XX asir qaraqalpaq adebiyati tariyxi

Saqıy Anam seni –

Ámiwdi jırlayman kúyip, órtenip...

Qızıl qum, Qaraqum ortasındaǵı,

Alıp sahipjamal—áyyemgi Turan,

Aylanbasın erteń Aralqumlarǵa!

Bul qatarlarda burınǵıday biraz bir táreplemelik, obrazlı emes, tuwra aytılǵan, ótiriktey bolıp kóringen jalań sózler bolsa da, ol bári bir búgingi dáwir haqıyqatlıǵı, onı bunnan basqasha jırlaw da múmkin emes.

K.Karimov óziniń bul temadaǵı lirikalıq shıǵarmaların basqalar menen salıstırǵanda da bir qansha jemisli dóretken desek boladı. Biraq, shayır olardıń hár birinde jańashıllıqqa umtılıp, óz shayırshılıq qol tańbasın múmkinshiliginshe ayqın tanıtıp barıwǵa umtıladı. Solardıń birewlerinde sóz sheberi dialog usılın teperish isletse, ayırımlarında óz qıyalında dóregen original syujetlerdi qollanıp, syujet rawajlanıwınıń juwmaqlarında lirikalıq sheginisler jasaw arqalı úlken social-filosofiyalıq áhmiyetke iye poetikalıq juwmaqlar jasaw menen jańalıqqa erisip otıradı. Atap aytqanda, shayırdıń «Suw tasıwshı» shıǵarması naq bir syujetke qurılsa

da, onda shayırdıń dóretiwshilik qıyalı menen oyları sheshiwshi áhmiyetke iye bolıp, ol qaysı bir oqıwshını da tańlandırmay qoymaydı. Mısalı:

Mańǵıt sháhárinde erte jılları,

Belin arqan menen buwıp bir kisi,

Jazda suw tasıdı qudıqtan alıp,

Qashanlardur qılǵan gúnası ushın.

...Kimdur tiyin teben usınsa oǵan, Suw tasıwshı teris aylanıp ketti.

Mine, usı kisi shayırdıń súwretlegen syujeti boyınsha ómirinshe

usı kásipti dawam etse de, biraq ol hesh qashan adamlardan miynet haqı almaǵan qusaydı. Buǵan iseniw-isenbew hár kimniń óz jumısı bolsa da, biraq, bul jerde shayırdıń poetikalıq oyınıń áhmiyetine

itibar berip qarasaq, ol qosıqtıń aqırına taman aydınlasıp baradı.

Usı ayqın pikir, yaǵnıy úlkemizdegi tek ǵana suw tamtarıslıǵın ashıp súwretlew emes, al qayır-saqawatlılıq penen mehribanlıq, gumanistlik ideyalardı tereńlestirip, detallastırıp beriw usılı sıpa-

tında sóz sheberi bul syujetti sheberlik penen isletiwi poetikalıq

291

hám turmıslıq, jámiyetlik kózqarastan úlken áhmiyetke iye. Usı kózqarastan da shayır qosıqta mınaday degen:

Kúndiz qıyal súrip ol haqqında,

Kópshikke bas qoysam keshqurınları.

Dárhal aylanaman suw tasıwshıǵa.

Dáryaǵa baraman, suw ornında—qum...!

Qudıqqa baraman, suw ornında—duz...!

Minekey, shayırdıń dóretiwshilik usılınıń sheberligine qarańız! Ol usılay etip ápiwayı ǵana syujetti úlken global mashqala menen júyi bilinbes sıpatta biriktirip jiberedi. Jáne de sóytip otırıp qosıqtı bılaysha dawam etken:

Quyash qızdıradı, «Suw!» deydi ballar, Quyash qızdıradı« «Suw!» deydi baǵlar. Quyashqa qarayman, sóyley berer ol: «—Jayxun batıl boldı qorqaqlıǵınan, Gúnań awır, máńgi suw tasıwshı bol!»

Usılaysha shayır qıyalı pútkil tábiyat apatshılıǵı menen birge terbele otırıp, olar qosıqtıń kelesi qatarlarında onnan da ayqınlasıp, naqma-naq jasalǵan obrazlarǵa aylanıp baradı:

Táǵdirge nalıyman« «Suw!» deydi ballar.

