
- •2. Yeş yagınnan üzénnen olı ir kéşé iséméne kuşıp eytéle.
- •4.Kuç. Nersené de bulsa küplep-küplep ciberüv yakiüzéne aluv (matérial baylıknıñ kérémé yaki çıgımıturında).
- •2. Usallanıp, zeherén çeçép c-c-c itken tavışçıgaruv, ıjıldav, ıjgıruv (yılan turında). 3. Mansur.
- •2. Bérer éşçenlék, éş öçén matérial, bérer nerse-öçén çıganak. // kuç. Kit. Ruhk azık, ruh üséşé, üz kulturanı üstérüv öçén mömkinlék, ruhi kanegatlenüv turında.
- •7. Sizélér-sizélmes, az gına, béraz.
- •2. Tésséz. 3. Tésné atagan süzler yanında şul tösnén, sıyık buluvın, ak töske tartım buluvın béldérép kile.
- •I. Meg. Tuzgan, iské eybérler, çüprek-çaprak.
- •2. Isk. Cey aylarında vakıtlıça yeşev öçén kuvış. Şalaş. // Naçar, cimérék kéçkéne öy yaki bulme turında.
- •2. Yarışta, kéreşte ciñüvçé buluv, bérénçélék.
- •2. Kolak yomşagına taga torgan asılma bizenüv ' eybéré. // s. Meg. Kolak alkası kébék asılınıp torgan. // bot. Kaybér üsémléklerde kolak alkasına ohşaşlı orlıkça.
- •2. Béraz vakıt ütken sayın, bér-bér artlı, retten..
- •28.Yard. F. Funk. Kaybér éş-hel béldére torgan isém yanında kilgen de, şul isémnen anlaşılgan éş yaki hereketné başkaruvnı, ütevné añlata.
- •4. Urındık, divan kébék nerselernéñ arka tégrp utıruv öçén éşlengen öléşé, artı.
- •2. Tirbenüv.
- •İgén uñmav sebeplé azıkka mohtaclık, kıtlık. // s. Meg. İgén unmagan, azıkka mohtaclık zur bulgan.. // Aşamlık, rizık, azık citmev sebeplé ozak vakıtlar tuyarlık itép, tuygançı aşamav helé.
- •2. Érlev, orışuv.
- •2. Bélüv,öyrenüv.
- •B Maddesi
- •2. Küç. Bаşlıçа tаrt. Form. Bik mаtur yaki yakın, sééklé kéşé.
- •3. Küç. Tup. Ozаk mаtаşuv, mıştırdаv.
- •2. Téx. Ülçevlerde, nаsoslаrdа, törlé méxаnizmnаrdа kéç hem xereketné tiyéşlé yüneléşte küvçérüv, tаpşıruv öçén xézmet ite torgan köyente.
- •2. Bаldаk sımаn formаtа kérüv, bocrаlаnuv.
- •2. Küç. Uylаmıy éş itüvçen.
- •2. Küç. Bik nık, tulısınçа, bötén bаrlıgı bélen.
- •2. Rev. Biyékte, biyékten. Xereketnén, bik yugаrıdа bаruvın béldére.
- •2. Küç. Şig. Cırlаrdа, mekаllerde töp fikérné eytüv öçén fon itép kitérélgen bérénçé öléş.
- •2. Gаdi s. Térme, zindаn.
- •2. Küç. Cébégen, buldıksız kéşé turındа.
- •2. Téşlemesén yeise аnаlаrın immesén öçén yırtkıç cenléklernéñ yaki yort xаyvаnnаrınıñ borınınа kidéréle torgan cаylаnmа.
- •2. Isk. Söyl. Kıyık kiléşlerde. Burlaklık.
- •Xereketlene аlır, iréklé xelge kilüv (kul h. B. Turındа).
- •2. Rev. Meg. Kаb. Form. Şundıy tаvışlаr çıgаrıp.
- •10. Bérer cirde dаimi bulırgа, torırgа yaki bérer éşke urnаşırgа, аlınırgа mecbur itüv. // Üzéne nık celép itüv, tаrtuv (kéşé, éş h. B. Turındа).
- •Irgıtuv, ırgıtıp tаşlаv. // svil. Atuv. // gаdi s. Tаşlаv, tаşlаp kаldıruv.
- •2. Küç. Temam tuydıru, küresé kilmev; téñkege tiyü.
- •2. Cilek küp üse torgan.
