Алтыншы бөлім: Ғұсыл

Аллаһ тағала Құран Кәрімде намаз оқуымыз үшін дәрет алуымызды бұйырған соң, жүніп кезімізде ғұсыл құйынуымызды бұйырады:

)يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فاغْسِلُواْ وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُواْ بِرُؤُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَينِ وَإِن كُنتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُواْ(

«Ей иман келтіргендер, намазға тұрар кездеріңде беттеріңді және қолдарыңды шынтақтарға дейін жуыңдар. Бастарыңа мәсх жасап, аяқтарыңды тобықтарға дейін (жуыңдар). Егер жүніп болсаңдар (ғұсыл құйынып) тазаланыңдар..»¹.

«الغسل» - «ғұсыл» сөзі денені толық жуу немесе жуыну, шомылу деген мағыналарды береді. Ғұсылдың шариғаттық мағынасы: таза судың бүкіл денеге арнайы жолмен құйылуы.

Ғұсыл құйынғанда адамның қайраттылығы жаңарып, сергектігі артады. Өйткені шәуеттің бөлінуімен пайда болған бой дәретсіздік адам организміне жағымсыз әсерін тигізеді. Бұл жағымсыз әсер жуынумен немесе суға шомылумен жойылады. Сондай-ақ мұсылманға әрдайым таза әрі сергек жүруге дағдыландырады. Пайғамбарымыз (саллаллаһу алайһи уа саллам) айтқандай: «Тазалық - иманның жартысы»².

Ғұсыл үкімі

Ғұсыл құйынудың үкімі түрлі жағдайларға байланысты кейде парыз, кейде сүннет, кейде ұнамды болады.

І. Ғұсылды парыз қылатын жағдайлар

1. Шаһауаттық сезіммен шәуеттің бөлінуі. Әбу Саъид әл-Хұдри, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісінің (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін айтты:

(إنما الماء من الماء)

«Суға түсу шәует бөлінсе ғана (жасалады)»³.

Шәует ер кісінің бел сүйегі мен әйел кісінің кеуде сүйегінен бөлінеді. Шәует ер мен әйелінің жақындасуымен, не ұйқы кезінде, не құмартып қараумен және не өзін-өзі ләзаттандырумен бөлінеді. Үмму Салама, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

)جاءت أم سليم إلى النبي صلى اللّه عليه وسلم فقالت: يا رسول اللّه إن اللّه لا يستحي من الحق فهل على المرأة من غسل إذا احتلمت؟ فقال رسول اللّه صلى اللّه عليه وسلم: (نعم إذا رأت الماء). فقالت أم سلمة: يا رسول اللّه وتحتلم المرأة؟ فقال: (تَربَتْ يداك فبم يشبهها ولدها)

Үмму Сулайм, Аллаһ тағала оған разы болсын, пайғамбарға (саллаллаһу алайһи уа саллам) келіп былай дейді: «Аллаһтың елшісі-ау, әлбетте, Аллаһ тағала шындықты айтуда ұялмайды. Әйел кісі ұйқы кезінде жыныс ләззатын сезсе, ғұсыл құйынуы қажет пе?». Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам): «Әрине, егер бөлініп шыққан су байқаса»-дейді. Сонда Үмму Салама одан: «Әй, Аллаһтың елшісі! Әйел кісіден су бөліне ме?»-деп сұрайды. Ол (саллаллаһу алайһи уа саллам): «Әрине, әйтпесе, бала анасына қалай ұқсауы мүмкін?»-дейді¹.

Ұйқыдан оянғанда шәуеттің дымқылы байқалса, ғұсыл алынады. Айша анамыз, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

)سئل رسول اللّه صلى اللّه عليه وسلم عن الرجل يجد البلل ولا يذكر احتلاماً. قال: (يغتسل)

Аллаһтың елшісінен (саллаллаһу алайһи уа саллам) ұйқыдан оянған соң дымқыл байқап, алайда қашан бөлінгенін білмейтін адам жайында сұралады. Ол: «Ғұсыл құйынсын»-деп жауап береді².

Ал кімде-кім ұйықтап жатқанда шәуеттің бөлінгенін сезсе, алайда оянғанда ешқандай дымқыл көрмесе, ғұсыл құйынбайды.

Біреудің шәуеті ауырғандықтан, шаршағандықтан, ауыр көтергеннен, омыртқаға соққы тигеннен бөлінсе, ғұсыл құйынбайды. Шәуеті осындай жағдайлармен шыққан кісі шаһуат сезбегендіктен және тұла бойы сезімнен дірілдемегендіктен «жүніп» үкіміне кірмейді. Ал Құран аятында: «..Егер жүніп болсаңдар..»-делінген³.

