2. Мансаптың түрлері, сипаттамасы.

Мансаптың екі түрі болады:

- кәсіби;

- ұйым ішіндегі;

Кәсіби мансап нақты қызметкерлердің өзі кәсіби іс - әрекетінің процесінде дамудың әр түрлі кезеңдерінен өтетіндігімен сипатталады:

• оқу;

• жұмысқа тұру;

• кәсіби өсу;

• жеке қабілеттерді қолдану;

• зейнеткерлікке шығу;

Кәсіби мансаппен қатар ұйым ішіндегі мансапты да бөліп қарастыруға болады. Ол қызметкердің бір ұйым шеңберінде даму кезеңдерінің бірте – бірте ауысуын қамтиды.

Ұйым ішіндегі мансап үш бағытта орындалады:

• тік түрінде - әкімшіліктің жоғарғы сатысына көтерілу; көп жағдайда тек сонымен ғана мансапқа жетуге болады деп көпшілік ойлайды, себебі мұнда жұмыс бабымен жоғарлау анық көзге көрінеді;

• көлденең түрде – жұмыфстың түрі басқа функциялық салаға ауысуы немесе ұйымдастырушылық құрылымда қатар түрде бекітілмеген белгілі –бір қызметтік рольді орындау немесе бұрынғы жұмыс орнында атқаратын қызметтің күрделенуімен ұлғаюы, соған байланысты жалақының да өзгеруі:

• орталыққа ұмтылу – қызметкер үшін тартымды болып табылатын ұйымның жетекшілігіне, биліктің ортасына жылжу; реформаларды ақпараттар көздерімен танысуға болады, сенімді қарым –қатынастар орнатуға, басшылықтың маңызды жеке тапсырмалар орындауға, кездесулермен шақыруға баруға мүмкіндік туады.

3.Мансаптылық модельдері және оның жұмысшы үшін мәнділігі.

Мансаптың әр алуан түрінің болуы оның төрт негізгі « транплин », « баспалдақ », « жылан », « шытырман » сияқты модельдердің бір бірімен үйлесуі арқылы негізделеді.

« Транплин » мансабы жетекшілермен мамандар арасында кең таралған. Қызметкердің өмір жолы қызметтік саты бойынша ұзақ мерзімді жоғарлаудан, бірте – бірте оның әлеуетті, білім, тәжірибесі, біліктілігінің өсуінен тұрады. Белгілі – бір кезеңде жұмыскер бір жоғарғы қызметті иеленіп, сонан ұзақ уақыт отыруға тырысады. Сонан – соң « транплиннен секіру » зейнеткерлікке кету арқылы жүзеге асады. « Баспалдақ » мансабының моделі әрбір саты жұмысты белгілі – бір уақыт бойынша, мысалы: 5жыл атқаратын қызметтен тұрады. Әрбір жаңа лауазымға қызметке өз білігінің жоғарлатқаннан кейін ғана орналасуына болады. Еңбек тәжіңрибесімен жоғарғы біліктілікті иемденгенде, ой - өрісі кеңеюде, кәсіптік біліммен икемділікті игеруде мол тәжірибеге ие болған сәтте ғана жетекші немесе маман қызметтік мансаптың жоғарғы сатысына жетеді. « Жылан » мансабының моделі жұмыскерді бір қызметтен екіншісіне әрқайсысының уақыты бір – екі жыл болатындай көлденең бағытта жылжуы қарастырылады. Бұл сызықтық жетекшіге нақты басқару функцияларын барынша меңгеріп, зерттеуге мүмкіндік береді. Бұл модель басқару аппараттарындағы кадрларды үнемі ауыстырып тұруды, бекітудің нақты жүйесінің бар болуымен ұжымдағы әлеуметтік психологиялық климатты бөлшектеп зерттеуді қарастырады. Бұл модель Жапонияның ірі фирмаларында кеңінее тараған.

« Шытырман » мансабының моделі жетекшінің немесе маманның белгіленген немесе өзгермелі уақытта аяқталған соң кешенді аттестацияланудан өтетіндігін қарастырады. Оның нәтижесі бойынша қызметьін жоғарлату, ауыстыру немесе шешім қабылданады.