1. Тафсилятлы беян язынъыз.

2. Халкъымызгъа сюргюнлик акъкъындаки хабер насыл бильдирильди?

43. Акъбардакъ

– Ана, тюшюнде билесинъми кимни корьдим? – деди докъуз яшындаки Къуртнезир.

– Кимни, джаным? Эйиликке олсун.

– Бабамны. Сакъалы оськен, тап кокюсине къадар тюшкен…

– Тюшюнъ пек яхшы. Бельгисиз гъайып олгъан, сагъ къалгъан аскерлер аля даа къайтып келелер. Иншалла, бабанъ да сагъдыр, – деди анасы Насибе апте.

– Ана, бабам, бельки бизни тапалмай юредир, – деди шубеленген огълу.

– Эр шей олмалы, дюнья буюк. Алла белясыны алгъайды шу дженкнинъ, эпимизни шашырды… Амма энди къоркъмагъа шей ёкъ, яшайыш денъишир, къысмет этсе, эр кес истегине къавушыр. Дженк битти, балам.

Къуртнезир кийинип, бол, буюк калошларны сюйреклеп, тышары чыкъты. Къора къазыгъына мыхлангъан савуттан бетини ювды.

Бабасыны софра башында да анъдылар. Сонъра джошкъун, севинч беклер бир алда экиси де тарлагъа кетти.

– Къысмет этип, бабам къайтып кельсе, биз бабамнен гъозапаягъа къатнармыз. Сен исе эвде аш пиширип, бизни беклеп отурырсынъ, яхшымы, ана? – деди огълу.

– Ай-ай, балам, бабанъ тез-тез кельсейди, биз де алем киби яшар эдик, – деп ич чекти анасы.

– Ана, ана бакъ! Акъбардакъ! Сенинъ севген чечегинъ.

Отлар арасында бем-беяз, сабий къальби киби темиз-пак, ер тюбюнден баш котерип, дюнья юзюне бакъып тургъан чечек Насибе аптенинъ энъ бахытлы куньлеринен багълы десе, кимсе инанмаз.

– Балам, замет де олса, о чечекни манъа алып бер.

– Сагъ ол, огълум. Омюринъ узун, бу чечек киби темиз, тазе олсун. Буны эвде бир бош къутучыкъкъа отуртырмыз.

Бу кунь сылакъ олса да, олар ичюн гъает хайырлы кунь эди.

Ана-бала къалабалыкъ корьди: «Не олды, аджеба?» - деп тургъанда, къаршыларына къомшу бала чапып чыкъты.

– Насибе апте, козьайдын! Сеитнеби агъа сагъ-селямет кельди. Эвге кирмей, сизни беклеп тура.

– Не дейсинъ шу?

– Керчек, Насибе апте. Козьайдын!

Ана зорнен дудакъларыны къыбырдатып:

– Бар, балам, чап, бабанъ кельген, – деди.

Къуртнезир, дюньясыны унутып, аякъ тюбюндеки балчыкъны чевре-четке сычратып, эвлерине таба чапты.

Узун бойлу, пилоткасы тюбюнден гурь, сим-сия сачлары корюнип тургъан бир адам элиндеки шинелини чемодан устюне ташлап, балагъа къаршы тез-тез юрьди. Бир къач адым къалгъанда, о, эллерини къартал къанатлары киби керди, чамур устюне тиз чёкти, янып-пишип чапып кельген огълуны къучакълап багърына басты.

– Огълум! Меним огълум!

– Бабам! Кельдинъми, бабам! Мен сени гедже-куньдюз бекледим, сагъындым!.. (300 сёз)

Т. Хаировдан

1. Тафсилятлы беян язынъыз.

2. Метинни башкъаджа насыл адландырмагъа мумкюн?

3. Ана-баланынъ бабасыз омюри насыл эди? Беянгъа кирсетинъиз.

44. * * *

Узакъ Ленинград джебэси. Тизден къар. Бизим окопларымыздан къыркъ, элли метр огде душман окоплары. Бири-бирлерини ольдюрмек ичюн эки тараф да атеш ачып тура. Къырда патлагъан миналарнынъ давушлары тыныкъ, титис олып эшитиле.

Биз, аскерлер, сывукътан къаткъан эллеримизни иситмек ичюн махсус землянкада янгъан соба этрафына вакъыт-вакъыт топлана, бираздан кене де аязгъа, душман атешине къаршы чыкъамаз. Ачлыкъ да къыйнай. Бизге, ог ёлакъта дженклешкен аскерлерге, чаре булып олсалар ашаймыз, лякин ойле имкянлар сийрек ола. Ачлыкъ бир тарафтан, сувукъ бир тарафтан къыйнай. Токътамай ягъып тургъан къуршун, миномёт атеши тюбюнде эр дакъкъа олюм беклеп ятасынъ. Ялынъыз топларымыз атеш ачкъанда сувукъны да, ачлыкъны да унутасынъ.

О ерде аскерни исиндирген бир шей олса – о да эвден кельген мектюплер. О мектюплер ишанчынъны пеките, бельки сагъ къалып, къайтырым, деген умют джанлана…

Гъарип анамнынъ мектюплерини мен сакълап оламадым. Мен шу арап арифлеринен язылгъан сатырларны къайта-къайта окъугъанда, анамнынъ эллерининъ къалтырагъаныны ис эте эдим. О сатырлар эбедиен анъыма синъип къалдылар.

Анам шу дженк йылларында чеккен заметлерини манъа язмай эди. Мектюбинде: «Сен мени къасевет этме, балам. Шукюрлер олсун, меним бир шейден заметим ёкъ, сен озюнъни сакъла. Аллам сени къаза-белялардан къорчаласын», – деп яза. Эм мен о вакъыт анамнынъ «татлы» яланларына инанам, даа догърусы, инанаджагъым келе. Инсан къыйын алларгъа къалгъанда яыхшылыкъкъа инанаджагъы, сагъынаджагъы келе…

Анам манъа тап балалыгъымдан, къуш баласыны учмакъны огреткени киби, топракъны севмеге, оны урьмет этмеге огреткен эди. Тап о вакъытларда баарь келип, къара топракъ ешерип башлагъаны мени айретте къалдыра тургъан эди.

…Догърусыны айтаджакъ олсам шу дженк йыллары топракъны кереги киби огренип алдым. Онынъ къорчалайыджы хусусиетлерини о ерде билип къалдым. О йыллары мен не къадар ерни куреклегенимни тасавур этмек биле зор. Окоплар, адам бою теренлигинде узанып кеткен топракъ ичиндеки ёлакълар, землянкалар, мезарлар къаздым. Эм шуны да билип къалдым ки, энъ хавфлы вакъытларда топракъ сени багърына басып сакълай экен. О топракъ меним эвим, тёшегим олды, нидже-нидже олюмлерден къуртарды.

Тек бир кереси топракъ мени сакълап етиштиралмады… (303 сёз)

Дж. Аметовдан