1. Тафвсилятлы беян язынъыз.

2.Метиннинъ сонъунда къоюлгъан суальге джевап беринъиз. Джевабынъызны исбат этинъиз.

66. Челик ирадели мамеди

Челик ирадели Мамеди рухтан къавий олса да, тени демирден дегиль эди. Эсини джойгъан сонъ, оны кене зиндангъа ташладылар. Бу сефер озюне кельгенде, о артыкъ юрип оламай эди. Шунынъ ичюн къапу янына сюйреклене-сюйреклене барды ве яраларындан акъкъан къанынен онынъ къалын тахталарында озь ады ве фамилиясыны язды. Сонъра ойланды: къан ювулып кетер, меним мында джан бергенимни кимсе бильмез. О шу ерде дивардаки оюкъта яткъан мыхны алды. Мых мабюслерге къалем ерине хызмет эте эди. Олар бу мыхнен бастырыкънынъ диварларында, къапусында адларыны язып къалдыра эдилер.

Инсан олюм босагъасына аякъ бакъсан саниелеринде даа зияде яшамакъ истесе керек. Мамеди энди олюм панджасындан къуртулып олмайджагъыны анълады. Эджельнинъ шефкъатсыз ченгеси оны эп сыкъа эди. Лякин о яшамакъ истей, яшамакъ! Яшамакъ – джаныны сакълап къалмакъ манасында дегиль. Ёкъ. О, бугунь олмаса, ярын оледжегини, даа догърусы ольдюриледжегини биле. Шунынъ ичюн яшамакъ истей – догъмушларынынъ, достларынынъ халкъынынъ юрегинде. Оларнынъ козьлеринен дюньяны корьмек, джесюр силядашларынынъ элинен душманны дёгмек, оны – Мамеди ве Исмаил Чалашны фашистлерге саткъан хаин Андрей Савченкодан интикъам алмакъ истей.

Мамеди тизлери устюне турып, сол омузынен къапугъа ясланды, тырнакълары сёкюлип алынгъан пармакъларынен мыхны къатты тутмакъ ичюн бар кучюни топлады ве яваш-яваш ариф артындан ариф язып, эп ашагъы чёкти. Арифлер де эп ашагъы эндилер.

Шу дакъкъадан, шу куньден сонъ отуз эки йыл кечти дегенде, Судакъта, шан-шурет къырында, ватанперверлер хатиресине багъышланып тикленген абиденинъ мермер диварында онынъ ады алтын арифлернен языладжакъ. Шимди исе Мамеди фамилиясыны толу язып етиштиралмады. Бекленильмегенде, къапу ачылды ве о, босагъа устюне юзюкъоюн авдарылды.

– Сен къабатсыз экенсинъ, деди гестаподжы. – Азатсынъ. Бу хабер оны севиндирмеди. Аксине, мугъайтты. Къыйнамакъ ичюн даа бир шейлер тюшюнип таптылар, деп ойланды. Даянмакъ керек.

– Тез ол, къалкъ! – деп айкъырды гестаподжы.

Лякин Мамеди яткъан еринден тепренип оламады. Фашист оны аягъынен итеп, тышкъа юварлатты ве къапуны къапатты...

Граждан урбалары кийген гестаподжылар бир къач кунь девамында гедже ве куньдюз Мамедининъ эвини козетип турдылар, амма шу куньлерде онынъ къапу-педжересине шубели адам кельмеди. Джеллятларнынъ сабыры битти ве олар башыны ястыкътан котерип оламагъан Мамеди Эмирусеинни тёшеги такъым азбаргъа алып чыкътылар. О, догъгъан кокюне, шу этрафтаки къырларгъа сонъки назар ташлады ве Бахаташкъа, Сарыкъаягъа, Алчакъларгъа, Перчемге, Айбатылгъа чевирилип бакъмакъ истеди. Шу заман онынъ къулакъларында сонъки кере фашист автоматларынынъ кийик тасырдысы, къоранта азаларынынъ агълавы янъгъырады.

Мамеди мумчыракъ киби сёнди – янъыдан догъмакъ ве эбедий яшамакъ ичюн (353 сёз).

Р. Алиден

1. Къыскъартылгъан беян язынъыз.

2. Муэллифнинъ бу фикирлерини комментирленъиз:

– инсан олюм босагъасына аякъ баскъан саниелеринде даа зияде яшамакъ истесе керек;

– Мамеди мумчыракъ киби сёнди янъыдан догъмакъ ве эбедий яшамакъ ичюн.