59.Жер шары тұрғындарын азық-түлікпен қамтамасыз ету мәселесі: жалпы жағдайы мен аймақтық-экономикалық аспекті

Соңғы елу жыл ішінде азық түліктің жетіспеушілігі,яғни ашарлық екі есеге қысқарды дейді.Алайда көптеген елдерде азық түлікпен қамтамасыз етудегі дефицит әлі күнге дейін сақталуда.Азық түлікпен қамтамасыз етілмеген елдер саны қазіргі уақытта 800млн адамға жетіп отыр.Азық түліктің жетіспеушілігін әрбір 7-ші адам құрайды.

Азық түліктің жетіспеушілігі көбіне дамушы елдерде кездеседі.(БҰҰның жүргізген есебі бойынша ,ол елдер қатарына бұрыңғы постсоциалистік елдер жатады екен.)Олардың күнделікті пайдалатын азық түлігінің энертикалық құндылығы 2000ккал төмен екен.Ал дамушы елдер үшін ол көрсеткіш 3000ккал төмен болмауы керек екен.Ондай дамушы елдер қатарына Аргентина,Бразилия,Турция,Сирия,Марокко,Индонезия елдері жатады.Жоғары айтылған аймақтық экономикалық аспектінің бірінші түрі.

Келесі маңызды аспектісі болып тамақтанудың дисбалансы жатады.Мысал ретінде Ресейді алсақ болады.Соңғы он жыл ішінде Ресейде тамақтану құрылымы бұзылғанын көруге болады(2500 ккалдан 2300 ккалга төмендеу).Соңғы жылдары ет және ет өнімдеріне деген сұраныстың қатты төмендегенін көруге болады:норма бойынша 1 адамга 82 кг болса,оларда 50 кг,сүт және сүтөнімдері -229(норма-392ккг),өсімдік майы-7.9 кг(норма-13кг),қант-33(норма-40.7кг).

Әлемдік өндірісте азық түлікпен қамтамасыз ету қиын жағдайда тұр.Дамушы елдер де,дамыған елдер де.Оның себебі урбанизация,ормандық массивтердің азайып бара жатуы,су ресурстарының сарқылып бара жатуы жатады.

Келесі аспектісі кедей елдердің тамақпен қамтасыз етуде импортқа ел қаражатының болмауы.

Қазіргі кезде азық түлікпен қамтамасыз етуші елдердің үлкен бөлігін,әлемдік экспорттың 9/10 бөлігін алатын АҚШ,Канада,ЕО,Аргентина,Австралия алып жатыр.Ал дүние жүзі бойына ең үлкен нетто импортер ел Ресей болып табылады.Жыл сайын 10 млрд$ тауар сатып алады.

Қорытындылай келе қазіргі кезде көптеген халықаралық эксперттер айтуынша келе жақын он жылдықта бүкіл жер шары халқы толығымен азық түлікіпен қамтамасыз етілетін болады дейді.Планета халқы жыл сайын 80 млнга өскен жағдайда да. Азия,Африка,Латын Америкасы және Шығы Еуропадағы азық түліктің жетіспеушілігі толығымен жойылатын болады.

60) Жер шары тұрғындарын азық-түлікпен қамтамасыз ету мәселесі және оны шешу жолдары. Fao (атаӛұ/фао) негізгі мақсаттары

Азық-түлік — адамның тіршілік көзі. Азық-түлік қорымен үздіксіз қамтамасыз ету — адамзат қоғамының басты мақсаты. Азық-түлік молшылығын қамтамасыз ету үшін жер, су тағы басқа ресурстар кеңінен пайдаланылады. Азық-түлікті жыл сайын өндіру ауа райына, құрлықтың жер сипатына тығыз байланысты. Азық-түлік қоры дүние жүзінде әр түрлі қалыптасқан.

БҰҰ-ның азық-түлік жөніндегі халықаралық ұйымы сарапшыларының пікірінше, егер мемлекетте астық қоры 60 күнге жетерлік болса немесе жылдық тұтынымның 17-20 пайызын құраса, жинақталған қор жеткілікті болып есептеледі. Дүниежүзінде халық саны қанша өссе де, азық-түлікпен қамтамасыз етуге қиналмайтын екі ел (Ресей мен Бразилия ғана) аталады. Осы орайда, әлемдегі мемлекеттерді азық-түлікпен қамтамасыз етілу жағынан бірнеше типке жіктеуге болады. Мысалы, 1-типке азық-түлік тауарларының басты экспорттаушылары – АҚШ, Канада, Оңтүстік Африка Республикасы, Тайланд, Еуропалық одақтың кейбір елдері жатады. Шағын ел бола тұра, тамақ өнімдерін ұдайы экспорттайтын Венгрия, Финляндия сияқты елдер 2-типті құрайды. Ал 3- типке азық-түлік тапшылығына душар, бірақ оны еңсере алатын елдер, мысалы, Жапония жатады. Өз күшімен өз қажеттіліктерін әзер қамтамасыз етіп отырған Үндістан, Қытай, Оңтүстік Американың кейбір елдері 4-типке жатқызылады. Су және жер ресурстары болғанына қарамастан, азық-түлік тапшылығын өткізіп жатқан Мысыр, Индонезия, Пәкістан, Филиппин сияқты елдер – 5-тип, жан басына шаққанда үнемі азық-түлік тапшылығына душар Сахараның оңтүстігіндегі Африка елдері – 6-тип, ал ұдайы азық-түлік дағдарысынан құтылмайтын Гаити, Непал, Сальвадор секілді мемлекеттер 7-типке жіктеледі.

ФАО — БҰҰ-ның азық-түлік және ауыл шаруашылық ұйымы. Штаб-пәтері Римде орналасқан. Бұл арнайы мекеме 1945 жылдан бастап әлемдегі азық-түлік ресурстары мен ауыл шаруашылығы дамуының мәселелерімен айналысады. Квебектегі конференция негізінде жасалған 16 қазан 1945 жылы. Бұл ұйым аса проблемді аймақтардағы аштық және әлеуметтік катастрофа жағадайына жеткен елдерге халықаралық қауымдастық тарапынан көмек көрсетеді.

Мақсаты: әлемдік аштықты жою және кедейшілік мәселелрді халықаралық дәрежеде қайырымдылық негізде шешу жолдарын іздестіру. Дамушы мемлекеттерге ауыл шаруашылығы және балық аулау саласында сонымен қатар орманды қорғау мәселелерде көмек көрсетеді. Жаппай жаһанданудың нәтижесінде ФАО глобалды кризистік жағдай нәтижесінде аштық проблемалардан қалай және ең тиімді жолдармен сүрінбей өтуге жоспар құрады. Жыл сайын ФАО-ның ынтасымен жасалған проекттер 2 млрд доллардай қаражатты әкеледі. 1998-1999 жылдардың көрсеткіші бойынша ұйым бюджеті 650 миллионды құраған.