Сараптамада домалату тәсілімен тісті дөңгелекті бұрамдықты модульді жонғышпен кесу әдісі кеңінен таралған.

Домалату тәсілінің негізі кесілетін тісті доңғалақтың тісін кесу және құралға тікелей қозғалыс беру, тісті немесе бұрамдықты қиылысқан беріліске қатысты элемент жұптарының қозғалысы арқылы жүргізіледі.

Жонғыш пен дайындаманың орын ауыстыру нәтижесінде пішін ойымы түзіледі.

а

б Бұрамдықты тісті дөңгелекті өңдеу сүлбесі

Бұрамдықты дөңгелекті кесу кезінде жонғылау, илеу әдісімен басты айналмалы қозғалыс В₁ және В₂ қозғалысы болып табылады. Дайындық кезіндегі қозғалыстар нәтижесінде тістердің эвольвенті қырпішіні түзіледі. Жонғыштың басты айналмалы қозғалысы В₁ (кесу қозғалысы) электрқозғалтқышпен М кинематикалық байланысқа ауысады, ол тісті беріліс арқылы, тұрақты қатынасымен және (ауыстоп) құрылысымен мен электроқозғалтқыштың айналым саны бар.

Әдебиет: негізгі 3\ 112-125\, қосымша 10\135-162\

1. Тісөңдейтін білдектердің жұмыс істеу негізі қалай жүзеге асырылады?

2. Тісөңдейтін білдектер қандай операциялар орындайды?

3. Пішін ойымы қандай жағдайда түзіледі?

4. Жартылай автоматты күйге келтіргенде орындалатын операцияларды атаңыздар.

5. Сараптамада қандай кесу әдісі кеңінен таралған?

10-дәріс.Ба¹ыттауыштар ж¸не т½¹ырлар

Ò½¹ûð- бiлдектi» барлыº негiгi т¾зiлiмдерiн жинаºтау¹а ºызмет етедi. Ол барлыº ºарастырыл¹ан ж½мысты» режiмiнде бiлдектi» механизмiнi» орын ауыстыруын ж¸не ½заº уаºытºа созыл¹ан д½рыс ¸сер к¾йiн ºамтамасыз етуі керек. Бiлдектi» металл сыйымдылыºты, технологиялыº ж¸не т¼мен т½ратынды¹ы жеткiлiктi болғандықтан т½¹ырларының т¼зiмдiлiгiнi» талап етуiн к¼рсетедi. Бiраº ма»ызды талап етумен, т½¹ыр¹а к¼рсетiлген, оларды» пішінінің ¼згермейтінін талап етуi болып табылады. Б½¹ан технологияны» дайындалуы ж¸не т½¹ыр материалыны» д½рыс та»далуы, т½¹ыр ºаттылы¹ыны» динамикасы ж¸не статикалыº с¸йкестiгi, сондай-аº оны ба¹ыттаушы жо¹ары тозу т¼зiмдiлiгiне жетедi.

Ò½¹ûð òiê æ¸íå к¼лдене» болып б¼лiнедi. Т½¹ыр пiшiнi, ба¹ыттауды» жекеше т¾рiмен (жазыº, к¼лдене» иiлген), т¾зiлiмнi» ж¸не о¹ан орнатуды ºажет етуге с¸йкес келетiн жылжымайтын ж¸не жылжитын б¼лiктерi, массасы ¸рт¾рлi ¼лшеммен, салºындату мен майлауды ºамтамсыз етедi. Оны» iшiнде орналаºан механизмдердi ж¼»деу ж½мысын тез ж¾ргiзуде т½¹ыр икемдi болуы керек.

Бiлдектi» барлыº серпiмдiлiк ж¾йесiн ºамтамасыз ету ¾шiн бiлдектi» негiзгi б¼лшектерiн байланытыру¹а тырысады, ¼йткенi, олар т½йыºтал¹ан жаºтауларды º½райды. Т½¹ырды алды»¹ы т½¹ырды» т½рºысмен бiрге º½й¹ан д½рыс болады. Оларды» ºабыр¹аларын байланыстыратын ò½¹ûðäû» ºàòà»äû¹ûí æîғàðыëàòó ¾øií, әдетте ºырларын пайдаланады.

Төменде òiê ò½¹ûðäû» íåãiçãi ïiøiíäåði ê¼ðñåòiëãåí; мұнда ºолданылатындар: а) салºындататын ñ½йыºты т¼мен ºайтару жа¹дайында; т½йыºтал¹ан пiшiнді керек ететiн т¼мендетiлген ºата»дыºты т½¹ырмен салыстыр¹анда осындай пiшiндi ºамтиды;

К¼лденен т½¹ырды» негiзгi пiшiндерi

²½йыл¹ан т½¹ырды дайындауда шойын негiзгi материал болып табылатындықтан илемделген болаттан пiсiрiлген т½¹ырды дайындайды. Ауыр бiлдектi» т½¹ырын дайындауда темiрбетонды пайдаланады. °детте, º½йыл¹ан т½¹ырды бiлiктi» ºомаºты серия ¼ндiрiсiнде, ал пiсiрiлгенiн бiр немесе к¼птеген бiлдектердi тез дайындау жа¹дайында пайдаланады.

Ба¹ыттауыштар т½¹ырды» жауапты б¼лiгi болып табылады ж¸не олармен байланысºан бiлдектi» т¾зiлiмiн ж¸не ¼»делiнетiн дайындаманы» тiк сызыºты немесе º½ралды» д¼»гелек орын ауыстыруын ºамтамасыз етуге ºызмет етедi. Сыр¹ана¹ан ба¹ыттауышты» ж¸не домала¹ан ба¹ыттауыш дененiң қозғалысы негізінде мынадай жайттар арқылы жүзеге асырылады:

а) жо»ºаны т¼мен ºайтару жа¹дайында пішіннің ºатыспаушылы¹ы;

ә) ò½¹ûðäû ìàé¹à ñ½éûº ºойма сияºты пайдалану, жетектi белгiленген орындарына орналастыру жа¹дайында;

б) ауыр, жеке к¼птеген º½ралк¾ймешіê áiëäåктерде;

Мұнда біз домалаушы (шариктер ж¸не аунаºшалар) аралы¹ын пайдалаíó арқылы бiлдекте ке» тарал¹ан к¼лемдi алдыº.

Еãåð де бiлдектi» жылжымалы ò¾зiлiмi бос бiр д¸реженi алса, онда ба¹ыттауыштар

жабыл¹ан болып есептелінеді.

Ñûð¹àíàйтын ба¹ыттауыштар

Ñûð¹àнайтын ба¹ыттауышты» негiзгi т¾рлерiн алып қарастырған кезде көбінесе олардың тиімділігіне назар аударған абзал. ²амтитын ба¹ыттауышты орын ауыстыруды» аз жылдамды¹ында пайдаланады, олар¹а май нашар ½статылады, бiраº дайындалуында олар ºарапайым ж¸не олар¹а жо»ºа ½статылады.