Мужаһид айтады:

)بيننا نحن أصحاب ابن عباس حلق في المسجد، طاووس، وسعيد بن جبير، وعكرمة، وابن عباس قائم يصلي، إذ وقف علينا رجل فقال: هل من مُفتٍ؟ فقلنا: سل. فقال: إني كلما بلت تبعه الماء الدافق، قلنا: الذي يكون منه الولد؟ قال: نعم، قلنا: عليك الغسل، قال: فولى الرجل وهو يرجع، قال: وعجل ابن عباس في صلاته، ثم قال لعكرمة: عليَّ بالرجل، وأقبل علينا فقال: أرأيتم ما أفتيتم به هذا الرجل عن كتاب اللّه؟ قلنا: لا، قال: فعن رسول اللّه صلى اللّه عليه وسلم؟ قلنا: لا، قال: فعن أصحاب رسول اللّه صلى اللّه عليه وسلم؟ قلنا: لا، قال: فعمَّه؟ قلنا: عن رأينا، قال: فلذلك قال رسول اللّه صلى اللّه عليه وسلم: فقيه واحد أشد على الشيطان من ألف عابد. قال: وجاء الرجل، فأقبل عليه ابن عباس فقال: أرأيت إذا كان ذلك منك أتجد شهوة في قبلك؟ قال: لا، قال: فهل تجد خدراً في جسدك؟ قال: لا، قال: إنما هي إبردة يجزيك منها الوضوء(

«Біз мешіт ішінде Ибн Аббастың қасында, Аллаһ тағала оған разы болсын, білім алып отырған ізбасарлары едік: Тауыс, Саъид ибн Жубайр және Икрима. Ибн Аббас намазда тұрғанда алдымызға бір кісі келіп: «Пәтуа беруші бар ма?»-деді. Біз оған: «Сұра»-дедік. Ол: «Мен кіші дәрет сындырғанда зәрден кейін шәует шығады»-деді. Біз: «Бала пайда болатын суды айтып тұрсың ба?»-деп сұрадық. Ол: «Иә»-деді, біз оған: «Саған ғұсыл алу керек»-дедік. Ол кісі кетіп қалады. Ибн Аббас, Аллаһ тағала оған разы болсын, намазын тездетіп аяқтады да Икримаға: «Әлгі кісіні маған алып кел»-деді. Кейін бізге жақындап: «Әлгі кісіге берген пәтуәләріңді Аллаһтың кітабынан көрдіңдер ме?»-деп сұрайды. Біз: «Жоқ»-дедік. Ол: «Аллаһтың елшісінен (саллаллаһу алайһи уа саллам) естідіңдер ме?»-деп сұрайды, біз: «Жоқ»-дедік. Ол: «Сахабалардан естідіңдер ме?»-деп сұрайды, біз: «Жоқ»-дедік. Ол: «Онда қайдан алдыңдар?»-деді. Біз: «Көзқарасымыз солай болды»-дедік. Сонда ол былай деді: «Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам): «Құлшылық жасаушы кәдімгі мың адамға қарағанда бір фақиһ адам шайтанға ауыр келеді»-деп, бекер айтпапты,-дейді. Әлгі кісі келген соң, Ибн Аббас оған жақындап: «Сенен ол нәрсе бөлінгенде шәһуат сезесің бе?»-деп сұрады. Ол: «Жоқ»-деді. Ибн Аббас одан: «Денеңде бір нәрсе (діріл) сезесің бе?»-деп сұрады. Ол: «Жоқ»-деді. Ибн Аббас: «Бұл - суық тигеннен. Дәрет алсаң, жеткілікті»-деді.

2. Екі мүшенің кездесуі. Тіпті, су бөлініп шықпаса да. Айша анамыз, Аллаһ тағала оған разы болсын, пайғамбардың (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін жеткізді:

(إذا قعد بين شُعبها الأربع، ثم مسّ الختان الختان، فقد وجب الغسل)

«Ер кісі әйелінің қолдары мен аяқтарының шырмауында отырғанда мүше мүшеге енсе, ғұсыл уәжіп болады»¹.

Айша анамыздан жеткен тағы бір хадисте былай делінеді:

)إذا التقى الختانان فقد وجب الغسل و إن لم ينزل(

«Екі мүше кездессе, ғұсыл уәжіп болады, тіпті шәует бөлінбесе»².

3. Хайыз бен нифас тоқтағанда. Аллаһ тағала айтады:

﴿وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُواْ النِّسَاء فِي الْمَحِيضِ وَلاَ تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّىَ يَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللّهُ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ﴾

«(Әй, пайғамбар!)Олар сенен етеккір жайында сұрайды. Ол сүйкімсіз нәрсе,-деп айт, еттеккір кезінде әйелдеріңе (төсектік қатынасқа) жоламаңдар, әрі етеккірден тазармайынша оларға жақындаспаңдар. Ал тазарған кездерінде өздеріңе Аллаһ бұйырған жерінен жақындасыңдар. Расында, Аллаһ тәубашілар мен тазарушыларды жақсы көреді»³.

4. Өлген мұсылманды жуындыру. Ибн Аббас, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

)أن رجلاً كان مع النبي صلى اللّه عليه وسلم فوقصته ناقته وهو محرم فمات فقال رسول اللّه صلى اللّه عليه وسلم: (اغسلوه بماء وسِدْر)

Пайғамбармен (саллаллаһу алайһи уа саллам) бірге келе жатқан ихрамдағы бір кісіні түйесі жығып кетеді де мойны үзіліп, мерт болады. Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам): «Оны сумен және сидрмен⁴ жуындырыңдар»-дейді⁵.