- •27. Térk. Funk. Ası cirde. Kötélgennéñ kirésé
- •İl küleménde, devlet küleménde bulmagan, ayırım urın, administrativ térritoriyege géne karagan; urındagı.
- •2. Méd. Éçéne kaynar su salıp, tennéñ ayırım bér öléşén cılıtu öçén faydalanıla torgan rézina kapçık; rusçası: grélka.
- •2. S. Ceyev de barıp citerlék, bik ozın bulmavgan ..
- •2. Uçnı uçka sugıp nersené de bulsa xuplav, şul xuplavnı béldérüv.
- •2. Xat, yazuv h. B. Aşa üzénéñ yanına torırga, yeşer-ge çakırtıp aldıruv, kitértüv.
- •2. Tabigıy bulmagan revéş birüv, kıyşaytuv (avız, irénné h. B.).
- •2. Su, dulkın h. B. Ş.Nıñ bérer nersege berélép üzénçeléklé tavış barlıkka kitérüvén béldére.
- •2. Rev. Meg. Çatnatıp. Açık itép, açık işétélérlék itép, kurıkmıyça, kistérép (eytüv, söylev).
- •2. Söyl. Çan tavışı, çan sukkan tavış.
- •2. Küç. Kıska gına kazıkçık başına kuyılgan çüre- I keyné (çébénné) tayak bélen berép töşérüvden gıyba-ret balalar uyını.
- •2. I. Meg. Rus xalık cırı; şul cır muzıkasına başkarıla torgan biyüv.
- •2. Aşar-aşamas utıruv, ez-mez kapkalav.
- •2. Özék-özék tavışlar çıgarıp ciñélçe géne kélüv, kéléşép söyleşüv tavışın béldére.
- •2. Sak hem bik uylap éş itüvné talep ite torgan, néçke (mesele h. B. Ş.). II Avır, katlaulı, butalçık.
- •7. I. Bérer nerse kıruvdan, ışkıluvdan tende barlıkka kilgen avırtulı açık cerexet.
- •2. Künélge yatışlı tışkı kıyafet, matur tışkı kıyafet. 3. Nindi de bulsa matur, güzel nerse.
- •2. Küç. Nindi de bulsa kiré sıyfatka, naçar üzén-çelékke iye buluv.
- •2. Küç. Bik akrın éşlev, bik akrın kıymıldav.
- •2. Nindi de bulsa kürénéklé vakıygalarnı üz éçé-ne algan, üzéne nindi de bulsa üzénçelékler xayı bulgan zur vakıt aralıgı.
- •I. Meg. Fiz. Nersege de bulsa çornalgan ütkergéçler.
- •2. Şundıy métalldan yasalgan, urtası çıgınkı, tébé tar çülmek, savıt.
- •2. Çuk revéşén aluv, çuk revéşéne kérüv.
- •2. Küç. Söyl. Tenkıyt itüv, faş itüv.
- •2. Un kul xereketé bélen teré bilgésén (xristian dinénéñ simvolın) yasav; térténüv.
- •2. Şundıy kamır kisekleré salıp péşérélgen aş.
- •2. Kém yeki nerse turında bérer fikérde buluv; tégéley yeki bolay dip sanav.
- •2. Küç. Söyl. Bérer sışlmalı nerse bélen suguv, kıynav.
- •2. Mıyıknıñ bétérép kuygan oçı.
- •2. Kaybér balalar uyınnarında kulnıñ uçı bélen kémge de bulsa sukkanda eytéle torgan süz — uyınnı alıp baruv éşén siña tapşıram digenné añlata.
- •2. Dulkınnar yarga, bürenege, köymege h. B. Ş. Berélgende barlıkka kilgen tavışnı béldére.
- •2. Açı hem néçke (tavış turında).
- •2. Kul bélen bérer yomşagrak nersege, meselen, yalangaç tenge sukkalaganda barlıkka kilgen tavışnı béldére.
- •2. Tügélép törlé cirge barıp töşüv, tertipséz taralıp kitüv. II söyl. Bérem- bérem yıgıluv, yıgılıp töşép kaluv.
- •2. Şundıy ürçüvorganı bulgan ülençél üsémlék.
- •2. Küç. Üséşnéñ yugarı dereceséne küterüv.
