G-041.07.01.12-2007

Ред. 2..

Бет 3 тен 3

Гигиена негізгі алдын алу пәні ретінде. Мақсаты, міндеттері, зерттеу әдістері. Медициналық білімдер жүйесіндегі гигиенаның ролі. Гигиеналық нормалаудың ғылыми негіздері.

Гигиена – денсаулықты сақтау және нығайту ғылымы, бұл профилактикалық, денсаулықты сақтайтын пән. Ол адам денсаулығына өмірдің физикалық, әлеуметтік факторларының әсерін зертейді және профилактикалық шараларын қарастырады. Грек тілінен аударғанда денсаулық деген ұғым береді. Гигиена санитариямен тығыз байланысты.

Г.міндеттері:ағымды снитарлық алдын алу, а.с.жұмыстар,с.заңдар шығару, қоршаған ортаны қорғау мен нығайту, еңбек пен демалыс тәртібін үйымд,б мен жас.денсаулығын сақтау,ұтымды там.қамт.ету, елді мекендерді қоғамдық тұрғын нысандарды жоспарлау және салу, тұрмыстық заттар мен өнімдерді сан,қ тексеруден өткізу.

Санитария (латынша – sanitas – денсаулық) деген ұғым береді. Ол санитарлық шараларды қарастырады.

Гигиенаның мақсаттары:

1. Қоршаған орта және оның факторларының адам денсаулығына әсерін зерттеу.

2. Қоршаған ортаның негізгі зиянды факторларын және олардың денсаулыққа әсерін анықтау.

3. Гигиеналық нормативтерді зерттеп, дайындау.

4. Гигиеналы шараларды жүзеге асыру.

Гигиенаның зерттеу әдістері:

1.санитарлық тексеру әдісі объектіні зерттегенде қолданылады ж?не оған жататындар: - объектіні санитарлық сипаттау; - объектіні лабораториялық – аспапты тексеру. Объектіні лабораториялық аспапты тексергенде физикалы?, химиялы?, биологиялы? зерттеу ?дістері ?олданылады. Оларды? әрбіреуі бірнеше зерттеу ?дістеріне б?лінеді: Биохимиялы?, клиникалы?, антропометрлік, радиометриялы? Ж?не бас?а.

2. Гигиена ?шін т?н таби?и гигиеналы? Эксперимент ?дістері болып табылады,

Оларды? М?ні зерттеу объектісінді белгілі жа?дайларды модельдеу ж?не оларда?ы организмні?

Физиологиялы? Реакциясын игеру. ?Сіресе ол балалар мен жас?спірімдер гигиенасында,

Коммуналды ж?не е?бек гигиенасында ?олданылады.

Адам?а эксперимент жасау м?мкін емес жерлерде экспериментальды ?дістер ?олданылады. Оны? мәнісі жасанды т?рде ?рт?рлі орта жа?дайларын жасап, оларды? Жануарлар организміне әсерін игереді.

3. Денсаулық Статистикасында (сыр?аттануды, өлімді, дене дамуын талдау ж?не т.б.)

Санитарлы? – статистикалы? Зерттеу ?дісі ке?інен ?олданылады.

4. Жобалау, киім, ая? Киім, т?рмыс заттары гигиенасында санитарлы? – сараптау ?дісі

5.физиологиялық әдістер

6.Эпидемиологилық

7.Клиникалық

Климаттық фактолар әсер етеді:

1. Ағзаның әр түрлі физиологиялық жүйелердің биологиялық ырғағына

2. Осы факторлардың әсерінен маусымдық аурулар дамиды және созылмалы аурулардың өршуі байқалады

3. Метеотропты аурулар дамиды

4. Ауа райының күрт өзгеруінен денсаулық нашарлайды және жұмыс қабілеті төмендейді.

