1. Тафсилятлы беян язынъыз.

2. Метинде тасвирленген вакъиа не вакъыт олды? Бу акъта бильгенлеринъизни язынъыз.

64. Садакъат

Шайип керчектен дженкчи олды, чюнки насыл олса да душманны мытлакъа енъмек керек эди. Бу енъиш ашкъына къанлы чарпышмаларда козюне ич бир вакъыт къоркъу кирмеди, эли къалтырамады, къач керелер олип тирильди. Лякин замети зая кетмеди, эр алда бизимкилер енъдилер, мемлекетке гъалебе байрагъыны алып кельдилер. Лякин оларнынъ арасында буны корьмегенлер аз дегиль эди. Шайипнинъ такъдири де юрмеди. Дженктен сонъ эм аякъсыз, эм де къорантасыз къалды.

Къоранта бахытсызлыгъы. Бундан даа буюк бахытсызлыкъ олурмы? Башкъа бири олса, эвленир де, севгисини унутыр эди. О даа яш бир адам. Лякин бойле фикир онынъ акъылына бире кельмеди, чюнки озюнинъ юрегинде Анифенен бир джан-бир тен олып къалгъан эди. Онынъ азиз фотосыны о бутюн дженк ёлларында, партизанлыкъта янында, юрегининъ устюнде ташыды. Итимал, онынъ юрегинде Анифеге беслеген севгиси олмагъан олса, дженк мешакъатларына чыдап оламаз эди, чюнки озюнинъ джаныны Анифе ичюн сакълады.

Сакълады, амма Анифе эвленген. Шайип джебэде къолсуз-аякъсыз къалгъаны такъдирде де, дженктен сонъ мытлакъа Анифесининъ янында олур эди. Ич бир шейден сакъынмадан онынъ къапусыны ачар ве озюни онъа теслим этип: «Мына, мен кельдим, ярым-юрту къалгъан акъайынъны къабул эт», – дер эди. Оны Анифеге насыл бир алда корюнеджеги къоркъузмай эди, чюнки къарысына озюне инангъан киби инана эди. Онынъ фикириндже, башлыджасы сагъ-селямет корюшмек эди.

Дженкте тек яраланмакъ дегиль, ольмек итималы да инсанны адам сайын излеп юре. Шайип эр шейге азыр эди. Лякин Анифесиз къалмакъ дешети онынъ акъылына биле кельмеген эди.

... Къыркъ бир сенеси Одесса дживарында ерге серилип къалгъанда, оны къарысына ольди, деп бильдиргенлер. Сонъ ёллар кесильди, селяметлигини бильдирип оламады...

Анифе яш къадын. Оны, эльбет де, омюр билля беклемез эди. Озю де дженктен сонъ кечикип пейда олды. Ёкъ, джаным, о къарысыны къабатламай.

Шайип ашханеде Шамратнен расткелишкенини хатырлады. Пельван кевдели бу адам о вакъыт стол башындаки кейфли аркъадашларындан айырылып, эллериндеки эки стакан шарапнен саллана-саллана онынъ янына келип отурда. Таныш-билиш олмасалар да, Шайипке зорнен бир стакан шарап ичирди, лакъырды арасы козь яшлатып: «Къарым мени севмей, юрегинде башкъасы бар, – деди. – Ольген акъайыны – Шайип Одамановны севе», – деди. Демек, Анифе де оны унутмагъан. Айса не ичюн башкъа биринен бир ястыкъкъа баш къойды? Маддий зорлукълар меджбур эттими? Къолундаки Асанчыкъны кечиндирип оламадымы? Ёкъ бойле шейчюн Анифе ич бир вакъыт садыкълыкъ антыны бозмаз эди. Айса даа не ичюн? (346 сёз)...

Ю. Болаттан

1. Къыскъартылгъан беян язынъыз.

2. Метинде къоюлгъан суаллерге джевапларынъызнен икяени тамамланъыз.

