3. Меншік қатынастарының экономикалық жүйедегі орны. Меншіктің экономикалық және құқықтық мазмұны.

Әлеуметтік-экономикалық қатынас немесе меншік бойынша қатынастар өндіріс әдістерінің ішіндегі өндірістік қатынастардың негізі. Ол өндірістің жеке және заттық факторларының қосылу әдісі мен бөлу, айырбастау, тұтыну қатынастарын анықтайды. Қоғамдық қатынастар жүйесіндегі меншіктің орнын келесідей анықтайды:

1. Меншік қоғамдық қатынас жүйесінің фундаменті

2. Меншік өз формасын екі жолмен өзгертеді: эволюциялық және революциялық.

3. Меншіктің барлық формалары (мемлекеттік, жеке, ұжымдық) өзара байланысты және өзара әрекеттеседі.

4. Меншік тарихи даму нәтижесі болып табылады.

Меншік – белгілі бір материалдық игілікті иелігіне алу үшін адамдар арасындағы қатынас. Меншіктің экономикалық мазмұны өндірістік қатынастар жиынтығы, яғни өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну арқылы көрсетіледі. Меншіктің құқықтық мазмұны меншік иесінің меншік объектісінің қауісіздігін қамтамасыз ету, одан түскен табысты иелену, пайдалану, басқару құқығы секілді бағыттардан тұрады.

Меншік субъектісі – меншік қатынастарының активті жағы, яғни меншік объектісін иелену құқығы. Меншік объектісі - меншік қатынастарының пассивті жағы, яғни табиғат, заттар, энергия, мүліктер, ақпараттар т.б.

4. Нарықтық эканомикадағы меншік формаларының түрлері.

Меншік формасы – бұл белгі, меншік субъектісі белгісі бойынша мінезделетін, яғни меншік объектісінің түрлі субъект табиғатымен бірігуі. Меншік формаларының келесі түрлері бар:

А) мемлекеттік (жалпы мемлекеттік, муниципалды);

В) ұжымдық (серіктестіктер меншігі, акционерлік меншік);

С) жеке және т.б.

Мемлекеттік меншік – меншік типі, мемлекеттік секторда орналасқан кәсіпорын, ұйым, орталық және жергілікті басқару органдары арқылы мемлекет меншігін басқару. Мемлекеттік меншік екі формада болады: 1. Жалпы мемлекеттік, 2. Муниципалдық.

Жеке меншік – ол меншік қатынастары, экономикалық тұлға басқа тұлғаларға тәуелсіз өз меншігіне билік ету және иеленуі.

Нарықтық экономиканың құрылуы Қазақстандағы меншік қатынастарын өзгертті. Ол жекешелендіру және мемлекетсіздендіру жолдарымен жүзеге асты.

Мемлекетсіздендіру – мемлекеттік кәсіпорындардың (шаруашылық) басқару қызметтерін толығымен жеке шаруашылық субъектісіне берілуі.

Жекешелендіру – заңды және жеке тұлғалардың мемлекеттік меншікті мемлекеттен сатып алуы, сонымен қатар мемлекеттік кәсіпорын және ұйымдарды мемлекетсіздендіру жолымен акционерлік қоғамдардың акцияларын сатып алу.

Мемлекетсіздендіру және жекешелендірудің негізгі бағыттары:

• жеке жобалар бойынша ірі және ерекше мүліктік комплекстерді жекешелендіру;

• орта кәсіпорындарды жалпы жекешелендіру;

• кіші жекешелендіру, шағын сауда кәсіпорындарын, коммуналды шаруашылықтар, тұрмыс және сервис көрсету орталықтарын аукцион, конкурстар арқылы сату.

Жекешелендіру әдістері:

1. Мемлекеттік және муниципалды кәсіпорындардың акционерлік қоғамдарға айналуы;

2. Кәсіпорындарды аукциондарда сату;

3. Конкурс бойынша мемлекеттен кәсіпорындарды сатып алу.

Тақырып 4. Қоғамдық өндірістің нысандары. Тауарлы өндіріс

Дәріс мақсаты: Қоғамдық өндірістің нысандарымен, олардың ерекшеліктерімен таныстыру.

1. Қоғамдық шаруашылық нысандары. Натуралды өндіріс.

2. Тауарлы өндірістің пайда болу шарты және ерекшелігі.

3. Тауарлы шаруашылықты зерттеудегі Марксистік және Маржиналистік әдістері

4. Ақшаның пайда болуы және маңызы

Негізгі сөздер: натуралды өндіріс, тауарлы өндіріс, ақша, тауар, нарық.