1. Метинге серлева уйдурып, тафсилятлы беян язынъыз.

2. Сиз бильген Улу Ватан дженки иштиракчиси акъкъында икяе этинъиз.

62. Топлар сускъан сонъ

Белли олгъаны киби, аятта бир несильнинъ омюри дигер несильнинъкине бенъземей. Эр бир несильнинъ озь истеклери, курешлери, къуванч-севинчлери ола. Базыларнынъ омюрлери тынчлыкъта, озь арзу-истеклерине иришмек макъсадынен кече, лякин дигерлерининъ такъдирлери буюк хышымларгъа расткеле, къан тёкюле, къурбанлар талап олуна. Эм ойле янгъынлар, афатлар кечкен сонъ да инсанларгъа гъайрыдан сув яшайышларыны тюзетмек, ёлуна къоймакъ ичюн де чокъ йыллар курешмек, яваш-яваш озюне келип, бахытлы омюр къурмакъ насип ола....

Хораз бир къач кере откюр-откюр къычырды, къомшу хоразлары онъа зиль тутмагъан сонъ, сесини кести. Амма онынъ откюр давушы Ридванны уянтты. О, козьлерини окъалай-окъалай, еринден турып пенджереге якъынлашты, кокке козь ташлады. Йылдызлар парылдай, не вакъыт экенлигини бильмек зор, чюнки хораз тек танъда дегиль, яры геджелерде де багъырып ала тургъан. Энди юкъу къачты, не япмалы?

Ридваннынъ бу баари он экинджи баарь эди. Дженксиз, биринджи баарь, топлар сускъан баарь...

Бабасы дженкке кеткенде, Ридван биринджи сыныфкъа барып башлагъан эди, о, ильки элифбесини шу мешакъатлы йылда огрене башлады. О вакъыт дженкнинъ не олгъаныны даа тасавур этип оламагъан Ридван бабасына дженктен къайткъанда оюнджакъ, тюфек, самолёт кетирирсинъ, деп сымарлагъан эди.

Ридваннынъ бабасындан олгъаны-оладжагъы эки мектюп кельген эди. Узун, сувукъ геджелерде анасы мектюплерни буюк сакътлыкънен элине ала да Ридвангъа окъуй эди, эм эр окъугъан кересинде олар янъы язылгъан киби келе эдилер, дерсинъ, бабасы узакътан онынънен лаф эте. Шу мектюплер окъулгъан сонъ, сувукъ да, ачлыкъ да о къадар дуюлмай, унутылгъан киби ола. Яш юреклер агъыр вакъытларда, бутюн зорлукъларнынъ тезден битеджегине, севинчли, шенъ куньлер келеджегине пек тез инаналар... Бабасынынъ ресминден козьлерини алмай, Ридван кене:

– Не ичюн кельмейсинъ, бабачыгъым? Анам пек хаста. Я барып да онъа бир шей олса, мен бир озюм не япаджам, насыл яшайджам?! Энди дженк битти. Муслимнинъ бабасы, Эсма аптенинъ огълу, Ташпулат аканынъ къардашы — эписи къайтып кельдилер де, я сен не ердесинъ?

Инсан башына къарсанбалы белялар тюшкенде янъгъызлыкъ олмасын... Янъгъызлыкъ ойле вакъытта агърыны къат-къат арттыра, азаплай, дюнья ярыгъына козюнъ къалмай. Янъынъда, сенинъ алынъны анълагъан кимселер булунса, ичинъдеки къуршун киби басып тургъан агърынъ да, аз бучукъ эксильген киби ола.

Арадан чокъ йыллар кечип кетти, Ридван айтувлы механизатор олып чалышмакъта. О энди дёрт баланынъ бабасы, буюк эви, азбары, машинасы бар. Ридван озь эмегинен озюне бахытлы аят къурып олды (341 сёз).

Дж. Аметовдан

1. Муэллифнинъ Ридван акъкъында икяесини беян этинъиз.

