1. Данконынъ арекети акъкъында беян язынъыз.

2. Шимди Данкогъа бенъзеген инсанлар бармы? Озь фикирлеринъизнен метинни тамамланъыз.

57. Туфанда къалгъан къой сюрюси

Чобан Асанны билесинъизми? Бильмесенъиз, динъленъиз. Чобан Асан, Алим деген йигитнинъ досту, Айвазовскийнинъ чобаны, Къарабий яйланынъ лячини экен.

Яйланынъ уджунда тим-тик бир къая бар экен. Асан бош вакъытларында бу къаянынъ устюне чыкъа да, ондан денъизге бакъып, къавалыны чала экен. Эм ойле бир чала экен ки, денъиздеки балыкълар сув устюне чыкъып онынъ чалгъысыны динълей экенлер.

Не ичюн чалмасын, ярын Ораза байрамынынъ биринджи куню, чобанлыкъ эткенине беш йыл толаджакъ. «Беш йыл толгъан куню эвге кель, – деген Аванес агъа онъа, — о вакъыт бутюн паранъны беририм, — эвли-баркълы олурсынъ».

Асан ярынки къуванчлы кунни ойланмакъта олсун, бу тарафта кок къараргъан, денъиз сияргъан, орталыкъкъа купе-куньдюз къаранлыкъ чёккен. Бирден ойле бир афат къопкъан ки, ернен кок къарышкъан, ягъмур дегиль, таш ягъгъан...

Лячин Асан къаядан тюшип, къойларны джаптан къувгъан арада, серке къой сырымдан ашагъы юварлангъан. Серке деркеч, къой сюрюси де онынъ артындан кеткен. Козь ачтым-козь юмдым дегендже, беш юз къойдан бир данеси де къалмагъан.

Асан бир озю къалгъан. Ыргъыгъыны омузына урып, къавалыны къушагъына къыстырып, шорбаджысына кеткен. Шорбаджысы оны асармы, кесерми, ёкъса эки аягъыны бир чызмагъа сокъып, Сибирьге айдармы, — не япса да, акъкъы бар.

– Хош кельдинъ! – деген Айвазовский онъа.

Я чобан Асан не десин?

– Аванес агъа, къойлар туфанда къалдылар, беш юзю де сырымдан кетип, эляк олдылар, – деген. – Оларны тёлемеге не малым бар, не акъчам бар, тек бир джаным къалды, оны алынъыз.

Айвазовскийни бу арада башкъа бир шей меракъландыргъан:

– Къана, отурып бир къаве ич де, туфан насыл къопкъаныны айтчы! Булут къайсы тарафтан келип чыкъты?.. Кок сиярдымы?.. Къойлар манъраштылармы?..

Бу шейлерни сорап бильген сонъ, Айвазовский чобан Асангъа шойле деген:

– Бар, къардашым, джемаатнен байрам яп. Бир афтадан келирсинъ.

Чобан Асан афтанынъ сонъки куню, башыны тёбен алып, кене Айвазовскийнинъ къаралтысына кельген.

– Аванес агъа, мени чекиштирменъиз, тез-тез джезамны беринъиз, артыкъ чыдап оламайым,– деген.

– О да насыл джезадыр?.. Юрь, санъа косьтереджек шейим бар.

Олар экинджи къаткъа чыкъкъанлар. Яп-ярыкъ, арман киби мейдан бир одагъа киргенлер.

– Энди мына бу шейге бакъ! – деген Айвазовский. Деген де, дивардаки пердени чекип алгъан.

Лячин Асан шашып-шашмалап къалгъан. Не ичюн шашмасын, диварда озь къойларыны, къойларнынъ арасында озюни корьген. Яйланы да, тим-тик къаяны да, сырымдан учкъан серкени де корьген.

– Ошаймы? – деп сорагъан Айвазовский.

– Тыпкъы озю! – деген чобан Асан. – Амма къойлар къыбырдамайлар да?

– Бунъа ресим дерлер, – деген Айвазовский. Чобан Асан ресим деген шейни къайдан бильсин? Корьгенлерини керчектир беллеген.

– Бу ресимни сенинъ айткъанларынъа коре ясадым, — деген Айвазовский. – «Туфанда къалгъан къой сюрюси». Саттым. Саткъан парамы беш юз къой алдым (333 сёз).

Ю. Болаттан