Балакан А. Буурл теегт

дундан дурндан өздңнҗ дассн аду өскәч, маляһарн Ми-

хаилнг цокхар седв.

— Бн тана мухла битв, — болад, Соколов Арсиновин һартк маляг булаҗ авад, хустг хамхлснла эдл, тэвлһ ишннь дундаһарнь хуһлад, тедүкнд шивҗ оркв.

һартк маляһан алдсн тарһн залу, көл дорак хату һазрнь улмд хүврсн кевтә, әәмҗ цәәлзв, болв чинрән, нерән һуташгон төлә, тер нудрман атхҗ, өшәркж хәәк-

рв:

— Би таднд зәтитн үзүлхүв! Би таднд...—Сернг ал- цг-алцг нәәхлҗ гүүһәд, хол биш зогсҗасн тошнсн мо­ рд холвҗ татсн тачанк деерән һарад суучкад, ардан эргәд, хойр нудрман хүрүләд, һалзурсн ноха кевтә яңшв:

— Тадн буцлһ татҗанат!’. Таднур хазгуд... хазгуд ил-

гәнәв!

Дегд уурлсн Арсинов, тачанк деерән угзрҗ һархларн, кермн махлань толһаһаснь унсиг оньһҗахш. Түүнә' җолач медәтә залу һазрас байна махлаг шүүрч авад, эзнәннь толһад өмскв.

Хойр аҗрһ татсн тачанк ормасн көндрәд һархла, тулад збгссн әмтн, генткн серен мет, нег дууһар күрҗңнҗ инәлдв. Теднә инәднәс күүтрин цуг нохас, омг авсн кевтә, бас яңшҗ хуццхав.

Хар Дааһна Хәбиһин хәрүлҗәсн малд йовсн хойр бух һурвн долан хонгас нааран ноолдата бәәлә. Тедн долан хонгин туршарт мөрглдҗ бәәр бәрлдәд, нег-не- гән диилҗ чадсн уга. Аш сүүлднь, улан шархл медәтә бух баахн бухд авгдн гиһәд иркләрн, хойр долан хонг хооран зулад уга болҗ одв. Хәби хәәһә-хәәһә йовҗ, үвлзңгос хөрәд шаху дуунад бәәсн хагта нуурт түүг кевгсинь олҗ авб. Тууһад хәрхәр седхлә, нүднь цусрхад улаҗ одсп бух толһаһан саҗад^ ормасн көндрлго кевтнә. Наснаннь туршарт малын ард йовх Хәбп меднә: ошәрксн бух хагт кевтсн хөөн эврән эс бостлан көндрдго мөн. Бух босад, бийнь хәрҗ нрх гиж. шиидәд, ялч малурн темцв.

Улан шархл бух генткн өрүнә ирв. Түүнә нүднь шил-* ркәд, ад гем ирсн кевтә, ү-дә уга одак баахн бухур дәврв. Дәкнәс ноолдан эклв. Өшәркәд ноолдсн хоир бухиг

зогсадг чидл хама бәәдв?

Эн хойр бухиг хәрү ноолдхинь медәд, үкрч Хәби аду

59

өскәч байнур одад, зөв-учран күргәд, хойр бухиг салһад, тал-талдан сүргүдт тәвхмн гиҗ сүв-селвгән өглә. Тиигхлә Арсинов: «һәәд одмр, нанд уха заажанач», — болҗ ялчан хараһад, гертәсн көөһәд һарһчкла.

Бухмудып ноолдсн поолданас һазр чичрв, теднә өврмүднь таш-иши гнж харһиа, теднә оркллһнас теегин дүүрән эвдрпә. Хонр долап хонгт хагин давс долаһад, бнйән тавлж авсн мсдәтә бух баахн бухиг Манц һолын көвәһүр шахад, эрг дссрәс мелмлзсн кицтн уснд түлкҗ унһав. Бөөринь мөргәд сөцләд, буулад хайчксн баахн 6үх хәрү өөмж һарч чадлго, доран чивҗ үкв.

Тер зәңг соңссн Сернг тачанкта гүүлгҗ ирәд, һалзу чон кевтә, хойр оочаснь көөсн цахрсн, ялч Хар Дааһна Хәбиг засглснь эн.