²амтитын ба¹ыттауыш сыр¹анайтын жо¹ар¹ы жылдамдыººа, майды жаºсы ½стап т½ратындыºтан тиiмдi. Дегенмен, оларды жо»ºадан ж¸не батпаºтан жаºсылап ºор¹ау керек.

а-жалпаº; б-призматикалыº; в-қанат са¹асыны» формасында; г-цилиндiрлiк (ºырнаºтал¹ан).

Ñûð¹àíàйтын áà¹ûòòàғыøòû» íåãiçãi ïiøiíäåði.

Домалайтын ба¹ыттауышты» к¼птеп тарал¹ан с½лбасы

Бiлдекте жинақталған ба¹ыттауышты ¼те жиi ºолданады, оларды» бiреуi жалпаº болып орындалса, екiншiсi- призматикалыº, v т¸рiздi немесе қанат са¹асыны» жартылай т¾рiнде орналасады. Ба¹ыттауыштар таºтайша т¾рiнде орындал¹ан, º½йûë¹àí шойын т½¹ыр¹а б½рамамен бекiтiлген немесе пiсiрiлген т½¹ыр болатºа пiсiру алды»да¹ы баптал¹ан деп аталады.

Ба¹ыттауыштар, бетпен жанасºан ºысымда майды келтiруге ºатысушы ж¸не барлыº т¾йiспе ауданны» майлан¹ан жастыºты шы¹аруын ºамтамасыз етушi, гидростатикалыº ба¹ыттаушылар деген атауға ие болады. Æàнасºан беттермен ба¹ыттаушылар арасында¹ы ауа толтырыл¹ан жастыºтарды шы¹аруын ºарастырушы са»ылауда, кейде аэростатикалыº ба¹ыттауыøты ºолданады.

Со»¹ы уаºытта бiлдекте домалаушы ба¹ыттауышты ке»iнен ºолданады, мұнда бiлдект ò¾зiлiмiнi» орын ауыстыруында дененi» домалауына пайдалананылатындар- шариктер немесе аунаºшалар. Ба¹ыттауыштар көбінесе домалауы-ба¹ыттауышты» сыр¹анауына ½ºсайтын ашыл¹ан ж¸не жабыл¹ан болуы м¾мкiн.

Әдебиет: негізгі 3\ 112-125\, қосымша 9\115-132\

1. Білдектің жұмыс істеу негізінде тұғыр қандай қызмет атқарады?

2. Білдекте бағыттауыштар қандай түрде орналасады?

3. Көлденең тұғырдың негізгі пішіндерін атаңыздар.

4.Тік тұғыр мен көлденең тұғырдың айырмашылықтарын атаңыздар.

5. Соңғы уақытта домалаушы бағыттауыштар неліктен кеңінен қолданылады?

11-дәріс. Айналдырықтың айналу жиілігінің қатары, екі жүрісті білдектегі беріліс қатары

1 минут ішіндегі білдектегі негізгі қозғалыс айналу жиілігі айналдырығының теңдеуі:

nмұндағы,

ν – кесу жылдамдығы. (м/мин).

d - өңдеудегі құрал немесе дайындаманың диаметрі, (мм).

Дайындаманы дайындау кезіндегі шарт әртүрлі кескіш білдек кесу жылдамдығы u_min – нан u_{max –} ға дейін қамтамасыз етуге тиімді. өндірілген дайындама немесе білдекке орнатылған құрал диаметрі d_min –нен d_max – ге дейін бола алады, сонымен қатар айналдырықтың әртүрлі таза айналымын n_min, n_mах орта болды.

n_min=

Білдектегі айналдырықтың максималды айналу жиілігінің минималды қатынасы айналдырықтың айналу жиілігінің ауқымды реттеуі деп аталады.

Айналдырықтың ауқымды реттеуі білдектің мүмкіндігін көрсетеді. Көрсетілген шегінде әр түрлі мәндегі n – ді ала аламыз, егер механизмді сатысыз реттеудегі қозғалыс жылдамдығы деп алсақ, осы жағдайда берілген диаметр кесу жылдамдығына сәйкес келгенде айналу жиілігін құру болады. Ол сатысыз жетектің айналдырық айналу жиілігі сияқты көп қолданбайды. Икемділік біліктердің көпшілігі сатылық қатар айналымына ие, осы жағдайда айналыс жиілігінің орнына берілген диаметр бойынша сәйкес келетін кесу жылдамдығының жиілігін алуға тура келеді. Ng жиілігіне кесу жылдамдығының ұзындығына ν—v_д сәйкес келеді.

v_д=

Жиілік айналысына 2-жақын кіші жиілігіне өткен кездегі кесу жылдамдығы,

A=

Интеграл шегіндегі мән , n_min және , n_mах айналыс жиілігін аралық жиілік ретінде әртүрлі қатарға орналастыруға болады. Бірақ та осы барлық қатарлар бірдей бола бермейді. Білдек құрылысында геометриялық қатардағы тізбекті жиілік, ауқымдағы жиіліктен есе айырмашылықта болады.

Білдектегі айналдырықтың айналыс жиілігінің үлестірімі геометриялық қатар екенін алғаш рет 1976 жылы А. В. Гадоми дәлелдеді. Геометриялық қатардың негізгі артықшылығы-кесу жылдамдығының салыстырмалы шығыны, басқа интервал қатардың айналу жиілігінің арақашықтығына ортақ. айналу мәні мен геометриялық қатар жиілігі келесі түрде беріледі:

n₁=n_min;

n₂=n₁

n₃=n₂=n₁²;

………………

n_z=n_z-1= n₁^z-1

п_г — п_тх деп алып,

n_max=n_min

мұнда

=

мұндағы: z — қатар саны.

Бiлдек жасауда жылдамдыºтар ºорабыны» кинематикасын есептеудi» аналитикалыº ж¸не графоаналитикалыº екi ¸дiсi ºолданылады. Екi ¸дiсте жылдамдыºтар ºорабына кiретiн берiлiстi» м¼лшерi мен берiлiс ºатынасын табады. Бiраº, көп жағдайда графоаналитикалыº ¸дiстi ¹ана ºолданады. Б½л ¸дiстi» жарамдылы¹ы сондай, ол м¾мкiн варианттарды» шешiмiн ¼те тез тауып, ¾лкен к¼рнектiлiк бередi (варианттарды салыстыруды же»iлдетедi).

Графоаналитикалыº ¸дiсте º½рылымдыº торламасын ж¸не айналыс жиiлiгiнi» графигін тiзбектей т½р¹ызады.

