Сегізінші бөлім: Хайыз, нифас және истихада

Әйел кісілер үшін бұл мәселелерді білу өте маңызды. Өйткені дәрет, ғұсыл, намаз, Құран оқу, ораза, иътикаф, қажылық, балиғатқа толу, төсек қатынасы, талақ, ъидда және т.б. нәрселердің үкімдері осы мәселелербен тығыз байланыста.

І. Хайыз. (الحيض) - «хайыз» дегеніміз - әйел кісінің жатыранан ай сайын қайталанып бөлінетін қан. Әрайлық қайталанбалы етеккір кезеңі 3-7 күн аралағына созылады. Жатырдың ішкі қабығы (эндометрий) қанмен бірге қынап арқылы сыртқа шығарылады. Етеккірдің құрамын қан, шырыш және организм клеткалары құрайды. Етеккір аяқталған соң аналық безде аналық жасуша (яйцеклетка) пайда болады. Аналық жасуша аналық безден шыққан кезде 48 сағаттың ішінде ұрықтануға дайын болады. Келесі еттеккірдің келуіне екі апта қалғанда овуляция процесі басталады. Бұл процесте аналық жасуша аналық безден шыға сала жатыр түтігінің түктерімен ұсталып, жатырға бағытталады. Жатыр түтігінің бойымен қозғалады. Бұл уақытта жатырдың ішкі қабығы қалыңдап, аналық жасушаны қабылдау үшін жұмсарады. Бұдан кейінгі процесс екі түрлі:

- Егер әйел кісі жұбайымен қатынаста болса, аталық ұрықпен қосылудың нәтижесінде аналық жасуша ұрықтанады және әйел кісі жүкті болады. Бұдан кейін ұрықтанған аналық жасуша жатырдың ішкі қабығына батып, ұрықтың дамуы жалғасады.

- Аталық ұрықпен қосылуға бұйрық болмаса, аналық жасуша ұрықтанбайды. Бұл кезде аналық жасуша жатырдың ішкі қабығымен бірге жиналып, бірнеше күннің ішінде қынап арқылы қан мен шырыш бейнесінде бөлініп шығады.

Айша анамыздан, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай деді:

(إن هذا أمر كتبه اللّه على بنات آدم)

«Расында, Аллаһ бұл нәрсені (етеккірді) Адам қыздарына тән қасиет етіп жазды»¹.

Шариғат бойынша етеккір, біріншіден, дәретсіздік саналады. Екіншіден, нәжіс саналады. Еттеккірдің басталуы қанның қынап сыртына бөлінуімен анықталады.

Етеккір қай жастан бастап келеді және қай жаста тоқтайды?

Қыз баланың шашамен ай есебі бойынша тоғыз жаста балиғатқа толуымен етеккірі келе бастайды. Содан елу, елу бес жасқа дейін жалғасады. Айша анамыз, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

(إذا بلغت امرأة خمسين سنة خرجت من حد الحيض)

«Әйел кісі елу жасқа толғанда етеккір жасынан шығады»². Тағы бір сөзінде: «Елу жастан кейін құрсағына бала бітпейді»-деді³.

Алайда кейбіреуінің етеккірі аталмыш көрсеткіштерден кеш басталып, кеш аяқталуы да мүмкін. Етеккірі келуімен қыз бала балиғатқа толады және оған бұл уақыттан бастап шариғаттың намаз, ораза, қажылық секілді міндеттері жүктеледі. Сол секілді ұл бала да алғашқы шәуетінің бөлінуімен балиғатқа толады. Етеккірі келмеген қыз және алғашқы шәуеті бөлінбеген ұл он бес жасқа толуларымен балиғатқа толады⁴.

Етеккірдің шарттары

1. Екі етеккір арасындағы таза аралықтың ұзақтығы ең азы 15 күн болуы шарт.

2. Етеккірдің келуі ең азы 3 тәулікке созылу шарт. Егер 3 тәуліктен аз келсе, дәрет алып өткізген намаздарын оқиды. Өйткені үш тәуліктен аз келген қан етеккір емес.

Етеккір ұзақтығы

Етеккір ұзақтығы ең азы – 3 тәулік, ең көбі – 10 тәулік. Олай болса, 3 тәулікке жетпей келген қан мен 10 тәуліктен асқан қан етеккір емес, истихада қаны саналады. Әбу Умамадан, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай деді:

(أقل ما يكون من المحيض للجارية البكر والثيب ثلاث، وأكثر ما يكون المحيض عشرة أيام، فإذا رأت الدم أكثر من عشرة أيام فهي مستحاضة)

«Жас қыз бен жесір әйелдің етеккірі ең азы 3 күн болады. Ал ең көбі 10 күн болады. Етеккір қаны 10 күннен аса келген әйел истихада болады»⁵.