Táǵdirge nalıyman« «Suw!» deydi baǵlar.

Sonda aylanaman Alpamısqa men,

Qaratawdan mesti salıp iyinge,

Qaraqum kanalı, Túyemoyınnan,

Pamirden hám de Tyanshanǵa deyingi

Barlıq dáryalardan, barlıq kóllerden,

Mesti toltıraman tınbay kúni-tún.

Tınbay juwıraman basıp shóllerdi,

Mańlaydan monshaqlap aǵadı terim,

Qaraqum kúydirip tabanlarımdı,

Harıp jıǵılaman Qızılqumlarda.

Mine, bul shın mánisindegi simvolika-metaforalıq obrazdıń ayqın hám tábiyiyli penen jasalǵan úlgisi desek arzıydı. Negedur sońǵı jıllardaǵı barlıq ádebiy janrlarda da usınday tımsalıy ádebiy obrazlardı jasaw zańlılıqqa aylanıp baratırǵan sıyaqlı

292

hám olardıń barlıǵı da ózine tartımlılıǵı, tereń oylılıǵı hám emocionallıǵı arqalı da súysindirip, jarasımlı kórinedi. Usı qásiyetler K.Karimovtıń biz sóz etip otırǵan «Suw tasıwshı» obrazında da ayqın kózge taslanadı.

Shıǵarma juwmaǵında joqarıdaǵı mes penen suw tasıp kiyatırǵan Alpamısqa megzes ádebiy qaharman bılay deydi:

Ámiwge aytaman« «Dárya—Anajan! Sabır, shıdam, kúshim sarqıldı, tamam!» Dárya til qatpaydı, «suw» deydi ballar, Dárya til qatpaydı, «suw» deydi baǵlar,

...Suw tasıwshı bolıń, «-Suw!» deydi ballar. Suw tasıwshı bolıń, «suw!» deydi baǵlar.

Usınday jańashıllıqqa, optimizmge umtılıw ideyası onıń taǵı bir «Boljaw» atlı lirikasında da poetikalıq tapqırlıq penen sáwlelengen dewge boladı.

Qosıqtıń poetikalıq jańashıllıǵı sol, onda qádimgi insaniyattıń aldın boljawshılıq qásiyetlerine tiykarlanıp, shayır, mınanday qızıqlı, tartımlı pikirlerdi ortaǵa taslaǵan:

Boljamaqta búgingi kúni:

Qurǵaydı dep tolqıǵan Aral.

Tartıladı desedi Ámiw.

Shabılǵan daraqtıń óletuǵını,

Batıl qalǵan dáryalar aqpaytuǵını,

Máńgige shaypalıp jatpaytuǵını,

Belgili hesh qanday boljawlarsız-aq!

Qızıq! Írasında da, shayırdıń bul pikirleri durıs. Al, endi biz usılar arqalı tilimizdegi hár bir sózdi de orınlı qollana almas ekenbizdá! Shayır usını tiykarǵa ala otırıp, mınanday poetikalıq optimistlik «boljaw» aytqan. Bul «boljaw»shılıq, ádebiy usıl jaǵınan da, turmıslıq, social-filosofiyalıq kózqarastan da ózine tartımlı, jarasımlı kórinedi:

Isenemen biraq:

...Mıń jıl boyı tabısıp atırǵan, Ashıqlardı ayra salmaslıǵına, Boljawlardı pushqa shıǵarıp hám Ámiw-Aral qurıp qalmaslıǵına...

293

Mine, bul barlıǵımızǵa da quwnaqlıq baǵıshlawshı úlken optimistlik oy-pikir bolıp esaplanadı.

Shayır óz qosıqlarınıń birinde «Dárya, teńiz bizdi kerek etpeydi, Olar aldı burın adamǵa kerek» degen principti alǵa súre otırıp, mınaday detallıq súwretlewler arqalı da házirgi Aral tragediyasın tásirli jırlaǵan. Bul tiptegi qosıq qatarlarındaǵı mına mazmunǵa ser salayıq:

Zerikpegil, jolawshı! Sharshamaǵıl, jolawshı! Zerikpeseń boldı tek, Sharshamasań boldı tek... .

