7. Болжамдық ресурстар категориясы.

Болжамдық ресурстар әдетте жер қойнауын геологиялық зерттеудің бастапқы сатыларында бағаланады. Жүргізілген зерттеулердің нақтыланғандығына және алынған деректердің анықтылығына байланысты болжамдық ресурстардың үш категориясы бөлінеді: Р₁, Р₂ және Р₃.

Р₁ категориялы болжамдық ресурстар кебінесе өндірістегі кенорындардың шеттерінде бағаланып, С₂ категориялы қор контурларынан тыс алаңдарды барлауды кеңейту арқылы қорды толықтыру мүмкіндігін қарастырады. Р₁ категориялы болжамдық ресурстардың сандық бағалануы – кенорынның өнеркәсіптік бағалануы туралы мәлімет алуға қажет. Бағалау- геологиялық, геофизикалық және геохимиялықбақылаулар нәтижесі бойынша кенорынның толық зерттелген бөлікшелерінде жүргізіледі. Мұнда пайдалы қазба кенорнының пішіні, құрлысы, пайдалы қазындының концентрациясы, құрылымдық, литологиялық, стратиграфиялық және т.б., геологиялық сілтемелер негізінде анықталынады. Сонымен қатар өнеркәсіптік кенденудің алаңдары мен тереңдіктегі орны анықталынады. Р₁ категориялы болжамдық ресурстар нақтылы дайындалған геологиялық резерв ретінде – алдын ала барлау сатысына нысан бола алады.

Р₂ категориялы болжамдық ресурстар ірі масштабты геологиялык түсіру кезінде анықталған пайдалы минералдау білінімдері, сонымен қатар табиғаттағы жекелеген үңгімелер бойышна зерттелген геофизикалық және геохимиялық ауытқылар негізінде жаңа кенорындар ашу мүмкіндігін сипаттайды. Мұнда алдағы немесе күтудегі кенорынның болжамдық ресурсының сандық бағасы пайдалы қазба денесінің морфологиясына, минералдық құрамына және оның сапасы, белгілі бір сол формациялық типке ұқсас етіп бағаланады.

Р₃ категориялы болжамдык, ресурстар геологиялық түсіру немесе іздеу кезінде анықталған стратиграфиялық, литологиялық және тектоникалық сілтемелер негізінде жаңа өнеркәсіптік кенорындар болудың потенциалдық мүмкіндігін бағалауға мүмкіндік береді. Ресурстардың сандық бағасын – бұл категорияларда осы қарастырылып отырған аудандағы ұқсас барланған кенорынның формациялық типін негізге ала отырып бағалайды.

8. Бұрғылау ұңғымалары.

Бұрғылау ұңғымалары барлау қазбаларының кеңінен тараған түрі. Бұрғылау жұмысын, тау-кен қазбаларына қарағанда арзан болуы, уақыт үнемділігі, ұйымдастырудың оңайлығы, бұрғылау қондырғының жылжымалы болуы және көптеген жағдайда барлау мәліметінің мүмкіндікті немесе өкілетті болуымен ерекшеленеді. Барлау ұңғымалары пайдалы қазбаны қиып өту, шектеу, сынамалау үшін сонымен қатар кенорынның құрылымын зерттеу үшін, гидрогеологиялық жағдайын, газдылығын кенорынның термальды режимін, яғни жалпы барлау міндетін анықтау үшін жүргізіледі.

1 және 2 топқа жататын кенорындарды жиі бұрғылау арқылы барлайды. Сонымен қатар, бұрғылау жұмысы одан да күрделі кенорындарда да жүргізіледі. Егер пайдалы қазба денелері өте тереңдікте болғанда тау-кен қазба жұмыстары судың немесе газдың көп болуына, таужыныстардың беріксіздігінен т.б. тау-кен техникалық қолайсыз жағдайда жүргізіледі. Бұрғылау қолмен, механикалық, колонкалы, айналмалы кернсіз, соққылап бұрғылау деп бөлінеді. Тау-кен үңгімесін жүргізу бұрғылауға қарағанда толық немесе өкілетті мәлімет береді. Барлық бақылаулар толық жүргізіліп пайдалы қазба жақсы сынамаланады. Тау-кен қазбасында барлауға қажетті барлық фактілер мен көріністерді анық байқауға қажетті барлық фактілер мен көріністерді анық байқауға болады. – жыныстардың жапсары, олардың жатыс элементтері, жағдайы, минералогиялық немесе петрографиялық құрамы, құрылымы, бітімі, жарықшақтылығы, жағынан айқын көрінеді. Сонымен қатар фауна мен флора қалдықтарын дұрыс алуға мүмкіндік береді.

Жер бетіне жақын жүргізілетін қазба жұмыстары арзан және тиімді. Олар:

тазарту (расчиска), шұңқұр, ор, шурф жұмыстарын жүргізу арқылы іске асады.

Бұлар шашыранды қалдық, инфильтрациялық немесе т.б. жер бетіне жақын кенорынды барлау кезінде қолданады. Олар атқаратын мақсатына қарай көмекші және негізгі деп бөлінеді. Көмекшісіне шахтаның оқпаны, квершлаг штольня жатады. Негізісі орттар, штрек т.б.

Бұрғылау ұңғымалары - тік, еңіс және көлбеу казылады, қимасы цилиндр пішінді, диаметрі әртүрлі(36-250 мм) және тереңдігі үлкен(2-2,5 км одан да асады). Таужыныстарды қирату тәсіліне байланысты айналмалы, соққылы-айналмалы және соққылы бұрғылау түрлері бөлінеді. Айналмалы бұрғылауда таужыныстар үғымының барлық ұңғысы бойынша (тұтас ұңғы мен бұрғылау) немесе сыртқы сақинасы бойынша (бағаналы бұрғылау) қарастырылады. Бағаналы бұрғылауда ұңғыманың өзегінде бүтін таужыныстың цилиндр пішінді бағанасы қалады, оны керн деп атайды.

Тау-кен бұрғылау барлау жүйесі тау-кен үңгімелері мен бұрғылау ұңғымалары арқылы іске асады және өндірісте кеңінен қолданылады.

Әртүрлі барлау жүйесінің үнемділік шығыны барланған кеннің шығым бірлігімен есептелінеді. Осындай барлау жүйесінің технико-экономикалық талдаулар, кенорынды дұрыс бағалауды жүргізгенде, осыған байланысы бар әрбір факторларды ескере отырып орындаған тиімді деп саналады.