Етеккірдің түсі

Етеккір қанының түсі алты түрлі болады. Олар: қара, қызыл, сары, күңгірт, жасыл және сұр. Етеккір күндері осы түстердің кез келгенімен бөлінген қан етеккір қаны саналады. Ең соңында етеккір мөлдір түспен аяқталады. Сахабалардың әйелдері, Аллаһ тағала оларға разы болсын, етеккір көргенде оның мерзімінің тоқтағанын білулері үшін, Айша анамызға, Аллаһ тағала оған разы болсын, қорапқа салынған мақтаның түсін көрсететін. Сол мақталардың бірінде сарғыш түс болса, Айша анамыз, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай дейтін:

(لا تعجلْنَ حتى ترين القَصَّة البيضاء)

«Ақшыл (мөлдір) түсті байқағанға шейін (етеккірден шығуға) асықпаңдар»⁶.

ІІ. Нифас.(النفاس) - «нифас» сөзі тілдік мағынасы: босану. Ал шариғаттық тұрғыдан нифас дегеніміз - әйел кісінің жатырынан босанған соң бөлінетін қан. Босанған соң әйел кісінің жатыры қысқара бастайды. Сол уақытта жатырда баланың шуы біткен жердегі ірі қан тамырларының жабылу процесі ұзаққа созылады. Алғашқы 2-3 күн бойы қан едәуір көп бөлінеді. Кейін бірте-бірте азая береді. Бұл күндері қанның түсі қызыл қоңыр болады, ал 10-14 күн өткенде сарғыш түске айналады. Қанның бөлінуі, әсіресе, бала емізген кездерде көп болады.

Нәрестенің табиғи жолмен тууы анаға да, балаға да қауіп төндіретін болғандықтан, нәресте анасының іші жарылып алынғанда мүшеден қан келсе, нифас үкімі жүреді. Қан келмесе, нифас үкімі жүрмейді.

Нифастың ұзақтығы ғалымдардың көзқарасында 40 тәулікке созылады. Үмму Салама, Аллаһ тағала оған разы болсын, айтады:

(كانت النفساء تجلس على عهد رسول اللّه صلى اللّه عليه وسلم أربعون يوماً)

«Аллаһтың елшісінің (саллаллаһу алайһи уа саллам) заманында жас босанған әйелдер нифастың тоқтауын 40 күн күтетін»¹.

Анас, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

(كان رسول اللّه صلى اللّه عليه وسلم وقّت للنفساء أربعين يوماً إلا أن ترى الطهر قبل ذلك)

«Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) жас босанған әйелдерге (тазару үшін) 40 күн күтулерін бұйырған еді. Алайда кім одан бұрын тазарып қойса, нифастан тазарған болады»². 40 күннен асқан қан - истихада қаны.

Түсік тастаған әйел нифас күйінде бола ма? Бұның жауабы: ұрық 40 күндей тамшы қалпында, кейін 40 күндей ұйыған қан қалпында, кейін 40 күндей кесек ет қалпында болады. Кесек еттің жасы 81-120 күн аралығында болады. Осы аралықта ұрықтың бейнесі жетіледі. Түсік бейнесі жетілмей немесе одан да ертерек уақытта түскендегі бөлінген қан нифас емес, хайыз болады. Ал жетіліп қалған бейнеде түссе, нифас болады.

ІІІ. Таза аралық. Таза аралық дегеніміз - екі етеккір арасындағы, немесе етеккір мен нифас арасындағы қан келмейтін аралық. Ұзақтығына келетін болсақ, екі етеккір арасындағы, немесе етеккір мен нифас арасындағы таза аралықтың ұзақтығы аз дегенде 15 күн болады. Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай деді:

(أقل الحيض ثلاثة أيام، وأكثره عشرة، وأقل ما بين الحيضتين خمسة عشر يوماً)