Арсиновин девссн орм икәр өвднә. Болв Ааку түүнәс ярвҗ нульмс һарч бәәхш. Эцкинь талдан күн малядснд көвүн ик һундлта. «Мини бааҗаг тер билхһр күзүтә, тешкһр гестә байн юңгад олн-әмтнә нүүрт Түвдвә, — болҗ тер зовна.—Бааҗа.тиикд мөргәч бухас әәсн уга билә, намаг харсҗ авхин төлә гүүһәд аашсн бухин өмнәс тосад, хойр өврәснь шүүрч бәрәд, толһаһинь мошкла... Тиигхлә бааҗа тарһн залуһин маляг, дядя Миша* ла әдл, булаҗ авад, ишинь эс хуһлҗ хайва?.. Дядя Ми­ ша. .. ямаран зөргтә. Әмтн түүг әркнч гиһәд му келнә. Дядя Мишаһас биш... Нань залус дала билүс. Мана хальмг-хазгуд... теднәс негнь чигн бааҗаг харссн уга...

юңгад?...» Аакуһин төгрг хар нүднәс нульмсн эврән һооҗна.

Бадм гертән уга болен сән-.. эс гиж тер уульсн уульлһ, һооҗсн нульмс үзәд, наад бәрх билә.

«Намаг нохан кичг гивә. Уга, би нохан кнчг бншв» би — күмб!»

Ааку, һундлнь дегд ик болад, экрәд авна.

I

13.

Баклан Гиланд алц болна. Хойр сар шахуд, моһа үзсн кевтә, дурго нүдәр хәләһәд, урднъ үүрлдгән мартен күүкн, гснткн Хәбиһинүр эврән ирәд, Бакланнг баһчуд хурсн нәәрт чигн, күүкд хурад үүл бәрсн еүүрт чнгн ду-

00

удна. Пам Заворотнсвип лавкае һуйр, но хулдж. авхар одвчн, эс гнҗ Скирпдовии лавкас суулһ, ааһ авх саам учрг.чп, түрүләд Бакланур гүүж, нрнә.

Баклан урдпь чпгн күүкдлә нкәр үүрлдго билә, болв Гиланпг тннм жацһрта Гювдл һарһсна хөөн кснлә чигн өәрхн үүрлшго болҗ уха зүүлә. Нам күүкдлә үүрлнәв гнсәр, түүид цол чнгн уга: дү күүкән хәләх ксргтә — Сакн көлд орсн, ода юуһар болвчн соньмсна, нам шатҗасн бешүр чнгн орж одхмн; экдән дөн-нөкд болх ксргтә — Цаһан урднь Эльмт күүтрин хазгудт дсвл уйдг, өөмс некдг, беслә өлгдг бәәсн болхла, ода Дурноселовкнн орсмудт чигн орс янзта хувц-хунр уйдг болв; һазак цөөкн малан бас хәләх кергтә — хавр, зун сән болен учрар. эднә малый то күсдундур холванд өсв. Бадмд һанцарн тсдннг хәләхд күчр болад ирв.

Нег зуулһсн күн даңгин нохаһас әәнә гинә. Тер мет Баклан, Гиланла болсң йовдлын хөөн, үр күүкдәсн кенинь чигн иткхдән саглна. Урднь болхла, Гилан сегәнсерглң, үгтә-күүртә, шулун-шудрмг, ил үгтә төләдән түүнд таасгддг билә. Тегәд чигн Гиланла үүрлхд таалм-

җта, седклднь ирлцңгү билә.

Баклан одачн түүнә үрсн үрлһнәс хоор хәрхш, хамдан нәр-нааднд одна, күүкд хурсн герт зерглҗ сууһад, үүл бәрнә, нам Заворотнев, Скиридов эднә лавксур чигн дахад одна, зуг урдклаһан әдл, седклдән бәәсән һарһж, күүндхш, түүнә сурсн цуг сурврмудтнь күцц хәрү өгхш.

—Чи намаг худл келҗәнә гиһәд,- өөлҗәдг болвзач?

—гиҗ Гилан ормана. — Теңгр цоктха, манахс чамд үг орулхар бәәнә. Зуг ода деерән һарнь тату болад тиигҗәнә. Мини ахин илгәсн белг эс авдгчн нк хаҗһр...

