6.4 Тапсырма

1. Ұңғыманың техникалық жағдайын зерттейтін әдістермен танысу.

2. Инклинометрия әдісімен толық танысу

3. Кавернометрия әдісімен толық танысу.

4.Инклинометр мәліметтері бойынша тік (вертикаль) жазбаны және көлденең жазықтықтағы ұңғыма оқпанының проекциясын тұрғызу

5. Есепнама құру.

6.5 Бақылау сұрақтары

1. Ұңғыманың техникалық жағдайын анықтайтын әдістердің жіктелуі неге байланысты?

2. Инклинометрдің жұмыс істеу принципі (сұлбасы), қандай мәселені шешетініне толық түсінік беріңіз.

3. Кавернометрия, аспаптың сұлбасы, әдістің қолдану ортасы мен шешетін мәселері.

4. Кавернометрия мен профилиметрия арасындағы айырмашылық неде?

5. Нақты диаметрді білу не үшін қажет?

№7 ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫС

ҰҢҒЫМАНЫҢ ҚИМАСЫН ЛИТОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛУ

7.1 Жұмыстың мақсаты: ҰГЗ әдістерінің кешенімен ұңғыманың литологиясын бөліп және үш түрлі қима (карбонатты, теригенді, галогенді) бойынша коллектор-қабаттарды анықтау. ҰГЗ диаграммаларының кешенімен жұмыс жасау әдістемесін үйрену

7.2 Теориялық мағлұматтар

Коллекторларға жатпайтын жыныстарда кавернограммада ұңғыма диаметрі номиналды (қашау) диаметрге тең. Саздарда ӨП және ГК көрсеткіштері жоғары, микрозондтар меншікті кедергілері төмен, Т көрсеткіші әлдеқайда жоғары.Ал қалған қиманың бөлігін (саздар мен коллекторларды қоспағанда )саздылығы және кеуектілігі әртүрлі коллекторларға жатпайтын топтары құрайды.Әдетте коллекторларға жатпайтын жыныстардың 2-топтарын бөліп көрсетуге болады. 1-ші топқа коллекторлармен салыстырғанда кеуектілігі төмен және саздылығы жоғары құмтастар мен алевролиттер кіреді; олар БЭЗ, БК және микрозондтардың диаграммаларында көрсеткіш жоғары,акустикалық әдістің диаграммасында Т көрсеткіші төмен, НГК көрсеткіші жоғары, ал ГК мен ӨП диаграммаларының көрсеткіштері орташа, бірақ көбінесе көрсеткіштері төмен коллекторларға тән. 2-ші топқа құмды, алевролитті немесе карбонатты материалдары бар саздар кіреді, барлық әдістердің көрсеткіштері таза саздардағыдай сипатталады,олардың кейбір айырмашылықтары таза саздарға қарағанда меншік кедергілері аздап жоғары, таза саздар сызығында ӨП көрсеткіштерінде аз теріс аномалиялар пайда болады және таза саздармен салыстырғанда ГК диаграммаларында радиоактивтілігі сәл төмендейді.

Теригенді қималарда құмтастар, цементтелген карбонатты алевролиттер және катты әктастар сияқты коллекторларға жатпайтын тау жыныстарыда кездесуі мүмкін. Осындай тау жыныстарында ӨП және ГК көрсеткіштері таза коллекторлардағы сияқты көрсеткіштері төмен, бірақ НГК, микрозондтар көрсеткіштері жоғары болады және акустикалық әдістегі Т көрсеткіштері төмен.

Карбонатты қималар

Карбонатты қималар ҰҒЗ мәліметтері бойынша келесідей бөлінеді. Бірінші түйіраралық коллекторларды бөледі. Қиманың қалған бөліктерін күрделі коллекторларға және коллектордың басқа түрлеріне кіретін литологиялық бөлу жүргізеді. Басында саздарға (теригенді қималарды бөлу белгілері бойынша) табиғи радиоактивтілігі және Uөп мәні жоғары (кейде саздар сызығының деңгейінде) болатын құрамында ерімейтін қалдықтары жоғары карбонатты жыныстарға сәйкес интервалдарды бөледі. Uөп мәні жоғары карбонатты жыныстар, әдетте коллекторларға жатпайтын және тек кейбір жағдайларда тиімді кеуектілігі төмен жарықшақты коллекторлар болуы мүмкін. Қиманың қалған бөліктері (сазды түйін аралық коллекторларды және құрамында ерімеген қалдықтары жоғары жыныстарды қоспағанда) кеуектілігі төмен таза доломиттер мен әктастар фильтрациялық қасиеті бойынша коллекторларға жатпайтын, ойықты-жарықшақты топқа бөлінеді және қаңқасының минералдық құрамының әр түрлілігі бойынша литологиялық аралыққа және әктастар, доломиттер тобына бөлінеді. Бірінші мәселе ҰГЗ арнайы зерттеулері және стандартты кешенді диаграммалары бойынша шешілуі мүмкін, ал екіншісі- акустикалық әдіс және жылулық ННК, ГГК диаграммаларын кешенді талдау мәліметтері бойынша шешіледі.

