23. Утварэнне вкл. Адміністацыйна-тэрытарыяльнае ўладкаванне (2 пал. 13-пачатак 15 ст)

Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае уладкаванне 2-я пал. 13 – пач. 15 ст.

Прадумовы: эканмічныя( развіцце вытвор сіл і гандлева-эканам сіл)

Палітычная ( імкненне стварыць магутнаю дзяржаву.З пач 13 ст узмацненне Навагародскага княства.

Міжнародныя прадумовы: знешняяя пагроза з боку крыжакаў і мангола-татар( у 1236-1241 гг спалены Гомель)

Фарміраванне тэр ВКЛ.Праблема форм дзяржаўнага уладкавання.Крыніцы: Галіцка-Валынскі летапіс.

1246(8) –запрашэнне Міндойга ў Навагародак

1263-1267 гг – княжэнне Войшлака.Замацаванне назвы Літва, пашырэнне земель.

1270-1282 - Пашыр тэрыторыі за кошт Галіцка-Валынскага княства і паходы на крыжакаў.

1295 -1316 – Віцень. 1307 – Полацк далуч да ВКЛ

1316 – 1341 – далучэнне Гедымінам Менска і інш княстваў.Сталіца ВКЛ – Вільня

1345 – 1377 гг – Палітычная праграма Альгерда збіранне “рускіх зямель”

1362 г – далучэнне Кіева

1363 г – бітва на Сіняй вадзе з татарамі.Далучэнне падольскіх зямель. 1368, 1370, 1373 гг – паходы на Маскву.

1392 -1430 гг – Вітаўт завяршыў аб’яднанне княстваў, далучыўшы Смаленск і Жамойць.

Такім чынам, з 13 ст да сяр 14 ст у склад ВКЛ увайшлі ўсе бел землі.

Шляхі фарміравання тэр ВКЛ: - ваенна-палітычны, дынастычныя шлюбы, гвалтоўныя далучэнні.

ВКЛ падзялялася на 2 часткі : ДАМЕН – літоускія землі ( акрамя Жмуці)

З дамена скарб дзяржавы, войска, феад прызначэнне на вышэйшыя пасады, паны-рада.

Княства падпарадкаваліся агульнадзярж. законам.

Землі прыслухоўваюўыя былі далучаны да ВКЛ пазней у 14 – 15 стст на умовах паліт аўтаноміі Валынь, Падляшша, Смаленск, Полацкая, Віцебскае княствы. Узаема адносіны фарміраваліся на падставе абласных грамат, раней на ваен паліт дагаворах. У час княжання Вітаўта у землях прыслухоўваюўчых увялі пасаду намесніка князя, але гэта не ліквідавала паліт аўтаномію. Форма дяржаўнага ўладкавання – унітарная дзяржава з незакончан

24. –

25. Асноўныя этапы развіцця правоавой сістэму вкл 14-16 ст.

Разгляд крыниц бел. феадальнага права мэтазгодна пачанаць з хар-ки агульназемских, абласных, валасных и гарадских грамат (прывилияу), якия у жыцци ВКЛ мели асаблива важнае значэнне.

Агульназемския прывилеи выдавалися пры уступленни новага князя на прастол або пасля яких-недудзь падзей у жыцци дзяржавы. Яны дзейничали на усей тэр-и дзяржавы и были абавязковыми для усих. У их выкладалися правы и абавязки розных класау и групп насельництва, замацоувалася прававое становишча органау улады и киравання, вызначалися прынцыпы из узаемаадносин и инш. У их змяшчалися нормы краминальнога, цывильнага, дзяржаунага права.

Абласныя прывилеи давалися, каб юрыдычна замацаваць аутаномныя правы тых ци иншых тэрыторый, абмежаваць уладу вяликага князя и яго администрацыи. Аутаномны хар-р праяуляуся у заканадаучым замацаванни нармау мясцовага звычаевага права, права на мясцовы суд и органы киравання и г.д.

Валасныя прывилеи выдывалися, як правила, па хадатайництве жыхарой па той ци иншай воласци з мэтай абароны их интарэсау ад самавольвтва администрацыи. Але трэба адзначыць, што выдаючы валасныя граматы и тым самым абмяжоуваючы уладу службовых асоб, вялики князь у першую чаргу бараниу интарэсы не насельництва, а дзяржаунага скарбу, бо СА збяднелых сялян не магчыма было б збяраць падатки. Тамму змест валасных грамат у асноуным забяспечвау юрыдачнае замацаванне павинасцей и некоторых правоу жыхароу воласци, у тым лику и права выбару старца.

Анализ абласных и валасных грамат дазваляе зрабиць вывад аб тым, што асноунай краницай права гэтах дакументау бало мясцовае звычаевае. Да спецыяльных актау, якия выдавалися тольки для гараджан, трэба аднесци прывилеи на магдэбургскае права. Ен давауся гарадам вярхоунай уладай ВКЛ або уладальникам горада. Ен выконвау ролю юрыдычнага акта аб самакираванни гарадоу,спрыяу саслоунай кансалидации гараджан, вызваляу их ад феадальнай залежнасци. Першаступеннае значэнне у граматах надавалася нормам, што устанауливали парадак утварэння и кампетэнцыю гарадских органау киравання.У прывилиях на магдэбургскае права не утрымливалася нормау крыминальнага, цывильнага, зямельнага и инш. галин права, на аснове яких складалися праваадносины и якими киравалася у сваей дзейнасци гарадския органы. Больш таго, у гэтых граматах няма нават указанняу, якими нямецкими кодэксами або зборнимами трэба крыстацца.