Климат әр түрі климат түзуші факторлардың әсерлесуі нәтижесінде құралады:

1. географилық ендік пен белдеу

2. атмосфераның циркуляциясы

3. аймақтың рельефі және топырақтың сипаты

Даму тарихы: Г.ертеде халықтық мед.п.б. Қорш.орта қолайсыз жағ. Еж.Грецияда г.қ білімдер жиналып, жүйеленген. Гиппократ адам денс.қорш.орта әсерін анық. Еж.Римде сумен қамт.ету,кан. 6-14ғ. Оба,с,х эпидемиясының дамуына б/ты,г дамыды. 17-18ғ. Рамаццинидің ең,өндіріс шаңд.өкпеге әсері. Кап кезінде г.ң негізгі бағыты эпидемиялық ауруларға қарсы күрес болды, өндірістік аурулар п.б. 19ғ.ек жарт зертх.қ эксперимен.ді әдістер қолд. ҚР СЭҚ жұмысы 1918басталды, алғ. Мед.қ мекеме боп, 1928ж Қызылорда өлкелік санитарлық бакт..қ инст ашылды. 30ж Респ ден сақтау минист.де сан эпид басқарма құрылды. 31ж Алматыда мед инст же ДС мен гиг.қ ғылыми зерттеу инст ашылды. 34ж алң екі аудан аралық СЭҚО құр.39ж Респ бруцеллездік же Алм обаға қарсы станц.р ашылды.40ж санбак инст гиг бөлімі бар эпид же микроб инст боп қайта құрылды. Осы жылы респ 232сан дәр, 128эпид.р ж.і.

Гигиеналық нормалау – адам үшін қоршаған ортаның зиянды факторларының әсер ету деңгейінің зиянсыздығын заңдылықты түрде бекіту.Физикалық факторлар үшін шекті рұқсат деңгейі, хим.ф үшін ШРК,

Қорш орта фактор әсерін алдын алу тәсілі:Өнд.толық тоқтату; Шығарыстардың қ.о.түсуіне тыйым салу; Зиянды фак.зиянсызға алмастыру; Зиянды фак.мөлш,әсерін шектеу.

Г.нормалау принциптері: Нормативтер мед.қ сипатта б.к.; зиян ф.ң п.б.бұрын бекітілу к.; зиянсыздық принципі-экол же техн критерийден медико биолог кр.ге көніл аудару к.; Сан.қ қорғау объектісін бөлу-норм.у қ.о.ң нақты бір объектісіне не экспорцияланатын континенке б.ты дифференциалды болады; Қолайсыз әсердің кешенін есепке алу пр-тікелей же жанама әсерді анықтау.; Зиянды әсер табалдырығын ескеру пр-қалыпты же пат.я арасындағы физиол.қ реакц.ң шегінен шығатын өзгерістер же жасырын пат.я дамитындай зиянды зат.ң ен аз мөлш.; Лимимтирлеуші көрсеткішті ан пр-ен кіші зианды әсер.; Мөлш уақыт-эффект тәуелділік пр; Фактор әсерін эксперимент жағдайында модельдеу пр; Қосымша әсер ету жағдайын күшейту пр; Экспер пен кл.қ гиг.қ аналитикалық зерттеу нәтижесі бірлігі; Г.Н. б.ша зерттеудің кезеңділігі-зерттеу стратегиясын тандау қатаң ретпен орын.у кезеңдерін бөлу; Кешенді интегральді ГН пр,Фактордың көптүрлілігін есепке алу:Комбинирленген-таб б.ша бірдей фактордың бір уақыта әсер етуі. Бірлескен- таб әртүрлі әсердің бәр уақытта әсері. Кешенді- 1уақ хим зат.ң бірнеше жолмен түсуі. Кезекті-з.ф.р алмасып отырады,фарма.; Климато геогр.қ жағд.ды есепке ала отырып, нормат. диффер.у; ГН.ң салыстырмалылығы.

Ауа ортасының гигиеналық маңызы. Ауаның физикалық және химиялық факторларының ағзаға әсерімен байланысты аурулардың алдын алу. Климаттың және ауа райының гигиеналық маңызы. Жерсіндірудің (акклиматизация) қазіргі кездегі мәселелері.

Елді мекендерде атмосфералық ауаның ластану көздері.