Баклан нег дәкҗ күүкнә ахиг му келсндән бийәп

хөөн-хөөнән гемшәнә. Гилан түүнә тускар экдән келҗ, экиь, Болташ, Цаһанур ирәд: «Күүкнәннь ам хазарлҗ ав, тер алтн болей көвүһим бичә му келтхә», — гиһәд цүүгә татҗ. Күүкнәннь келснлә зөвшәрсн, Шаркинә көр Җуңһриг үзхләрн нүднь әвддг Цаһан, Болта шии аздлснла зөвшәрсн бәәдл һарсн болвчн, Бакланпг төрүц шоодсн уга билә. «Хөөннь талдан улсин тускар саг бол. Күн болһна сәнь чигн, мунь чигн бийләнъ болдмн», — гиҗ уха зааҗ келлә.

Гилаи ода эн үгмүдтнь Бакланиг хәрү эс өгхлә, түүг ахдан дурлчкҗ гиһәд, нег халхарнь байрлдг болвчн, та­ лдан халхарнь угатя хазг Хар Дааһна Хәбипин күүкнд

61

зуг гүүпә санаһар болж нглго генүлжәнә. Шагальдпиовннд хорд һарх наста гижггә хойр күүки

бәәнә. Чонснг шика герәрн Манц 1ю.тын кнвәд элгн-са- дари бәәхдиь Шаркин белгтәһән одад, хонгтан әрк уулдад. амнь халси үүләр, гсргидәп келхәсн нуувчлж, хадһлсн санаһан тср Шагальдиновд һарһҗ келв.

— Ха-ха, Шаркпн, ю келҗәх күмбч? — гиж Чонс, зәмлҗ суусн хойр көлиннь өвдг цокад, күржннж. инәв.— Тсегпн һәрд алг керә хойр нсг үүрт багтхий.а?

—Хәәртә Чонс, таниг теңгр тулсн байнитн меднәв,

—болҗ Мечитов, согту бийнь, ухаһа-н гел уга, зуһудҗ келв. — Би чигн, эврән меднәт, тег дүүргсн мал уга болвчн, дала угатяд тоолгдшгов. Арв һар мөртәв, хөрн-һу- чн бод малтав, зу шаху хөөтәв...

Хойр һарарн өвдгән тулад, станичн атамана дүртәһәр маңхаҗ суусн Шагальдинов генткн, әркнь һарси мет, инәдгән уурад, халтаһар келв:

— Шаркин, би чамаг мана Эльмт күүтрин цуг хазгудас дота саннав, икәр күндлнәв. Худ болхдан буру

гиҗәхшив.

Җнтхдән күрч чингдсн Мечитовин судцнь сулдад, өрчнь дала-нала болад, хара зөңдән маасхлзҗ инәһәд, халунар келв:

— Күндтә худ, 'һаритн үмсх зөв хәәрлтн?! Шагальдинов, өөкн, тоснас әәрстсн киртә һаран сун-

һхлань, Шаркин түүгинь шүүрч тосад, кесг дәкҗ долаҗ үмсв.

— Хей, тек сахл, әрк ке! — гиҗ Чонс хәәкрв. — Бл Шаркинлә худ болҗанав. Яһдашан күргнд өгчәнәв!

Яһдаш гисн нер соңсад, Мечитов, тер күүкнлэ әдл, бөгчиҗ одв. Түрүләд юн гиҗ кслхән медж эс чадад, уеид чивҗ йов^м мет, цәәлзәд бәәв. Аш сүүлдпь, бппэн әрә-әрә һартан авч, номһн дууһар кслв:

■— Би Пәәпүшт, тана ууһн күүкнд, саңата йовлав.

—Мини ууһн күүкнд саната йовлав? — Чонс, М>

62

чптовиг шннкән үзҗәх мст, нүдән галылһҗ, түүнүр ширтн. П1аркнн, чп бпйдәи баавһа хәәҗ йовнч, аль көвүндән?

—Көвүидән боллго.

—Чннн андн көвүнд мини бөкчн күүкн ик хәәрн бол-

хгов! — гиҗ Чонс, «мана үгцән төгсв» гисн бәәдлтәһәр, дәкнәс хәәкрв. —Әрк юңгад эс кенәт?!. Худтаһан ааһ харһулнав.