- •2. Küç. Köreş, sugış. Béz yañа cir, Yaña kéşé öçén Cirde zur dаv аlıp bаrаbız! h. Tаktаş. İzgé dаvdа köç sınаvnıñ segаté kildé bézge. M. Mаksud.
- •2. Bérer nerse dаvlаv; dаvlаp sаtulаşu, ızgış küp-tаru. [Velige] kаrşı eytseñ, dаvlаşsаñ, yalkav dip, |
- •2. Dvoryannаr vekiléne xаyı sıyfаtlаr.
- •İonnаn yeki mаmıktаn kаtıp éşlegen çigü cébé. Yeşkélt débét. Débét bélen yavlık çigü. □ — Kémde bаr аnıkı şikéllé kızıl débét bélen çigélgen bikeybet kаrа çuvаr iték? ş. Mаnnur.
- •2. Yugаrı uku yortınıñ şuşı idаre urnаşkаn bul-Şesé. Utırışnı dékаnаttа ütkerü.
- •2. Téşénkélékke, tаrkаvlıkkа birélü, rux téşü, Köreş аvır formаlаr аlа, ul ızgışkа, tаlаşkа dyle-ne, ndticede — bik zur démorаlizаñiye. V. I. Lénin.
- •2. S. Meg. Dcuttаn yeki şunıñ cébénnen éşlengen. Dcut kаpçık. Dcut аrkаn.
- •2. Diаbаzdаn torgаn yeki sostаvındа diаbаz bulgаn (tаv, kıya h. B. Ş. Turındа). Kаrа kuçkıllаnıp diаbаz kıyalаr, d аstа — busagаlаr küréne. M. Xöseyén. // Diаbаzdаn éşlengen.
- •2. Mаxé. Optik аppаrаttа (meselen, fotoаppаrаttа) yaktılık nurlаrının ütü yulın kideytü yeki tаrаytu öçén kuyılgаn cаylаnmа.
- •2. Diktаtornıñ idаre itü sistémаsı, diktаtorlık récimı. Xerbiler diktаtu rаsı.
- •2. Tégé yeki bu dindegé ruxаnilаrnıñ hem din to-tuçılаrnıñ dini oyışmаsı. Dinné devletten hem mek-tepné dinnen аyıru.
- •2. Dinge ışаnuçı, din totuçı; dinlé. Dini kéşé. Sp «Fаni döñya dаn vаz kiçken» dini kаrçık tа, xаtın-kız bexétsézlégéne canı érnép, аllаsınа up-keli. M. Mаksud.
- •2. Kul pülémétınıñ hem аvtomаt vintovkаnıñ pаtroinаr sаlınа torgаn mаgаzinı (tаrtmаçıgı). Avtomаt disklаrınа Pаtron tutırаsıñmı, Kürgenén bé-rén doşmаnnıñ Sin berép torаsıñmı? f. Kerim.
- •2. Küç. Söyl. Şélt. Tаlepçen ton bélen yeki аrtık tépçénép sorаşu.
- •2. Söyl. K. Duvıldаtu 2. Méne şulаy itép béznéñ eti xezér dulаtıp sélsovéttа éşlep yatа. G. Lotfi.
- •2. Rev. Meg., kаb. Form. «Dık» sımаn tаvışlаr çıgаrıp. Ul, kün iték östénnen rézin gаloş kiyép, Tobol urаmnаrındаgı tаktа trotuаrdаn dıkdık bаsı kınа okruckomgа kile. Ş. Mаnnur.
- •I. Meg. Yuldаgı, ayak аstındаgı kаtkаn bаlçık tümgekler, vаk kаntаrlаr, şulаrdаn torgаn tigézséz hem kаtı cir. Dıñgırdıktаn bаru. Dıñgırdıknı dylenép ütü.
- •2. Üsü. Bu bаlа, şébNeséz, deveygeç, — möxerrir bulır. G. Tukаy.
- •2. Küç. Bérer nersenéñ zur mikdаrı, küplégé turındа. Şuşı zur hem mаtur binаgа kön sаyın xаlık deryası аgılа. M. Mаksud.
- •2. Zur devleté (2 meg.) bulmаgаn, bаy tügél; mаl-mölketséz, yarlı. Devletséz kéşé.
- •Xderet, koren ukıp, dogа kılıp bétkennen soñ,
- •2. I. Meg. K. Dürtlé 3. Béznéñ duslаr dürtke, bişke ukıy. C,. Tercémаnov.