Ластану деп ортаға жаңа, оған тән емес физикалық, химиялық және биологиялық агенттердің түсуі, немесе ортада осы агенттердің табиғи көп жылдық деңгейінен асып кетуін айтамыз.

Қоғамның дамуының қазіргі кездегі дамуында атмосфералық ауаның негізгі ластану көзі болып келесілер табылады:

1. Ластанудың антропогенді көздері.

2. Ластанудың табиғи көздері.

Ластанудың антропогенді көздеріне жатады:

1. Өнркәсіп кәсіпорындары.

2. Жылу генерациялық құрылғылар.

3. Транспорт.

4. Ауылдарда ауа бассейнінің ластану көздері.

5. Радиобелсенді ласатану.

Атмосфераны ластаушылар физикалық жағдайы бойынша бөлінеді:

1) Газ тәрізді (көміртек оксиді, күкірт оксиді, азот оксиді, көмірсутек)

2) Шаң, ауыр химиялық құрамды, негізінен кремнийдің диоксидінен және ауыр металдардан тұрады.

3) Аэрозольдар - әртүрлі қышқылдар (күкірт, тұз), су булары, ұсақ түйіршікті шаң.

Әрбір өнеркәсіп кәсіпорындары технологиялық процеске қарай ұйымдасқан және ұйымдаспаған болып бөлінеді.

1. Ұйымдасқан лақтырыстар – бұл шаң мен газды тазарту жүйесінен кейін атмосфералық ауаға орталықтандырылған жолдар (лақыту түтіктері) арқылы шығарылған лақтырыстар.

2. Ұйымдаспаған лақтырыстар – бұл герметизация және орталықтандырылған жолдар болмауынан кәсіпорын аймағының ауасына шығарылған лақтырыстар, олар сосын желпен елді мекендердің атмосфералық ауасын ластайды.

3. Аралас лақтырыстар – бұл көптеген өнеркәсіп кәсіпорындарында болатын ұйымдасқан және ұйымдаспаған лақтырыстар.

Атмосфераны ластайтын басты көздер:

- күкірт диоксиді, топырақ пен су қоймаларына түседі және күкірт қышқылы мен сульфаттар түзеді.

- кейбір канцерогенді заттар, соның ішінде бензапирен.

- теңіздер мен мұхиттарға түсетін мұнай және мұнай өнімдері.

- хлорорганикалық пестицидтер (ауылдарда).

- көміртегі оксиді және азот оксиді (қалаларда).

Атмосфераның жаһандық ластануының экологиялық зардаптары:

1. парнктік эффект.

2. озон тесіктері.

3. қышқыл жауындар.

Ауа райы метеорологиялық факторлардың қандай да бір кешенімен сипатталады: күн сәулесінің қарқындалығы, атмосфераның электрлік жағдайы, ауа температурасы, ылғалдылығы, қысымы, желдің жылжу жылдамдылығы және бағыты, атмосфералық жауын-шашындар. Ауа райының көп жылдық тәртібі берілген ауаның климатын көрсетеді. Климат әртүрлі климат түзуші факторлардан құралады. Геог.қ ендік пен белдеу; Атм.циркуляция; Аймақ рельефі мен топырақ сипаты; Кл жағдайына антропогенді әсер. Қаңтар мен шілденің температурасын салыстыру бойынша 4 климаттық ауданға бөледі. Суық28-14:4-22, орташа14-4: 10-22, жылы-14+4: 28-34, ыстық+4: +34 жоғ.

Жер бетінде күшті магниттік өрістер бар,Олар магниттік ауытқу(күн теңелгенде мах,күн узарғ.міn турде болады) же дауылдар түрінде өзгеріп отырады. Ауа райының өзгеруіне б,ты ағзаның қолайсыз реак.н метеопатия д.а. Осы реак туындау ушін ағзаның қанд бір бейімд.гі не физолог.қ жуйе метеолабильділігі б.к. Дамуы: а.р.ң же оның элементт.ң күрт өзгеруі; жылы же суыққа бірден өту; Циклондар мен антиц.р; Геомагниттік өзгеріс.р.