«Етеккірдің ең аз мерзімі -3 күн, ең көп мерзімі – 10 күн. Екі етеккір арасындағы таза аралықтың ең азы - 15 күн». Етеккірдің ұзақтығы 10 күннен асса, асқан күндерде бөлінетін қан етеккір емес, истихада қаны саналады. Етеккір қаны истихада қанымен салыстырғанда, түсімен және жаман исімен ерекшеленеді. Егер етеккірдің ең көп мерзімі 15 күн болса, таза аралықтың ең аз мерзімі де 15 күн болады. Таза аралықтың ең ұзақ мерзімі белгілі бір уақытпен шектелмейді. Ол бір не екі жылға да созылуы мүмкін. Кейбір әйелде мүлдем етеккір болмайды, ал кейбірі жылына бір-ақ рет көреді. Етеккір қаны күнде емес, күн ара бөлінетін болса, әдеттегі күні толғанша, бәрібір, етеккір саналады. Күн ара келген қанның аралығындағы тазалық таза аралыққа жатпай, етеккір күндерінің бірі саналады. Етеккірдің ең ұзақ мерзімі әйелдердің етеккірге қатысты өзгешеліктеріне сай өзгеше болады:

- Етеккірі енді басталған жас қыз. Етеккірін он күн күтеді. Одан асқанын истихада санайды. Қайсыбір қыздың алғашқы етеккірі бір күн келіп, сосын он төрт күн бойы таза болса, кейін қаны тағы бір күн келсе, бұл күндердің алғашқы оны етеккір саналады.

- Етеккірі үнемі келіп жүрген әйел. Әдеттегі күндеріне үш күн қосып күтеді. Етеккірі әдеттегі басталатын күнінен бұрын басталып, бір күн келсе, сосын он күн бойы қан келмей, кейін тағы бір күн қан келсе, қан келмеген он күні етеккір саналады, егер әдеті он күн болса. Ал әдеті басқаша болса, есеп әдеттегі күніне негізделеді.

- Таза аралығы мен етеккір күндері араласып келетін әйел. Бұның нәтижесінде таза аралығы он бес күнге толмайды. Ол етеккірін он бес күн күтеді. Бұл он бес күн араларындағы таза күндердің «таза үкімі» жойылып, етеккірге есептеледі. Он бес күннен асқаны истихада және таза аралық саналады.

Етеккір мен нифасқа тән үкімдер

1. Етеккір немесе нифас халіндегі әйелдің алған дәреті, құйынған ғұсылы дұрыс емес. Бірақ жүрегінде намаздың маңыздылығы әлсіреп кетпес үшін, намаз уақытында дәрет алып, Аллаһ тағаланы пәктеу, мақтау, ұлықтау және бірлеу сөздерін айтып отыруы ұнамды.

2. Иътикафті тоқтатады. Иътикаф кезінде әйел кісінің етеккірі келсе, иътикаф бірден бұзылады.

3. Меккеге келгенде және Меккеден кетерде Қағбаны тауап етудің уәжіптілік үкімін тоқтатады. Ибн Аббас, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

(أُمِرَ الناس أن يكون آخر عهدهم بالبيت، إلا أنه خُفِّفَ عن الحائض)

«(Қажылықтағы) адамдарға ең соңғы міндет етіліп Қағбаны тауап етулері бұйырылды. Тек қана етеккір халіндегі әйелге жеңілдік қылынды»¹.

4. Талақ жасауға болмайды. Ибн Омар, Аллаһ тағала оған разы болсын, әйелін етеккір кезінде талақ қылады. Омар ибн әл-Хаттаб, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісінен (саллаллаһу алайһи уа саллам) бұл жайында сұрайды. Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) оған былай дейді:

(مُرْه فليراجعها ثم ليطلقها طاهرا أو حاملا)

«Оған былай бұйыр! Әйелін қайтарсын және етеккірден тазарған кезде немесе жүкті кезде талақ қылсын!»².

Ер кісі әйелімен етеккір кезінде некені бұза алмайды. Етеккірі тоқтаған кезде, тіпті әлі ғұсыл құйынбаса да, талақ қылуына болады. Кім әйелін етеккір кезінде талақ қылса, әйелін қайтаруы қажет, алайда бір талақ түсіп қояды.

5. Жас қыз алғашқы етеккірдің келуімен кәмелетке толады. Айша анамыз, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісінің (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін айтты:

(لا يقبل اللّه صلاة حائض إلا بخمار)

«Етеккірі келген қыздың намазын Аллаһ орамалсыз қабыл етпейді»³.

6. Етеккір мен нифас тоқтағанда ғұсыл құйыну уәжіп. Айша анамыздан, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді: Үмму Хабиба, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісінен (саллаллаһу алайһи уа саллам) етеккір қаны жайында сұрайды. Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) оған былай дейді:

(امكثي قدر ما كانت تحبسك حيضتك ثم اغتسلي وصلي)

«Етеккіріңді әдеттегі мерзімің бойынша күт. Кейін ғұсыл құйынып, намазыңды оқы»¹.