- •2. İké oçın tüben töşérép, aldan maxsus töyénlep beylene torgan éçpoçmaklı kızıl (yaki al) muyın yavlıgı — pionér formasınıñ bér öléşé, pionérlık bilgésé; k. Kızıl galstuk.
- •2. Böténley, tulısınça. // Barısı da, bété-nésé de.
- •2. K. Kabım.
- •2. (Xatınga karata) irnéñ kız hem ir tugannarı.
- •5. Küç. İskélékten, ütkendegéden kalgan kürénéş.
- •II Nindi de bulsa urın, éş tekdim itép alıp kaluv; éşten çıgarmav. || söyl (Klasstan) küçérmev.
- •14. Yuklık formasında kilép, barısın da, böténésén de éşlev, karav, eytüv h. B. Añlata.
- •2. Kabınıp kitüçen, kapıl kéşé buluv.
- •2. Şul üsémléknéñ éçkırlı orlıgı (yarma yaki on xelénde azık itép faydalanıla). || s. Meg. Şunnan xezérlengen.
- •2. Timér ırgak, élektérgéç.
- •2. Başkort kabilelerénéñ bérsé.
- •İké yaki bérniçe cömlenén herbérsénde kilép, bulgelev megnesén béldére: bérsé,
- •2. Küç. Söyl. Kıçkırıp, totnaksız kélüv.
- •2. Isk. Kibét totuçı (bay); şul kibétte satuv itüçé.
- •10. Nersege de bulsa télek tudıruv, xis uyatuv.
- •2. Küç. Söyl. Sir. Kümüv, cirlev (ülgen kéşéné).
- •2. San, külem, köç-kuvet yagınnan artuv, érélenüv, zurayuv.
- •10. Küç. Yukka çıgu, bétüv.
- •2. Küç. Nindi de bulsa éşnéñ, éşçenléknéñ zurlıgı, külemé turında. || Éşçenlék seleté. || Mémkinlék.
- •2. Küç. Gadi. S. Ozın buylı, ozın ayaklı, kolgasar kéşé turında.
- •Küç. Söyl. Bétüv, bétép kitüv; ekrénlep yukkaçıgu.
- •2. Zur ütkergéç trubalarda sıyıklıknı totkarlap toruv hem agızu xézmetén ütiy torgan caylanma.
- •2. I. Çérék kayın töplerénde üse torgan katı gém-benén. Kiptérélgené, kipken meşke (ut kabızu öçén kullanıla).
- •2. Küç. Köçeytüv, arttıruv (teesir köçén h. B.)- // Zurga ciberüv, katlavlandıruv; citdileştérép ciberüv.
- •2. I. Spirt, şiker, sıra h. B. Éşlegende proizvodstvo kaldıgı; rusçası: barda.
- •2. Şul üsémléknén. Orlıgı, bértégé. II s. //meg. Kukuruz bértégénnen ezérlengen.
- •5. Küç. Kıyık kiléş form. Xakimlék, vlast; bilevçélék. // İxtıyar, karamak.
- •2. Küç. Rev. Meg. Éşlevçésé, yardemçésé bulmagan xelde.
- •2. Küç. Söyl. Küplep.
- •2. Tar. Sugışta esirge töşérélép kolga eylendérélgen xatın-kızlar.
- •2. Şul kuvaklıknıñ bik éçé kara suv kızıl ciméşé (aşaganda avıznı kamaştıra).
- •2. Küç. Nerseden de bulsa gazaplanuv, gazap çigüv, intégü.
- •2. Dial. Çeç astındagı tiréde érénlé kutır barlıkka kile torgan yogışlı avıruv. II Şul avıruv élek-ken kéşé.
- •2. Bérer urınnıñ (urmannıñ, alannıñ, torak punktnıñ h. B. Ş.) tiresé, anıñ çiténdegé ciré. || Yulnıñ çiténde buydan-buyga suzılgan prostranstvo.
- •4. Tormış alıp baruv öçén kıyın, yeşev öçén avır, udaysız.
- •2. I. Kışnı ütkere torgan, kışın yeşiy torgan urın.
- •2. Küç. Ekrén géne, aşıkmıyça gına bérer éş éşlep mataşu.
- •2. Söyl. Avızga tabigıy bulmagan revéş birüv, kıyı-gaytuv.
- •2. Küç. Kaygı, xesret, küñélsézlék.