Акклиматизация - патологиялық процесс емес, бірақ ағзаның физиологиялық қызметінің аздаған қауырттылығымен өтеді, бұл кейбір аурудың дамуына және жұмысқа қабілеттіліктің төмендеуіне әкеледі.

Атмосфералық немесе барометрлік қысым Ол ?ысым жер шарында біркелкі ж?не т?ра?ты болмайды. Оны? шамасы географиялы? жа?дайына, жыл, т?улік уа?ытында ж?не ?рт?рлі атмосфералы? ??былыстарына байланысты болады. Жер бетінен биіктеген сайын, атмосфералы? ?ысым т?мендей т?седі де жер астына тере?деген сайын – жо?арылайды. 0 градус температурада, 45 градус ендікте, биіктігі 760 мм. сынап ба?анасын тепе-те?дейтін 1 атм. ?ысымды ?алыпты деп санайды. 1980 ж. бастап метеорологиялы? станцияларда жа?а халы?аралы? ?ысым ?лшеу бірлігі-паскаль (Па) енгізілген. 750 мм. сын. ба?. Атмосфераның қысымы 100000 Па сай келеді. Атмосфералы? ?ысым туралы м?ліметтерді

гектопаскальда хабарлау алын?ан: гектопаскаль паскальдан 100 есе ?лкен. Сонда 750 мм.сын. ба?. 100гПа келеді. Қалыпты жа?дайларда гемоглабинні? оттегімен ?аны?уы 94-97% жетеді, 2 км.биіктікте ол – 92% те?, 4 км – 82-ден 85% дейінгі шамада, ал 6 км – 70%-ке дейін т?мендейді де, тоты?у процестері нашарлайды. Шамалы биіктіктерде 1,5-3,5 км) оттегіні? жеткіліксіздігі ?кпелерді? аэрациялануыны? жиіленуі, ж?рек ж?мысыны?, ?ан айналуыны? к?шеюі, эритроциттерді? к?беюі ар?ылы толтырылады. 4 км.жо?ары биіктіктегі сиреген атмосфера жа?дайында компенсация жеткіліксіз болып, тау (биіктік) ауруыны? пайда болуына ?ауіп туады. О?ан белгілі симптомдар т?н. Атмосфера ?ысымы мен организм ішіндегі ?ысымны? арасында ед?уір айырмашылы? бол?анды?тан ас?азан мен ішектегі газдар ке?ейеді де, кеуде- ??рса? к?к етіне ?ысым т?сіреді, соны? н?тижесінде тыныс алу ?иындайды ж?не іште ауру сезімі пайда болады. Тері мен шырышты ?абы?тарды? ?ан атмырлары ке?ейіп, со?ынан м?рыннан ?ан кетеді. Құлақтың ішіндегі дыбыс жар?а?ыны? сырт?а ?арай иілу ?серінен ??ла?тарда ауру сезімі пайда болады, о?ан есінеу, ж?тыну дем береді, себебі евстахиев т?тігі ар?ылы орта??ы ??ла? пен сырт?ы ауаны? ?атынасына жа?дай жасалады. Оттегіні? жеткіліксіз болуына байланысты демікпе, бас айналу, ж?рек ?а?у, цианоз, тері мен шырышты ?абы?тарды? боздануы, б?лшы? еттерді? ?лсізденуі, ло?су, ??су сия?ты симптомдар пайда болады. Тау ауруын алдын алу таби?и жа?дайларда немесе барокамераларда алдын ала жатты?у ?ажет ж?не биікке көтерілу алдында сүтті ж?не клетчаткаға бай тағамдарды ішпеу керек. Ең дұрысы оттегілік құралдарды пайдалану.

Су денсаулық факторы ретінде. Су факторымен байланысты аурулардың алдын алу. Қоршаған орта.ң ең маңызды элементі. Барлық тірі ағзаның өмір сүру шарты. Үш күндік адам ұрығы 97%, 3айлық 91%, Жаңа туған нәресте80, ересек 60-70% судан тұрады. Физ.қ үрдістер қалыпты жүру үшін үнемі су шығыны орнын толтырып отыру к.