ІІ. Ғұсыл сүннет болатын жағдайлар

Негізінде, жамағатпен кездесетін күндері дене мен киімдегі жағымсыз иісті кетіру үшін мұсылман адамға ғұсыл құйыну сүннет:

1. Жұма намазы үшін. Омар, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісінің (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін жеткізді:

(إذا جاء أحدكم إلى الجمعة فليغتسل)

«Сендерден біреу жұма намазына келсе, ғұсыл алсын»⁶.

2. Екі айт намазы үшін. Факиһ ибн Саъд, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

(كان يغتسل يوم الجمعة ويوم عرفة ويوم الفطر ويوم النحر)

Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) жұма, Арафа, Ораза айты мен Құрбан айт күндері ғұсыл құйынатын»⁷.

3. Арафада тұрарда. Абдрахман ибн Язид, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

)اغتسلت مع ابن مسعود يوم عرفة تحت الأراك(

«Мен Ибн Масъудпен бірге Арафа күні мәсуәк ағашының астында ғұсыл құйынған едім»¹.

4. Үлкен немесе кіші қажылыққа ихрам кигенде.

روي عن زيد بن ثابت رضي اللّه عنه أنه (رأى النبي صلى اللّه عليه وسلم تجرد لإهلاله واغتسل)

Зайд ибн Сабит, Аллаһ тағала оған разы болсын, пайғамбардың (саллаллаһу алайһи уа саллам) ихрамға кірерде ғұсыл құйынғанын көріпті².

5. Ислам қабылдау үшін.

)لحديث قيس بن عاصم أنه أسلم فأمره النبي صلى اللّه عليه وسلم أن يغتسل بماء و سدر(

«Қайс ибн Ъасим, Аллаһ тағала оған разы болсын, ислам қабылдағанда пайғамбар оған сумен және сидрмен ғұсыл құйынуын бұйырды»³.

6. Кәмелетке толғанда.

ІІІ. Ғұсыл құйынуға ұнамды жағдайлар

1. Жындылығы немесе мастығы басылған кісі үшін. Сондай-ақ есінен талған кісіге есін жиғанда ғұсыл құйынуы мустахап. Айша анамыз, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

(ثقل النبي صلى اللّه عليه وسلم. فقال: أصلى الناس؟ قلنا: لا. وهم ينتظرونك يا رسول اللّه! قال: ضعوا لي ماء في المِخْضَبِ. ففعلنا. فاغتسل. ثم ذهب ليَنُوء فأغمي عليه. ثم أفاق فقال: أصلى الناس؟ قلنا: لا. وهم ينتظرونك يا رسول اللّه فقال: ضعوا لي ماء في المخضب. ففعلنا. فاغتسل..)

«Пайғамбар (саллаллаһу алайһи уа саллам) қатты ауырып қалған күні: «Адамдар намаз оқыда ма?»-деп сұрайды. Біз: «Әй, Аллаһтың елшісі, олар сізді күтіп, әлі оқымады»-дедік. Ол: «Маған су әзірлеңдер»-деді. Біз оны әзірледік. Ол ғұсыл құйынды. Орнынан тұра бергенде талып түсті. Кейін есін жинап: «Адамдар намаз оқыда ма?»-деп тағы сұрады. Біз: «Әй, Аллаһтың елшісі, олар сізді күтіп, әлі оқымады»-дедік. Ол: «Маған су әзірлеңдер»-деді. Біз айтқанын істедік. Ол ғұсыл құйынды...»⁴.

2. Мәйітті жуындырған кісіге. Әбу Һурайра, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісінің (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін жеткізді:

(من غسَّل ميتاً فليغتسل)

«Кім мәйітті жуындырса, ғұсыл құйынсын»⁵.

3. Күн мен ай тұтылғанда оқылатын намаз бен жаңбыр тілеу намазы үшін.

4. Кімге өлім жазасы белгіленсе, жазаны қабылдаудан бұрын ғұсыл құйынуы ұнамды.

5. Сапардан келген кісі үшін.

6. Күнәсінән тәубаға келуші кісі үшін.

7. Мекке мен Мәдинаға кірген кісі үшін.

عن ابن عمر رضي اللّه عنهما أنه (كان لا يقدم مكة إلا بات بذي طوى، حتى يصبح ويغتسل، ثم يدخل مكة نهاراً ويذكر عن النبي صلى اللّه عليه وسلم أنه فعله)

Ибн Омар, Аллаһ тағала оған разы болсын, Меккеге келерінде әрдайым Зи Туа деген жерде түнеп, ертесіне ғұсыл құйынатын. Кейін Меккеге күндіз кіретін. «Пайғамбар да (саллаллаһу алайһи уа саллам) осылай істейтін»-деп айтатын¹.

8. Қажылықта шайтанға тас лақтыру үшін.

9. Муздалифада тұру үшін.

10. Меккені зиярат еткенде Қағбаны тауап ету үшін.

11. Етеккірі тоқтағанымен, истихада қаны келе беретін әйел үшін әр намазға ғұсыл құйынуы.

)أم حبيبة استحيضت فسألت النبي صلى اللّه عليه وسلم فأمرها أن تغتسل فكانت تغتسل عند كل صلاة(

Үмму Хабиба, Аллаһ тағала оған разы болсын, истихада кезінде пайғамбардан (саллаллаһу алайһи уа саллам) пәтуа сұрайды. Пайғамбар (саллаллаһу алайһи уа саллам) оған ғұсыл құйынуын бұйырады. Сөйтіп, ол әр намазға ғұсыл құйынатын².