...Jalıqpasań jıyıp al,

Balıqlardıń súyeklerin shashılǵan. Ádepli bol biraqta...

Qaytarmaǵıl sıylarımdı uzaqtan, Qayırlaǵan balıqshınıń qayıǵı, Zeńlep atqan sudnolarım kerek pe? Formaları usaytuǵın júrekke! Baqanshaqlar kerek pe?

Bular ádebiy, ilimiy kózqarastan qaraǵanda lirik qaharmannıń ritorikalıq sorawları yamasa tábiyat penen óz-ózinen sırlasqan ishki monologları bolıp, sol arqalı sóz sheberi ekologiya, suw mashqalaların ortaǵa saladı. Sóytip, sóz ustası óz oylarınıń poetikalıq jaqtan tásirsheńligine erisken. Bul sıpat mına qatarlarda jáne de tereńlestiriledi:

Barlıǵın al...! Jıyǵanımdı almasań,

Qayıraman tábiyattıń ózine. Qumlarımdı áketedi samallar, Duzlarımdı áketedi samallar, Íqtıyat bol kózińe!

Haqıyqatında da, bul naǵız sheberlik penen ózinshe salınǵan tábiyat kartinasınan jasalǵan tereń gumanizmge tolı pikirler bolıp, onda shın mánisindegi tragediyalılıq ta orınlı túrde sintezlenip ketkenligin seziw qıyın emes. Bul tekste keltirilgen qosıqta teńizdiń ishki monologları formasında sheberlik penen oylap tabılǵan usıl sıpatında orınlı qollanılǵan.

294

Ulıwma, K.Karimovtıń qosıqlarınıń barlıǵı da shınlıq sırları menen tereń suwǵarılıp, ótken tariyxıy jıllar haqıyqatlıǵın kóz aldımızǵa keltiretuǵınlıǵı sózsiz. Shayır usılardı kórsetiw

arqalı basqalar qatarı Ámiw, Aral tragediyası eń aldı menen zamanlaslarımızdıń, insaniyattıń morallıq psixologiyalıq insapsızlı-

ǵınan tuwılǵan degen juwmaqtı keltirip shıǵaradı. Tap usıǵan táqabbil ideya óz qoltańbasına iye shayırdıń tómendegi qosıq qatarlarında da hár tárepleme poetikalıq jaqtan tastıyıqlap súwretlengen:

Báhár. Appaq gúlge malınǵan

Alma aǵashınıń túbinde,

Erkinlikti, máńgi ómirdi,

Sulıwlıqtı tereń sezindim!

Sol payıtta gózzal aǵashqa

Balta urdı!

Gúl japıraǵı shashlarıma tógildi suwlap.

Sonnan berli shashlarım da aq...!

Mediativlik lirikaǵa tán bolǵan qásiyetlerge iye bul qatarlarda, álbette, tábiyat penen qosa insan tragediyası da tıǵız jámlep berilgen.

Talantlı shayır K.Karimov búgingi ómir shınlıǵın usınday tereń maǵanalı qosıqları arqalı emocional túrde kórkem sáwlelendirgeni ushın da ol qaraqalpaq poeziyasınıń tariyxında ózinsheligi bar qálem iyesi sıpatında salmaqlı orınǵa iye bolıp qaladı...

Qaraqalpaqstan xalıq shayırı Jiyenbay Izbasqanov 1949-jılı Shomanay rayonında «Aǵjap» boyında tuwıldı. 1972-jılı Qaraqalpaq mámleketlik pedinstitutınıń rus filologiyası fakultetin pitkerdi.

Miynet jolın Shomanay rayonındaǵı №2 mektepte (1972-1973) muǵallim bolıp islewden basladı. Dóretiwshilik iskerligin 60jıllardıń aqırlarında baslaǵan. J.Izbasqanov 1973-1982-jıllar aralıǵında respublika tele-radiokompaniyasınıń redaktorı, 1982- 1985-jıllarda «Jetkinshek» gazetası redakciyasınıń bólim baslıǵı

bolıp isleydi. Sonnan berli baspa sóz tarawında basshı jumıslarda islep kiyatır.

