. і ў Літ. ўзнач. ЛПК. У 1863 г. без узгадн. з ЛПК пачал. паўст. ў Поль.. Варш. ЦНК, які ператв. ў Поль. нац. ўрад, выдаў Маніф. і 2 аграр. дэкр., у я-х асвятлял. мэты і прагр. паўст.. Патрабав. рэв. дэмакр. Літ. і Бел. і па аграр., і па нац. пыт. поўн. былі праігнарав.. Аграр. пыт. вырашал. так, каб прыцягн. да паўст. і памешч., і сял.. 1 лют. 1863 г. ЛПК аб'явіў сябе Час. урадам Літ. і Бел., выдаў Маніф. да нас. з закл. падтр. паўст. ў Поль.. Дзеля адзінс. баяв. дзеян., я-я ўжо пачал., К.Кал. быў вымуш. паўтар. у сваім Маніф. прагр., аб'яўл. ў Варш.. Адзін. плана дзеян. у паўст. не было. Назірал. спробы ўзаемадз. атрадаў у асобн. губер., але яны, як правіла, заканчв. беспаспяхова. У цэлым на Бел. сял. склад. каля 18% сярод удзельн. паўст.. Гэтыя даныя не дазвал. хар-заваць паўст. 1863 г. на Бел. як сялянскае. На падаўл. паўст. былі сцягнуты вял. сілы. Расправай над паўст. ў Бел. і Літве кіраваў з мая 1863 г. новы віл. ген.-губерн. М.Мураўёў. Шэрагам мер (лікв. часов.абав. станов., абав. выкуп надз., на20% зменш. вык. плац., сял. перад. зямля удз. пауст) у аднос. да сял. і рэпрэс. ён прымусіў сял. весці барац. з пауст. і "белых" памешч. і вышэйш. дух-ва адмов. ад падтр. паўст. У такіх умовах К.Кал. быў запрош. ў Віль. і ўзнач. Аддзел кіраўніц. правінц-мі Літвы, а ў чэрв. 1863 г. яму перад. паўнамоц. каміс. Варш. ўрада ў Вільні. Т.ч., у руках Кал. сканцэнтр. ўся паўната ўлады ў паўст. арганіз. на тэр. Бел. і Літ. Да пач. вер. 1863 г. у бел.-літ. краі паўст. было практ. падаўл.. У 1864 г. Кал. быў выдадз. ўладам. Ваен.-палявы суд прыгав. яго да растр., але Мураўёў замяніў гэта раш. павеш., я-е адбыл. ў сак. 1864 г. Царызм жорстка расправ. з удзел. паўст.. Паводле афіц. даных, 128 чал. былі пакар. смерцю, больш 12 тыс. было высл. на кат. і пасял. ў Сібір, у арыштанц. роты. Нягл. на ўсё, паўст. мела вял. знач. – бурж.-дэм. рэв.. Гэта была бараць. за дзяржаўн. Бел.. Уперш. была сфармуляв. рэв. прагр., якая зыходз. з інтар. сял.