- •1. Химия ғылымының пайда болуы, дамуы және маңызы
- •2. Иондық байланыс Мысалдар 169 бет
- •3. Алюминий гидроксиді (Al(oh)3) құрамындағы элементтердің массалық үлесін есепте
- •1 Заттардың және олардың физикалық қасиеттері
- •2 Ковалентті байланыс дегеніміз не? Мысалдар.
- •3 Темір (III) оксидінің Fe2o3 40 грамында қанша грам темір бар екендігін табыңдар
- •1 Атом молекулалық ілімнің қағидаларын мысалдар келтіре отырып осы ілімнің қалыптасуына қай елдің ғалымдарының үлесі болды?
- •2 Атомның құрамы және құрылысы 143, 145 бет
- •3 Алюминий оксидінің Al2o3 қандай массасында 15.5 г алюминий болады
- •1. Атомдар, молекулалар дегеніміз не? 44 бет
- •2. Тотығу тотықсыздану реакциялары мысалдар 144 бет
- •1. Химиялық элементтер, олардың таңбалары және атауы. Оны кім шығарды?
- •2. Экзотермиялық және эндотермиялық реакциялар дегеніміз не?
- •3. 1.5 Моль натрий сульфаты Na2so4 берілген. Осы тұздың массасын тап.
- •1. Жай және күделі заттар. Салыстырмалы атомдық масса. Салыстырмалы молекулалық масса анықтама және мысал келтір
- •2. Негіздер: құрамы, жіктелуі, химиялық қасиеттері, алынуы. 119 бет
- •1. Химиялық формула. Химиялық элементтердің валенттілігі дегеніміз не және валенттілік термині нені білдіреді? 35 бет.
- •2. Қышқылдар: құрамы, жіктелуі, химиялық қасиеттері, алынуы.Мысал келтір 87, 90, 122 бет
- •Қышқылдардың химиялық қасиеттері
- •3. Массасы 22г көмірқышқыл газының зат мөлшерін есепте.
- •1. Физикалық және химиялық құбылыстар дегеніміз не және айырмашылығы Химиялық реакциялар. Мысалдар
- •2. Оксидтер: алынуы, жіктелуі, химиялық қасиеттері. 114-116 бет.
- •Жай және күрделі заттарды жағу арқылы:
- •3. Құрамындағы элементтердің массалық үлесі мынадай: к39.69% Mn 27.87% o 32.46% тұздың қарапайым формуласын есепте.
- •1. Сутекке жалпы сипаттама. Алыну жолдарын реакция теңдеуі арқылы өрнекте.
- •2. Сілтілік металдар және галогендердің периодтық жүйеге орналасуы. Мысалдар.
- •3. 30Г тұзды 170г суда еріткенде түзілетін ерітіндідегі тұздың массалық үлесі қандай болады?
- •1. Химиялық реакциялардың теңдеулері, зат массасының сақталу заңы.
- •2. Натрий пжо (периодтық жүйедегі орны) және оның маңызды қосылыстары. Мысалдар
- •2. Оттектің аллотропиясы деген не? Озон және озон қабатының жердегі тіршілік үшін маңызы қандай?
- •3. CuSo4 5h2o-ның салыстырмалы молекулалық массасын есепте.
- •1. Химиялық элементтердің қасиеттерінің периодтық орны бойынша сипаттамасы Периодтық жүйедегі орнына қарай элементті және оның қосылыстарын сипаттау
- •Химиялық элементтердің электртерістілігі
- •2. Хлор пжо (периодтық жүйедегі орны) бойынша сипатта. Олардың маңызды қосылыстарының мысалдары
- •Химиялық қасиеттері
- •Cl2-нің алынуы және қолданылуы
- •1. Атомның құрамы және құрылысы дегеніміз не? Ол қандай бөлшектерден тұрады?
- •Мазмұны
- •Электрон
- •Атом құрылысы[өңдеу]
- •2. Тұздар: құрамы, жіктелуі, қасиеттері, алынуы 92 бет.
