Правапіс спалучэнняў галосных у іншамоўных словах

Пад націскам

Не пад націскам

-іо – у пачатку слоў: іон, Іосіф

-іа – у пачатку слоў: іаніт, Іанічнае мора

- іё, ыё – у сярэдзіне слоў паміж зычнымі: стадыён, чэмпіён

Выкл.: Эфіопія

- ыя, ія - у сярэдзіне слоў паміж зычнымі: нацыянальная бібліятэка

- іа, ыа - у канцы слоў: сальфеджыа, Токіа, арпеджыа

Выкл.: радыё

Перадаецца толькі ў сярэдзіне слоў як ія або ыя: патрыярх, ініцыятар

У пачатку слоў

У сярэдзіне слоў

- іе - Іерусалім, іерархія

Выкл.: езуіт

-ые, іе – гігіена, абітурыент

Пад націскам

Не пад націскам

- ео, эо - фразеолаг, ідэолаг

-еа, эа – неалагізм, акардэаніст

Перадаецца толькі ў сярэдзіне слоў як еа, эа: рэалізм, Неапаль

Выкл.: акіян

Пад націскам

Не пад націскам

-перадаецца адной літарай ё: раён, ётавы

- перадаецца адной літарай я: маянэз

Ва ўласных назвах перадаецца літарай ё: Ёфэ, Нью-Ёрк

- у пачатку ўласных назваў перадаецца як Іа: Іакагама, Іаганесбург

Абазначаецца літарай е: фае, канвеер.

У пачатку ўласных назваў перадаецца як Е: Емен

Перадаюцца нязменна: дуалізм, вуаль, фуэтэ

Я

Пішацца пасля мяккіх зычных у першым складзе перад націскам: жыццярадасны, сярэднявечча

Е

Пішацца пасля мяккіх зычных не ў першым складзе перад націскам і перад ў: жыццесцвярджальны, вогнеўстойлівы

О

Пішацца пад націскам пры цвёрдай аснове папярэдняй часткі: часопіс, святловымяральнік

А

Пішацца не пад націскам пры цвёрдай аснове папярэдняй часткі: красамоўны, раўназначны

1. Калі націск прыпадае не на першы склад другой часткі: высокаадукаваны, шырокадаступны. Гэта датычыцца і частак ільно-, шкло-, полі-: ільнопрадзенне, шкловалакно, політанальнасць, але: ПАЛІГРАФІЧНЫ і вытворныя ад яго.

2. Незалежна ад націску, калі гэта:

А) словы, другая частка якіх -знаўства, -знавец, -вед: японазнаўства, мовавед

Выкл.: заканазнаўства;

Б) словы, у якіх неабходна пазбегнуць двухсэнсоўнасці або непазнавальнасці значэння: работадавец, вокамгненна, фондасховішча.

3. Незалежна ад націску, калі другая частка пачынаецца з ў: вогнеўстойлівы, збожжаўборка

Выкл.: калаўрот

4. Калі першымі часткамі з’яўляюцца словы:

• што-: штораніцы, штогод;

• дзевяноста-: дзевяностамільны, дзевяностатысячны;

• фота-: фотаздымак, фотавыстаўка.

Выкл.: фатаграфія і вытворныя ад яго;

• мота-: мотаспорт, мотагонкі.

Выкл.: матацыкл, матавоз і вытворныя ад іх;

• проці-: процілеглы, процідзеянне;

• контр-: контрмера, контрдовад;

• грос-: гросмайстар, гросбух;

• свое-: своекарыслівы, своечасовы;

• мова-: моватворчасць;

• слова-: словаформа;

• пост-: пострэалізм, постіндустрыяльны.

5. Частка поў- пішацца толькі пад націскам: поўдзень, поўнач.

6. Калі ў складаным слове тры і больш часткі, то кожная з іх мае свой пабочны націск, пад якім літара О захоўваецца: марозаводанепранікальнасць, паравозавагонарамонтны

1. Калі націск прыпадае на першы склад другой часткі: даўгавечны, навамодны. Гэта датычыцца і частак ільна-, шкла-, палі-: ільнамялка, шклароб, палітэхнікум.

2. Незалежна ад націску, калі неабходна пазбегнуць непазнавальнасці значэння слова: ідалапаклоннік, лапатападобны.

3. Калі першымі часткамі з’яўляюцца словы:

• кіна-: кінафестываль;

• вела-: велатрэнажор;

• аўдыя-: аўдыязапіс;

• відэа-: відэаматэрыялы;

• стэрэа-: стэрэамагнітафон;

• электра-: электрагітара;

• неа-: неарэалізм;

• ста-: стаметроўка, стагалосы, стамільённы;

• псеўда-: псеўданавуковы;

• адна-: аднаразовы;

• кантра-: кантрамарка.

4. Частка паў- пішацца не пад націскам: паўаркуша, паўстагоддзя. З уласнымі назоўнікамі паў- пішацца праз злучок: паў-Беларусі, паў-Еўропы.

Заўсёды захоўваецца ў першай частцы складаных слоў рознага паходжання, за выключэннем лічэбнікаў: сэрцападобны, шэравокі.

1. У першай частцы складанага слова захоўваецца незалежна ад таго, на якім складзе націск у другой частцы: верхнеазёрскі, сенажаць.

2. Калі першай часткай складанага слова з’яўляецца аснова велік-/вялік-, напісанне літар е або я залежыць ад таго, на які склад у другой частцы націскны: калі першы – пішацца е, калі другі – пішацца я: велікадушны, велікасвецкі; Вялікабрытанія, вялікадзяржаўны.

РАДЫЁ

РАДЫЙ

Літара Ё пішацца ў складаных словах з першай часткай радыё

Літара Е (Я) пішацца ў складаных словах з першай часткай радые(я)-

Радыёакустычны, радыёапаратура, радыёдыктар, радыёкаментатар

Радыеактыўнасць, радыебіялогія, радыяфобія, радыяхімія