— Өмнтн кёһәтә бәәнә, — болҗ сөөвңгнь зуһудҗ

кслв.

—Хәәртә Чонс...—гиһәд Мечитовиг эклхлә, Шагальдннов түүг цааранднь келүллго, мөсн дууһар зәрлг болв. — Яһдаш деерән, Шаркин, чамаг икәр тевчдг төләдән, чамд кедү әмн дөрвн зүсн мал бәәнә, түдү толһа өгнәв.

Ууһн күүкән хәрд мордулад уга бәәҗ, түүнә дарукинь хәрд егх зокал хальмгт уга гиҗ сөруд келхәр эклсн Шаркин, күүкән дахулҗ Чонсин өгхәр бәәх малый то соңсчкад, чикән. эс иткҗ чадад, келинь татад авчксн бөкүн мет, җиигхәс оңдан ә һарсн уга.

— Не, худ, эн төрән хооран саахмн биш, даруһас күцәхмн, — гиҗ келәд, Шагальдинов орсин йосар ааһта хальмг әркән Мечитовин ааһла харһулад, түүнә өгх хәрү күләл уга, амнурн көмрәд уучкв.

Чонсин ууһн күүкн Пәәпүш аздарн өөр, хол күүтрмүдт келн болна. Тер бийнь Шаркин, «күүкн кедү догшн болвчн, бат заңта залуһин һарт харһхла, бурндглсн тсмәнлә әдл, номһрх, мана Җуңһр түүг нег сәәхн сурһад авх» гиҗ тоолад, нааран ирлә. Ода Шагальдинов азд Пәәпүшиннь орчд, нурһнь һарсн, бичкнәсн тәвсн хөвдән өөгдсн, кенд чигн керго Яһдашан ууһн күүкнәннь орчд, нохад хайсн яснла әдл, хайҗ өгчәнә. Түүнд түрүләд һундсн Мечитов, ода ааһта сөң 'эдлчкәд, басгдсн басгдлһнас байҗх седклнь давҗ тусад, зөргтәһәр сур-

җана:

— Хәәртә Чонс, үгин батнь сән биший. Та тегәд намаг мсклхмн угайт?

— Шагальдинов кү меклҗ йовсиг кезә үзҗ, соңсҗ

йовлач, а? — болҗ Чонс уурлв.

— Мини чикн эс эндүрсн болхла, та нанд арвн мөр, һучн бод мал, зун хө, һурвн темә өгх брлҗанат эсий?— гиҗ Мечитов хөөткән батлв.

— Төрүц чик кслҗәнәч, — болҗ Шагальдинов, хот

63

-- баймб!

Тппм дааврта хәрү авсн шаркин шип худтаһан, бас псг хонгт әркдәд, I ерүрн хзрж ирв.

Угатя хальмг-хазгуд, хуучиа посан күндлэд, күүкнә ЭК-лЩКӘС зөвшол авхпн төлә түрүләд һурв дэкж. золһж үүл бүтәнә, түүнә хөөп хүрмд белдвр кенә. Тернь бае \чрт;1. Харчудт көвүпдән өрк өндәлһсн десрән, малтерт, өрк-бүлд нөкд болх, һартан эрдмтә, үүлтә, шулуншүдрмг күүкн ксргтә. Баячуд болхла, хуучна авъясиг ксзәнәһә мартад, хоорндан худнр хәәхләрн, бийләһән әдл бәәхтә, малта, байн улсла элгн-садн болна, нәәлинь олҗ күүк, көвү шинҗлхш, урдаснь әрк зөөхш, яармд мал хулдснла, хулдж авснла әдл, дор ормдан эвән од­ на, үгдән багтна. Цаһан яста нойдуднь иим-нәрн төриг

нам цаасар күүнднә.

Шаркиниг ним зәңгтә ирхлә, Болташ. Җуңһр хойр гернн эзнә шиидврлә зөвшәрлго, эднә өрк-бүлд ик цүугән эклв. Эврәннь тәвсн хөвин тускар үүл-хүүв кежәх Гилан, эк, эцк, ах һурвнаннь хоорнд йл, далд һарчах ноолдаг медхәрчн, түүнд орлцхарчн седхш.

