1. Къыскъартылгъан беян язынъыз.

2. Шимди алидженап адамлар бармы? Омюрден мисаль кетиринъиз.

93. Тогъайлыкъ падишасы

Бир къарт авджы ве балыкъчынынъ уфачыкъ, джыйнакълы азбарчыгъында курюч тереги тюбюнде отурамыз. Азбарда эки-учь мейва теречиги, чешме ве копек ювасы бар. Инсан не ичюндир бу ерде озюни сербест дуя. Бельки денъиз ялысында экени ичюндир.

Авджы ашыкъмайып озю корип-кечирген вакъиалар акъкъында икяе эте:

– Сиз Семиречье къапланы хусусында сёз юрьсетесиз, – деди Семён Михайлович, – алимлер не ичюндир онъа Туран къапланы дейлер. Албу ки, оны та йигирминджи сенелери Балхаштан тутып Аралгъа къадар бутюн ерлерде расткетирмек мумкюн эди. Онынъ гъайып олувына себеп не? Бунда ким къабатлы? Эсасен бизлер, адамлар, къабаатлымыз! Меним хатиримде, байлар озьлерини задекян табакъасындан олгъанларыны косьтермек ичюн чадырларыны паалы къаплан терилеринен безете эдилер.

Мен озюм кийик домузлар авы артелинде чалышкъан вакъытларымда бир къач авджынен берабер айванат багъчасы ичюн еди къаплан туттым. Авамыз пек хавфлы эди. Энъ къуветли къапланларнен иш корьдик, кимерде тюфек де къулланылды. О вакъытларда тогъайларда къаплан расткетюрюв энди баягъы къыйынлашкъанындан, атта бизлер теджрибели авджылар, онынъ изини тапмакъ ичюн айларнен чекише эдик. Башкъа йыртыджы айванларгъа кельсек, оларны тутмакъ нисбетен къолай эди.

Къашкъырлар эв айванларына сыкъ-сыкъ уджюм эте тургъанлар. Шунынъ ичюн оларны айванлар янында беклеп тутмакъ мумкюн ола эди. «Чатырманлыкъ падишасы» исе, яни къаплан, бойле ишнен огърашмай. Адамларнен озь алякъасыны бозып не япаджакъ? Онъа не аджет? Ашы ве суву етерлик. Чюнки чевре-чети кийик домуз ве сыгъынларнен толу. Лякин къаплан ялынъыз оларнен кечинмей.

Бир вакъиа хатиримден ич чыкъмай. Биз къайыкъ устюнде гурь къамышлыкъ арасындан кетмектемиз. Айланмадан сонъра кузьгю киби тегиз ачыкълыкъкъа чыкътыкъ. Шу вакъытта саильден бираз ичериде, тогъайлыкълар арасында насылдыр йыртыджы айван пейдан олды. Устазым Андрей Макарович къайыкъны яваштан токътатты. Дюрбин иле о якъкъа бакъты, сонъра дюрбинни тез-тез манъа узатты. Узакътан корюнген нокъта къаплан олып чыкъты. О анда не япа, аджеба?

– Айды, онъа якъынлашайыкъ, дедим мен яваштан.

Къамышлар талдасындан мукъайтлыкънен юз адым джылыштыкъ. Къайыкъны сувгъа эгилип тургъан терек алтында токътаттыкъ. Токътагъан еримиз гизленмек ичюн талдалы, ве энъ муими шу ки, ель къаршымыздан эсмекте.

Невбет-невбет дюрбинден бакъа башладыкъ. Айван – къаплан анасы экени анълашылды. Къаплан озь балаларыны бирер-бирер тишлеринен къысып алып, сувгъа далдырып чайкъай. Балалары учь дане эди.

– Бакъ, ана не демек! — деп тюшюндим мен озь башыма. — Балаларыны ювундырмакъта.

– Эбет,... лякин бу хош аят себебинден япылгъан шей дегиль, — деди Андрей Макарович.

– Не ичюн?

– Чюнки къапланлар мышыкъ тухумындаки башкъа йыртыджы айванлар киби, балаларыны ич бир вакъыт сувда ювундырмайлар, тиллеринен ялайлар.

– Я, мына, ювундыралар да, — деп итираз эттим мен.

– Айттым да, хош аят себебинден дегиль... дедим де! Бельки битлегендирлер, къасарткъы я да онъа бенъзеген башкъа бир мараз юкъкъандыр. Анасы оларны бу белядан къуртармакъ истей. Бундан сонъ ана оларны къумгъа булгъалайджакъ. Йыртыджы айван, лякин медицинадан чакъа.

Андрей Макарович менден эппейи эсли, теджрибели ве шунынъ ичюн де чокъ шейден хабердар эди. Теэссюф ки, биз тедавий этювнинъ девамыны корип оламадыкъ. Чюнки къаплан балаларынынъ эр бирини экишер кере сувгъа батырып чыкъаргъан сонъ, оларны тогъайлыкъкъа алып кирди. Бири-бирлери артындан къувалашып, сюрюнип, йыкъылып чапышкъан бу ёлакълы къапланчыкъларны сейир этмек гъает меракълы эди. Къыскъасы, эр барлыкънынъ баласы балалыгъыны япа (464 сёз).

Н. Красильниковдан