12. Қан алдырған соң.

)كان النبي صلى اللّه عليه وسلم يغتسل من أربع: من الجنابة و يوم الجمعة و من الحجامة و من غسل الميت(

Айша анамыздан, Аллаһ тағала оған разы болсын, пайғамбар (саллаллаһу алайһи уа саллам) төрт жағдайда ғұсыл құйынатын: жүніп болғанда, жұма күні, қан алдырғанда, мәйітті жуғанда³.

Ғұсылдың парыздары

Ғұсылды дұрыс құйыну - оның парыздарының толық атқарылуымен байланысты:

1. Дененің барлық жеріне, шаштың түбіне, қолтықтарға, кіндікке, жыныс жолдарына судың тиюі. Әбу Һурайра, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісінің (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін жеткізді:

(تحت كل شعرة جنابة فاغسلوا الشعر وأنقوا البشر)

«Әр тал шаштың түбінде бойдәретсіздік болады. Шашты жақсылап жуыңдар және терілеріңді жақсылап тазалаңдар»⁴.

Шаш, мейлі ұзын, мейлі қысқа болсын, мейлі сирек, мейлі қалың болсын әйел кісі бүкіл шашын жууы шарт емес. Алайда су әр шаш талшығының түбіне жетуі шарт.

قالت أم سلامة: يا رسول الله صلى اللّه عليه وسلم إني امرأة أشد شعر رأسي أ فأنقضه لغسل الجنابة أو الحيضة؟ فقال: )لا إنما يكفيك أن تحثي على رأسك ثلاث حثيات(

Үмму Салама, Аллаһ тағала оған разы болсын, пайғамбардан (саллаллаһу алайһи уа саллам): «Әй, Аллаһтың елшісі, мен шашым өрілетін әйелмін. Бой дәретсіздіктен немесе етеккірден тазалануым үшін шашымның бұрымын тарқатуым қажет пе?»-деп сұрайды. Ол (саллаллаһу алайһи уа саллам): «Жоқ, тек екі алақаныңа үш мәрте су толтырып, басыңа құйсаң жеткілікті»-дейді¹.

Ғұсылдың дұрыстығы үшін бастың жуылуы дегеніміз - шаштың емес, бас терісінің жуылуы.

Асма, Аллаһ тағала оған разы болсын, пайғамбардан (саллаллаһу алайһи уа саллам) ғұсыл жайында сұрағанда ол оған былай дейді:

)تأخذ إحداكن ماء فتطهر, فتحسن الطهور ثم تصب على رأسها فتدلكه حتى تبلغ شؤون رأسها ثم تفيض عليها الماء(

«Жуынатын біреуің (ыдыстан) су алып, тазалансын және жақсылып тазалансын. Кейін басына су құйып, бас терісі жуылғанға дейін оны ысқыласын. Кейін үстіне су құйсын»².

Айша анамыз, Аллаһ тағала оған разы болсын,

(كان رسول اللّه صلى اللّه عليه وسلم إذا اغتسل من الجنابة، يبدأ فيغسل يديه ثم يفرغ بيمينه على شماله فيغسل فرجه)

«Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) бой дәретсіздіктен тазару үшін ғұсыл құйынғанда, алдымен, екі қолын жуудан бастайтын. Сосын оң қолымен сол қолына су беріп, мүшесін жуатын...»-деді³.

2. Ауыз бен мұрынды шаю. Ибн Аббас, Аллаһ тағала оған разы болсын, нағашы тәтесі Маймунаның, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай дегенін жеткізді:

)وضعت للنبي صلى اللّه عليه وسلم ماء للغسل فغسل يديه مرتين أو ثلاثا ثم أفرغ على شماله فغسل مذاكيره ثم مسح يده بالأرض ثم مضمض واستنشق وغسل وجهه ويديه ثم أفاض على جسده ثم تحول من مكانه فغسل قدميه(

«Мен пайғамбарға (саллаллаһу алайһи уа саллам) ғұсыл суын әзірлеп қойған едім. Ол екі қолын екі не үш мәрте жуды. Кейін сол қолына су алып мүшесін жуды. Кейін жерге қолын сүртті. Кейін аузы мен мұрнын шайды. Кейін беті мен екі қолын жуды. Кейін үстіне (денесіне толық) су құйды. Кейін орнын өзгертіп, аяқтарын жуды»⁴.

3. Судың денеге тиюіне кедергі болатын нәрселерді денеден кетіру.

Ғұсылдың сүннеттері

1. Әурет ашылардан бұрын «бисмиллә»-ні айту. Әбу Һурайра, Аллаһ тағала оған разы болын, Аллаһтың елшісінің (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін жеткізді:

(من توضأ وذكر اسم اللّه تطهر جسده كله، ومن توضأ ولم يذكر اسم اللّه لم يتطهر إلا موضع الوضوء)

«Кім дәрет алғанда Аллаһты еске алса, бүкіл денесі тазарады. Кім дәрет алғанда Аллаһты еске алмаса, тек жуған жерлері ғана тазарады»⁵.

2. Ниет. Омар, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісінің (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін айтты:

)إنما الأعمال بالنيات و إنما لكل امرئ ما نوى(

«Шындығында, амалдар (іс-қимылдар) - ниеттермен байлаулы және әркімге ниетіндегі болады..»⁶.

