Техникалық дақылдардың зиянкестері.

Кәдімгі қызылша бізтұмсығы . Обыкновенный свекловичный долгоносик. (Bothynoderes punctiventris Germ.)

Қоңыз түсі түссіз қоңыр, басы ұзинма құбырланып келген үстіңгі қанаттарының ортасында қара жолақ тартпа ал олардың бітер ұшинда ақтылдау төмпе. Ұзындығы 12-16 мм.

Жұмыртқалары сопақша, ақ сары түсті ұзындығы 1,2-1,3 мм.дернәсілдердің түсі ақшыл аяқсыз, доға тәрізді шілген басы сары қоңыр. Денесінде көлденең жиынтықтар, ал арқасының бірінші кеудесінің сегментінде жылтыраған көлденең төмпешік бар, ұзындығы 30 см дейін. Қоңыздар топырақ арасында 10-50 см дейінгі тереңдікте қыстайды. Жер бетіне олар ерте көктемде, қызылша көктемей тұрғанда шығады. Қызылша көктем шыққанша қоңыздар алаботалы арамшөптермен қоректеніп кейіннен қызылша егісіне көшеді. Зиянкестігі өскін шыққан 2-3 жапыраққа дейін қауіпті,қоректеніп біткен соң мамыр айының басында ұрғашы қоңыздар жұмыртқаларың топырақтың үстінгі қабатына салады.өсімталдығы-әр бір ұрғашы қоңыз 60-100 жұмыртқадан келеді. Дернәсілдері қызылшаның және алабота тұқымдасына жататын өсімдіктердің тамырларымен қоректенеді маусым-шілде айларында дернәсілдер өздерінің дамуын бітіріп топырақтан бесік салып қуыршақтанады.қуыршақтың ұзақтық фазасы 2-4 апта.жаңа қоңыздар жер бетіне шықпайды, ендігі көктемге дейін топырақта қыстайды.

Даму мерзімі бір жылдық қызылша бізтұмсығы жұмыртқаларын алаботаны тұқымдас арамшөптермен зақымдалған жердің барлық үлесіне салады.қант қызылша егістіктері жиі суғарылып тұрғандықтан бізтұмсық дернәсілдері өледі, сондықтан суғармалы егіншілікте бізтұмсықтер қызылша алқабының шегінде болмай тек қана өскіндерге қауіп төндіреді.

ЭЗШ- өскін шыққаннан 2-3 жапыраққа дейін 1 м²-0,2-0,3 бізтұмсық қоңызы.

Бізтұмсық қоңызының вегетациялық кезеңдегі саны ауа райына тәуелді жазы жаңбырлы және суық жылдары бізтұмсұқтардың дамуы тежеліп дернәсілдермен қуыршақтар қыстаудың алдында аурулардан қырылады. Ал, жазы –күзі жылы жылдары қызылша бізтұмсығы өзінің дамуын бітіріп үлкен қоңызға айналу фазасына өтіп үлгерді.

Оңтүстік және оңтүстік шығыста қант қызылшасын бізтұмсықтардың басқа да түрлері зақымдайды атап айтқанда кіші тамырлы , ақшылдау, жолақты , шығыстық және басқа.

Болжам жасау үшін мына ақпаратты қолданады :

1. Қоңыздың топырақтың бетіне шығу мерзімі және қант қызылша алқабына көшуі ; бұл уақытта егісшінің жағдайы

2. Қоңыздың таралуы және зиянкестігі; зерттеу және таралу алаңы ; бір шаршы метірдегі саны (орташа, жоғары) зақымдалған өсімдік пайызы

3. Қыстауға кетер алдындағы популяцияның жағдайы дернәсілдердің, қуыршақтардың және қоңыздардың пайыздық арақашықтары; ауру дарақтарының пайызы

4. Жүргізілген өңдеу жұмыстарының көлемі және олардың тиімділігі.

Қызылшаның сұр бізтұмсығы.

Барлық жақта таралған.Сұр бізтұмсық – полифаг, әр түрли өсімдіктермен қоректенеді, астық тұқымдастықтан басқа.Ол қызылшаның көшеттерін, тұқымынан шыққан көктерін, күнбағысты, көпжылдық шөптерді,көкөніс, бақша және басқада дақылдарды зақымдайды. өніп-өсу дәуірі екі жылға созылады.