- •3. 20%-Тік 500г ерітінді даярлау үшін қанша грамм тұз қанша грамм су қажет?
- •1. Химиялық элементтердің жіктелуі мысалдар келтіріп заттардың формуласын жазыңдар.
- •2. Жай және күрделі заттардың жіктелуі. Генетикалық байланысты қалай қалпына келтіруге болады? Металдар және бейметалдар.
- •3. Массасы 12,6 г азот қышқылын бейтараптау үшін мыс(II) гидроксиді қанша массасы және мөлшері қажет екенін есептеңдер.
- •1. Химиялық элементтердің электр терістігі ұғымдарының айырмасы неде?
- •2. Ерігіштік дегеніміз не? Ерігіштік өлшемін қандай шам алар арқылы анықталады?
- •3. Массасы 620г натрий оксиді әрекеттескенде сілтінің қандай массасы және қанша мөлшері түзілетінін есептеңдер.
- •1. Заттың аморфты және кристалды жүйелері
- •2. Ерітінділер концентрациясы дегеніміз не және оны қандай тәсілдермен көрсетуге болады? Тұздардың алыну жолдары ...
- •3. Массасы 7,4 г кальций гидрооксиді қанша грамм фосфор қышқылымен әрекеттеседі.
- •1. Кристалл торларының түрлері және оның түйіндері дегеніміз не? Заттардың қасиеттерінің құрылысына тәуелділігі
- •2. Отттекті зертханада қалай алуға болатынын түсіндір.
- •3. Массасы 4,6 г натрийді 150 г суда еріту арқылы алынған ерітіндідегі натрий сілтісінің массалық үлесі
- •1. Ауа-газдар қоспасын қалай түсінесің? Атмосфералық ауаны ластанудан қалай қорғаймыз?
- •2. Зертханада хлордың алыну жолдарын реакциялар теңдеуі арқылы өрнекте.
- •3. Массасы 28 г. Литий суда ерігенде сутектің қанша көлемі түзіледі?
- •1. Оттегі химиялық элементінің аллотропиясы қалай аталады? Қандай зат екендігін түсіндір.
- •2. Тотықтырғыш және тотықсыздандырғыш туралы түсінік
- •3. Массасы 0,1 моль барий хлориді қанша моль күкірт қышқылымен әрекеттесе алады?
- •1. Табиғаттағы судың маңызы және физикалық/химиялық қасиеті және қолданылуы
- •2. Химиялық реакцияның жылу эффекті деген не? Өлшем бірлігі
- •3. 50 Г 16%-тік сілті ерітіндісін дайындау үшін қанша грамм сілті алу керек?
- •1. Табиғаттағы тірі организмдердегі және адам тіршілігіндегі химиялық реакциялардың биологиялық маңызы қандай? Мысал келтір.
- •2. Изотоп деген не? Сутектің изотоптары қалай аталады? Молекулалық фолрмуласын жаз және аттарын ата.
- •3. 78 Г калий сумен әрекеттескенде калий гидроксидінің қандай массасы және қанша мөлшері түзіледі?
- •1. Химиялық элементтердің тірі және өлі табиғатта таралуы. HCl физикалық-химиялық реакция теңдеуі.
- •2. Зат мөлшері деген не? Өлшем бірлігі. Авагадро саны нені көрсетеді?
- •3. Дәріханада 500 г 9%-тік ерітінді дайындау үшін ас тұзының және судың қандай массасы қажет?
- •1. Бейтараптану реакциясын теңдеулер арқылы көрсет
- •2. Бейорганикалық қосылыстар арасындағы генетикалық байланыс деген не? Мысалдарды теңдеу арқылы өрнекте.
- •1. Галогендердің атом құрылысы қандай агрегаттық күйінде қандай заңдылықтар болады?
- •2. Металдардың кернеу қатарын және оны қалай түсінесің?
2. Ерітінділер концентрациясы дегеніміз не және оны қандай тәсілдермен көрсетуге болады? Тұздардың алыну жолдары ...