3. Алдымен қолдың жуылуы. Айша анамыз, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

(كان رسول اللّه صلى اللّه عليه وسلم إذا اغتسل من الجنابة يبدأ فيغسل يديه ثم يفرغ بيمينه على شماله فيغسل فرجه، ثم يتوضأ وضوءه للصلاة، ثم يأخذ الماء فيدخل أصابعه في أصول الشعر، حتى إذا رأى أن قد استبرأ حفن على رأسه ثلاث حَفَنات، ثم أفاض على سائر جسده، ثم غسل رجليه)

«Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) бой дәретсіздіктен тазару үшін ғұсыл құйынғанда, алдымен, екі қолын жуудан бастайтын. Сосын оң қолымен сол қолына су беріп, мүшесін жуатын. Сосын намазға секілді дәрет алатын. Сосын су алып, шашының түптеріне саусақтарын кіргізетін. (Шаш түптерін) толық тазартқаны өзіне білінгенде алақанына үш мәрте су толтырып басына құйды. Сосын бүкіл денесіне су құйды. Сосын аяқтарын жуды»-деді¹.

4. Денеде болған нәжісті кетіру. Ибн Аббас, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді: Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) екі қабірдің қасынан өтіп, былай деді:

(إنهما ليعذبان، وما يعذبان في كبير، أما أحدهما فكان لا يستتر من البول، وأما الآخر فكان يمشي بالنميمة)

«Расында, бұл екеуі қабірлерінде азап шегуде және үлкен күнә үшін емес. Біреуі зәрінен сақтанбайтын, екіншісі өсек таситын»².

5. Мүшені жуу. Айша анамыз, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

(كان رسول اللّه صلى اللّه عليه وسلم إذا اغتسل من الجنابة، يبدأ فيغسل يديه ثم يفرغ بيمينه على شماله فيغسل فرجه)

«Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) бой дәретсіздіктен тазару үшін ғұсыл құйынғанда, алдымен, екі қолын жуудан бастайтын. Сосын оң қолымен сол қолына су беріп, мүшесін жуатын...»-деді³.

6. Намазға сияқты дәрет алу. Тек аяқтарын кейін жуады. Айша анамыз, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

)ثم يتوضأ وضوءه للصلاة(

«Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) бой дәретсіздіктен тазару үшін ғұсыл құйынғанда, алдымен, екі қолын жуудан бастайтын....Сосын намазға секілді дәрет алатын....Сосын аяқтарын жуды»-деді⁴.

7. Сулы қолмен шаштардың түбін үш мәрте тарамдап жуу. Айша анамыз, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

(ثم يأخذ الماء فيدخل أصابعه في أصول الشعر، حتى إذا رأى أن قد استبرأ حفن على رأسه ثلاث حَفَنات، ثم أفاض على سائر جسده، ثم غسل رجليه)

«...Сосын су алып, шашының түптеріне саусақтарын кіргізетін. (Шаш түптерін) толық тазартқаны өзіне білінгенде алақанына үш мәрте су толтырып басына құйды...»-деді⁵.

9. Денеге үш мәрте су құю. Егер өзен суына, көл суына сүңгіп шықса, жүніптен тазарған болады. Айша анамыз, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

)ثم أفاض على سائر جسده(

«....Сосын бүкіл денесіне су құйды..»¹.

10. Су, алдымен, басқа құйылады, кейін денесінің оң және сол жақтарына құйылады. Айша анамыз, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

«....(Шаш түптерін) толық тазартқаны өзіне білінгенде алақанына үш мәрте су толтырып басына құйды. Сосын бүкіл денесіне су құйды..»².

11. Үш мәрте жуу.

12. Суды бірінші мәрте құйғанда денені ысқылап жуу. Қалған екі мәртеде тек су құйылса жеткілікті.

13. Үзілістің болмауы.

14. Ғұсылға бір саъ³ су пайдалану. Суфайна, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

(أنه صلى الله عليه وسلم كان يغسله الصاع و يوضئه المد)

«Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) бір саъ сумен ғұсыл құйынатын және бір муд⁴ сумен дәрет алатын»⁵.

Алайда дәрет пен ғұсыл үшін су мөлшері бұдан асса да болады. Айша анамыз, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

(كنت أغتسل أنا و النبي صلى الله عليه وسلم من إناء واحد من قدح يقال: الفرق)

«Мен пайғамбармен бірге «фарақ»⁶ деп аталатын бір ыдыстан ғұсыл құйынатынбыз.»⁷.

Ғұсылдың әдептері

1. Әуретті құбылаға қаратпау. Салман, Аллаһ тағала оған разы болсын, айтады: «Құбылаға қарап отыруымызға тыйым салынған еді...»⁸.

2. Жуынып жатқанда сөйлемеу, дұға қылмау.

3. Суды ысырап қылмау. Абдалла ибн Мағфал, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісінің (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін естіді:

(إنه سيكون في هذه الأمة قوم يعتدون في الطهور والدعاء)

«Расында, бұл үмметтің ішінде тазалану мен дұға жасауда шектен шығатындар пайда болады»⁹.

