Тэма 1. Уводзіны. Гістарычныя ўмовы ўтварэння і развіцця беларускай мовы

І. Пытанні.

1. Гістарычная граматыка беларускай мовы як навуковая лінгвістычная дысцыпліна, яе прадмет і задачы, крыніцы вывучэння, сувязь з іншымі лінгвістычнымі дысцыплінамі.

2. Узнікненне пісьменнасці ва ўсходніх славян. Пісьмовыя помнікі агульнаўсходнеславянскага перыяду.

3. Утварэнне беларускай народнасці і яе мовы. Функцыянаванне беларускай мовы ў ХІУ-ХУІ стст.

4. Старажытнае беларускае пісьменства. Асноўныя групы літаратурна-пісьмовых помнікаў. Дзве тэндэнцыі ў старабеларускай пісьмовай мове.

5. Лёс беларускай мовы ў другой палове ХУІІ – ХУІІІ стст. Нацыянальна-моўная палітыка Рэчы Паспалітай і яе вынікі.

6. Звесткі з палеаграфіі. Графічныя сістэмы ў гісторыі беларускага пісьменства.

Тэрміналагічны мінімум: гістарычная граматыка, праславянскі, агульнаўсходнеславянскі, старабеларускі, традыцыйнае напісанне, палеаграфія, устаў, паўустаў, скорапіс, кірыліца, лацінка, кітабы

ІІ. Заданні.

1. Вызначце, у якой меры ў наступных урыўках са старабеларускіх пісьмовых помнікаў адлюстраваліся традыцыйныя і новыя (беларускія) фанетычныя рысы.

У той скрынце были речы матки моее (Літ. метр.); прышол Трыстан ко Ижоте близко и убачыл (АТ); писар земский по руску маеть литэрами и словы рускими вси листы и позвы писати а не инъшым "зыком и словы (Ст. літ. 1566); въ кешени в томъ доломане сорокъ чырвоныхъ золотыхъ (АВК); за переробене того железа на кляморы, круки и пробои у щытъ и у тры окна … заплатили (ИЮМ).

• доломанъ – кароткі мужчынскі плашч з рукавамі;

• кляморъ – клямар (жалезная скрэпа ў драўляных канструкцыях)

2. Прааналізуйце ўрывак з “Прамовы Мялешкі” (ХУІІ ст.) – (гл.: Красней В.П., Шакун Л.М. Практыкум па гісторыі беларускай літаратурнай мовы, с.120 (практ. 50) з пункту гледжання адлюстравання ў ім традыцыйных і новых (беларускіх) лексічных, фанетычных, марфалагічных і сінтаксічных рыс. У чым і ў якой ступені выявіўся іншамоўны ўплыў на мову помніка?

Фанетыка Тэма 2. Фанетычная сістэма агульнаўсходнеславянскай мовы дапісьмовай эпохі

І. Пытанні.

1.Сістэма вакалізму агульнаўсходнеславянскай мовы. Класіфікацыя і характарыстыка галосных гукаў.

2. Сістэма кансанантызму агульнаўсходнеславянскай мовы. Цвёрдыя, памякчоныя і спрадвечна мяккія зычныя.

3. Асноўныя фанетычныя тэндэнцыі дапісьмовай эпохі, іх характарыстыка і вынікі ў беларускай мове:

а) тэндэнцыя да ўзрастання гучнасці склада;

б) тэндэнцыя да складовага сінгарманізму.

4. Характар старажытнага націску. Лёс музычнага націску.

Тэрміналагічны мінімум: галосныя пярэдняга і непярэдняга ўтварэння, цвёрды, мяккі, памякчоны, складовы сінгарманізм, узыходная і сыходная інтанацыя, музычны націск

ІІ. Заданні.

1. Правядзіце складападзел у наступных усходнеславянскіх словах, звярнуўшы ўвагу на заканамернасць ужывання спалучэнняў зычных у адным складзе.

Домъ, дьнь, сънъ, въстрaшити, възрaсти, прослaвити, жрьтвеникъ, огнь, земл", кръвьныи, блaгопокорство, измhнити, тъгда, млaденьць, очьрнити, гърдо.

2. Запішыце ўрывак са “Слова пра паход Ігаравы” (ХІІ ст.), падзяліўшы словы (там, дзе гэта магчыма) на склады. Параўнайце складападзел гэтых слоў у старажытнарускай і сучаснай беларускай мовах. Вызначце асноўныя заканамернасці ў развіцці складовага сінгарманізму на розных гістарычных этапах.

Съ зараниа до вечера, съ вечера до свhта летятъ стрhлы каленыя, гримлютъ сабли о шеломы, трещатъ копиа харалужныя въ полh незнаемh, среди земли Половецкыи. Чръна земля подъ копыты костьми была посhяна, а кровию польяна: тугою взыдоша по Руской земли.

Что ми шумить, что ми звенить далече рано предъ зорями? Игорь плъкы заворочаетъ: жаль бо ему мила брата Всеволода. Бишася день, бишася другый; третьяго дни къ полуднию падоша стязи Игоревы. Ту ся брата разлучиста на брезh быстрой Каялы; ту кровавого вина не доста; ту пиръ докончаша храбрии русичи: сваты попоиша, а сами полегоша за землю Рускую. Ничить трава жалощами, а древо с тугою къ земли преклонилось.