Ерітіндінің концентрациясын химияда әр түрлі тәсілдермен көрсетуге болады. Мысалы: проценттік, молярлық, т.б.Ерітіндінің концентрациясын көрсететін ең қарапайым әдіс проценттік концентрацияны қарастырайық. Күнделікті өмірде және іс жүзінде ерітіндінің концентрациясы процентпен көрсетіледі.
Ерітіндідегі еріген заттың массалық үлесі дегеніміз- еріген зат массасының ерітінді массасына қатынасы болып саналады.
Тұздарды алу жолдары:
1) Металл мен бейметаллдан: Мg + Сl 2 = Мg СI 2
2) Негіздік оксид пен қышқылдық оксидтен : МgО + ЅО 3 = Мg ЅО 3
3) Негіздік оксид пен қышқылдар : СаО+ 2 НСІ = CāCỊ 2 + H 2О
4) қышқылдық оксид пен негіздің әрекеттесуінен : СО 2 + Са (ОН) 2 = CаCO 3 + H 2О
5) қышқыл мен негіздің бейтараптануынан H 2SО 4+2NaОH =Νa 2ЅО 4+H 2О
6) Тұз бен қышқылдың әрекеттесуінен : Ва СІ 2 + Н 2 ЅO 4 =BaЅО 4 + 2HCI
7) Тұз бен тұздың әрекеттесуінен СaCI 2+Аg 2СО 3=СaСО 3+ 2AgCI \
8) Тұз бен сілтінің әрекеттесуінен CūЅО 4+2ŃaОH= Ńa 2ЅO 4+ Cū(OH) 2
9) металдың қышқылмен әрекеттесуінен Zň+2HCĪ=ZňCĬ 2 +H 2
10) металл мен тұз әрекеттесуінен : Си + НgCI 2=CuCI 2+ Hq
3. Массасы 7,4 г кальций гидрооксиді қанша грамм фосфор қышқылымен әрекеттеседі.
Шешуі:
7,4 х Ca{OH}2 + H3PO4 74 98 x= 7.4*98/74= 9.8 грамм
№18 Билет
1. Кристалл торларының түрлері және оның түйіндері дегеніміз не? Заттардың қасиеттерінің құрылысына тәуелділігі
Кристалдық тордың базисіндегі бөлшектердің орналасуы, олардың табиғаты мен өзара әсерінің сипатына тығыз байланысты. Бірақ барлық жағдайда , кеңістік тордың түйіндеріндегі бөлшектер, өзара әсерлесу энергиясы ең кіші мәнге ие болатындай шартта жайғасады.
Егер, көрші молекулалардың әсерлесуі кезіндегі центрлерінің ең жақын ар қашықтығы d, ro қаықтықтан үлкен болса, молекулалардың арасындағы тартылыс күштері басым жәнеолардың жалпы потенциалдық энергиясы теріс. Ал кері жағдайда, яғни, молекулалар біріне- бі рі жақындаған сайын олардың арасындағы тебіліс күштері – оң күштер арта бастайды және потенциялдық энергиялары жоғарылайды. Көбінесе бұл тебіліс күштері электрондар емес атом ядроларының есебінен пайда болады. Екі молекулалардың ара қашықтығы ro ге теңелгенде олардың жалпы потенциялдық энергиясы минимум болады, яғни, молекулалардың арасындағы тебіліс күштер және тартылыс күштері теңеледі.
Жалпы, атомдар мен молекулалардың арасындағы әсерлесу күштері, гравитациялық және магниттік күштердің өте аздығына байланысты, таза электрлік деп саналады. Кристалдық тордың түйіндеріндегі атомдардың арасындағы химиялық байланыс энергиясы, олардың сыртқы қабаттарындағы валенттік электрондардың есебінен жүзеге асады.
Бұл химиялық байланыс энергиясының мөлшері электростатикалық байланыс энергиясымен шамалас, яғни, 10-10 Дж жуық екендігі білінеді.