Jiyenbay Izbasqanov 1982-jıldan Ózbekstan Jazıwshılar Awqamınıń aǵzası. 1975-jılı «Qaraqalpaqstan» baspasında shayırdıń «Tulpar haqqında ballada» atlı tuńǵısh toplamı jarıq kóredi. Búgin-

gi kúnge deyin 15 atamada qaraqalpaq, ózbek hám rus tillerinde poetikalıq kitapları basılıp shıqtı. 1999-jılı jarıq kórgen «Say-

landı shıǵarmaları»nıń bir tomlıǵı ushın Jiyenbay Izbasqanov QR Berdaq atındaǵı mámleketlik sıylıǵınıń laureatı boldı.

295

Jiyenbay Izbasqanov poeziyasında Watan ullılıǵın, tuwılǵan jer gózzallıǵın jırlaytuǵın qosıqlar ayrıqsha itibarǵa iye. Onıń dóretpelerinen Watannıń hár bir adam balası ushın muqaddesligin, kindik qanı tamǵan mákanǵa insan xızmet etiwi, qorǵawı kerekligin uqqanday bolasań. «Meniń quwanıshım, sen—meniń dártim!» dep shayır Watanǵa bolǵan shireli sezimlerin qaǵazǵa túsiredi. Kórkem sóz sheberiniń qáleminen dóregen barlıq qosıqları, atap aytqanda, «Tuwılǵan jerge», «Tuwǵan jerdiń tútini», «Aǵjap jaǵalıǵı», «Balalıq shaǵım», «Awıllar», «Ah, awıldıńaltınaqshamları!», «Tuwılǵanjerdiń

keń dalaları...», «Tuwılǵan jer tolǵawları», «Tatlı eken awıl tárepte» shıǵarmaları oqıwshını oylarǵa taldırıp, ata mákanǵa súyiwshilik sezimlerin taǵı da arttıradı.

Balalıqta gúbelek quwıp, Ármansız bir shalqıǵan jerler, Báhárgi sel siynesin juwıp, Juwsan iyisi ańqıǵan jerler...

Qansha alıs ketsemsonsha súyemen

Qus qanatı talǵan keńliklerińdi

Ketsem kóller, tawlardan asıp,

Sapar shaǵı tınıshım joytaman.

Hápte ótpey kewlim qulazıp,

Saǵınıshım qıynap qaytarman

Tuwǵan jerdiń keń dalaları,

Sentyabrge ıntıǵar bul tań.

Qanday baxıt qushtarlıq barı,

Boyda jiger, ómirge intań...

«Tallar,tallar»,«Sárwital»,«Tebirenis»,«Ayǵabaǵarlar»,«Qozınday seksewildiń» usaǵan dóretpelerinde de ózgeshe sezimtallıq penen hesh kimdi qaytalamaǵan halda sezim-tuyǵıların qaǵazǵa tógedi, qubılıslardı túsindiriwge háreket etedi. Sóz sheberiniń úlkemiz máwsimlerin sóz etiwshi dóretpeleri hár birimizdi zawıqlandıradı.

Durıs, pasıllardı janlı sıpatta qosıqlarǵa aylandırıw ushın qanshadan-qansha sóz ustaları urınǵan, tek qaraqalpaq ádebiyatında ǵana emes, jáhán ádebiyatında da bul mazmundaǵı umtılıslar málim...

Jiyenbay Izbasqanovtıń gúz haqqında kórkem qosıqlar jarata alǵanlıǵıayqınbelgili.«Gúzırǵaqları»,«Gúzpayıtıbul.Túntımıq»,

296

«Átirapta gúz», «Gúzdiń sońǵı tańında», «Gúzgi oylar» hám «Gúz rapsodiyası» shıǵarmalarında gúz kórinisi oǵada bir tábiyiy halatta tuwılǵan jerge degen muhabbat sezimi menen júdá bilinbestey jupkerlestirip beriledi:

Súttey appaq átiraplar,

Ay sáwlesi qalqıydı.