²½рылымдыº торлама бiлдек жетегiнi» º½рылымы туралы толыº ма¹л½мат бередi. ²½рылымдыº торлама мен берiлiс ºатынасын топтастыр¹ан берiлiс арасында¹ы байланысты о»ай баºылайды (жылдамдыºтар ºорабында¹ы екi тiзбектелiнген бiлiктi» арасында¹ы жиынтыº топтал¹ан жиынтыº деп аталады); бiраº та торлама осыларды» толыº ма¹ынасын бермейдi. Ол º½рылым жетегiнi» ºатарын толыº пiшiнде к¼рнектi сипаттайды. ²½рылымдыº торлама келiсi берiлген жетек т¾рлерiнен т½рады: берiс топ саны, ¸рбiр топºа берiлiс саны, берiлiс тiзбесiнi» iшiндегi жобалап орналасу ретiн салыстыру, кинематикалыº ºосылыс тобыны» ретi (оларды сипаттайтын ж¸не берiлiс ºатынасыны» арасында¹ы байланыс), барлыº жетектi ж¸не топтал¹ан берiлiстi ауºымды реттеу, топтал¹ан берiлiстi» бiлiктегi жетегiнi» ж¸не айналу жетекшiсiнi» жылдамдыºтар к¾штерінің ñàíû.

Айналыс жиілiгiнi» графигi (суретi) барлыº айналыс жиiлiгiнi» ж¸не берiлiс ºатынасыны» наºты м¼лшерiн а»ыºтау¹а к¼мектеседi. Ол жетектi» кинематикалыº с½лбасыны» с¸йкестiгiмен º½растырылады.

Бiлдектi» жылдамдыºтар ºорабыны» кинематикалыº с½лбасын жасауда негiзгi айналмалы ºоз¹алыс пен айналдырыºты» айналыс ж» айналыс жиiлiгi n₁-äåí n_z-ке дейiн ж¸не жо¹ары моменттi» nжм айналыс жиiлiгi белгiлi болу керек.

Айналдырыºты» айналыс жиiлiгi кезе»iнi» санын z берiлiстi» ºосылысын бiрiздiлiкке беттеуде иiлiгi кезе»iнi» саны z , геометриялыº ж½п ºатары y, àéíалдырыºты (¸рт¾рлi бiлiктi» ºорабында) ¸рбiр топта¹ы берiлiс санын шы¹арушы¹а те», т.с. z=PaPbPc...Pk. Мысалы, жетек z=PaPbPc...Pk=3*2*2=12-ге тең.

Áåðiëiñ òîï ñàíû z айналдырыºты» айналыс жиiлiгiнi» ºатары кезе»iнi» санына тапсырыл¹ан (немесе алын¹ан), ¸рбiр топºа берiлiс ж¸не топты» орналасу ретiн ¸р т¾рлi жағдайа та»дап алу¹а болады. Негiзiнен б½л та»дау жылдамдыºтар ºорабыны» º½рылымын ж¸не кинематикасын аныºтайды.

а-кинематикалыº, б-º½рылымдыº.

Берiлiс тобын 12 кезе»ге бiрiздiлiкпен ºосуда¹ы жылдамдыºтар ºорабыны» с½лбасы.

К¼птеген жиi ºолданылатын м¸ндерге z º½рылымдау варианттыны» келесiсiн пайдаланады:

z=4=2*2;

z=6=2*3=3*2;

z=8=2*2*2=4*2=2*4;

z=12=3*2*2=2*3*2=2*2*3=3*4=4*3;

z=16=2*2*2*2=4*2*2=2*4*2=2*2*4=4*4;

z=18=2*3*3=3*2*3=3*3*2;

z=24=3*2*2*2=2*3*2*2=2*2*3*2=2*2*2*3=2*3*4=2*4*3=

=3*2*4=3*4*2=4*2*3=4*3*2.

Áiлдекте берiлiс ºатынасы геометриялыº ºатарда айналдырыºты» айналыс жиiлiгi ¼згергенде, геометриялыº ж½птармен yx берiлiс топтарда т¾рленедi, х-толыº саны, топты» сипаттамасы деп аталады. Топты» сипаттамасы берiлiс тобыны» жиынты¹ы жылдамдыºтар кезе»iнi» санына те», берiлген топты» кинематикалыº ºатысты¹ы.

Айналдырыºты» айналыс жиiлiгiнi» барлығын бiрiздiлiкпен алуда бiрiншi топты» берiлiсiн алмастырады. Егер жылдамдыºтар ºорабында осы маºсатпен бастапºыда а тобыны» берiлiсiн пайдалану к¼зделген, сосын с тобын ж¸не со»¹ы ретте в тобын, осы реттiң с¸йкестiгiне а тобы алмастыруды» негiзгiсi болып табылады, с тобы-бiрiншi iрiктеу, в тобы- екiншi iрiктеуге жатады. Жылдамдыºтар ºорабы iрiктеу тобыны» к¼птеген санына ие болуы м¾мкiн. Х₀=1 негiзгi топты» берiлiсiн сипаттайды; бiрiншi iрiктеу тобына х₁=ð₁ð₂ æ¸íå ò.á., ð₁ æ¸íå ð₂-бiрiншi iрiктеу тобына ж¸не негiзгi берiлiс санына с¸йкес келедi.

Жетектi» º½рылымыны» вариантына сәйкес к¼рсетiлгендей жылдамдыºтарды алмастыру ретi бойынша º½рылымдыº z=3(1)2(6)2(3) теңдеуін жазу¹а болады. Теңдеуде санмен жаºша iшiнде топты» сипаттамасы белгiленген.

Алынған жетекте берiлiс тобы ¸р т¾рлi болуы м¾мкiн, сондыºтан жетектi» º½рылымдал¹ан варианттымен оны» кинематикасыны» варианты ¼згеше болуы м¾мкiн.

Жылдамдыºтар ºорабында тiстi до»¹алаºты» ¾лкен диаметiрiнен алшақтағанда, сондай-аº оларды» к¸сiптiк ж½мысыны» ºалыпты маºсатта бiлiктi» т¾зу тiстi iлiнiсiнi» арасында берiлiстi» ºатынасы келесi шекпен орналасºан: ,

осыдан топтал¹ан берiлiстi» ауºымды реттеуi былай болады:

)

ºатынасы жетек тобыны» со»¹ы iлгерлеуiнi» ¾лкенiрек м¼лшерiн жылдамдыºтар ºорабы иеленедi

ì½íäà¹û Х_max- со»¹ы iлгерiлеу тобыны» ¾лкенiрек к¼рсеткiшi;

р- осы топта¹ы берiлiс саны.

Әдебиет: негізгі 51\ 110-125\, қосымша 10\125-152\

1.Бағыттауыштар мен тұғырлар қандай жағдайда қолданылады?

2. Айналдырықтың айналу жиілігінің ауқымды реттеуі дегеніміз не?

3. Жылдамдықтың қорабы мен кинематикасын қалай анықтаймыз?

4. Айналыс жиілігі қандай жағдайда қарастырылады?

5. Топтың сипаттамасы қалай есептелінеді?

12-дәріс.Айналдырыºтар ж¸не оларды» тiректерi.

Айналдырыº- бiлдектiң жауапты тетiктерiнi» бiрi. Ол о¹ан бекiтiлген º½рал¹а немесе ¼»дейтiн дайындама¹а айналыс бередi.