4. Сырт көзге көрінбей жуыну. Яъла, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісінің (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін жеткізді:

(فإذا اغتسل أحدكم فليستتر)

«..Сендерден біреу ғұсыл құйынса, жасырынсын»¹⁰.

5. Дәрет алған соң, екі рәкат намаз оқу қалай ұнамды болса, ғұсылдан кейін де екі рәкат намаз оқу солай ұнамды.

Ғұсылдың мәкруһаттары

Ғұсылдың мәкруһаттары дәреттің мәкруһаттары секілді:

1. Суды ысырап ету. Ъамру ибн Ъас, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді: Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) дәрет алып отырған Саъдтің қасынан өтіп бара жатып: «Мынау не деген ысырапшылдық!» дейді. Ол: «Дәрет алуда да ысырап бар ма?»-деп сұрайды. Ол (саллаллаһу алайһи уа саллам):

)نعم وإن كنت على نهرٍ جارٍ)

«Әрине! Ағып жатқан өзеннің қасында отырсаң да (суды ысырап қылма)»-дейді¹.

2. Дене мүшелерін үш мәртеден асырып немесе кемітіп жуу мәкруһ танзиһан. Өйткені, бұл сүннетке қайшы. Ъамру ибн Шуъайп әкесінен, ал әкесі атасынан жеткізді: Бір кісі пайғамбарға (саллаллаһу алайһи уа саллам) келіп:

)يا رسول اللّه كيف الطَّهور؟ فدعاء بماء في إناء، فغسل كفيه ثلاثاً، ثم غسل وجهه ثلاثاً، ثم غسل ذراعيه ثلاثاً، ثم مسح برأسه فأدخل أصبعيه السبَّاحتين في أذنيه ومسح بإبهامه على ظاهر أذنيه وبالسباحتين باطن أذنيه، ثم غسل رجليه ثلاثاً ثلاثاً، ثم قال: هكذا الوضوء فمن زاد على هذا أو نقص فقد أساء وظلم(

«Аллаһтың елшісі, дәрет қалай алынады?»-деп сұрайды. Пайғамбар (саллаллаһу алайһи уа саллам) дереу құманмен су алдыртып, алдымен, қолдарын үш мәрте жуады. Кейін бетін үш мәрте жуады. Кейін білектерін үш мәрте жуады. Кейін басына мәсх жасайды. Кейін сұқ саусақтарын құлақтарының іштеріне кіргізеді. Құлақтарының сыртқы жағына бас бармақпен, ал ішкі жағына сұқ саусақпен мәсх жасайды. Кейін аяқтарын үш мәрте жуады. Сосын былай дейді: «Дәрет осылай алынады. Кім бұдан асырса немесе кемітсе, нашар және теріс істеген болады»².

3. Дене мүшелерін жуғанда суды тым үнемдеу мәкруһ танзиһан. Дене мүшелерін сулы қолмен сипалап емес, су құйып отырып жуу керек. Дене мүшелерінен судың тамып тұрғаны көрінуі қажет. Талханың атасы, Аллаһ тағала оларға разы болсын, былай деді:

(دخلت - يعني على النبي صلى اللّه عليه وسلم - وهو يتوضأ والماء يسيل من وجهه ولحيته على صدره)

«Пайғамбарға (саллаллаһу алайһи уа саллам) барған едім. Ол дәрет алып отыр екен. Су беті мен сақалынан кеудесіне тамып жатты»³.

4. Ғұсыл құйынғанда сөйлесу мәкруһ танзиһан. Өйткені ол - намаздың кілті. Алайда, Аллаһ тағаланы еске алып дұға қылуына болады. Әбу Һурайрадан, Аллаһ тағала оған разы болсын, пайғамбар (саллаллаһу алайһи уа саллам) дәрет алған кезінде былай дейтін:

)أللهم اغفر لي ذنبي و وسع لي فى داري و بارك لي فى رزقي و قنعني بما رزقتني و لا تفتني بما زويت عني(

«Аллаһым, күнәмды кешіре гөр. Үйімді кеңейте гөр. Ырыс-несібеме береке бере гөр. Берген нәсібіңе қатысты мені қанағатты ете гөр. Сондай-ақ менен жасырған нәрсемен мені сынай (азғыра) көрме»⁴.

5. Ғұсылды біреудің көмегімен алу мәкруһ танзиһан. Омар, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

(رأيت رسول اللّه صلى اللّه عليه وسلم يستقي ماء لوضوئه فبادرته أستقي له فقال: مه يا عمر فإني أكره أن يشركني في طهوري أحد)

«Аллаһтың елшісінің (саллаллаһу алайһи уа саллам) дәрет алайын деп жатқанын көріп, оған су құюға асыққан едім. Ол: «Әй, Омар, былай тұр, қажет емес. Дәрет алуыма біреудің араласқанын жеккөремін»-деді¹.

6. Лас жерде ғұсыл құйыну мәкруһ танзиһан. Абдулла ибн Мағфал, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісінің (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін жеткізді:

(لا يبولنّ أحدكم في مستحمه ثم يغتسل فيه)

«Сендерден ешкім жуынатын жерде дәрет сындырып жүрмесін! Өйткені ол жерде жуынады ғой»².

7. Ғұсылдың сүннетерінің бірін атқармау.