Gúz iyisi ańqıydı.

Sıtır-sıtır japıraqlar...

Sentyabrdiń sońı

Salqın samallar...

Qubılmalı ushqınınday almazdıń,

Jıltıldasıp turar quyash nurları...

Jerge japıraq emes, saǵınısh tóseler...

Bul qatarlardı túsiniw ushın, túsindiriw ushın usı múbárek mákanda ingalap dúnyaǵa kelmegiń, orpań topıraqlarda jalań-ayaq asır salıp júrmegiń, tósińdi jel aymalap, tabaqtay ay tolı aqshamlarda keń dalalarda sáyir qılmaǵıń, saqıy gúzdiń kókiregine basıńdı qoymaǵıń lazım...

Jiyenbay Izbasqanovtıń qaraqalpaq shayırı sıpatındaǵı ózgesheligin, poeziyasındaǵı milliylik qubılısın, milliy belgilerdi uǵıw ushın onıń shıǵarmaların basqa qálem iyeleriniń tuwındıları menen salıstırmaq zárúr. Mısalı:

«Jáne jawın, Úzliksiz samal...

Báhár balqıw ushın Jazdıń qoynında, Ózin seyisleydi...»

—deydi Qıtay shayırı Sin Cicizi. Al, J.Izbasqanov báhári basqasha:

«Men-báhármen...

Men tırnalarman. Quwanıshtan seslerim talıp, Geyde jańbır bolıp jılarman...» «Kógislenip tallar átirapta

Áste ırǵalar.

Gúmis tamshı tuńǵısh japıraq ta Páske sırǵanar...»

297

Tábiyattıń gózzal jamalın qaǵazǵa túsiriw ushın shayırlıq yosh penen birlikte perzentlik pidayı muhabbat ta kerek ekenligin geyparalar uǵa almaydı da! Dana ata-babalarımızdıń, shamshıraq babakálanlarımızdıń «Altı ay jazlar aman ba, altı ay qıslar aman ba?!» degen danalıq gápleriniń maǵızın shaǵıw ushın da bul ájayıp elatta adamzat áwladı bolıp tuwılıwıń kerek. Ázelden lirikanıń qumarpazı bolǵan adamlar arasında ósip-ulǵayıwıń lazım.

«Qıs. Qırawlı tańlarda», «Qısqı tań», «Sońǵı qar», «Appaq-appaq qısqarı», «Qar», «Sulıwqızdayqısappaq»dep atalǵanqosıqlarpoeziya menen sırlas oqırman qáwimine zawıq baǵısh etedi, «kirpigińe áste ǵana qonǵan sońǵı qarlar», «qısqı tańda qarǵa kómilip geziw lázzeti», «bası qardan arılmaǵan bálenttegi aq shıńlardıń sawlatı», «uyıtqıǵan qarlı boranlar», «yosh bolıp quyılǵan, qısqı tatlı tańlardıń appaq qarları» oqıwshıǵa qozǵaw saladı. «Qırawlı tańlarda qardıń qádirin bilmeymiz» dep shayır filosofiyalıq juwmaq shıǵarıwǵa da sheber ekenligin poeziya ashıǵınıń esine salıp qoyadı.

Ásirese,«Qızılqumdápterinen»dúrkinindegi«Qırqızı»,«Dawıl», «Seksewil», «Qoyan súyek», «Qumlardıń báhári» dóretpeleri hámmeni qıyalǵa shúmdiredi, «qus qanatı talǵan sheksizlikler», «saǵınıshtan sarǵayǵan qumlar», «qaysar qoyan súyekler», «batırlarday seksewiller» gúllan sahra perzentleriniń ata mákanǵa ıqlasın arttıradı, hár kimge

usı shet-shebirsiz dalalıqlardıń bir perzenti ekenligin eske saladı. Jiyenbay Izbasqanov insan sezim-tuyǵılarınıń ullılıǵın