Негiзгi материалдарды» сапасы айналдырыººа бiрºалыпты жаºсартумен бîëàò 45 орташа к¼мiртектiленген º½рылымын ºолданады (шыныºтыруды жо¹ары боса»датумен HRC-22-28 ºаттылыººа дейiн). Айналдырыº жо¹арыëû¹ын талап етедi ж¸не оны» беттерiн жо¹ары ºаттылыººа ºамтамасыз ету жа¹дайында болат 40Х шыныºтырумен ж¸не боса»датумен HRC 40-50 дейiн ºолданады. Айналдырыºта беттi» ºаттылы¹ына жо¹ары талап етудi аз к¼мiртектiленген болатты» т¾рiн 20Х бiрºалыпты ºолданады, шыныºтырумен ж¸не боса»датумен HRC 56-62 дейiн жаºсы д¸лденген бiлдекте нашар ж¾ктелген айналдыры¹ûнда 38ХМЮА ºолданады, бiрºалыпты шыныºтырумен азоттайтын ж¸не боса»датумен HV 850-1000 дейiн. Ауыр бiлдектi» айналдыры¹ына марганцовкалыº болатты» т¾рi 50Г2 бiрºалыпты ºалыптандыратын немесе шыныºтырумен ж¸не жоғары боса»датумен HRC 28-35 дейiн ºолданады. Толыº айналдырыºты» ¾лкен диаметрiн дайындауда кейде с½р немесе т¼зiмдiлiгi жо¹ары шойынды шар т¾рiндегi графитпен º½йыл¹ан º½рылым да пайдаланылады.

Айналдырыºты» º½рылымдал¹ан пiшiнi º½ралды» немесе о¹ан ºысыл¹ан айлаб½йымдыº бекiту ¸дiсiмен жетектi» элементтерiнi» ºондырмасымен ж¸не тiректi» ºолданылатын т¾рiмен аныºталады. Айналдырыºтар, шыбықтың ¼òïå ì¾ìêiíäiãiíде дайындалады, сонда массасын азайтады. Бiлдектi» айналдыры¹ыны» алды»¹ы шеттерiнi» барлыº белгiленулері стандарттал¹ан

Тiректер. Бiлдектi» айналдыры¹ыны» тiректерi ретінде ñûð¹àíàуда ж¸не домалауда мойынтiректерді ºолданады. Айналдырыºтан айналысты» жо¹ары д¸лдiгi талап етiлетіндiктен, домалау мойынтiректерi, айналдырыºты» тiректерiнде пайдаланатындар, д¸лдiктi» жо¹ар¹ы класы болуы керек. Мойынтiрек д¸лдiгiнi» класын та»дау айналдырыºты» алды»да¹ы шегiне жiберiлген ауытºымамен аныºталады да, ¼»деудi» д¸лдiгiнi» талап етiлуiне т¸уелдi болады. °детте, артºысына ºара¹анда, алды»¹ы тiректе жаºсы д¸лдіктегі мойынтiректер ºолданылады. Айналдырыºты т¾сiмдi º½рылымдауын тiркеуде ¾лкен айырмашылыºтар болады. Әдетте, åêi ºатар аунаºшалы мойынтiрекпен алды»¹ы тiректi» сапасы ретiнде iшкi балдақты» коникалыº тесiгiмен жо»¹ыш-б½рама кескiш бiлдектi» айналдыры¹ы алынады.

Мойынтiректi» iшкi балда¹ы өспен орын ауыстыру жағдайында айналдырыºты» коникалыº мойны балдаºты деформациялайды ж¸не оны» диаметрi ¾лкейедi. Осылай балдаº пен аунаºшаны» арасында¹ы радиалды са»ылау шы¹арылады, сосын ал¹ашºы ºынаº жасалады.

Ал¹ашºы ºынаº ¸рт¾рлi ¸дiстермен ºарастырылады. Радиалды-таянышты шариктi мойынтiрегіштерде ж¸не коникалыº аунаºшалы мойынтiректерде-сыртºы¹а ºатысты iшкi балдаºпен араласады. Ішкi балдаºты» б¾йiр жаºтарын бекiту iзiнде мойынтiректердi» ºынаºты º½рылымдал¹ан ¸дiсi балдаºты» арасында¹ы керме т¼лкенi орнату серiппенi пайдалану, ал¹ашºы ºынаºты бiры»¹ай ºамтамасыз етуi келтiрiлген деформациялан¹ан балдаºпен, оның iшкi цилиндiрлiк аунаºшамен мойынтiректе т½¹ырды» коникалыº тіректі òàðòºàíäà¹û ¸äiñi ê¼ðñåòiëãåí.

Жо»¹ыш-б½рама кескiш бiлдектi» òiðåãi ìåн айналдыры¹ы.

Ñûð¹àíàйтын мойынтірек- т½¹ырды» тiректерi ретiнде ºолданылатын, реттелмейтiн болады (½заº мерзiмге пайдалану а¹ымын практикалыº тозуды» толыº ºатыспауында аз ºолданады), радиалмен, са»ылауды өспен реттеуде, гидростатикалыº (бiрнеше ºалталарда айтарлыºтай ºысымда майды» келуiн ºарастыратырàтын ж¸не мойынтiрекпен т½¹ырды»

Ал¹ашºы ºынаº мойынбiлдектерiн жасаó ¸äiñòåði.

мойынты¹ыны арасында¹ы са»ылаудан ы¹ыстырып шы¹аруы) гидродинамикалыº ж¸не ауамен майлан¹ан түрінде кездеседі.

Прецизиондыºбiлдекте гидростатикалыº мойынтiректердi пайдаланады, мұнда айналдырыºты» жо¹ары д¸лдiгiн жасайды. ´зiндiк ¸дiсiнің, ºаттылыº ж¸не д¸лдiгi са»ылауäû» ì¼ëøåðiíå ò¸óåëäi болатын гидростатикалыº тiректi» с½лбасы көрсетілген.

Өзітоқтайтын гидродинамикалық мойынтірек сырғанауның сүлбесі

Май iшкi ºысыммен 1 ºалта¹à 2 òåñiê àðºûëû êåëеді. Май айналысқа түскенде ñà»ûëàó àðºûëû, осы ºалталарды» мойынтiректерiмен мойынтыºты» арасынан ж¸не 3 тесiктен ñ½éûº ºойма¹а ы¹ыстырылып шы¹арылады.

Айналдырық мойынтірегінің сүлбасы

Сыртºы к¾штi арттыр¹анда са»ылауды т¼мендетуге д¸лденетiн, с½йыººоймада¹ы майды» ºысымы ¼седi ж¸не са»ылауы т¾зiледi. ´те т¼мен жылдамдыºта¹ы айналыста гидростатикалыº мойынтiректер с½йыºтыºты» режiмiнi» ¾йкелiсiн т½раºтандырады.

