36. Буралу, негізгі түсініктер. Бұралу моменті. Қимасы дөңгелек тік білеудің бұралуы.

Сыртқы күштрдің әсерінен,білеудің көлденең қималарында тек бұралу моменті пайда болатын деформацияның түрі бұралу деп аталады.Бұралу деформациясы біліктерде,орамалы серіппелерде т.с.с. құрылымдардың элементтерінде кездеседі.Түзу білеулерде оның өсіне перпендикуляр жазықтықтағы бұраушы моменттермен жүктегенде,бұралу деформацияға ұшырайды.Ол моменттерді М арқылы белгілейді.

Тік білеу тыныштық күйде күйде немесе бірқалыпты айналғанда,оған әсер ететін бұраушы моменттердің қосындысы нөлге тең.Сонымен білеудің беретін N қуаты,бұраушы момент пен білеудің бұрылу бұрышының көбейтіндісіне тең.

Қимасы дөңгелек тік білеудің бұралуы.

Жоғарыда айтылған бұралу моменттері ішкі күштердің тең әсерін береді.Бұралған сырықтың көлденең қимасында үздіксіз жанама кернеулер әсер етеді.Осы кернеулерді анықтау үшін,бір ұшы қатаң бекітілген білеудің бетіне тікбұрышты тор салынады(22,5,а-сурет).Сырық деформацияланған соң (22,5б-сурет)

1.Тік төртбұрышты торлар параллилограмға айналады,яғни білеудің көлденең қималарында жанама кернеулердің әсерін көрсетеді.Жанама кернеудің жұптылық заңынан,бойлық қималарлда да жанама кернеулер пайда болады.

2.Шеңбердің арақашықтықтары,сырықтың ұзындығымен диаметрі өзгермейді.Сондықтан әрбір көлденең қима өз жазықтығында белгілі бір бұрышқа бұрылады.

37. Бұралған біліктегі деформация мен орын ауыстыру. Бұралудағы статикалық анықталмаған жүйелер.

Біліктің деформациясын анықтау үшін,(7,5) формуласын қолданамыз.

немесе

-бұралу моменті мен -біліктің қатаңдығы, интегралдау аралығында тұрақты болса

Бірлік аралыққа сәйкес бұрылу бұрышы салыстырмалы бұралу бұрышы деп аталады.

Біліктің қатаңдығын қамтамасыздандыру үшін, салыстырмалы бұралу бұрышы мүмкіндік кереуден аспауы немесе қатаңдық шарт орындалуы тиіс.

(*)

Мұндағы саоыстырмалы мүмкіндік бұралу бұрышы.

Негізінде салыстырмалы мүмкіндік бұрылу бұрышы 1м аралықта градуспен берілсе,онда (*) шарт келесі түрде жазылады.

Қатаңдық шарттан біліктің диаметрін анықтауға болады.

бұралған жүйелердің бойында пайда болған бұралу моменттерін анықтауға статиканың тепе-теңдік теңдеулері жеткіліксіз болса, жүйелер статикалық анықталмаған деп аталады.

Мұндай жүйелерді есептеу үшін,деформацияның негізінде құрылған қосымша орын ауыстыру теңдеулері қажет. Екі ұшы қатаң бекітілген дөңгелек қималы білеуді қарастырайық(1-сурет). Берілген білеу үшін тек бір ғана тепе-теңдік теңдеуі жазылады.

Екі белгісізді бір теңдеу, жүйе статикалық анықталмаған, қосымша теңдеу қажет.

38.Иілу.Ішкі күштердің эпюралары.

Арқалықтарды беріктікке есептегенде,сыртқы күштердің әсерінен,оның бойындағы көлденең қималарындағы ішкі күштердің өзгеру заңдылығын білген жөн.Бұл заңдылықты аналитикалық өрнекпен көрсетіп,эпюра деп аталатын арнайы график түрінде көрсетуе болады.Ішкі күштердің (көлденең күш Q,ию моменті M,бойлық күш N) арқалық бойымен өзгеру заңдылығы,олардың эпюрасы деп аталады.Эпюраның әрбір ординатасы,сәйкес көлденең қимадағы ішкі күштің мәнін білдіреді.Арқалықтың көлденең қимасындағы ию моменті,қиманың бір жағында жатқан барлық күштердің қима ауырлық орталығына қатысты моменттерінің алгебралық қосындысына тең.Арқалықың m-n қимасының сол жағындағы сыртқы күштердің қорытқы күші төменнен жоғары,ал оң жағындағы күштердің қорытқы күші жоғарыдан төмен бағытталса,қимадағы көлденең күш (Q>0)оң таңбалы (1 a-сурет),кері жағдайда теріс таңбалы (Q<0)(1 б-сурет)

1-сурет

2-сурет

Арқалықың m-n қимасының сол жағындағы сыртқы күштердің қорытқы моменті сағат тіліне бағыттас,ал оң жағындағы сыртқы күштердің қорытқы моменті сағат тіліне қарсы бағытталса,қимадағы ию моменті (М>0)оң таңбалы (2 a-сурет),кері жағдайда теріс таңбалы (М<0)(2 б-сурет).Арқалық бойындағы көлденең күш пен ию моментінің өзгеру заңдылығы тұрақты бөлігін аралық д.а.