1. Нарықтық экономиканың дамуының циклдігі. Айналымдық өзгерулердің сыртқы және ішкі себептері.

Нарықтық экономикаға тұрақсыз, көтерілу және құлдырау қасиеттері тән, ол экономикалық айналымдықты (кезеңді) қалыптастырады. Бірақ бұл қайшылықтардың ерекшеліктері қаншалықты маңызды болуына қарамастан, экономикалық қозғалыстарды не хаосқа, не хронологиялық тұрақтылыққа әкелмейді, алайда ол белгілі бір заңдылықтармен өрнектеледі, атап айтқанда циклдік қозғалыстарда, яғни өндірістің жылдам өсуі баяу өсу кезеңдеріне және өндірістің абсоютті құлдырауына ұласады.

Экономикалық айналымдық (кезең) – бұл бір экономикалық дағдарыстың басынан екіншісінің басталуына дейінгі кезең.

Айналымдық (циклдік) өзгерулердің себептерін экстеральді және интеральді теориялар түсіндіреді. Экстеральді теориялар экономикалық айналымның сыртқы факторға әсерін анықтайды. Ал интеральді теория экономикалық айналымның ішкі түп нұсқасын және экономикалық жүйе мен факторларды қарастырады.

Сыртқы себептерге обьективті және субьективті жағдайларға экономикалық құбылыстардың кезекті қайталануын қалыптастыратын жәке экономикалық жүйеден тыс жатқан құбылыстарды жатқызуға болады.

Олар:

1. соғыстар, революцияллар және саяси дүмпулер;

2. ірі алтын, уран, мұнай және т.б кен орындарының ашылуы.

3. жаңа териториялтрдың игерілуі, және осыған байланысты миграциялық көшіп-қонулар, жер шарының сандық көрсеткіштерінің өзгеруі;

4) қоғамдық өндіріс құрылымының дамуына мүмкіндік беретін технологияның жаңа қарқынмен дамуы, ойлап тапқыштықтар мен инновация.

Экономиналық айналымды тудыратын ішкі себептер:

1) негізгі капиталдың айналым мерзімі;

2) жеке қажеттіліктер, өндірістің қарқынына әсер ететін қысқартулар мен өсулер;

3. инвестициялау, яғни өндірісті дамытуға салым салу, оны модернизациялау, жаңа жұмыс орындарының ашылуы;

4) мемлекеттің экономикалық саясаты, өндіріске тура және жанама әсер етуі, сұраныс және тұтыну.

2. Экономикалық ауытқу және оның түрлері

Өндірістің нақты көлемінің оны қоршаған потенциялдық шамадан ауытқуын экономикалық өзгеріс немесе экономикалық ауытқу деп аталады. Айналым кезеңдік қарқындау мен нарықтық коньюктураның құлдырауын сипаттай отырып, оның сәйкессіз түрдегі сұранысы мен ұсынысында әр түрлі көрініс табады.

Айналымның негізі сипаты оның себептерімен, фазаларымен, созылу уақытымен, қайталануымен, динамикалық параметрлерімен, экономикалық белсенділіктің амплитудалық көрсеткішімен тығыз байланысты. Айналымның басты қасиеті ұлттық өнім тербелісі ұғымына негізделген.

Өзгерістердің қанша түрі болса, сонша айналым болуы мүмкін. Айналымның: екпіндік, капитал салымдық, инновациялық және т.б түрлері болады. Бірақ өте маңызды экономикалық агрегаттарды да сипаттайтын айналымдар бар. Бұл айналым түрлерінің ішіндегі ерекшелері:

1. ғасырлық – олар қарқынды белгілі бір ретпен немесе бір ғасырмен сипаттайды;

2. ұзақ толқынды – бірнеше он жылдыққа созылады (жаңа технологияның шығуымен байланысты Кондратьев толқыны шамамен 50 жыл);

3) жай және орташа – 8-10 жыл. Оған Жугляр айналымы қатысты, оның себебі ақша саласындағы айналыста, нақтырақ айтқанда несиеде және материялдық негізі жаңа капиталды жаңарту болатын өндірістік айналымда болады;

4. шағын айналым немесе Китчин айналымы – 2-3 жылдық, ол әлемдік алтын қорының өзгерістеріне байланысты;

4. мерзімдік – жарты жылдық;

6) қысқа мерзімді коньюктурлық өзгерістер (қорлар, тұрғын-үй құрылысы, пайызы, сатылуы және т.б), ол бір – екі күннен айға дейін немесе жарты жылға дейін созылуы мүмкін.