Галогенді қималар.

Қима гидрохимиялық шөгінділерден тұрады, оларды көбінесе радиоактивті әдістер мәліметтері бойынша ННК, ГК, ГГК және кавернометрия мен акустикалық әдістер нәтижелерін қолдана отырып бөлінеді. Бұл қимада ҰГЗ мәліметтері бойынша келесідей литологиялық әр түрлілікті белгілейді: ГГК және АК мәліметтері бойынша жоғары қанықтылыққа байланысты кеуектілігі төмен (1 % тен аз), ННК көрсеткіштерінің төмендеуі бойынша- гипсті; ГГК мен АК мәліметтері бойынша кеуектілігі төмендеген кездегі, ННК көрсеткіштерінің жоғарлауы бойынша-ангидритті; табиғи радиоактивтілігі төмен және кавернограммада ұңғыма диаметрі ұлғайған кезде ННК көрсеткіштерінің жоғарлауы бойынша-тас тұзын; кавернограммада ұңғыма диаметрінің ұлғаюы және ННК және ГК көрсеткіштері жоғарлауы бойынша- калий тұзын бөлуге болады.

Гидрохимиялық шөгінділерде аргилит және саз қабатшаларын (прослойки) карбонатты және теригенді қималардың белгілері бойынша бөледі.

Теригенді қималарда түйір аралық коллекторларды бөлу.

Қиманы литологиялық бөлу кезінде коллектор-қабаттар ерекшеленеді. Олардың ерекшелену белгілірі қиманың сипаттамасына, коллектор түріне, ұңғыманы бұрғылау шартына байланысты.

Теригенді қималарда түйір аралық, жарықшақты және аралас түйін аралық-жарықшақты коллекторлар кездеседі. Мұнай мен газ жатындарының ашық бөлігінің көбісі түір аралық коллекторлар мен байланысты. Ашық оқпанда қиманы зерттеу кезінде сазды ерітінділер мен бұрғыланған ұңғымада геофизикалық әдістер мен коллекторларды бөлу мен зерттеуде түйір аралық коллекторлар үшін тәжірибе жеткілікті.

Геофизикалық материалдар бойынша түйір аралық коллекторларды бөлу белгілірі 2-топқа бөлінеді. 1-топ негізінде кіріктіруші жыныстар мен салыстырғанда коллекторлар өткізгіштігі жоғары және бұрғылау сұйықтығының коллекторларға өтуі сияқты тура сапалы белгілерін қосады. 2-топ геофизикалық әдістердің диаграммалары бойынша саздылықтың төмендеуі және кеуектіліктің жоғарлауымен коллектор қабаттарды бөлуге болатын кіріктіруші жыныстар мен коллекторлар айырмашылығын саздылығы және кеуектілігі бойынша анықтау сияқты жанама белгілірін қосады.

Қабатқа репрессия жасаумен (бұрғылау сұйықтығының қысымы қабат қысымынан жоғары) сазды ерітіндіде (қабат суына қарағанда, сазды ерітінді минерализациясы аз) бұрғылау кезінде ашылған түйір аралық типті коллекторлардың негізгі белгілерін қарастырайық: 1) профилиметрия, кавернометрия, микрокавернометрия бойынша dс ұңғыма диаметрін dн номиналды (қашау) диаметрімен салыстырғанда сазды қабыршақтың пайда болуынан кішірейеді; 2) микро әдістер диаграммаларында өсу байқалады (микро градиент зондқа қарағанда микро потенциал зонд көрсеткіші жоғары); 3) меншікті кедергінің радиалды градиенттінің болуы, радиустары әр түрлі электрлік әдістердің диаграммалары бойынша анықталған.

Коллекторларды сазды қабыршақтар бойынша бөлу.