Мечитов, ,тиим дала зөөр-мал алдшгон төлз, өрк-бү- лән аштнь үгдән орулҗ авхдан ицәд, Шагальдинов тал дәкәд одҗ күүндәд, баһчудын хүрмиг ирх җнлин намр күртл хооран саах бойж. үгцв. Эцкиннь эн үгцлһиг Җуиһр медхш, те.р «Чонсин бөкчн күүкнәс мөлтрүв» гиж бахтад, Бакланд эрк биш таасгдх төр өмнән тәвәд, синк көшүр, билцг хулдҗ авад, дү күүкәрн нуувчар илгәнә зуг Баклан тер белгинь авлго, хәрү Гиланд өгчкнә. Тии гх дутман Гилан алң болна, эврән орад аашх кншгә! һульһҗана гиж тоолад> Бакланар өврмҗ кенә.

Хавр ирв. Гилана күләврт теңкән уга. Җнрһл эс гм Пантус өөрән гирчнртә теднәһүр ирәд, бинднь үг орул гнҗ нәәлнә. Эс медгчәр өдр болһн деед ар үзгәс, И Буурлталас орҗ ирдг накл хааДһур герднә: мөртә ул узгдхлә, одал аашна гиһәд цань уга байрлна, бал тер мөртә улс, Эльмт күүтрин хажуһар давад, Чапрг хәләһәд йовж одхла, күүкнә зүркн, мах таслад авч ха! снла әдл, хорсҗ өвднә,

Нег дәкҗ Гилана зүркн урдкасн үлүһәр булылж.ц кв. Ик Буурлас ирдг наклд кесг мөртә улс харгдв. I тәвх цаг билә, тер учрар, нарна толь өмнәснь нүдпнь ц

64

кж хәәрхлә, күүкп һарап күмспшпь өәр ухрлж бород, холоңон аа 1нх мөртә улсур зорүлв.

Хүүрә Эльмт Чпнгтә Эльмт та. заагрж салдг са.ча I ирчкәд. мөртә улс тоос пүргүлод, пааран аашпа. 1'илан |сгд әәмхләрн, догдлжасп зүркән ам-һалад гсрүрн гүү-

Һәд ОрЖ чрәд, ӘМСХП боӘЖ, ЦӘ0.13Ж ЗКДОП ЗОЦГЛВ:

— Аашихана! Ксн?

_ Ксп, кен!!. Одакс!

—Одакс гпсп?

—Пантуспхн!

Болташ бас сахняд гүүв. Муульта ю.мн, күн адһхла, үхан тарад хуурна. һазаран һарад аашх гничнр хэләхон, 'аль шулуһар нә чанхан мсдж эс чадад, гсрин эзи күүкд күн нет инг^, нег тиигән хурлзиа. Гилан, экән йосндан зүүләд хуурсиг үзәд, бийән һартан авад, догшрхж хәәкрв:

—Баав, хурлзад бәәхәр, баажаг хәәхнтн! '

—Тср кишва одак муульта Чонсин тал одсн! —гиж, Болташ серл орҗ, уурнь буслв.—һоәһә худ олҗ авсн ксвтә, өдр болһн түүнүр Заворотневин лавкин әрк зөөдәд

бәәж, угаряд хуурн гиҗәнә.

— Бакланд үг орултн гиҗ танд кедү дәкж. келләв!— болҗ күүкн уульңнв. — Байна шавхрт күртхәр, угатян дееж уусн деер.

Терзәр шаһаҗасн Гилан иигҗ келн, генткн яһла-хал- ган татад, гер дүүргәд, му ду һарад, бәәгәд уульв.

—Кукм, яһвчи? — гиһәд экнь күүкнүрн гүүв. Болташ терзәр шаһачкад, Гиланиг юунас көлтә орк-

лад, эңсәд, энләд уульсиг медв.

Кулешов Пантус, э-н саамд садн-элгән болн деернь кесг баһ наста хазгуд өөрән дахулсн, Эльмт күүтрүр орж ирәд, деед зах тал бәәсн Хар Дааһна Хәбнһпн маштг герин һаза хәргж буув. Тедннг өмнәснь гсрнн эзн тосад һарч ирәд, Пантуспн мөрнә цулвр авад, хашаһурн көтлж орвБаахн хазгуд түүнә ардас дахлдв.