Көп жағдайда ¼здiгiнен т¾зiлетiн гидродинамикалыº сыр¹анау мойынтiрегi қолданылады.

4 к¼лемде бес ¼здiгiнен т¾зiлетiн iшпектер 5 орналасºан. °рбiр iшпек 3 ºадалыº т¾рiндегi 1 сфералыº тiректi иеленедi. Айналдырыºты» ба¹ытымен ж¸не оны» өстiк ба¹ытына сфералыº тiрек арºылы iшпек ¼зi орнатылады. Тiректегi сенiмдi с½йыº ¾йкелiстi ж¸не майлы орныºты сынаºты, сонымен ºатар өñтік емес ж½мыс бетiндегi жиектiк ºысымнан, айналдырыºты» серпiмдiлiк ж¸не жылулыº деформациясынан ажырауға к¼мектеседi. Мойынтiрек құрылымы айналдырыºты» жо¹ары д¸лдiк айналуын центрлеумен, оны гидродинамикалыº ºысымымен ºамтамасыз етедi. Ол ше»бер бойында¹ы бiрнеше аумаºта ºалыптасады.

Айналдырыºты» мойынтiрегiн êiðäåí æ¸íå ìàé à¹óäàí қîð¹àу керек. Был¹арыдан, пластмассадан ж¸не майт½р¹ыш рәзіңкеден жасал¹ан ºымта¹ыш металдыº ºаптаманы ºалыптастырып ж¸не оларды бiлiктi» серiппесiне ºысады.

Айналдырыºта бiлдектер лабиринттiк ºымта¹ыштарды ºолдану ы»¹айлыраº болып келедi. Олар жо¹ар¹ы айналу жиiлiгi кезiнде ºолданылады. Олар кiшкентай тесiк àðºûëû à¹àòûí ñ½éûºòûқºà ºойылған мойынтiректi» ºоз¹алуын ºамтамасыз етедi. Атқаратын қызметіне қарай тiкбiлiк, поршендiк саºина ж¸не аралас ºымта¹ышты» ша¹ылдыр¹ыш саºинасы, май шашыратºыш ºыìòа¹ышы кеңінен қолданылады.

Әдебиет: негізгі 2\ 122-145\, қосымша 9\125-161\

1. Айналдырықтың негізгі атқаратын қызметін атаңыздар.

2. Айналдырықтың құрылымдалған пішіні қалай анықталады?

3. Тіректердің негізгі атқаратын қызметін сипаттаңыздар.

4. Лабиринттік қымтағыштар қандай мақсатта қолданылады?

5. Гидродинамикалық сырғанау мойынтірегінің жұмыс істеу негізін атаңыздар.

13-дәріс.Беріліс қорабы.

Беріліс қорабы қажетті көлемді берілістерді және күш берілістерін білдекте, тетіктерді әртүрлі әдіспен өңдеуге арналған. Беріліс қорабы көп жағдайда білдектің айналдырығына немесе жеке электрқозғалтқыштың қозғалуына байланысты. Берілістің берілуі кедір-бұдырлық бетті қамтамасыз ету, жоғары дәрежелі құрал-жабдықтың жылдамдығын және білдектің өндірісін береді. Беріліс көп жағдайда геометриялық прогрессия бойынша орналасуы мүмкін.

Беріліс ұзындығының өзгеруін әртүрлі тәсілдермен өзгертуге болады: бұл тісті механизм мен тіссіз берілістерді қолданумен орындалады.Мысалы электрлі, гидравликалық жолмен, қырылдақ немесе жұдырықшалы иінтірек механизмімен және т.б.

Бұл тарауда тек беріліс қораптары туралы сөз болады. Ал басқа берілістер механизмі келесі бөлімде қарастырылады.

Тісті беріліс қорабының түрлері төмендегідей:

а) ауыспалы тісті доңғалақ пен үнемі білік арақашықтығында болады.

б) жылжымалы тісті доңғалақ жиынтығынан;

в) қарсы кезең конусты доңғалақ және созылмалы кілтек;

г) ауыстоп пішінді ауыспалы тісті дөңгелек;

д)миандра механизмінің түрі бойынша.

Осы қарастырылған механизмдерді қолдана отырып, беріліс қораптарының көлемді түрін алуға болады. Ауыспалы тісті дөңгелекті беріліс қорабының қолданылуы кең көлемде кездеседі.Көбінесе мұндай қораптар автоматтарда және жартылай автоматтарда , операциялы арнаулы білдектерде кездеседі.Беріліс қораптар құрылымы бір ғана ауыспалы тісті дөңгелектерден тұратын қораптардың құрамы өте қарапайым және олар аналитикалық қораптар жылдамдығынан ерекшеленбейді.

Беріліс қорабы жиынтық тісті дөңгелекті әмбебапты біліктерді көптеп қолданады. Олар үлкен айналмалы моменттерді беруге және жоғары жылдамдықпен жұмыс істеуге көмектеседі. Бұл қораптың кемшілігі қисық тісті дөңгелектердің түрін қолдана алмауында. Беріліс қорабының құрылымдалуына қарай қозғалмалы тісті дөңгелектің ұқсастығы дөңгелек жылдамдығына тән

Беріліс қорабы қарсы конустың дөңгелектің кезеңі және кілтекті кермелеу 4 түрлі беріліс қатынасы көрсетілгендей, беріліс қозғалысында тісті доңғалақта z_8/7іске асады. Механизмде кілтекті кермелеу кейде негізгі беріліс топтарда, берілістер қорабын қолданады. Механизмде кілтекті кермелеу үстіңгі жетекші білікке тісті доңғалақ z₁ z₃ z₅ және z₇-ге бекітілген, үнемі z₂ z₂ z₆ және z₈-де ілініп тұрады.Білікте орналасқан тісті доңғалақтардың бірі кілтекті кермелеу білікпен өте тығыз байланыста болуы мүмкін, сонда біліктң айналуы осы доңғалақ арқылы беріледі.

Ал қалған тісті доңғалақтар бос айналады. 2 тісті доңғалақтың бір уақытта қосылуынан бөліп тұратын арна 1.

Беріліс қорабы механизмдерінің сүлбесі

Осы механизмнің кемшілігі тісті доңғалақтың білігі айналу моментіне қарамастан, үнемі айналыста болады. Оның кемшілігі сонымен қатар қиғаш кермелеу кілтегі, қатаңдығы аз білікшелі кілтек, бос ұзынша ойықпен үлкен жылдамдықпен дөңгелек айналса білдек білікшесі жүргізуші ретінде жұмыс істейді. Беріліс қорабының қиғаш кермелеуін үлкен емес кейде орташа өлшеммен бұрғылау және жонғыш револьверлі білдекте қолданады.

Нортон механизмі. Бұл механизм арифметикалық қатардың берілісін алуға стандартты бұранданы кесуге мүмкіндік береді. Сондықтан жонғыш бұрама білдекте кең қолданады. Одан кіші көлемде үлкен бөлініс қатынасын алуға болады және түрлі қадамды бұрандаларды кесу үшін керек.