Ұңғыманың профилін зерттеуші әдістердің диаграммасында зерттелетін қабатқа қарсы ұңғыма диаметрінің кішіреюі ұңғыма қабырғасында сазды қабыршақтың болуын білдіреді, ол коллекторлардың белгілерінің бірі болып табылады. Теригенді қималарды зерттеуде каверномер мен зерттеу стандартты кешенге кіреді, осы коллекторлардың белгісі геофизикалық материалдарды өңдеуде кеңінен қолданылады. Сазды қабыршақтың болуы келесіжағдайларда коллектор белгісі болып табылмайды: а) үлкен коллектор қабаттарда орналасқан жіңішке қатты қабатшаларға қарсы ұңғыманың қабырғасының саздануы жоғарыдағы және төмендегі коллекторда пайда болған қабыршақтың «жағылуынан» болады; б) ұңғыма оқпанының ұңғыма түбі аймағында ашылған коллектор емес жыныстарда диаметрдің кішіреюі шламның бөлшектерінің шөгуіне байланысты; в) ұңғыманың кез-келген жерінде желобтардың пайда болуы сазды ерітіндінің сапасының төмендігімен немесе ұңғыманың геофизикалық зерттеулер жүргізуге қанағаттанарлықтай дайын еместігімен шартталады.

Микрозондтар диаграммалары бойынша коллекторларды бөлу.

Диаграммада микрозондтардың өсуі- сазды қабыршақтың пайда болуы қандай сенімді болса, бұл жердеде коллекторлардың сенімді белгісі. Алайда жоғарыда келтірілген жағдайлардағыдай сазды қабыршақ коллетор белгісі болмағанда, микрозондтардың өсуін коллектор белгісі деп есептеуге болмайды.

Диаграммада коллекторларға қарсы микрозондтар көрсеткіштерінің жоғарлауының болмауы, тек келесідей жағдайларда болуы мүмкін: а) микрозондтар көрсеткіштері бірдей, бұл сазды қабыршақ қалыңдығы үлкен (2см жоғары) кезде; б) сулы коллектор өткізгіштігі өте жоғары болғанда, нәтижесінде шайылған аймақты ажырату микро-потенциал мен зерттелетін ортаның меншікті кедергісі сазды қабыршақтың ρк меншікті кедергісіне жуық.

Техникалық сумен ұңғыманы бұрғылауда микрозондтар мен кавернограмма қолданылмайды, өйткені қимада коллекторларды бөлу үшін коллекторларда байқалатын сазды қабыршақ пайда болмайды.

Электрлік каротаждың меншікті кедергілері бойынша коллекторларды бөлу.

Қабатқа бұрғылау сұйықтығының өтуінің бар екенін жыныстың меншікті кедергілерінің мәнін электрлік әдістер диаграммаларын талдау кезінде алған мәндерін салыстырып белгілейді. Кедергінің радиалды градиенті кезінде- БЭЗ қисықтарын талдау. Қалыңдығы үлкен коллектор-қабаттарда БЭЗ қисықтарын талдау кезінде екі қабаттық (двух слойный) қисық ρзп=ρп және өтуді сипаттайтын жоғарлатушы (ρзп ρп) немесе төмендетуші (ρзп ρп) қабаттың меншікті кедергісін аламыз.

БЭЗ қисықтарының ρр <ρзп >ρп түрі: 1) минерализацияланған қабат суымен (Св>20г/л) қаныққан сулы коллекторлар үшін тән, бұл жағдайда ρзпкөрсеткіші ρп асады; 2) құрамындағы қалдық суы жоғары өнімді коллекторлар үшін тән; 3) қатпарлы өнімді қабаттар үшін саздармен алмасып келетін коллекторлардың жіңішке қабаты.

Талдау тәжірибесінде қабаттың меншікті кедергісін төмендетуші жиі кездеседі. Қабат суының меншікті кедергісі фильтраттың меншікті кедергісінен ρф аздап ерекшеленетін ерітіндімен бұрғылау кезінде, ол мұнай-газ қанықтылық (Кн>85٪) коэффициенті жоғары жақсы коллекторлар мен сипатталады.

Басқа тәсілдің бірі электрлік әдістің әр түрлі тереңдікті (зонд ұзындығы) фокусталған зондтар көрсеткіштерін салыстыру, мысалы қиманың зерттелетін бөлігінде кедергінің бірдей логарифмдік масштабындағы МБК және БК. Қатты тау жыныстарында МБК және БК көрсеткіштері теңеседі, ал коллекторларда жоғарлатушы немесе төмендетуші енуі бар кезде зондтардың көрсеткіштерінде айырмашылық болады.