Хәби дигтә эндр малас хәрж ирлә, гсртән бәэлә. Мөртә гиичнр үзсп Ааку, хойр әцгрәд, өрәлнь цаһан

махлата түрг болад, өрәлнь тецгә хазгуд болад дәәлджәсн наадан хайчкад, гсрүрн һарч гүүв. Олен шар үстә

65

3 Балакаев

Пантус инэв. — Тер чинц ахиг шидр үзүв, әвртә вйдп

нурһта.

— Бадм эврә кср мөртә. Түүгән өдрт кесг дәкж уиад довтлна. Тииклә тср өслго яах билә? — гиһәд Ааку, маштг нурһтаһасн көлтә даңгин шог соңсдг төләдән, шалтг хәәҗ, эн* күндтә хазгт зөв-учран күргв.

Залус цуһар дегц инәлдв. Хәрин гиич, шар үстә көвүнүр заңһҗ, Аакуһас сурв: *

—Эн кемби?

—Пашка... Соколов Паша... дядя Мишан көвүн.

—Бас, чамла әдлзөргтә, һавшун бәәдлтә.

—Нанас даву! — болҗ Ааку үүрән магтв.

—Тиим баатрмудыг ачлх кергтэ, — гиж келэд. Паатус улан таемта көк цемгн шалвриннь хавтх уудлад,

кампадь һарһад көвүдт өгв.

Хәби, гиичнрин мөрдиг базд орулад, өвс тәвчкәд, цаад хашаһас һарч ирхлә, баахн хазгуд, хотн дунд авч үлдсн мөрнәс кесг даальңта белг буулһад, гертән өрчлж әминь һарһад, арстаһинь бүкләр авч ирсн хәөһән, ардк хойр шииринь бахнас татҗ өлгәд, экләд өвчҗәнэ.

Пантус герүр орҗ ирәд, доск цә, бүс, цааснд цуглата зус нег һазр кеһәд дүрсн дорваг герин эзнә һарт бәрүлҗ өгв. Кулешовин садн-элгн — медәтә хазгуд, әрктә бортхс, белгтә даальңгуд теврлдәд орж ирцхәв.

Медәтә хазгуд дуңһра күцҗ сууһад, ю-бис күүидвр эклв. Баһчуд һаза хөөнә махиг эд-бод кежэнә. Аакуз һаза хө өвчҗәх баһ наста хазгудла өөрхн таньлдх ду* рнь чйгн күрнә, герүр.орад медәтә залусин соньн күүндвр соңсх седкл чнгн зүүгднә.

— Тадн юңгад эн хө авч ирвт? — гнж» бичкн кавүн» арс нудрад махнаснь салһжасн баахн хазгас сурна,

— Керг күцәхәр, — болҗ цаадкнннь орчд талдчн хазг хәрү өгнә.

—Манад бас хөд бәәнә. Маниг төрүц хоосн гнһад авч ирвта?

— Иосн тиим.

66

—Я маран поен?

—Гер авен цагтан медхч, — болж хазгудын нсгнь

инов.

—Би төрүц гор авшгов, — гиж. Лаку, андһар тэвжох мет, нег мөслсн дууһар хору өгв.

—Юңгад?

—Л-а... дала күүкд һарх, тедниг аерх кергтэ...

Бнчкн көвүнә тер үгмүд соңсад, нам одак, арс нудржасн хазгнн бийнь, Аакуһур хәләһәд, инәҗ сурв:

—Тегәд кениг аерхар бәәнәч?

—Бааван, бааҗаһан.

—Болдг ухан, — гиҗ залусин негнь бичкн көвүг

дөцнв.

— Цагнь ирәд, әпүсчн өсхлә, талданар дуулхч, — болҗ, хазг картузан сеңкәлһҗ өмссн, нэрхн сахлыннь үзүринь мошка^ өөдән сөрсәлһсн, залу тачкнж инәв.

—Мини әпүсиг бичә көндәтн! — гиҗ Ааку уурлв.

—Буруһим тәвҗ хәәрл? — болад, баахн хазг, гертәс һарч ирсн Цаһаниг үзәд, худнр болхар йовчкад, хажһр үг келсән медәд, тол-һадк картузан авад, бичкн көвүнә толһад өмскв. — Мә, мини белг!