Бой дәретсіз орындауға болмайтын құлшылықтар

1. Дәретсіз орындауға болмайтын құлшылықтардың бәрі ғұсылсыз атқаруға тиым салынады. Олар: намаз және оған ұқсайтын тиләуат сәждесі, шүкір сәждесі, жаназа намазы, Қағбаны тауап ету. Сонымен қатар дәретсіз ұстауға болмайтын нәрселерді ғұсылсыз ұстауға тиым салынады. Олар: Құран кітабы, құран аяттары жазылған нәрсені, құран аяттарымен безендірілген қабырға мен жиектеме.

2. Құран оқу. Әли, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

(كان رسول اللّه صلى اللّه عليه وسلم يقرأ القرآن على كل حال ليس الجنابة)

«Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) Құранды бой дәретсіз болған кезде ғана оқымайтын»³.

Ибн Омар, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісінің (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін жеткізді:

(لا يقرأ الجُنب والحائض شيئاً من القرآن)

«Жүніп және етеккір күйдегі адамға құраннан ешнәрсе оқуына болмайды»⁴.

3. Мешітке кіру. Умму Салама, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісінің (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін жеткізді:

)إن المسجد لا يحل لجنب ولا لحائض)

«Расында, жүніп және етеккір күйдегі адамға мешітке кіруге болмайды»⁵.

Мешітке қатысты үкімдер⁶

1. Жүніп кісіге және етеккір мен нифас күйдегі әйелге мешітке кіру харам.

2. Мешітте ұйықтаған кісіден шәует бөлінсе, дереу мешіттен шығуы уәжіп.

3. Кіші дәретсіз кісіге мешітте отыруына болады.

4. Жолаушы мен иътикафтағы кісіден басқаларға мешітте ұйықтау мәкрүһ.

5. Ораза ұстаған кісіге мешітте ауыз ашуына болады.

6. Пияз бен сарымсақ жеген кісіге мешітке кіруі мәкрүһ тахриман. Өйткені Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай деді:

(من أكل من هذه الشجرة - يعني الثوم - فلا يقربن مساجدنا)

«Кім мына өсімдіктен жесе, - яғни сарымсақтан, - мешіттерімізге жуымасын»¹.

7. Мешітте түкіру мәкрүһ. Анас, Аллаһ тағала оған разы болсын, пайғамбардың (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін айтты:

(البصاق في المسجد خطيئة و كفارتها دفنها)

«Мешітте түкіру - күнә және кінәсінің жуылу - көміп тасталуында»².

8. Мешітте түзге отыру және қан алдыру харам. Анас, Аллаһ тағала оған разы болсын, пайғамбардың (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін айтты:

(إن هذه المساجد لا تصلح لشئ من هذا البول و لا القذر. إنما هي لذكر الله و قراءة القرآن)

«Расында, бұл мешіттердің зәр немесе нәжіс секілді нәрселермен былғануы дұрыс емес. Расында, олар Аллаһты еске алу мен Құран оқу үшін ғана арналған»³.

9. Мешітте ағаш егу және құдық қазу мәкрүһ.

10. Мешітте жанжал шығару, дауласау және дауыс көтеру, бір заттың жоғалғанын жариялау, сауда жүргізу мәкрүһ тахриман. Өйткені Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай деді:

(إذا رأيتم من يبيع أو يبتاع في المسجد فقولوا: لا أربح الله تجارتك وإذا رأيتم من ينشد ضالة فقولوا: لا ردها الله عليك)

«Кімнің мешітте (бір нәрсені) сатқанын немесе сатып алғанын көрсеңдер, оған: «Аллаһ саудаңды пайдасыз етсін»-деңдер. Жоғалған нәрсесін мешітте жариялаған кісіні көрсеңдер, оған: «Аллаһ оны саған қайтара көрмесін»-деңдер»⁴.

11. Мешітте садақа сұрау харам, ал садақа беру мәкрүһ.

12. Сәбиді мешітке кіргізу мәкрүһ. Өйткені сәби білместіктен мешітті былғауы мүмкін.

13. Мешітте тәлім отырыстарын ұйымдастыру және уағыз айтып имандасу мустахап.

14. Мешіттің тазалығын қадағалау сүннет. Мешітте түкірік немесе нәжіс байқаған кісіге оны өздігінен алып тастау сүннет. Өйткені Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) мешітте кеуіп қалған түкірікті өз қолымен қырып кетірген⁵.

15. Сапардан оралған кісіге алдымен мешітке соғып, екі рәкат намаз оқуы сүннет. Каъб ибн Мәлик, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

(كان رسول الله صلى الله عليه و سلم إذا قدم من سفر بدأ بالمسجد فصلى ركعتين)

«Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) сапардан оралғанда мешіттен бастап, екі рәкат намаз оқыды»⁶.

16. Мешітте отырған кісі келесі намазды күтуі, онда Құран жаттап немесе оқып отыруы, сондай-ақ басқа да құлшылық түрлерімен шұғылданып отыруы қажет.

17. Ұрлықтың кесірінен парыз намаздары арасында мешіттің жабылуы күнә емес.

18. Жұманың құтпасы айтылып жатқан уақыттан басқа уақыттарда мешітке кірген кісі екі рәкат намаз оқымай отыруы мәкрүһ.

