Инфляция мен жұмыссыздықтың арақатынасы. Филлипс қисығы.
Инфляцияның төмендеуін уақытша жұмыссыздықтың өсу себебі деп жиі қарастырады. Инфляция мен жұмыссыздықтың бір-біріне бағыныштылығын Филлипс қисығы сиаттайды, ол осы арақатынасты тапқан ағылшын экономисттің құрметіне аталған.
Бағаның өсу қалпы
Инфляция
Жұмыссыздық
деңгейі
Мемлекет экономикада ақша шамасын кеміткенде, тұрғындардың тауарлар мен қызметтерді тұтынуға шығыны қысқарады. Тұрғындардың шығындарын қысқарту және бағаға бәсең әсері тауарлар мен қызметтердің көлемінің қысқаруына әкеліп соғады. Сату көлемінің төмендігі жұмысшыларды жұмыстан шығаруға мәжбүр етеді. Осылайша, ақша көлемінің азаюы жаңа бағаның жағдайына толық үйренгенше жұмысыздықтың өсуіне алып келеді.
Тақырып 14. Экономикалық саясаттың негізгі бағыттары (қаржы, ақша-несие саясаты)
Дәріс мақсаты: Қаржы және ақша-несие саясаты мәнімен және құралдарымен таныстыру.
Қаржы жүйесі және қаржылық саясат.
Ақша-несие саясаты.
Негізгі сөздер: қаржы. Мемлекеттік бюджет, салық, Лаффер қисығы, ақша, несие, аұша жүйесі, банк.
Қаржы жүйесі және қаржылық саясат.
Қаржы – елдегі орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қаражаты қорын құрудағы және қолданудағы барлық экономикалық қатынастар жүйесі.
Қаржылар – ақшалай қаржы қорларын бөлу мен пайдалануға байланысты құндық ағындардың бірігуінің мәні болып табылады. Араларында ақша ағындарының ұдайы қозғалыстары болып тұратын негізгі субъекттерге мемлекет, оның институттары, фирмалар және тұрғындар жатады.
Қаржы жүйесі – бұл өзара байланыстағы барлық қаржылық элементтердің бірігуі. Қаржы жүйесі мыналарды қамтиды:
а) барлық деңгейлердегі бюджеттер жиынтығын (мемлекет, әкімшілік бірліктер, жергілікті басқару ұйымдары);
б) бюджеттен тыс қорлар (әлеуметтік, жеке меншік, жеке сақтандыру).
в) мемлекеттің валюталық резерві.
г) кәсіпорындар мен мекемелердің ақша қорлары.
Қаржы жүйесін мемлекет қаржысының, үй шаруашылығының субьектілері мен тұрғындардың өзара байланысы ретінде де қарауға болады.
Қаржы жүйесінің атқарылымы екі кезеңнен тұрады:
Табыстарды алу мен шығындаудың жоспарларын құрастыру.
Ақша ағындарының қозғалысын ұйымдастыру.
Егер қаржы жүйесі мемлекет деңгейіндегі мақсаттардыға жетуге бағытталған болса, онда бұл мемлекеттік қаржы саясатын білдіреді. Ал ол келесі екі аспекттен тұрады:
а) Фискалдық саясат – экономиканы табыстар мен шығыстар арқылы реттеу.
б) Бюджеттік саясат – бюджет үрдісін реттеу (бюджеттік тепе-теңдікке жету).
Фискалды саясаттың мақсатттары:
Өндірістің көбеюі;
Жұмыссыздықтың төмендеуі;
Инфляцияның төмендеуі;
Экономиканың тұрақтануы;
Мемлекеттік бюджет. Оны тұрғызу принциптері
Мемлекеттік бюджет – мемлекеттегі ақша қорларын (табыстарды) және оларды бөлуді (шығындарды) бейнелейтін мемлекет қызметінің қаржылық жоспары.
Бюджет шығындары құрылымы бойынша: мемлекетті басқаруға, әлеуметтік-экономикалық мақсаттарға, мемлекеттің шаруашылық әрекеттері мен сырт экономикалық қызметтеріне, қорғаныс пен ұлттық қауіпсіздікті бекітуіне жұмасалатын шығындар болып бөлінеді. Мемлекеттің шаруашылық әрекеттерге шығындары таза ұлттық өнімді мультипликациялық өсіруге әкеледі. Мемлекеттік шығындар мультипликаторы таза ұлттық өнім өзгерісінің үкімет шығындары өзгерісінің қатынасына тең.
Мемлекеттік бюджет кірістері – орталық және жергілікті үкімет ұйымдары алатын салықтардан, мемлекеттік қарыздардан, сондай-ақ бюджеттен тыс қорлардан және мақсаттық қорлардан тұрады.
Қаржы жүйесін құрудың екі принципі белгілі:
а) демократиялық централизм;
б) фискалдық федерализм;
Демократиялық централизмде жергілікті ұйымдар ақша қаражаттарын өздері үйлестіре алады. Ал фискалдық федерализмде орталық және жергілікті қаржылар қатаң шектелген. Жергілікті билік қаржы шығындарының бағытын өзі дербес анықтайды.