1. Кыскъартылгъан беян язынъыз.

2. Не ичюн дженкчилер олюмни акъылгъа кетирмегенлер? Джевабынъызны ифаде этинъиз.

90. Акъыл ве такъат

Эвель заманда балабан бир чёллюк койде зорнен эки якъасы бир кельген фукъаре дегирменджи яшагъан. Ель чыкъып дегирменнинъ япалакъ къанатлары айланса, ашлыкъ чектиреджек тапылса, онынъ да софрасында отьмек пейда олгъан. Оджагъында къазаны къайнагъан. Бу дегирменджининъ ер юзюнде екяне бахты, къуванчы, ярынына ишанчы эгиз огъуллары бар экен. Энди он секизге кельген бу огъланлардан бириси начар вуджутлы, факъат отькюр акъыллы; экинджиси пельван киби такъатлы, лякин первасыз экен. Шунынъ ичюн кой джемааты олардан бирине Акъыл, дигерине Такъат лагъап такъкъан. Девлет ве Джевдет даима шу лагъапларнен айтылгъанлар. Къарт дегирменджи эки эвлядыны да пек севсе де, Акъылгъа мунасебети артыкъ экен. Кель кунь, кет кунь, буны койлюлер дуйгъан. Сонъундан бу алны Такъат да анълагъан...

– Бабай, ачыкъ сёйлегеним ичюн мени афу этинъиз. Бир эльнинъ беш пармагъы бир олмагъаны киби, бир аиледе догъгъан эвлятларгъа къыймет кесюв де бир севиеде олмай экен. Сиз Девлетни менден зияде саясынъыз, догърумы? – дие, элем этип сорагъан Такъат.

Бу бекленильмеген суальден онайтсыз къалгъан баба бирден не дейджегини бильмей шашмалагъан. Шу арада къартнынъ козюне къаршы къырдан койге энеяткъан бир къач девеге чуваллар юклю кучюк керван чалынгъан....

– Эминим, огълум, суалинье джевапны озюнъ тапарсынъ... Шимдилик анавы девелер керваны башына бар да, юклери не экен, шуны билип кельчи! – деген баба.

– Шимди, бабай. Такъат чапып кеткен ве эрекче токътап керван башына бабасынынъ суалини текрарлагъан. Сонъ, арткъа къайтып: «Богъай алып кетелер», — дие хабер берген.

– Насыл богъдай? Сатлыкъмы? Я да чектирмеге дегирмен арайлармы? — деген баба.

– Шимдичик оны да билип келейим, – деп кене ёлгъа чыкъкъан Такъат.

– Сатлыкъ экен, сатлыкъ.

– А-а, тев-в... Я насыл джыныс богъдай экен?

– Буны сорамадым. Керек олса, барып билейим. О, бир даа кервангъа чапа ве: «Бабай, къызыл богъдай», – диерек кельген.

– Фиятыны бильмединъми? Уджузгъа сатсалар, озюмизге бираз алыр, иш ёкъта къышлыкъ унумызны азырлап къояр эдик, — деген къарт козьлерини къысып, мыйыкъ астындан кулюмсиреп.

– Фиятыны, дединъизми? Э, оны шимдичик билерим... Бойлеликнен, Такъат-Джевдет терлеп-пышнап о якъкъа-бу якъкъа чапкъалап юрьгенде, шу ерде Акъыл-Девлет пейдан олгъан. Дегирменджи онъа:

– Огълум, анавы керван бизим койден кечип кетеятыр, амма биз баба – огъул эки аякъкъа зор берип, аля даа юклеринде богъдайнынъ фиятыны билип оламадыкъ. Къана, озюнъ барып кельчи! — деген.

Акъыл:

– Баш устюне, бабам! – деген ве ёлгъа чапкъан.

Керваннынъ янына барып керван башыны токътатып, элинен кокюсини тутып самимий селямлашкъан, ал-хатыр сорашкъан, огъурлы ёллар тилеген. Сонъра бабасы бильмек истеген меселени анълап, ель киби къайтып кельген.

– Къызыл богъдай пудуны алтмыш капиктен саталар. Мына... – о авучыны ачып, бир чимтим богъдай данечиклерини косьтерген. – Менимдже, эльверишли, чарелеп бираз алсакъ, янъылмамыз.

Алгъанлар, янъылмагъанлар.

Къач кунь сонъра дегирменджи эгизлерини чагъырып, Такъаткъа: «Сонъ, огълум, о куню манъа берген суалинъе джевап танъмы? Насыл?..»

– Таптым, бабай. Мен тозлу ёлда къач керелер чапкъалап, сизге кервандан акъыллы бир джевап алып келе бильмедим. Амма Акъыл бир кере баргъанда меселени чезди, – деген Такъат

( 441 сёз).

Р. Мураддан