19. Азан айтылған соң қажет қыспаған кісіден басқаларға намаз аяқталмай мешіттен шығу мәкрүһ. Әбу Шаъсә, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді:

(كنا قعودا مع أبي هريرة رضي الله عنه في المسجد فأذن المؤذن فقام رجل من المسجد يمشي فأتبعه أبي هريرة بصره حتى خرج من المسجد فقال أبي هريرة: أما هذا فقد عصى أبا القاسم صلى الله عليه و سلم)

Әбу Һурайрамен, Аллаһ тағала оған разы болсын, бірге мешітте отырған едік. Азаншы азан айтты. Бір кісі орнынан тұрып, мешіттен шығуға бет алды. Ол мешіттен шыққанша Әбу Һурайра одан көзін алмады. Сосын Әбу Һурайра былай деді: «Мынау кісі, расында да, Әбу Қасимнің, (саллаллаһу алайһи уа саллам) тілін алмаған болды»¹.

20. Мешітке кірерде мына дұғаны айту:

(أعوذ بالله العظيم و وجهه الكريم و سلطانه القديم من الشيطان الرجيم. باسم الله و الحمد الله اللهم صل على سيدنا محمد و على آل محمد و سلم. اللهم اغفر لي ذنوبي وافتح لي أبواب رحمتك)

«Рахымнан қуылған шайтаннан Ұлы Аллаһпен, Оның Ардақты жүзімен және Мәңгі үстемділігімен қорғанамын. Аллаһтың атымен және Аллаһқа мақтау. Аллаһым, жетекшіміз Мұхаммедке және Мұхаммедтің әулетіне рахымың мен есендігің болсын. Аллаһым, менің күнәләрімді кешіре гөрші және маған рахым есіктеріңді аша гөрші».

21. Мешіт салу және мешіт жөндеу сүннет. Осман ибн Ъаффан, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісінің (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін айтты:

(من بنى لله مسجدا بنى الله له مثله في الجنة)

«Кім Аллаһ үшін мешіт салса, Аллаһ оған жәннатта соған ұқсасын салады»².

Моншаларға қатысты үкімдер³

1. Жалпы моншаға түсудің үкімі мубах. Ибн Омар, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісінің былай дегенін айтты:

(ستفتح عليكم أرض العجم و ستجدون فيها بيوتا يقال لها الحمامات فلا يدخلنها الرجال إلا بالإزار وامنعوها النساء)

«Әлі сендерге басқа халықтардың жерлері ашылады және онда моншалар деп аталатын үйлерді байқайсыңдар. Ер кісілер оған іштік киімсіз⁴ кіруші болмасын! Сондай-ақ әйелдердің оған кіруіне тиым салыңдар!..»⁵.

2. Көпшілікпен моншаға түсу ер кісілерге болады. Ал әйел кісіге жалғыз болмаса, көпшілікпен моншаға түсуі харам. Әйел кісі өз үйіндегі жеке моншаға жалғыз түсуі қажет. Өйткені шариғатта ер кісімен салыстырғанда әйел денесінің көп бөлігі әурет саналады. Сол себептен ер кісіге көпшілікке арналған моншаға іштік киімсіз жалаңаш кіруі, ал әйел кісіге жалпы кіруі харам. Әбу Һурайра, Аллаһ тағала оған разы болсын, Аллаһтың елшісінің (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай дегенін айтты:

(من كان يؤمن بالله واليوم الآخر من ذكور أمتي فلا يدخل الحمام إلا بمئزر و من كانت تؤمن بالله واليوم الآخر فلا تدخل الحمام)

«Менің үмметімнен Аллаһқа және ақирет күніне иман келтіруші ер кісілер моншаға іштік киімсіз кірмесін! Сондай-ақ Аллаһқа және ақирет күніне иман келтіруші әйел кісі мүлде моншаға кірмесін»⁶.

3. Ер кісі әйелімен бірге моншаға түсуіне болады. Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) былай деді:

(احفظ عورتك إلا من زوجتك)

«Әйеліңді есепке алмағанда, басқалардан әуретіңді сақта!..»².

4. Моншаға түсудің әдептері:

- Моншаға көңіл көтеру ниетімен емес, тазалану ниетімен кіру.

- Монша ақысын кірер алдын төлеу.

- Кірерде: «Бисмиллә» мен «Әъузу»-ді айту.

- Сол аяқпен кіріп, оң аяқпен шығу.

- Буланатын бөлмедегі ыстықты сезуімен тозақ отын еске алу.

- Ішінде жалаңаш кісі жүрген моншаға кірмеу. Ең абзалы моншаны жеке өзіне жалдау.

- Буланатын бөлмеге кірер алдын бірінші бөлмеде тер шығарып алу. Бұл денсаулыққа пайдалы.

- Көп сөйлемеу және жан-жаққа қарай бермеу. Өйткені монша шайтандардың орны.

- Моншадан шыққан соң Аллаһ тағаладан кешірім сұрап, екі рәкат намаз оқу. Өйткені әуелгі мұсылмандар моншаға түскен күндерін «күнәлі күн» деп санайтын.

- Ораза ұстаған кісіге моншаға түсу мәкрүһ. Өйткені моншаға түсуімен ол әлсіздігіне әлсіздік қосады.

- Моншадан шығарда аяқты салқын сумен жуу. Бұл денсаулыққа пайдалы.