Беріліс қорабы ауыспалы тісті ауыстоп тәрізді. Ауыстоп дегеніміз – тісті доңғалақты қамтамасыз ететін құрылғы. Ауыспалы доңғалағы беріліс орнықтылығының дәлдік дәрежесін береді. Оларды ауыстоп деп алуға мүмкіндік береді.

Әдетте ауыстоп 2 жұпты және 3 жұпты болады.Негізгі білдекте көбінесе 2 жұпты ауыстоп, ал 3 жұптылар кейбір жағдайларда ғана кездеседі.Әр ауыстопты арнайы тісті доңғалақпен қамтамасыз етеді. Мысалы: Бұранда кескіш жонғыш білдекте тісті доңғалақтар кездеседі.

Меандр механизмі 3 жұпты тісті доңғалақтардан тұрады1 иінтірегі арқылы қосылады. Осы механизм 4 түрлі беріліс қатынасы арқылы беріледі.

i₁= i₂= i₃= i₁=

Егер осы теңдеулерді беріліс қатынастарына

z₁=z₃=z₅=2z₂=2z₄=2z₆=z₈

апарып қойсақ онда

i₁ =; i₂ = i₃=l; i₃=2,

аламыз, олар бір-бірінен 2 есеге ерекшелінеді.

Меандр механизмінің жетістігі- 1 иінтіректі, кіші өс өлшемі және үлкен ауқым арқылы басқарады. Меандрды жонғыш бұраманы беріліс механизмінде іріктеу тобын құру үшін білдекте қолданады. Меандр механизмінің негізгі ақаулары: қысылған доңғалақтардың аса қатаң емес және нақты түйіндесуі, қорап тұрғысындағы ойықтар арқылы берілісінің бітелу мүмкіндігі және біліктегі доңғалақтардың барлық блоктарының үнемі айналуы.

Үстіңгі доңғалақтардың орнына ауыспалы тісті доңғалақты Меандр механизмі болады. Бұл жағдайда құрылым қатаңдығы үлкейеді, бірақ қозғалатын дөңгелек тек ғана үлкен доңғалақтардың блоктарымен ілінісе алғандықтан, үстіңгі доңғалақ сияқты беріліс қатынасының санын алу үшін тісті доңғалақтардың көп блоктар саны керек.

Сатысыз жетекті айналдырық және берілістің үздіксіз айналыс жиілігінде қолданады. Олар әр түрлі тетіктерді тез арада кесіп өңдеуге мүмкіндік береді. Және де олар негізгі жылдамдықпен өзгертуге немесе білдектің тоқтаусыз жұмыс жасауына мүмкіндік береді. Білдекте сатысыз реттеудің негізгі жылдамдығы мен беріліс жылдамдығын мынандай түрде қолданады.

а) электірлі реттеу;

ә) гидравликалық реттеу;

б) механикалық өзгерткіш көмегімен реттеу.

а) электрлі реттеу.

Электрқозғалтқыштың айналыс жиілігіне пайда болады да білдектің тізбегін қозғалысқа келтіреді.

ә) гидравликалық реттеу түзу сызықты жылдамдықты реттеуге сүргілеу білдек, қашау тартып өңдейтін білдек көбінесе айналмалы қозғалыста қолданылады.

б) механикалық өзгерткіш көмегімен реттеу- білікте қолданылатын механикалық өзгерткіш көбінесе үлкен үзілім болып табылады. Төменде білікте қолданылатын механикалық өзгерткіштің суреттемесі көрсетілген.

Маңдайшалы өзгерткіш

Кіші жетекші аунақшаның алмасуынан дискіге қатысты жұмыс радиусы өзгереді,яғни жетекші және жетектегі біліктің арасындағы қатынас беріледі.

Жылжымалы конустың жетегі былай жұмыс жасайды. Шығыршықтан (4) 2 жылжымалы конус біліктегі (I) айналады. (II) білікте 2 жетектегі конус(6) орнатылған, диаметр бойынша жетекшіге тең. Біліктер арасындағы беріліс ағаш бастырмасы бар сыналы білдектің ішкі жағынан немесе жалпақ белдікті пішінге сәйкес келеді.

Конусты жылжымалы жетек сүлбесі

Әдебиет: негізгі 3\ 132-165\, қосымша 10\115-152\

1. Беріліс қорабы дегеніміз не?

2. Тісті беріліс қорабының түрлерін атаңыздар.

3. Нортон механизмі қалай жұмыс істейді.

4. Меандр механизмінің беріліс қатынасы қалай анықталады?

5. Білдекте сатысыз реттеудің негізгі жылдамдығы мен беріліс жылдамдығының түрлері қандай?

14-дәріс. Тежеуіш құрылғысы.

Металкескіш білдектердің қозғалмалы буындарының немесе оның бөлек механизмдерінің қозғалысын тоқтатуға немесе баяулатуға тежеуіш құрылғысы қолданылады.

Тежеу механикалық, электрлік, пневматикалық, гидравликалық немесе бір-бірімен жинақталған түрде жүзеге асырылады (бұл жерде тек механикалық тежеуіштер қарастырылған).

Механикалық тежеуіштің сүлбесі

Механикалық тежегіштердің негізгі түрлері: таспаша қалып және көп дискілі тежегіштер, олар жиі іске қосқыш жалғастырғыштармен бағытталады, өйткені жалғағышты қосқанда тежегіш өшіріледі. Тежегіштерді негізінен білдек қорабы жылдамдығындағы тез жүргіш біліктерге орналастырады.

Қалып тежегішінің қалып 1 және 6 жалпы тартқыш 3 қосылады, оның ұзындығын сомын 2 реттейді, осы арқылы қалыппен тегер 7 арасындағы қажетті саңылауды бос күй үшін орналастырады. Тежеу процессі кезінде қалып жетек механизмінен тартқыш 4 арқылы тарта қысылады. Жоғарыда көрсетілген қалып тежеуішінің принципіне сай таспа тежеуіші де жұмыс жасайды. Мұнда электромагнит немесе соленоид 1 жетек механизімі болып табылады. Көп дискілі тежеуіштің де жұмысы осылай іске асырылады. Жетек білігінде екі көп дискілі үйкетүзілім жалғастырғыш орналасқан: мұндағы 1-жетекші жалғастырғыш және 4-тежеу жалғастырғышы. Олардын аралығында кілтекте орналасқан сырғанағыш үлгідегі төлке 3 іске қосу кезінде солға қарай орын ауыстыра отырып өзінің конусы арқылы иінтіректерді 2 бұрады, яғни қысатын диск жалғастырғыш 1 солға қарай орын ауыстырады және оны осы арқылы іске қосады. Оңға қарай орын ауыстыру кезінде төлке 3 тежеу жалғастырғышы 4 іске қосылады, ал жетек жалғастырғышы ажыратылады.

Қосиінді-кулисті механизмді айналу қозғалысын түзусызықты қайта қалыпты қозғалысқа айналдыру үшін қолданылады.

