1. Метинге келишикли серлева тапып, тафсилятлы беян язынъыз.

2. Къомшу журналистнинъ арекетлери акъкъында фикирлеринъизнен икяени девам этинъиз.

29. Чобан урьмети

Энвер эвге чапып кирди. Къартбабасы софра башында маденен плов ашай эди. Энвер селямлашкъан сонъ, онынъ янына отурды ве ашап башлады. О, бугунь къартбабасыны беклеп, уйлелик ашамагъан эди.

Къартбаба бутюн язны дагъларда кечире ве кимерде бир эвге келип кете.

Энвер оны сагъына ве сабырсызлыкънен беклей…

Къартбаба эвде пишкен пловны чокътан ашамагъандыр. Анасы аселет чокъча пиширди – къартбабасы озю тойгъан сонъ шегиртлерине де алып кетсин.

– Къартбаба, нечюн сиз бугунь яйлагъа кетмек истейсиз? Эр вакъыт эвде бир-эки кунь къала тургъан эдинъиз де? – деп сорады Энвер.

– Манъа янъы ярдымджы кельди, огълум. Онынънен берабер бир афта къой бакътыкъ ве шимди манъа онынъ бир озюни къалдырмакъ керек олды. Раатсызланам. Барып да бир шей чыкъса … Догъру, о акъыллы ве атик бала, мектепни бу сене битирген. Тезден, зан этем ки, онынъ башына къырмызы сарыкъ багъларым.

– Бу сарыкъ онъа не ичюн керек, къартбаба?

Къартбаба йылмайды ве таныш арекетнен сакъалыны сыйпап алды.

– Не ичюн, дейсинъми? Бизим якъларда чобан эвель-эзельден энъ урьметли адам сайыла. Чюнки бу ерлернинъ адамлары мал асрап кечингенлер. Къадим заманларда адамлар чобангъа озьлери акъ тёленгенлер… кими пите бере, кими исе бир бардакъ сют, кими исе озюнинъ эски урбаларыны… Лякин чобан эр бир эвде урьметли мусафир олгъан. О вакъытларда чёль ёлларында бир чокъ дервишлер кезип юрьгенлер. Олар исрарлыкънен къапуларны къакъа ве Меккеге, пейгъамбернинъ мезарына барып кельгенлерининъ бельгиси оларакъ беяз сарыкъ ташый экенлер. Чобанны дервиштен айырмакъ ичюн олар башларына къырмызы сарыкъ багълай экенлер.

Койде чобан кетсе, онынъ анджакъ чобан экенини таныйлар. Койлюлер къапуларыны артынадже ача да, оны озь эвлерине давет этелер. Къадимий адет сакъланып къалды: чобанлыкъкъа шегирт тюшкен адам, бу ишнинъ бутюн иджеликлерини менимсеген ве акъикъий чобан олгъан, онъа къырмызы сарыкъ багълай ве чобанлыкъ таягъыны багъышлай. Бу ишни энъ къарт ве белли чобан япа… ( 272 сёз).

Э. Амиттен

1. Метиннинъ эсас мундериджесини сакълап, беян язынъыз.

2. Халкъымызнынъ бу урф-адетини бегенесинъизми? Джевабынъызны тасдыкъланъыз.

30. Ашыкъ умер – халкъ шаири

Рухий джевер эскирмек бильмей. Эдебиятнынъ акъикъий эсерлери узун девир омюр сюрелер. Биз оларны окъуймыз, фикрен зенгинлешемиз. Медениетте кешф олунгъан ве топланылгъан къыйметли шейлер тек кечмиште ве шимди дегиль, келеджекте де хызмет этеджеклер. О себептен кечмишнинъ рухий зенгинлигини огренюв, сакълав – гъает муим ве эмиетли иш.

Шаркънынъ манзуме чокърагъы битмез-тюкенмездир. Къырымтатар халкъынынъ буюк шаири Ашыкъ Умернинъ эсерлери де бойле даима юреклерде яшайджакъ джеверлердир.

Ашыкъ Умер XVII асырда кучь ве муреккеп заманда яшады.

Халкъ артыкъ эки асырдан зияде кучь ве муреккеп заманда яшады. Халкъ артыкъ эки асырдан зияде акимиет элине кечкен улькелерде баскъынджылыкъ, ягъмаджылыкъ, ички зыддиетлер акимиет ичюн курешлер зуурь этмекте, рухий медениет кесатлыкъ чекмекте, эдебият исе акъикъий вазиетни тасвир этювден аджиз… Бойле вакъытта саз шаирлери арасындан чыкъкъан юксек къабилиетли Ашыкъ Умер озь эсерлеринде халкънынъ вазиетини, дуйгъуларыны, фикирлерини ифаде эткен.

Ашыкъ Умер акъкъында бир чокъ эфсанелер, бир чокъ риваетлер, айны заманда, акъикъат яшап кельмекте. Олар арасында бир фикирге инанмакъ мумкюн, яни:

«Ашыкъ Умер – Къырымда ахлякъий меселелерден баас этиджи шаирлернинъ энъ кемалатлысыдыр». Бу сёзлерни 1848 сенеси «Современник» журналында белли шаркъшынас Феликс Домбровский язгъан. Керчек, Ашыкъ Умернинъ терджимеиалына аит малюмат гъает аз. Лякин бир чокъ догъру малюматларны биз шаирнинъ озь шиирлеринден тапамыз.

Ашыкъ Умер Къырымда чокъ балалы фукъаре аилесинде догъа. Иптидаий мектепни битире. Бир къач сене медреседе окъуй. Амма медреседе сохталыкъ этмек, Къуран окъумакъ онынъ ичюн джансыкъыджы, мешакъатлы мешгъулиет олып корюне. О себептен медресени быракъып, халкъ арасына кете, шиирлерни севги ве ашыкълыкъ дуйгъуларына багъышлай.

Ашыкъ Умер – медениетимиз тарихында буюк итибаргъа акълы сима.

1891 сенеси «Терджиман» газетасынынъ басмаханесинде Исмаил Гаспринский тарафындан онынъ «Диван Ашыкъ Умер» адынен шиирлер китабы басылып чыкъты. Бу «Диван» эдебиятымызда тарихий медениет зенгинлиги олмакънен бирге, о рухий джевернинъ яратылувы бизим эдебиятымызны дюнья къадимий эдебиятларнынъ алтын фондуна кетирип къошты.

(273 сёз).

Б. Гъафаровдан