1. Тақырып Кіріспе. Мәдениет-мәдениеттанудың объектісі және пәні ретінде. Мәдениеттің теориясы

Жоспар:

1. Мәдениеттілік пен өркениеттілік

2. Адам және мәдениет

3. Мәдениеттер типологиясы

4. Шығыс пен Батыс: мәдениеттер сұхбаты

«Мәдениетң дегеніміз не?

Қазақ тіліне бұл термин арабтың “маданият” – қала, қалалық деген сөзінен енген. Бұл орта ғасырлардағы мұсылман мәдениетінің өркендеу кезеңінде қалыптасқан түсінікпен байланысты. Мәдениетке берілген көптеген анықтамаларды альтернативтік (қарсы қоюшылық) деп атауға болады. Бұл жерде алдымен көзге түсетіні мәдениет пен табиғатты “культура” мен “натураны” қарсы қоюшылық. Көне заманда “культура” деген ұғым “жерді өңдеу” деген мағынаны берген. Кейінірек, дәлірек айтқанда, Цицеронның еңбектерінде (б.э,д. 45ж.) бұл сөздің мағынасы тереңдеп, “жанды жетілдіру” деген ұғымды білдірді. Уақыт өткен сайын еуропалық тілдерде мәдениет сөзі “білім беру”, “даму”, “қабілеттілік”, “құрметтеу” сияқты мағыналарға ие бола бастады. Қазіргі заманғы сөздіктерде мәдениетке төмендегідей анықтамалар берілген: а) мәдениет – белгілі бір халықтың қол жеткен табыстары мен шығармашылығының жиынтығы; ә) мәдениет – адамзат қауымының белгілі бір тарихи кеңістіктегі қызметі мен өзіндік ерекшеліктері (палеолит мәдениеті, крит-микен мәдениеті, қазақ мәдениеті және т.б.; б) мәдениет – адамдық әрекеттің белгілі бір саласының жетілу деңгейі (сөйлеу мәдениеті, еңбек мәдениеті, құқық мәдениеті ж.т.б.); в) агро – мәдениет (дәнді өсімдіктер мәдениеті, цитрустық мәдениет ж.т.б.).; в) мәдениет – халықтың мыңдаған жылдар бойындағы шығармашылығы, қауым мен жеке адамның рухани ізденісі, халықтың даналығы мен адамгершілік нышандары. Адамзаттың рухы мен келбеті, оның ерік-бостандығы мен тарихи зейін-есі, философиялық жүйелері мен рәміз-таңбалық өсиеттері, діні мен тілі.

Қазіргі батыстық мәдениет танудағы белгілі ілімінің бірі-мәдениеттің рәміздік теориясы. Белгілі ойшыл Эрнст Кассинердің пікірінше, адамды ақылды жан деп түсінудің, ағартушылық идеясының өзіндік мүмкіндіктері біткеннен, ол рәміздік жан тәрізді ұғынуға ауысты. Адам тек өзін қоршаған физикалық-биологиялық дүниеде емес, сонымен бірге таңбалар әлемінде өмір сүруді. Тіл, сана, миф (аңыз), өнер, дің-оларды шартты түрде таңбалық универсумы деп атауға болады. Адам ортаға бейімделіудің жаңа түрін ашты. Рәміздер мен таңбалар - адамның сезім мүшелері мен ақыл – парасатының арасындағы үшінші буын. (Мысалы: Орхон-Енисей таңбалары – қазақ мәдениетінің түсінуге кілті)

Мәдениет ұғымын зерттейтін тағы бір бағыт белгілі әдебиет зерттеуші және эстетик М.Бахтиннің есімімен байланысты. Ол - мәдениет текст аумағында шектелмей, негізінен диалог түрінде болады. Диалогтың шартты-өзіңнен басқаны, ал басқадан өзіңді тауып алу. Жалпы адамдық мәдениеттің түбінде қайшылықтардың дамуы жатыр.(М.Бахтинин)

Мәдениет ұғымын тереңірек түсіну үшін,оның басқа ұғымдарымен байланысын айқындау қажет атандырылып, игіліктер дүниесі құралған және мәдениет адамды тұлға дәрежесіне жеткізетін құрал. Мәдениет адамсыз болмайды. Адам дамуы мәдениетке байланысты.Тек осы өзара тәуелділікті анықтай алғанла ғана, мәдениеттің адамзат тарихындағы, адам өміріндегі орнын түсінуге болады. Мәдениет қандай түр алса да адамның мазмұнында болады. Тек өзгертуші, жасаушы субъект ретінде ғана адам мәдениетті қабылдайды. Мәдениет субъектісі бола отырып адам әрдайым өз белсенділігін білдіріп отырады. Ол белсенділік ақылға сыйымды болса, мәдениеттің көркейе дамуына демші болады.

Келесі байланыс – мәдениет пен табиғат. Бұл бірлік –шартты, олар бір-біріне қарсы емес қайта мәдениеттің дамуына табиғат әсерін тигізсе мәдениет өз кезегінде табиғаттың мәдени түр алуына жағдай тұғызады.

Олардың айырмашылықтары да бар.Табиғат мәдениеттен бұрын адас санасына тәуелсіз пайда болған, ал мәдениет адамдар қызметінің жемісі.

Қоғамдағы мәдениеттің төмендегідей қызметтерін айқындау бар:

1. Адамдарды қалыптастыру қызметі.

2. Жалғастық, мәдениет мұрагерлік қызметі.

3. Танымдық қызметі.

4. Реттеу қызметі.

5. Коммуникативтік, қарым-қатынастық қызмет.

Кілт сөздері: мәдениет, адам, мифология, дін, құрметтеу, білім беру, аксиология, мұрагерлік.