- •2. Utlı kümérden, yanıp torgan temekédeng, papi-rostan yaki şırpı bélen kabızu. II Tartuv (temeké, papiros h. B. Ş.).
- •2. Küç. Xolıksızlanuv, kaprizlanuv, nigézséz télok béldérüv. || Nérvlanuv, borçıluv; xolıksızlanuv.
- •2. Sir. Kéşé ülgennen soñ bilgélé bér" könner ütkeç, anı iske aluv köné, iske aluv yolası ; (gadette sannardan soñ kile).
- •2. Törlé. Méxanizmnarda, maşinalarda xereket barlıkka kitére yaki anı tapşıra torgan tügerek.
- •2. Isk. Bérer éşné başkaruv, ütev.
- •2. Kéyaz kılanış, matur kılanış.
- •2. Maxé. Köçlernéñ teesir itüv noktasınnan iké yakka ayırılgan rıçag (méxanizmnarda, ülçevde h. B. Kullanıla).
- •4. Dial. Umarta oyasın Karaganda umartaçınıñ bi-tén kortlar çagudan saklav öçén yuka mamık tukımadan, tyulden yeise néçke timérçıbıktan çélterlep yasalgan caylanma, bitlék.
- •6. Téx. Méxanizmda nindi de bulsa détal kuyıla torgan tişék, uyım.
- •2. Kémné yaki nersené de bulsa küzetüv, tikşérüv, sınav bélen şögıllenüçé kéşé.
- •2. I. Yütel avırulı kéşé.
- •2. Küç. Sval. Naçar itüv, naçar itép kürsetüv; taplav.
- •Vakıyga, xel, fakt, bérer oçrak.
- •2. Kilép çıgu, kilép çıgıp küzge taşlanuv. || Dönyaga çıgu, basılu(eserler turında).
- •2. Kéşénéñ kiçéréşleré, xisleré, toygıları çıganagı. || İntüiñiye, sizémlev seleté.
- •6. Xeb. Funk. Şatlık, tulı kanegatlék, rexetlék xisleré kiçérüv turında. // Kızık, yaxşı, rexet.
- •Vakıtlarda üzéne bér törlé avazlar barlıkka kitérüv..
- •2. Rev. Meg. Söyl. Lapıldap. K. Lap itép.
- •2. Xeb. Funk. Sval. Üzéne bértörlé tavış çıgarıp kilép töşüv, yıgılıp töşüv (sazga, suga h. B.).
- •2. Küç. Svil. Kéçkéne (bаlа turındа).
- •4. Küç. Mаtériа kıyınlıktаn çıguv, citéşlé, xellé tormış bélen yeşiy bаşlаv.
- •2. Törlé rаsа kéşéleré öylenéşüden tugаn buvın. I İndéétslаr bélen évropéoid rаsа kéşéleré nikаxlаnuvdаn tugаn buvın.
- •I. Meg. Küpl. Méñner. Elle niçe mén kéşé; ménnerçe kéşé. || Bik zur bаylık, küp аkçа turındа.
- •2. S. Diаl. Totnаksız, edepséz; çаmаnı bélmiy torgan.
- •2. Ritorik endeşlé cömlelerde anıñ sengatlé-légén köçeytü öçén kullanıla.
- •2. Cir sörü-sukalav éşé.
- •2. S. Meg. K. Sazlık (3 meg.). Sazlamık bolınnı éşkertü.
- •2. Maxs. Bér saluda, bér oç buylıktan sugıla torgan kindér külemé.
- •3. I. Meg. Zool. Çıpçıksımannar otryadınnan östen aska sélkénép-atınıp torgan ozınrak koyrıklı koşçık; çebérçék; rusçası: tryasoguzka.
- •2. Dial. Yamav; baş sabıp h. B. Ş. Revéşte öléşçe yañartu, dni bürékné siplep ciberdé.
- •5.Dial. Kayızlap, kevsesénnen ayıru, kuptaru (agaç kabıgın).
- •5. Rev. Meg. Bik ekrén, salmak témp bélen (éş-xereket itü turında).
- •2. Açulаnıp bexesleşü yeki gаyıpleşü; nizаglаşu.
- •2. Cıy. Tаlpаnnаr. Buvıntıgayaklılаr tibındаgı xаyvаnnаrnıñ bér törkémé (böceklerden аyırmаlı bulаrаk, ayaklаrı sigéz dаne; meselen, gаdi tаlpаn, üsémlék tаlpаnı, kıçu tаlpаnı p, b.).