táriyplewge jalıqpaytuǵın shayır. Ásirler dawamında jáhán ádebiyatı poeziyasında watanǵa muhabbat penen birlikte máńgilik tema bolıp kiyatırǵan adamǵa muhabbat, yaǵnıy ıshqınıń gózzallıǵın, hár bir kewilde onıń tákirarlanbas tulǵaǵa iye ekenligin qosıqlarında

sóz etedi. «Kózleri—márwárit, lábleri—hásel», «Sen alıp ketkeli kewil giltimdi», «Muhabbat elegiyaları», «Sen—jubımız qosılmaǵan juplasım», «Kózlerińdur», «Xoshlasıw qosıǵı», «Qız», «Kókiregime quwanısh berdiń», «Áziyzim, sen basqalarǵa bol árman», «Tarqamay tur kewil dumanı», «Ayralıq» hám «Izleymen seni» qosıqlarında adamlarǵa tán quramalı sezimler tań qalarlıq dárejede kórkem súwretlengenligi tásiyin qaldıradı.

Jiyenbay Izbasqanovtıń poeziyasınıń janrlıq ózgesheligin úyrengende, ózgeshe bir ádebiy qubılıs dıqqatqa sazawar: bul onıń «Yapon xakkulerine usatpa» dóretpesi.

«Íshqıń seniń ne degen hasıl?! Kórkiń kózim quwantıp turar, Sóne górme, gúzgi quyashım!?»

298

Bunı túsiniw maqsetinde taǵı da yapon poeziyası úlgileri menen qızıqsınamız...

Ulıwma, tábiyat qubılıslarınıń tereń poetikalıq tebirenislerdiń obekti bolıwı, milliy boyawlarda kórinis tabıwı burın gezlese bermeytuǵın hádiyse edi, júregińdi sızlatıp jiberetuǵın bul lirika oqıwshılarına estetikalıq zawıq baǵıshlaydı, olardıń dártine dárman boladı.

Sonlıqtan poeziya izertlewshileri onıń «Báhár», «Báhár jańbırı», «Aprel aspanı», «Altın gúz» hám t.b. lirikalarınıń ájayıp ekenligine itibar bermekte.

Q araqalpaq oqıwshıları Jiyenbay Izbasqanovtıń lirikasın bar ıqlas, intası menen súyip oqıytuǵınlıǵı ras. Onıń ayırım

muhabbat hám peyzaj lirikasın Watanǵa bolǵan súyiwshilik tolı shıǵarmalarınan ayırıp qarawǵa bolmaydı:

Watan!

Seni bólek sanap kórmedim, Úy tolı perzentim,

Arzıwlı yardan,

Hám de shet-shebirsiz keń dalalardan.

Watannıń bunıńday túsinigi qaraqalpaq poeziyası ushın jańalıq. Bul shayırdıń ózine tán oy-sezim keshirmeleri. Watan sezimi shayırdıń lirikasında ázelden-aq orın alǵan dewimizge boladı.

Onıń bul lirikasınıń temaları ol oynap-ósken awıldıń átiraplarınan ılay suwlı «Aǵjap» jaǵalıǵınan, qozı-ılaq baǵılatuǵın awıl shetiniń otlaqlarınan, erjetip kiyatırǵan qońsı qızdıń dáslepki kúlkisinen, ata-ananıń dáslepki alǵıslarınan izleymiz hám tabamız. Sol ushında J.Izbasqanovtı sezimtal lirika sheberi, muhabbat hám tábiyat shayırı dese boladı.

J.Izbasqanov sońǵı on jıllıqlarda epikalıq poeziyada da qálem terbetip kiyatır. Onıń «Ótemis», «Oqıwshıma, yamasa tolqıtqan oylar», «Kamal» shıǵarmaları 80-90-jıllardaǵı qaraqalpaq poemashılıǵın tıń pikirler hám jańa formalıq izlenisler menen bayıttı.

Belgili shayır Sharapatdin Ayapov (1954) balalıǵı Respublikamızdıń mádeniy ekonomikalıq jaqtan hár tárepleme bayıp tolısqan dáwiri XX ásirdiń 60-jıllarına tuwra keledi.