2. Инсан озь эмегинен озюне бахытлы аят къура биле. Бу мевзуда муляазанен метинни девам этинъиз.

63. * * *

Бутюн халкъны алып барып, Сюйренге, тизювли тургъан мал вагонларына толдура башладылар. Халкъ бу эшелон якъын ерде токътамайджагъыны дуйды, сес-шамата, гурюльти къопты. Автоматлы яш аскерлер ичюн бу шамата бир капик эди. Адамларны, мал киби, кирли ве сасыкъ вагонлар ичине тез-тез сокъмагъа даврандылар. Бир вагон ичине етмиш-сексен адамны ныкътадылар.

Эллеринде махсус демирлери олгъан сакъчылар, данкъур-дункъур этип, вагонларнынъ къапуларыны къапаттылар. Ёргъун ве ач-зелин халкъ аш-сувдан, эв-баркътан дегиль де, тыш муиттен, темиз авадан биле марум къалды. Дешетли къаранлыкъ ичинде бала-чагъа агълап, фигъан котерди. Лякин энди оларгъа къулакъ аскъан адам ёкъ. Арадан эппейи вакъыт кечсе де, вагонлар ерлеринден къыбырдамадылар.

– Джемаат, бизни бир ерге топлап, къапуларны къапаттылар, энди патлатаджакълармы, не? – деди бир къадын къоркъулы давушнен.

– Кес сесинъни! – деди экинджиси. – Бала-чагъанынъ отюни патлатырсынъ.

– Ана, къапуны ачынъыз, мен къоркъам.

– Ана, сув…

– Ана, отьмек…

– Ана, мен тышкъа чыкъмакъ истейим.

– Асан агъа, сиз не ичюн сустынъыз, къайдасынъыз? – дедилер эки-учь къадын бирден.

Эр шейни кунь – эвельден тюшюнип тапкъан, аятта буюк теджрибеге саип Асан къарт шимди дюньяда нелер олаяткъаныны ве илериде нелер оладжагъы акъкъында бир шей айтып оламай. Гуя башына бир шейнен ургъанлар. О, кедерлене, фикир этмеге аджиз.

Дакъкъалар дегиль, саатлер кечип кеттилер. Лякин тышта озюни сыкъкъан адам олмады.

Яш бала аджы-аджы агълай башлады. Анасы оны тынчландырмагъа тырышты, бираздан анълады: бала сув истей. Къайдан алсын сувны? Шимди не ерделер, къайда кетелер. Алла биле! Вагонлардаки бахытсыз адамларгъа ялынъыз бир шей белли: севимли Къырымдан марум къалдылар.

Копчеклер рельслер устюнде эп тасырдайлар, сурьат эп арта, адамлар догъмуш топракътан эп узакълашалар. Ильки кече бинъ тюрлю беляларнен кечти. Балаларнынъ бири тынар-тынмаз, экинджиси, сонъра учюнджиси… агълап башлай. Бири сув истей, дигери отьмек.

Бираз кеткен сонъра, поезд явашлады. Чокъча бармай, токътады.

Вагон ичинде ава бозукъ, нефес алмасы агъыр. Ниает, къапулар ачылды, ве ичериге темиз ава кирди. Агълаяткъан балалар бирден сустылар. Азачыкъ буюкче, эль-аягъы енгиль балалар тышкъа сычрадылар. Паровозгъа якъын ерде юксек, къалын трубалардан номай сув акъмакъта.

Балалар тёпеден акъаяткъан сувнынъ тюбюне ачкозьлюкнен кирелер, сувны эвеля озьлери тойгъандже ичелер, сонъра эллериндеки савутларны толдурып, кери чапалар.

Вагондан тюшкен адамлар къайда бир чалы яхут талдачыкъ корьселер, анда чаптылар.

Лякин эписининъ гонълюнде насылдыр къоркъу, эеджан бар. Я, барып да, поезд кочип кетсе?... (344 сёз)

У. Эдемова