3. Пайыз – капитал иесінің факторлік кірісі.
Пайыз қызмет етуші капиталистің капиталды қолданғаны үшін ақша иесіне төлейтін төлемі. Қызмет етуші капиталист табысының қалған бөлігі кәсіпкерлік пайда болып табылады.
Қарыз капиталын қолданылудың нәтижелілігі пайыздың нормасымен немесе ставкасымен анықталады.
Қазіргі экономикалық теорияның түсіндіруі бойынша пайыз бұл адамдардың ресурстарды сатып алуда оған қажетті ақшаны күтіп жинамай-ақ, ресурстарды қазір алу үшін төлейтін бағасы.
Пайыз көлемін сұраныс және ұсыныс теориясы арқылы анықтауға болады. Капиталға деген сұраныс өсіп ұсыныс азайғанда пайыз деңгейі өседі.
Мұны график түрінде көрсетуге болады.
Пайызға категориялық талдау жасағанда номиналдық және нақты пайыз мөлшерін білген маңызды болып табылады.
Номиналды мөлшер (ставка) – бұл инфляция өсу деңгейін ескермегендігі ағымды нарықтық пайыз мөлшері. Ал нақты мөлшер (ставка) инфляция деңгейін күткендегі номиналды мөлшер.
4. Жер рентасы – жер иеленушінің пайдалылық факторы.
Рента – жер иелерінің бұлақты, орманды және басқа да табиғи ресурстарды пайдаланғаны үшін, төлем ақының тұрақты төленуін көрсетеді. Жердің бір ерекшелігі оның барлық мөлшері өзгеріссіз. Сондықтан жер рентасының көлемі, оның жерге деген сұранысынан анықталады. Сонымен қатар рента мыналарға байланысты ажыратылады:
А) табиғат жағдайлары( климат, топырақ типтері)
Б) топырақ өнімділігі
В) жердің орналасуы. Әрине жер жақсы сипаттамаға ие болса жер үлкен өнім әкеледі. Ұсыныс, сұраныс қисығы келесідей болады.
мұндағы S-жердің ұсыныс қисығы;
D-жерге сұраныс қисығы;
E-жер рентасының деңгейі, ол жер сұранысын және ұсынысын теңестіруші болып табылады.
5. Пайда - кәсіпкердің факторлы кірісі.
Пайда –бұл капиталға түсетін табыс. Пайда кәсіпкердің ең негізгі мақсаты және қызметінің негізгі қорытындысы. Пайданың көлемі жалпы табыс пен жалпы шығынның айырмасынан анықталады.
Пайдаға әсер етуші факторларды жіктеу:
Пайдалану факторлары:
а) қолдану
б) әлеуметтік қажеттілік
в) шығының жабылуы және басқа шығындар
г) қаржы капиталын салу
д) тұтыну (пайда үлесін төлеу)
2. Бөлу факторлары:
а) бюджеттік және бюджеттік емес қорларға бағытталуы
б) банкке несие өтеу және салық төлеуге бағытталуы
в) өндірісте қалады
г) басқа бөлу факторлары
3. Бір-біріне әсер етуші факторлар
а) айналым айналыс құралы
б) баға, тариф, жиын
в) несиенің пайыздық ақысы
г) салық және салық ақысы
д) өзіндік құн
е) еңбек өндірісі
ж) есе қайтару қоры
з) жасақтану қоры
4. Құрылу факторы
а) түсімнен тауардың таралуы, жұмыс және қызмет
б) түсімнен басқа активтердің таралуынан, материалдық қор және материал емес активтар кіреді
в) түсімнен негізгі қаражаттың таралуы
г) бөлшектің кірістің басқа қорға қатысуы
д) акция кірісі, облигация, басқа да бағалы қағаздар
е) айыппұл алуының көптігі, төлеушілердің тұрақсыздығы.
Тақырып 10. Ұлттық экономика жүйе ретінде. Негізгі жалпы экономикалық көрсеткіштер
Дәріс мақсаты: Макроэкономика негіздерімен және агрегаттық ұлттық көрсеткіщтерді есептеу әдістерімен таныстыру.