BuljıllarıRespublikaekonomikalıqjaqtanádewirqáddintiklep, ilim-bilimdi,mádeniyattırawajlandırıwǵaqaraykúshlibetburabasla- dı. Ásirese ádebiyat, kórkem óner gúrkirep rawajlanıw jolına tústi.

Folklor menen jazba ádebiyattıń tutastırıwshıları bolǵan bayterek xalıq shayırlarımız Abbaz, Sadıqlar menen bir qatarda

299

házirgi ádebiyatımızdıń qos ullı shınarı Tólepbergen Qayıpbergenov, Ibrayım Yusupovlar bul jıllarda xalqımızdıń úlken maqtanıshlarına aylandı. Atları atap ótilgen sóz zergerleriniń dóretiwshiligi arqalı poeziya formalıq jaqtan hár tárepleme bayıp tolıssa, prozada dáslepki tariyxıy romanǵa tiykar salındı.

Talantlı shayır-jazıwshı, dramaturglerimizdiń qatarı Sh.Seytov, T.Mátmuratov, D.Aytmuratov, K.Raxmanov usaǵan jaslar menen tolıstı.

Sharapatdin Ayapov ádebiyatımızdıń, mine, usı bir tolısqan dáwirinde onıń haqıyqıy shaydası hám keleshek dawam ettiriwshileriniń biri sıpatında poeziya degen gózzal hám sırlı gúl-shámen baǵqa 70-jıllardıń basında úlken háwes penen qádem qoya basladı.

Biziń pikirimizshe, onıń ádebiyatqa degen qızıǵıwshılıǵın oyatqan jáne bir nárse—tuwılǵan jerdiń bay tábiyatı boldı desek qátelespegen bolar edik. Jasıratuǵını joq, ótken ásirdiń 60-jıllarınıń aqırı-

na shekem Sharapatdin Ayapov tuwılıp ósken elat—Bozataw elatı aymaqları házirgidey ekologiyalıq apatshılıqtıń epicentri emes edi. Shaxaman elatı, házirgi «Qaraqalpaq» shirketler birlespesi xojalıǵı átirapları ol waqıtları tábiyattıń eń bir gózzal jerleri boldı.

Arǵı bası Aralǵa deyin ushlasıp turatuǵın aydın-aydın kóller, arna say-salalardan sıńǵırlap aǵatuǵın náwpir-náwpir suwlar, olarda tirelip ósip turatuǵın kók-kóńbek nuw qaraǵay qamıslar, Erkindárya boyındaǵı jıs qalıń toǵaylar, bálent shoqqılarında quslar juǵırlasıp, janbawırlarında juwsan iyisi ańqıǵan Qusxana házirgi kúnde ertektey...

Sh.Ayapov, mine, usı bay tábiyat mákanı házirgi Shımbay rayonınıń Shaxaman awılında 1954-jılı 15-yanvarda tuwıldı. 1980-jılı Ózbekstan milliy universitetiniń jurnalistika qánigeligin pit-

kerip shıqqan ol óziniń dáslepki miynet jolın Qaraqalpaqstan mámleketlik teleradio kompaniyasınıń redaktorı wazıypasınan basladı. 1984-1986-jılları Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universitetiniń ádebiyat kafedrası oqıtıwshısı, 1987-1992-jılları «Qaraqalpaqstan» baspasınıń redaktorı, bas redaktor, direktor wazıypasın atqarıwshı lawazımlarında isledi.

1992-jıldan házirgi kúnge shekem Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutınıń qaraqalpaq ádebiyatı kafedrasınıń oqıtıwshısı, docenti, instituttıń ruwxıy bólimi baslıǵı xızmetlerinde islep kiyatır.

Sh.Ayapov 1987-jıldan Ózbekstan Jazıwshılar awqamınıń hám Qaraqalpaqstan Jazıwshılar awqamınıń aǵzası. Respublikalıq jas-

lar sıylıǵınıń laureatı, «Ámiwdárya» jurnalı menen «Qaraqalpaq» shirketler birlespesi xojalıǵı birgelikte shólkemlestirgen «Qaraqalpaq» sıylıǵınıń laureatı.

300