1. Муэллифнинъ услюбини сакъламагъа тырышып, тафсилятлы беян язынъыз.

2. Чечек севмеген адам бармы экен? Бу акъта муэллифнинъ фикирини иза этинъиз. Севген чечегинъизни тасвир этинъиз.

39. Ашыкъ умернинъ самимий истидады

Халкъ ичинден чыкъкъан ве аман-аман бутюр омрю чет иллерде кечкен, гъурбетликте яшап иджат эткен Ашыкъ Умер 300 йылдан сонъ кене озь халкъынынъ къучагъына къайтып кельди, оны энди эбедий яшатаджакъ тувгъан миллетине къавушты. Онынъ битмез-тюкенмез шиирий ирмакълары миллий медениетимизнинъ, санатымызнынъ къайнакъ чокърагъына келип къошулды. Ашыкъ Умер Алишер Навоий киби, юксек инджеликни къачырмай, халкъ аэнкинен, халкъ музыкасынынъ джошкъун макъамынен халкъ огюнде сазыны чалып, шиирлерини окъувдан алгъан севинчини омрюнинъ бахытлы дакъкъалары, деп эсап эткен. Ашыкъ Умер истидадында ильхам – догъма бир хасиет олгъанындан, озюнинъ нешэли саатлеринде, атта къайгъылы, мазун дакъкъаларында биле бу юксек табиий хасиет оны терк этмеди. Ашыкъ Умернинъ энъ кучьлю ильхамы, самимий истидады онынъ севги шиирлеринде ве ашыкъ йырларында ачыкъ корюнмекте. Севги ве ильхамнынъ бирлешювинден асыл олгъан къудрет азаматлыкъ, мукъадеслик Ашыкъ Умернинъ шиирлерине эбедий шан ве шереф кетирген. Ашыкъ Умер саз шаирлери арасында, бу джеэттен акърансыз, мисальсиз шаирдир.

Ашыкъ Умер шиирлеринде севги, муаббет, мерхамет, адалет, инсангъа урьмет, намус, самимиет акъкъында яза.

Ашыкъ Умер чокъ кезген. Кой-койден, мемлекет-мемлекеттен юрьген. Баргъан ерлеринде ниаетсиз ёллар боюнда шиирлер язгъан, оларгъа аэнклер, макъамлар уйдургъан. Демек, Ашыкъ Умернинъ хызмети тек шаирликте дегиль, музыка саасында да буюк. О, озь шиирлерини деръал уйдурып, саз чаларакъ, озю йырлагъан. Онынъ аджайип, хош сеси олгъан.

Ашыкъ Умер эсерлериндеки инджеликлер онынъ шиир яратыджылыкъ къабилиетининъ юксек севиеде экенлигини косьтере.

Шаирнинъ эдебий мирасы адсыз-эсапсыз. Ашыкъ Умерни ялынъыз озь замандашлары дегиль, атта XVIII-XIX асыр саз шаирлери биле оджамыз, муреббиймиз, деп бильгенлер. Онъа такълид эткен, оны сайгъан-севгенлер.

Халкъымызнынъ мешур шаири Ашыкъ Умернинъ яшагъан заманы пек артта, узакъта къалды. Онынъ пек чокъ эсерлери динълейиджисини, окъуйыджысыны корьмей гъайып олдылар. Кечкен девирлерде онынъ сакъланып къалгъан шиирлери чокъ ерлерде нешир этильди. Оны энъ аз нешир эткен мемлекет — Озь Ватаны олды. Энди исе онынъ китаплары халкънынъ элинде. Тувгъан халкъы энди оны яхшы биле ве унутмайджакъ. Ашыкъ Умер поэзиямызнынъ ифтихарыдыр.

(293 сёз).

Б. Гъафардан

1 .Къыскъартылгъан шекильде беян язынъыз.

2. Ашыкъ Умернинъ иджадындан бегенген шииринъиз акъкъында икяе этинъиз.

40. * * *

Акъмесджит сокъакъларында апрель айында баарь муждеси – акъбардакъ сатыла. Константин Михайлович ашханеге кеткенде, бир топ чечек сатын алды ве оны уйлелик ашындан сонъ Эминеге такъдим этти.

– Бу сизге урьмет бельгиси оларакъ… Урьмет – Языкъ ки, башкъа дегерли сёзлер онынъ башына кельгени ёкъ.

– Сагъ олунъыз! – деди Эмине алимге миннетдарлыкъле назар ташлап. – Мен акъбардакъ чечегини та балалыкътан пек севем. Лякин, билинъъиз ки, мына энди беш йылдан берли манъа ич бир кимсе чечек багъышлагъаны ёкъ.

– Буны анъламакъ мумкюн: дженк, йыкъынтылыкъ… Чечек акъкъында тюшюнюв девири даа кельгени ёкъ. Бойле вазиетке къалгъан инсан огюнде тек бир эсас вазифе тура: сагъ къалмакъ, яшамакъ, дюльберлик исе…

– Дюльберлик, – деп тюшюнджели бир алда текрарлады Эмине, – о бизге эр вакъыт керек. Айткъаным догърурмы? Мен сизге анджакъ дюльберлик деген шейни не ерде ве насыл яраткъанларыны косьтермеге истейим. Онынъ ичюн Багъчасарайгъа бармакъ керек. Разы олунъыз, бу пек муим шей. Эминенинъ козьлери джевап беклеп къалдылар.

– Сиз мешур козьяш чешмесини зиярет этмеге истейсинъизми? – деп сорады Кононов.

Эмине башыны гъурурнен котерди ве омузларында рюкзакнынъ къушакъларыны тюзетти.

– Сизинъджесине, Багъчасарай олгъаны-оладжагъы Пушкиннинъ поэмасында язылгъаны киби, «унутылгъан юкъусыравукъ сарай»мы? Ёкъ, урьметли профессор аркъадаш, бу шеэр – бизим юрегимиз. Мында, зынджырлы медреседе, бизим яшлар арап ве фарс тиллерини огрене ве Куньдогъушнынъ ойлары ве инджеликлерини менимсей эдилер. Мында Исмаил бей Гаспралынынъ озю даа он докъузынджы асырда къырымтатар ве рус тиллеринде «Терджиман» газетасыны нешир эте эди. Эмине Кононовгъа бабасы Халиль бей Парижде Исмаил бейнен насыл корюшип таныш олгъаныны меракълы икяе этти. «Шуны да эсапкъа алынъыз, – деди яш къадын, – Гаспралы рус тили ве эдебиятынынъ акърансыз эрбабы Иван Сергеевич Тургеневнен якъын дост олып, бир къач йыл онынъ шахсий кятиби вазифесинде чалышты».

– Юкъарыда айткъанларымдан гъайры, – девам этти Эмине – Багъчасарай – бедиий-санайы меркезидир. Биз анда «Дюльбер» деген биринджи къадынлар артели тешкиль эткен эдик. Мына бу артельде бизим къызлар ойле бир дюльберликлер яраталар! Инанам, бу да сизни меракъландырыр. Сонъ, не дейсинъиз, кетейикми?

– Эльбет, эльбет, – деди Константин Михайлович. (297 сёз)

Р. Халидден