—Бийим наад бәрчкәд, белгәр хуурхар бәәнт, — гиһәд, Ааку, тер ахр нүүрнь гилв-далв гиен, улан тасмта картузд цань угаһар җилвтсн бийнь, хәрү өгчкв. —

Нанд басмҗта белг керго.

— О, энтн әвртә заңта залу бәәҗ, — болад, хазг эвцсн дууһар келв. — Би чамаг басҗахшив. Чи нанд икәр таасгдвч. Дәкәд, удлго цергт мордсн цагтчн, эн картуз үлү болхн уга.

— Тер цагт эврән хулдҗ авхув.

Баһ хазгуд хөөг эд-бод ке>һәд Цаһанд өгв, герпн эзн күүкд күн түүгинь ик ХӘӘСНД’ТЭВЭД, бүклднь чанв.

Ааку сүүлин залуһин келснд кедү уурлдг болвчн, һаран цуснд будсн хазгудын һар деср ус кеҗ өгв. Терүнә уурнь дарунь унтрад, дәкнәс соньмсҗ сурв:

— Тер^хөөһән әмдәр авч ирлго, гертән алад авч ирснтн нанд медгдҗ өгчәхш.

—Йоснь тиим.

—Дәкәд йосн...

—Күүкнд үг орулхар хойр дәкҗ әрктә ирчкәд, һурвдад одхларн, эрк биш хөөнә махта ирхмн болжана. Тиигхләрн тер хөөг гсртән әминь һарһад, арстаһинь

67

—Бакланнг үзсп угавчи?

—Тадннг үүмлдҗәтл, Пашаг дахад дядя Мишан

тал одла, — болж. Ааку цәәлһв.

— Чи бас теднәг ор, эн икчүдин көлд бичә туша бол, — гпҗ экнь көвүндән закв. — Эс гиҗ эцкиннь мөр унад, Бадмин нааһас йов, нег аю.хот күргҗ өг.

— Бадмнн нааһас однав! — болҗ Ааку байрлв. Хавр ирдг болвчн, Сернгин мал үвлзңдән бәәһә. Те-

гәд Бадм, эцкән хәрж ирхлә, тиигән одад, ормдяь үлднә. Ааку эцкиннь көлглдг боргч гүүнд зәәдңгзр мордад, экиннь өгсн дорвата хотыг өмнән теврҗ бәрәд, Манции

көвәд зөвәр ууҗмд бәәсн үвлзңгүр довтлад һарв. Ирсн гиичнр өр цәәтл унтсн уга, адһм угаһар ундан

ууһад, Ик Буурлын станичн зәңгсин, Эльмт күүтрт Ар­ синов Сернгин үзүлсн өршәңгү уга йовдлын тускар күү-

ндлдәд, таварн сууцхана.

Гиичнриң бәәдг станиц хойр нерта: хальмгуднь Их Буурл гинә, орсмуднь Гремучий гинә, юңгад гихлә, Ик Буурлын тал дунд цегән, әмтәхн уста Хадта булг бәанә, түүнәс хагдҗ һолһалсн уснас даңгин күчтә ә һарна.

— Мана станицд шин нер өгх зәңгтә, — гиҗ Пантус келв.

—Юн гиҗ? — Хәби Кулешов тал ормаж хәләв.

—Платов... Матвей Ивановичин нер өгх бәәдлтә.

—Тииклә„нам Намру зәәсңгин нерн хуур.чахгов.

—Дәкәд орсмуд чонҗ бәрхәр эзн цаһан хаана вмн

төр тәвҗәнә.

—Орс чонҗ бәрхлә, мана хальмг хурл яахмб?

—Бән бәәж медгдх.

—Тегәдл хаана йосн шахад ирж йовдгчн, — гиҗ Хз-

би саналдв.

Пантус, эн һашута күүндвриг унтрахин төлә^ базхн хезгт өргәрн заңһад, ааһст унд кех докъя өгв. Хальмгин йосар, әркиг авч ирсн улс савд кеһәд, герин эзнд чнск, наадк әмтнд чигн сөң бәрүлҗ өгх зөвтә. Эн саамд Хар Дааһна Хәбиһин герт, дөгәж келхлә» зүң ундг зз угх Герин эзн күүтриннь медәтә хазгуд дуудла, зуг тер Кур-

68