4. Ақшаның пайда болуы және маңызы

Ақша ол айырбастан даму процесінде пайда болды. Сонымен қатар барлық тауар топтарының жалпы эквиваленті ролін атқарады.

Ең алғаш рет ақша ролін екі метал атқарды: алтын және күміс. Ол биметализм кезеңі деп аталады. Мономиталлизм кезенде ақша материалы текқана бір метал - алтын болды. 1929-1933 жылдардағы әлемдік экономикалық кризис мономитализм кезеңін тоқтатты.

Жаңа несие ақша жүйесі қалыптасты. Оның негізгі ерекшеліктері:

1. несие ақшаларының жоғары болуы.

2. алтынның демонитаризациясы және айналымынан кетуі.

3. алтынның банкнотқа айырбастамауы.

4. жәке кәсіпкерліктің және мемлекеттің несие жүйесінің қалыптасуы үшін ақша эмисиясын күшейту.

Ақша қызметтері:

1. Құн өлшемі -тақша арқылы барлық тауарлардың құны белгіленеді.

2. Айналым құралы. Тауарды сату –сатып алу кезіндегі ақша қызметі.

3. Төлем құралы.

4. Жинақтау құралы.

5. Әлемдік ақша.

Тақырып 5. Нарақтық шаруашылықтың жалпы сипаттамасы. Сұраныс мен ұсыныс теориясының негіздері.

Дәріс мақсаты: Нарақтық шаруашылықтың жалпы сипаттамасымен, сұраныс пен ұсыныс теориясының негіздерімен таныстыру.

1. Нарық мәні, құрылымы және маңызы.

2. Нарық механизмінің элементтері. Нарықтың артықшылықтары мен кемшіліктері.

3. Сұраныс. Сұранысқа әсер етуші факторлар. Сұраныс заңы.

4. Ұсыныс. Ұсынысқа әсер етуші факторлар. Ұсыныс заңы.

5. Сұраныс пен ұсыныс арасындағы әрекеттесу. Нарықтық тепе-теңдік

6. Икемділік түсінігі. Сұраныс және ұсыныс икемділігі

Негізгі сөздер: нарық, сұраныс, ұсыныс, баға, бағадан тыс факторлар, икемділік.

1. Нарық мәні, құрылымы және маңызы.

Нарық кең көлемді түсіндірсе тауар айналымын, тауарды сату мен сатып алу кезіндегі экономикалық қатынастар жиынтығын көрсетеді. Нарық жалпы бай, әрі күрделі құрылым. Оны белгілері және критериилері бойынша бөлуге болды:

1. Нарық қатынастарының экономикалық объектісін белгілеу бойынша:

1.Тұтыну тауарлары мен қызметтер нарығы.

2.Өнеркәсіпке арналған тауарлар нарығы.

3.Ноу-Хау нарығы.

4.Шикізат нарығы.

5.Еңбек нарығы.

6.Құнды қағаздар нарығы.

2. Географиялық орналасуына байланысты:

1.Жергілікті нарық.

2.Ұлттық нарық.

3.Әлемдік нарық.

3. Салалық бағыт бойынша – автокөлік, мұнай, инвестиция, компьютер нарығы т.б.

4. Тауарды сату бойынша – бөлшек және көтерме сауда.

5. Бәсеке шектеулігіне байланысты – жетілен бәсеке нарығы мен жетілмеген бәсеке нарығы (монополистік бәсеке нарығы, олигополия, моноолия).

Жетілген бәсеке нарығының ерекшелігі:

1. Тәуелсіз фирмалардың көптігі.

2. Бағаны қадағалау жоқ. Бағаны нарық белгілейді.

3. Тауар дефициті жоқ. Сапасы мен құрылымы бойынша тауар түрінің көптігі.

4. Нарыққа еркін кіруге және шығуға болады.

Монополистік бәсеке нарығының ерекшеліктері:

1. Ұқсас тауарларды және қызметтерді көрсеттетін фирмалардың көптігі.

2. Тауар айырбасына баға шектеуінің әсері.

3. Спецификалық нарыққа тауар мен қызметтің диференцациясы.

4. Нарыққа еркін кіруге және шығуға болады.

Олигополия нарығының ерекшеліктері:

1. Ұқсас тауарлар мен қызметтерді көрсететін ірі фирмалар бірнешеу.

2. «Баға лидерінің» әсері.

3. Кейбір тауарларға баға диференцациясы, бірақ стандартты тауарларға аз.

4. Нарыққа кіру қиын.Үлкен инвестицияларды қажет етеді.

Монополия нарығының ерекшеліктері:

1. Бір өнім мен бір ірі фирма.

2. Баға үстінен толық бақылау.

3. Тауар диференцациясы жоқ.

4. Нарыққа кіру өте қиын.