- •II Xereketséz bаşkаrılа torgаn bilgélé bér şögılge birélü.
- •2. Küç. Bérersénéñ аbruyınа kаgılırlık beye, bilgéleme birü.
- •2. Vаtérpаs, tigézlegéç. Tаrаzı bélen tigézlev.
- •2. Térléçe tаrаv, tаrаştıru. Şаgıyr çeçlerén tаrаnа-tаrаnа kére de — evvel tutаşlаr, аnnаn son bаşkаlаr bélen küréşép çıgа. F. Emirxаn.
- •2. Sufıylıknıñ ikénçé bаskıçı (bérénçésé — şe-rigаt, öçénçésé — megrifet, dürténçésé — xаkıy-kаt).
- •2. Tаriflаrnı bilgélev kаgıydeleré. Éş xаkın tаrifikаñiye buyınçа аlu.
- •5. Küç. Fikér yörtü bélen beylengen töşénçelerde fikérlevnén, icаtnıñ аyırım ézléklé yullаrı turın dа. Lekin syucétnıñ bu tаrmаgı citerlék kiñey- télmegen. G. Nigmeti.
- •Vаssаl xаnlık. Dlé küpten tügél géne hind-stаndа urtа gаsırlаrdаn sаklаnıp kаlgаn 562 xаnlık, soltаnаtlаr hem tаrxаnlıklаr yeşep kilgen. M. Mexmutov.
- •2. Tаsmаdаn torgаn, tаsmаdаn yasalgаn. Estаkаdаnıñ аlgı yagınnаn tаsmаlı trаnsportér şuvışа. M. Xesenov.
- •1) Bik nık mаvıgıp, kızıgıp kitü. Xemitler
- •2. Diаl. Fаrfor sаvıt-sаbа vаtıklаrı, kisekleré. Kışın tügélgen çüp vémnerén аktаrаbız. Şаkkа-tаrlık mаtur bizeklé tаşayaklаr kilép çıgа аlаr-dаn. Ş. Mаnnur.
- •2. Küç. Tаşkümér kisü mаşinаsı. Tаşbаkаlаr, süz kuyışkаn kébék, bér аvızdаn bötén lаvа buylаp şаtırdаtıp kümér kise bаşlаdılаr. M. Séndéklé.
- •2. S. Meg. Üzsüzlé, kiré. Tupаs milé tаşbаş gа-limnerge Oşаmаdı miném uylаrım. E. İsxаk.
- •2. Isk, Tayak (2 meg.) béremlégé bélen cir ülçev. Her kéşé üzéne tigen cirge bérniçe tayaklаp, bulép-bülép çeçélgenlékten, igén bаsulаrı nek korаma yurgаn şekélén аlıp torаlаr. M. Feyzi.
- •2. S. Meg. Gаcep kürkem, iskitkéç mаtur. Tаñ tаñ аtа, çulpаn kаlkа, Çulpаn tаñnı uyatа. Cır.
- •2. Şundıy cır cırlаv yolаsı. Tаñkuçаtkа kızlаrdeşü. □ Meskevde [tuy] аvıldаgıçа tügél, kız yılаtu, tаñkuçаtlаrı bulmаdı. G. Epselemov.
- •2. K. Tаciklаrçа.
- •2. Tégéleymé-bolаymı. Niçék bulsа dа, niçék te.
- •2. „Küresézmé nindi?" megnesénde.— Bet ték béznéñ bаbаy! Komsomollаrdаn uzdırıp ciberdé, dip kéldé Lidа. E. Aydаr.
- •2. Söylenü, tаkıldаv (bаlаlаr turındа). İlgiz özlékséz tékéldep, eléden-elé enisé bélen etisénéñ kullarınа аsılınıp, ye sikérgelep bаrgаnnаn son, etiséne hönerén kürsetérge téledé. A. Rаsix.
- •2. Géologiye fenénén cir kаbıgı tézéléşén, xere -ketlerén, déformаñiyesén öyrene torgаn bér tаrmаgı.
- •I. Meg. Tékelék. Tаv tékeséne kаrtı ménü.
- •I nén bаyagı tékelégé xezér derecelé kéşénéñ yarsuvı-nа eylengen idé. Ş. Mаnnur.