Қоңыз – бір түстті сұр, басы қысқаша құбырланып келген (ұзындығы –енімен бірге) мұртшалары бүгілмелі, қоңыздың ұзындығы 8,5-12 мм. Жұмыртқалары доға тәрізді, ақшыл ақшылсары, шамамен ұзындығы 1 мм.дернәсіл аяқсыз, құрттәрізді, алғашқысында ақ, қыстан кейін сарылау, сарыбасты,соңғы сегмент жартылай цилиндірлі төмпешік, ұзындығы-10-12 мм. Қуыршақ босаңқы, сары –ақ , ұзындығы шамамен 10 мм.

Қоңыздар және әр-түрлі жастағы дернәсілдер топырақ арасында 10-50 см дейінгі тереңдікте қыстайды.Сәуір-мамыр қоңыздар топырақ бетіне шығып әр түрлі өсімдіктермен қоректенеді, бырақ жұмыртқаларын топыраққа салады, шырмауықпен қалуен өсетін жерге өйткені,дернәсілдердің басты қорегі болып саналады.Жұмыртқалау кезеңінің созылуы мамыр-тамыз айлары.

Өсімталдығы -әр бір ұрғашы қоңыз 700 жұмыртқаға дейін.18-20 күннен кейін дернәсілдер туылады, дернәсілдер әр түрлі өсімдіктердің тамырларымен аударылған жерлерде және одан терең 100 см қоректенеді. Дернәсілдер он жастан өтеді, жаздық ортасында қуыршақтары шығады.Тамыз айында жаңа қоңыздар пайда болады, келесі жылдың көктем айына дейін топырақта қалады. Қоңыздар қызылшаның жас жапырақтарын, және тұқым жарнағын (айып зақымдайды), тұқым жарнағының буыны және өсу нүктесі, осындай зақымдалудың нәтижесінің салдарынан өсімдіктер сирек өледі.Дернәсілдер көпжылдық және екіжылдық арам шөптердің тамырларымен дамиды (қалуен, шырмауық,түйетікен және басқалары), қант қызылшасын зақымдамайды.

Қызылшаның өскіндерінде қоңыздың ЭЗШ-гі,күнбағыста -0,2-0,3 экз/м², фазасында 2-4 жұп жапырақта-0,5-0,6 экз/м².

Сандарының есептірінің әдістері.

Ерте көктемде бізтұмсықтардың сандарына тексеру жұмыстары өңделмеген жерлерде алдағы уақытта қызылша егілетін жерлерде 8-12 –кі топырақ сынамасы алынады, сынама өлшемі 50х50, 50см тереңдікте.Қызылшаның өскінінен жұппты 3 жапырақтарының фазасында қоңыздарының есептеу сандарын әдісін жүргізіді 8-12 тұрақты сынамаларға 50х50 см,өлшемінде немесе қатардағы метрлік кесінділермен шахматты қатармен орналастыру.өсімдіктердің зақымдалу дәрежесі мына шкала бойынша анықтайды.

0 балл-сау өсімдік,

1 балл-нашар өсімдік(жапырақтың үстіңгі қабаты-25 % дейін),

2 балл өсімдіктің орташа зақымдануы ( жапырақтын үстіңгі қабаты 26-50 %),

3 балл- өсімдіктің жоғары дәрежеде зақымдалуы ( жапырақтың үстіңгі қабаты

50 % жоғары),

4 балл -өсімдіктердің өлуі.

Келесі жылғы қызылша егістігіне арналған жерлердің жанындағы қоңыздардың санын күзгі тексеру барысында анықтайды.Дернәсілдердің жас құрамын анықтау үшін сынама қабат бойынша алынады:0-25,25-50,50-75,75-100 см тереңдіктің көлемі 100х50 см.Жиналған дернәсілдерді басының капсуласының ені бойынша үш топтағы жасқа бөледі:кіші -0,36-0,72, орташа-0,75-1,52,үлкен -1,56-2,03 мм.3-4 ші ошақтарда 1-2 шұңқыр қазады. Қоңыздардың тығыздығын анықтау үшін шұңқырды 50 см тереңдікте қазады (50х50х50 см).Егістік көлеміне байланысты 8-12 проб алынады.