7. Намазды атқарудан тоқтатады. Еттеккір кезінде оқылмаған намаздардың қазасы өтелмейді. Айша анамыз, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді: Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) Әбу Хабиш қызы Фатимаға былай деді:

(فإذا أقبلت الحيضة فدعي الصلاة)

«Етеккір келген кезде намаз оқыма»².

8. Ораза ұстаудан тоқтатады. Алайда намаздан айырмашылығы оразаның қазасы кейін өтеледі. Айша анамыз, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

(كان يصيبنا ذلك فنؤمر بقضاء الصوم ولا نمر بقضاء الصلاة)

«Бізге бұл нәрсе (еттеккіріміз) келгенде (үзілген) оразаның қазасын өтеуіміз бұйырылатын. Ал намаздың қазасын өтеуіміз бұйырылмайтын»³.

9. Мешітке кіруден тыяды. Айша анамыз, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісінің (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін жеткізді:

(فإني لا أحل المسجد لحائض ولا جنب)

«Расында, мен етеккір халіндегі әйелге және бой дәретсіз кісіге мешітке кіруге тыйым саламын»⁴.

10. Қағбаны тауап етуден тыяды. Айша анамыз, Аллаһ тағала оған разы болсын, қажылық парызын атқарып жатқан кезінде етеккірі келіп, оған Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дейді:

(افعلي ما يفعل الحاج غير أن لا تطوفي بالبيت حتى تطهري)

«Қажы кісі атқарып жатқан істерді орындай бер. Бірақ (етеккірден) тазармайынша Қағбаны тауап етпе»⁵.

11. Құран ұстаудан тыяды. Сонымен қатар Құран аяттары жазылған нәрсені, Құран аяттарымен безендірілген қабырғаны және жиектемені ұстауға болмайды. Ибн Омар, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісінің (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін жеткізді:

(لا يَمَسَّ القرآن إلاّ طاهراً)

«Құранды дәретті кісі ғана ұстайды»⁶. Алайда Құран кітабы салынған қапшықты, сөмкені, қолдорбаны, потфельді ұстауға болады.

12. Құран оқудан тыяды, тіпті. бір аят оқудан. Ибн Омар, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін жеткізді:

(لا يقرأ الجنب والحائض شيئاً من القرآن)

«Бой дәретсіз кісіге және етеккірі келген әйелге Құраннан ешнәрсе оқуына болмайды»⁷.

13. Төсек қатынасынан тыяды. Аллаһ тағала Құран Кәрімде былай деді:

﴿وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُواْ النِّسَاء فِي الْمَحِيضِ وَلاَ تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّىَ يَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللّهُ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ﴾

«(Әй, пайғамбар!)Олар сенен етеккір жайында сұрайды. Ол сүйкімсіз нәрсе,-деп айт, еттеккір кезінде әйелдеріңе (төсектік қатынасқа) жоламаңдар, әрі етеккірден тазармайынша оларға жақындаспаңдар. Ал тазарған кездерінде өздеріңе Аллаһ бұйырған жерінен жақындасыңдар. Расында, Аллаһ тәубашілар мен тазарушыларды жақсы көреді»¹.

Еттекір кезінде жақындасу екі жақтың жан дүниесі мен денсаулықтарына үлкен залал әкеледі. Алайда құшақтауға және сүюге болады. Анас, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісінің (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін жеткізді:

(اصنعوا كل شيء إلا الجماع)

«Төсек қатынасынан басқасын істей беріңдер»².

Ер кісі әйелімен етеккір кезінде жақындасып қойса, садақа беруі ұнамды. Ибн Аббас, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісінің (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін жеткізді:

(إذا كان دماً أحمر فدينار، وإذا كان دماً أصفر فنصف دينار)

«Қан қызғылт болса, бір динар, ал сарғылт болса, жарты динар беріледі»³.

14. Ер кісіге әйелінің кіндігі мен тізелерінің аралығын етеккір кезінде киімсіз қызықтауына болмайды. Зайд ибн Аслам, Аллаһ тағала оған разы болсын, бір кісінің Аллаһтың елшісіне (саллаллаһу алайһи уа саллам) келіп, былай сұрағанын жеткізді: «Әйелімнің етеккірі келгенде денесінің қай жерін қызықтауыма болады?». Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам):

(لِتَشُدَّ إزارها، ثم شأنك بأعلاها)

«(Әйелің) іштік киімін тартыңқырап байласын. Сосын саған одан жоғарысын (қызықтауыңа) болады»⁴.