Қосиінді жетек келесі жағдайда жұмыс жасайды.

а-қосиінді; б-кулисті

Қосиінді- кулисті механизм

Радиалды саусақтың (2) араласуымен айналдырықтың жүру мөлшерін реттеуге болады, ал бұлғақтын ұзындығын өзгерту арқылы айналдырыққа бекітілген құралдың шеткі күйін байқаймыз. Қосиінді жетек тісқашау білдегінде қолданылады

Кулисті жетек. Қосиінді тісті доңғалақ 1, саусақша 2 арқылы айналу алады, сырғаққа байланысты топсадағы 4 иінтіректің 3 тербеліс қозғалысын хабарлайды,тісті доңғалақтағы 1 саусақтың 2 күйін өзгерту арқылы сырғақтың 4 жүру мөлшерін бақылайды. Кулисалы жетек тісқашау және сүргілеу білдектерінде кеңінен қолданылады. Ол білдектің бірқалыпты жұмыс жасауын қамтамасыз етеді.

Білдектің пайдалану сапасы (өнімділік, қолайлылық, қызмет көрсету қарапайымдылығы) басқару жүйесінің сәтті жобалануына байланысты болады. Білдекті басқару жүйесінде механикалық, электрлік, электроникалық, гидравликалық және пневматикалық құрылғыларды қолданады. Соңғы жылдары бағдарламамен басқарылатын білдек саны көбеюде, оңда жұмыс циклі белгілі бір заңдылықпен жүзеге асады әрі ауыстыру элементі де осы заңдылыққа негізделген.

Басқару механизмінің сүлбесі

Басқару жүйесіне қауіпсіздік, жеңілдік және қолайлылық, дәлдік автоматты талаптары қойылған. Білдекте басқару жүйесінің орындар санын хабарлаушы арқылы қысқартуға болады. Мысалы,

бір тұтқалы немесе тегершік функциясын бірнеше әр түрлі немесе бір типті механизммен басқаруға болады. Әдетте, білдек механизмін басқару жүйесі мыналардан тұрады:

а) оператордың қолы мен аяғына әсер ететін таяныштан жұдырықша немесе көшіргіштен тұратын басқарушы органнан, бұл орган тұтқа басқыш болуы мүмкін;

ә) механикалық,электрлік,электрондық,гидравликалық және пневматикалық берілу органынан;

б) орындағыш механизмнен,төрткілдегіштен, иінтіректен және т.б.

Қазіргі жаңа біліктердің басқару жүйесі әр түрлі солардың бірнешеуін қарастырып көрейік. Мәселен, көп тұтқалы басқару жүйесі бойынша олардағы тұтқалар бір өсте орналасқан, тісті доңғалақ жиынтығы 6,7 және 8 тұтқа арқылы басқарылады 3,2 және 1 олар тісті сегмент 4 арқылы байланысқан. Сегменттер төрткілдегіш 5-пен бекітілген. Көп иінтіректі басқару жүйесіндегі әрбір механизм жеке тұтқамен басқарылуына байланысты қолайсыз, бұл ауыстырып қосу кезінде жұмысшының көп уақытын кетіреді. Бір тұтқалы басқару жүйесі бұған қарағанда анағұрлым қолайлы, мұндай басқару жүйесі арқылы екі тісті доңғалақ жиынтығын бірдей басқаруға болады. Егер, таянышты 8 көлденең кез келген жазықтыққа бұрсақ білікше 4 арқылы доңғалақты 10 төрткілдегішпен 11 ауыстырады.

Тұтқа бұраушы 3 тік жазықтықта 1 саусақ аймағында өстік бағытта жоғары немесе төмен бөлікшіге ауысады. Доңғалақ төрткілдегіш 8 тісті доңғалақпен 7 білікте айналады және аша 14 арқылы қос шығыршық 13 екі жағдайдын біреуіне ауысады. Егер тұтқа 3 кесу тақтайшасынан тыс болса, онда екі жиынтықта тісті доңғалақ бейтарап жағдайда болады.

Уақыт шығының азайту үшін яғни болашақта басқару жүйесін білдекте қолданады. Бұл жүйелер негізгі қозғалыстағы қажетті жылдамдықты алдын-ала құрауға мүмкіндік береді. Операция аяқталғаннан кейін, жиналған жылдамдық тұтқаны немесе басқышты басу арқылы іске қосылады. Осы жүйенің жұмыс істеу негізі де орындалу уақытына байланысты тиімді.

Операция орындалу уақытында, яғни жұмыс істеп тұрған білдекте жылдамдылығы көрсетілген бұрылатын диск 1 орнатылады. Ойма кілтектік білікшеге 6 орнатылған шетжақтаушы жұдырықша 5 қажетті орын алып айналады. Операцияның аяқталу уақытында тұтқаның бұрылуымен тиісті беріліс жиі кездеседі.

Жұдырықшаларды қозғалтады, үйкетүзлгіш жалғастырғышты қайта қосу кезінде шет жақтаушы жұдырықшыларымен иінтіректі құрайды. Әрбір жылдамдыққа төрт жақтау жұдырықшаыларының белгілі бір жағдайына сай келеді. Алдын ала орнату моментінде жұдырықшалардың жылдамдығы иінтірекке тимейді, себебі олар серіппемен ажыратылған.

Әдебиет: негізгі 3\ 212-225\, қосымша 11\135-162\

1. Тежеуіш құрылғысы қандай мақсатта қолданылады?

2. Басқару механизмінің жұмыс істеу принципін атаңыздар.

3. Кулисті жетек дегеніміз не?

4. Түзусызықты қайта қалыпты қозғалысқа айналдыру үшін қандай механизмдер қолданылады?

5. Қазіргі жаңа білдектердің басқару жүйесінің ерекшеліктерін атаңыздар.

15-дәріс. Бағыттағыш құрылғылар олардың қозғалыс шегі және артық жүктемеден білдекті сақтап қалу құрылғысы

Бағыттағыш құрылғылар (механикалық, электрлік, гидравликалық және аралас) механизмдегі бірнеше бір мезгілдегі қосуды болдырмай, үйлесімділік жұмыстарын жібермеу мақсатында пайдаланылады. Бағыттағыш құрылғылардың құрылысы әр түрлі.Мәселен, төменде екі көрші тұтқаның параллелді білікшеде бағытталуы көрсетілген.

Бағыттағыш құрылғысының сүлбесі

Бұл принцип бойынша тұтқа 1 берілу механизімін қосады, ал тұтқа 2 орташа бос жағдайда болады. Мұндағы тұтқа 1 бос жағдайда ал, тұтқа 2 беріліс механизімін қосады.