Периодтық жүйеде элементтер, олардың атомдарындағы электрондар мен ядролардың әсерлесу сипатына сәйкес, екі топқа бөлінеді. Бірінші топқа сыртқы валенттік электрондары өзінің ядросымен әлсіз байланысқан элементтер,мысалы, сілтілі металдар жатады. Бұлар валенттік электрондарынан оңай айырылып, оң иондарға айналады. Электронды атомнан жұлыпалуға тең энергия байланыс энергиясы деп аталады және ол электронвольтпен өлшенеді.
Екінші топқа сыртқы валенттік электрондар саны төрттен асатын элементтер жатады. Электронды қосып алу энергиясы өте жоғары элементтер галоидтар.
Жалпы кристалдарды, өзара әсерлесу сипатына сәйкес, бір бөлшекке келетін байланыс энергиясы 0.1-ден 7 эВ аралығында өзгеріп отырады. Бұл энергия кристалдан электронды бөліп алу жұмысының мөлшерін көрсетеді. Кристалдар, өздерін құрайтын бөлшектердің табиғатына және олардың өзара әсерлесу сипатына төрт құрылымды төрге бөледі.
Кристалдық тордың түйіндернде орналасқан бөлшектердің табиғатына және бөлшектердің арасындағы әрекеттесу күштерінің сипатына байланысты кристалдық торларды төрт түрге бөледі және осыған баййланысты кристалдардың төртеуі бар:
иондық
атомдық
металдық
молекулалық
I Иондық кристалдар. Кристалдық тордың түйіндерінде түрліше таңбалы иондар орналасқан. Олардың арасындағы өзара әрекеттесу күштері негізінен электірлық (кулондық) болып табылады. Түрліше зарядталған иондардың арасындағы электростатикалық тартылыстан туатын байланыс гетерополярлық немесе иондық деп аталады. Иондық тордың мысалы ас тұзының (Na Cl) торын келтіруге болады. Бұл тор кубтық жүйеге жатады. Ақ шеңбер шектер оң зарядталған натрий иондары да, ал қара шеңбер шектерімен хлордың теріс иондары белгіленген. Иондық кристалл молекулалардан емес иондарынан тұрады. Тұтас кристаллды аса зор бір молекула деп қарастыруға болады.
II Атомдық кристаллдар. Кристаллдық тордың түйіндерінде бейтарап атомдар орналасқан. Кристаллдағы бейтарап (сонымен молекуладағы да) атомдарды байланыстыратын байланыс гомеополярлық немесе коваленттік деп аталады. Гомеополярлық байланыс күштері де электірлік сипатта болады (бірақ кулондық емес). Ол күштерді тек кванттық механика негізінде ғана түсіндіруге болады.
III Металдық кристаллдар. Кристаллдық тордың барлық түйіндерінде металдың оң иондары орналасқан. Олардың арасында газ молекулаларына ұқсас, иондар түзілген кезде атомдарда үзіліп қалған электрондар бейберекет қозғалып жүреді. Бұл электрондар оң иондарды шашыратпай ұстап тұратын «цемент» рөлін атқарады; басқаша болса, оң иондар арасындағы тебілу күштерінің әсерінен тор быт-шыт болған болар еді. Сонымен қатар иондар да электрондарды сыртқа шығармай тор ішінде ұстап тұрады.
Металдың көпшілігінің торларын негізіне үш түрге жатады: көлемдік, центрленген куб, жағы центрленген куб және тағы тығыз гексогоналдық деп аталатын торлар.
IV молекулалық (торлар) кристаллдар. Кристаллдық тордың түйіндерінде белгілі түрде бағдарланған молекулалар орналасады. Кристаллдағы молекулалардың арасындағы байланыс күштерінің тегі де газдарды идеалдықтан ауытқытатын молекулалар арасындағы тартылыс күштерімен бірдей. Сол себебтен оларды Ван-дер-вальстық күштер депатайды. Мысалы, мына заттардың молекулалық торлары болады: H2 , N2 ,O2 , CO2 ,H2 O. Сөйтіп, байырғы мұз да, құрғақ мұз да (қатты көмір қышқыл) молекулалық кристаллдар болып табылады екен.