Имам Әбу Ханифа айтады: «Ер кісіге әйелінің ішкі киімінің астын етеккір кезінде ұстауға да, қарауға да болмайды».

Етеккір қашан аяқталады?

1. Он күннен кейін аяқталуы мүмкін. Кімнің етеккірі он күннен соң аяқталса, ғұсыл құйынбастан күйеуіне жақындасуына болады. Дегенмен, ғалымдар арасындағы қайшылықтан шығу үшін, ғұсыл құйынғаны ұнамды. Он күннен кейін қанның бөлінуі тоқтамаса, ғұсыл құйынып, намазын оқуына болады.

2. Он күннен кем уақытта, немесе әдеттегісінен аз уақытта, немесе үш күннен артық уақытта тоқтауы да мүмкін. Әдеттегі мерзімі 7 күн болатын әйелдің етеккірі 6 күннен кейін тоқтаса, ғұсыл құйынып, намазын оқи береді және оразасын да ұстай береді. Бірақ қан қайта келіп қалар деген сақтықпен күйеуіне жақындасуға болмайды.

3. Қан әдеттегісіндей мерзімде тоқтаса, ғұсыл құйынып, намазын оқиды және оразасын ұстайды. Ғұсыл құйынған соң жақындасуына болады.

ІІІ. Истихада. Истихада дегеніміз - етеккір мерзімі мен нифас мерзімінен тыс уақытта келетін қан. Сол себептен 3 тәуліктен кем немесе 10 тәуліктен асып келетін қан етеккір емес, истихада болады. Әбу Умамадан, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай деді:

(أقل ما يكون من المحيض للجارية البكر والثيب ثلاث، وأكثر ما يكون المحيض عشرة أيام، فإذا رأت الدم أكثر من عشرة أيام فهي مستحاضة)

«Жас қыз бен жесір әйелдің етеккірі ең азы 3 күн болады. Ал ең көбі 10 күн болады. Етеккір қаны 10 күннен аса келген әйел истихада болады»¹.

Олай болса, истихада дегеніміз:

- үш күннен аз келетін қан;

- етеккірден кейін келетін қан;

- таза аралықта келіп кететін қан;

- жүкті кезде келетін қан;

- нифастан кейін (40 күннен кейін) келетін қан.

Истихадаға тән үкімдер:

1. Истихада намаз оқудан тыймайды. Айша анамыз, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

(جاءت فاطمة بنت أبي حبيش إلى رسول اللّه صلى اللّه عليه وسلم فقالت: يا رسول اللّه إني امرأة أستحاض فلا أطهر. أفأدع الصلاة. قال: (لا. إنما ذلك عرق وليس بالحيضة. اجتنبي الصلاة أيام محيضك ثم اغتسلي وتوضئي لكل صلاة وإن قطر الدم على الحصير)

Пайғамбарға (саллаллаһу алайһи уа саллам) Әбу Хабиш қызы Фатима келіп: «Әй, Аллаһтың елшісі, расын айтсам, менде истихада қаны келетін әйелмін және одан тазара алмаймын. Сонда намаз оқымаймын ба?»-деп сұрайды. Ол: «Жоқ, ол айтып тұрғаның етеккір емес, алайда жатырдан тыс орналасқан тамырдан келетін қан. Еттекірің келген бетте намазға жақындама. (Қашан етеккіріңнің уақыты бітсе, келіп жатқан қаннан) жуынып, намазыңды оқы. Сондай-ақ әр намазыңа дәрет алатын бол, тіпті (намазда тұрғаныңда) ши тоқыманың үстіне қан тамса да»-дейді².

2. Ораза ұстаудан және төсектік қатынастан тыймайды. Истихада қаны бөлінетін әйел кісі жайында пайғамбарымыз (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай деді:

(تدع الصلاة أيام أقرائها التي كانت تحيض فيها، ثم تغتسل وتتوضأ عند كل صلاة، وتصوم وتصلي)

«Еттеккірі келген күндері намаз оқымайды. Сосын ғұсыл құйынады. Сосын әр намаз үшін дәрет алып отырады және ораза(сын) ұстайды, намаз(ын) оқиды»³.

Икрима, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді: «Үмму Хабиба истихада халінде болғанда күйеуі оған жақындасатын»⁴.

Үзірлі кісіге қатысты үкімдер истихада халдегі әйелге де қатысты болады².