Жүріс жетекші шекті және өлшемді болуы мүмкін, сондай-ақ шеткі шектегіштері білдектін қозғалушы бөлігі қауіпті жағдай 3-4 мм- ге дейін жетпеуін қадағалайтын көрсеткіш қондырылады. Соңдықтан оларға 0.5- 1- мм жеткілікті, кей кезде бірнеше мм- өлшемді шектегіштер ереже сияқты жүріс мәнін дәл шектеу керек, ал бұл жағдай білдекте өнделген тетіктердің дәл өлшеміне байланысты жүзеге асырылады.

Қозғалмалы түзілімді шектеулі жағдайда электрлік ұштықтың өшіруі механикалық жай және моментті әсер етуіне байланысты тоқтатуға болады, әрі бұл процес механикалық, электромеханикалық немесе электрогидромеханикалық қондырығымен іске асырылады.

Механикалық жүйедегі жүрістің дәлдік шектегішінің жұмыс істеу негізі мынада; білдектің қозғалмалы бөлігі белгілі бір нүктеде қатаң таянышта кездеседі, ол білдектің қозғалмайтын бөлігіне бекітілген. Нәтижесінде тетіктің кинематикалық тізбесі қозғалмалы бөлікте өзгертіледі. Бұл түрлі әдістермен іске асуы мүмкін ,атап айтқанда, жылжыма 2 қатаң таянышпен 1 кездесу тоқтайды, сондықтан үйкетүзімділік жалғастырғыш 3 тайғанақтай бастайды. Осы әрекет электрқозғалтқышпен дәл осылай жалғаса береді және жылжыма таяныштан қайырылмайды. Электрқозғалтқыштар кері қимылдайды. Үйкетүзілімділік жалғастырғыштың орнына жұдырықшалы қорғағыш жалғастырғыш қолдануы мүмкін.

Қозғалыс шегі құрылғысының сүлбесі

Енді бұрамдық беріліс құрылғысының жұмыс істеу негізін қарастырайық. Қозғалыс берілісі қозғалатын түзілім білдекке жүріс білік 2-нің z1/z2 берілісі арқылы хабарлайды,білікше 3,әмбебап жалғастырғышпен білікте 4 бұрамдық 5 отырғызылған, білікшенің асқын жүктен сақтандыратын жалғастырғышпен 6 байланысқан. Жылжитын түзілімнің жылжымасы қатаң таянышқа 1 тиеді, бұрамдық доңғалақ 9-бен бұрамдық 5 айналысты тоқтатады, ал өсетін бұраушы момент сақтандырғыш жалғастырғышты өшіреді. Оның жылжымалы бөлігі, оңға орын ауыстырғанды иінтіректі жүйе 8-ді бұрады, ал бесікше 7 бұрамдықпен бірге өз массасының арқасында беріледі,бұрамдық жұптар ажырайды.

Жылжымалы бұрам арқылы жүрісін шектеу құрылғысының жұмысы іске асырылады. Тісті беріліс z₁/z₂ және бұрам 1 арқылы жүріс білігінен айналым бұрам доңғалағына беріледі. Бұрам доңғалағы 2 тоқтаған кезде, жылжыма қатты тіреумен жанасады, бұрам 1 айналуын жалғастыра, тісті бұрам доңғалағы арқылы оңға қарай орын ауыстырады және бұрыштық иінтіректі 5 бұрады.

Беріліс бұрамында бос қозғалыс кезінде тоқтау дәлдігі 0,02-0,03-мм,ал 0,2-0,15-мм жүктелген кезде орындалады.Жүрісті шектеу кезінде ең үлкен дәлдік дәрежесіне жету үшін біріктірілген электромеханикалық құрылғы қолданылады.

Білдектерді асқан салмақтан сақтау құрылғылары: электрлік,гидравликалық, механикалық және аралас (комбинированный) болып бөлінеді. Электр сақтау құрылғысы мен сақтандыру жалғастырғышы лездік әсер ететін жұмыс кезінде дәлелдеп көрсетті. Ал механикалық сақтандырғыш құрылғыларынын білдектерде көп қолданылатыны мыналар: кесілген сұққыш пен кілтек , сақтандырғыш жалғастырғыш , үйкетүзілім жалғастырғыш (қырылдақ) шарик тәрізді және т.б, беріліс бұрамы.

Металкесетін білдектер технологиялық жұмыс істейтін машиналардың санатына жатады, оларда бұйымдарды өндеу кесу жолымен материалдардан жоңқа алу арқылы іске асады. Өңдеудің мақсаты-бөлшек беттеріне берілген өлшемді, дәлдікті, кедір-бұдырлықты келтіру болыып табылады.

Бүгінгі таңда келешек қажет ететін ИӨЖ, жаңа білдектік модулдер құру қажет етіледі, сондықтан білдек құрушы мамандар білдектің қажетті тораптары мен негізгі құрылымдарын білуі қажет. Есептеу техникалары мен құрылымдарды нәтижелі түрде меңгеру үшін моделдеу әдістерін, білдек жабдықтарының барлық түрлерін, жобалау процесін жоғары деңгейде білген жөн. Жаңа білдек микропроцессор негізінде өлшемдік өңдеу машинасын басқаратын технологиялық машиналармен жалғастырылады. Сондықтан білдекжасаушы маман СББ негіздерін, басқарушы бағдарламаларды бақылауда терең меңгеріп, үнемі дайындықта болуы шарт. Ол білдек жабдықтарының мүмкіншіліктерін қолданумен, олардың сипаттамаларын, микропроцессор құралдардың басқару құрылғысын білуі қажет.

Көпсериялы және жаппай өндірісте негізгі кескіш құрал ретінде сұлбалы тетіктерді өндеу үшін негізделген сұлбалы кескіштер қолданылады. Олар өлшемді тура, қалыпты дәл және жоғарғы өнімді қамтамасыз етеді, көптеген қайрау жұмыстарын іске асырады.

Қалпы мен жасалуына қарай сұлбалы кескіштер екіге бөлінеді. Кесу процесі кезінде өңдеу дайындамаға сәйкес радиалды және тангенциалды болады. Призматикалық кескіштер ең жоғарғы кесу шамасына қарай, ең жоғарғы дәлділік өңдеу барысында ерекшеленеді. Дөңгелек кескіштер технологиясының маңызы зор және көптеген қайрауды қамтамасыз етеді. Сондықтанда дөңгелек кескіштер кеңінен өндірісте қолданылады. Кесілетін қабаттың ені үлкен болғандықтан радиалды кескіш өте қиын жағдайда жұмыс істейді, осының салдарынан кесу режимін азайтуға тура келеді. Тангенциалды кескіш дайындалатын пішінге тиіп орналасқан.

Әдебиет: негізгі 3\ 212-225\, қосымша 10\125-172\

1.Бағыттауыш құрылғылар қолданылу мақсатын атаңыздар.

2. Қозғалыс шегі құрылғысы қалай жұмыс істейді?

3. Көпсериялы және жаппай өндірістерде қандай кескіштер қолданылады?

4. Қалпы мен жасалуына қарай кескіштер неше топқа бөлінеді?

5. Призматикалық кескіштердің дөңгелек кескіштерден айырмашылығы қандай?