65. Акъылгъа ятмайджакъ шей

Ягъмур пейджеренинъ джамына урула, эвлернинъ дамларында патырдай. Кираз тереги кучюк чалыгъа ошагъан дагъынынкълы пытакъларынен кучьлю ельден саллана. Ягъмурнынъ тамчылары онынъ япракъларыны юва.

Кираз терегине дикъкъатнен бакъсанъ, онынъ пычылгъан ерини ве бутюн кучюнен тёпеге догъру узанып оськен янъы далларыны коресинъ. Весиле къартий балконнынъ пенджересини аралыкъ этти. Кираз терегининъ пытакълары онынъ къолундан тайып, тепренген киби олды, ве ягъмурнынъ уфачыкъ тамчылары къартийнинъ юзюне сепильди.

– Сен де янъгъыз турасынъ, – къартий кираз терегине мураджаат этип, теренден кокюс кечирди. Кираз тереги сускъан алда къартийнен тарафдар олып, агъырлашкъан сылакъ япракъларыны саллап, онынънен разылашкъан киби олды.

Бу аньде Весиле къартий кираз терегине бакъып, Бекирнен яшагъан баракълары бозулгъаныны, оларгъа бу эв берильгенини хатырлады. Мында кочькен куньлери акъайы базаргъа барып, кираз фиданы алып, балконнынъ янына отурткъаныны ве оны бала киби айбетлеп осьтюргенини, бош вакъыт тапкъаны киби, курекни алып кучюк багъчасына баргъаныны хатырлады.

Бир къач йыл кечкен сонъ, кираз тереги мейва берип башлады. Бекирнинъ багъчасында алма тереги, юзюм тюплери осе эди, амма Весиле ичюн энъ къыйметлиси кираз тереги эди. О бу севгининъ сырыны бугуньгедже анълап оламай.

Кираз тереги отуртылгъанда пек зайыф, уфачыкъ бир фидан эди. Бекир оны зар-зорнен беследи, пек чокъ вакъыт онынъ янында отурып, сигар тютетип магърур фикирлерге дала эди.

Бекир ана-юртта яшагъанында, иштен болдургъан вакъытларында кираз терегининъ янына барып, йымшакъ ерге отурып, раатланмагъа пек севе эди. Этраф оны ем-ешиль отларнынъ ве чечеклерининъ аджайиплигинен, мис къокъусынен озюне тарта эди.

Бу буллюр киби темиз авадан ве этрафкъа джайылгъан мис къокъулардан саргъошланып, отлардан ве козь къамаштыргъан чешит ренкли чечеклерден токъулгъан килимге ятып, азиз ернинъ юреги сезильмейип яваш-яваш урулгъанына динъленип, онынъ башында татлы хаяллар долана, оны юрек тынчлыгъы къаврап ала эди.

О, халкънынъ дешетли фаджиагъа огърагъанына чыдамай. Сюргюнликнинъ биринджи куньлеринден башлап бир вакъыт унутылмайджакъ, мисильсиз вахшийлик онынъ тенини чымырдата, юрегини куйдюре, якъа, гъам, къаарь-къасеветке далгъан фикирлерини къозгъай ве вира къара куньге къайтара эди...

Бекир де дженкте олды. Берлингедже барды. Ватаныны къорчалап эр бир къарыш ер ичюн дженклешти, лякин Ватанына къайтып кельмек къысмет олмады. Не ичюн силя алып курешти? Не ичюн озюни аямайып Ватаныны къорчалады? Дженктен къайткъан аскерге, онынъ бутюн халкъы саткъынлыкъта къабаатланып, бир къач саат ичинде ана юртундан къувулып чыкъарылгъаныны эшитмек не къадар агъыр олгъаныны кимге анълатаджакъ? Аслы акъылгъа ятаджакъ шейми?

(350 сёз).

Г. Зиядиновадан