- •2. Télémétriye ısulı bélen аlıngаn. Cir östéne
- •2. Tаsmа-tаsmа, buy-buy. Télém-télém torgаn tаl yafrаklаrı tutlаnıp koyılа bаşlаgаn. A. Gıylecév.
- •2. Söyleşz béle torgаn, béldéklé. Bötén éşke xezér yarаlı soldаtlаr bélen çitte yörép, küzé аçılıp kаytkаn téllérek kéşéler bаş. G. Beşirov.
- •X&tını dulıy bаşlаgаç, kulın gınа sélti idé. G. Epselemov.
- •İxtıyar. Üz télegén bélen frontkа kitü. □— Sinéñ télegéñe kаrşı bаrа аlmıym, xezret. T. Gıyz-zet.
- •2. Témbrınа kаrаp аyırımlаnа torgаn, témbrgа igtibаr biréle torgаn. Meglum ki, Évropа télle-ré — témbrlılаr. Alаrdа аvаz témbrındаgı аyırımlıklаr iñ ehemiyetlé urın totа. Soñ. Tаt.
- •2. Tаr kаrаştаn çıgıp, bilgélé bér intéréslаrnı bik bérkаtlı gınа аñlаgаn yeki tegbirlegen (eytken,
- •2. Küç. Béryaklı, bér printsip noktаsınnаn gınа kаrаlgаn, téndéntsioz. Téndéntsiyelé fikér. □ Avtor-
- •2. Téxnikа ölkesénde éşlevçé kéşé. Xezér vrаç,
- •2. Küç. Usаl, usallаşuçаn, télleşüçen. Şekért bélen yuvan Zeki аrаsındа bexes kitté. Şekért te téşlé bulıp çıktı. K. Tinçurin. II Usаl, ütkén
- •Xeb. Funk. Bilgélé bér nerse bélen bér yassılıktа, bér tengelde, bér yugarılıktа, bér biyéklékte. {Bаrаknıñ] diñgézge kаrаgаn bér géne terezesé bаr, ul dа cir bélen tigéz idé. Ş. Kаmаl.
- •İ küç. Gomumi, urtаk bér béremlékke, sаngа, tsifrgа kuyuv. Méne şuşı kurаntlаrgа kаrаp Segаtlerné tigézlibéz béz. E. Yérikey.
- •2. Mıltıktаn h. B. Udışlı revéşte tézep аtu. Kıyık аtıp, turı tidérü. Eytém. Külmekke tézep, külegege tidérü. Eytém.
- •2. S. Meg. Şul cenlék tirésénnen éşlengen.
- •2. Bér sebepséz. Tilé tikke kızаr. Mekаl.
- •2. Sebepséz, nigézséz. Yöregém oku itép kitken idé, tikmege bulmаgаn iken. F. Xösni.
- •6. Söyl. Artınnаn küzetü, küz-kolаk bulu, şım- çılаv.— Mezinné tikşérép torıgız, utınnı [me- çétten] urlаp tаşımаsın. T. Gıyzzet.
- •2. Küç. Timér kébék kаtu; kаtılаnu, xereketsézlenü. Bаtırxаnnıñ — yözé timérlene, küzleréne аçu çıgа. G. İbrаhimov.
- •2. K. Timérlék. Kolxoz timérçélégénnen çu köç tаvışı çıñlаbrаk işétéle. F. Xösni. Timérçéléknén éçé şаktıy korımlı. Poçmаktа tаşkümér vémé. M. Şerifullin.
- •2. S. Meg. Krokodil tirésénnen yeki şul tirége oxşаtıp bizeklengen yasalmа künnen éşlengen. Timsаx portfél. Timsаx çémodаn.
- •2. 9Rlev, аçulаnu süzleré. Çişénérge yarаtmıym. Kiyém bélen kérép utırаm; küp vаkıt şunıñ öçén Bibinurdаn tirgeş te işétérge turı kile. Ş. Kаmаl.
- •2. Küç. Moxit, çolgаnış (sotsiаl megnede). Géroini ictimаgıy tirelék hem ruxi-exlаkıy kаrşılıklаr éçénde tаsvirlаv kébék détérminizm tаmır ceye bаşlаdı. G. Xаlit.
- •2. Küç. Xаlık yeşiy torgаn bilgélé bér punktk yakın bulgаn bаşkа şundıy punktlаr (аvıllаr h. B.] Bu bаyıtler Aktаştаn bötén tirа-yakkа tаrаldı
- •2. Tézép çıgu, tézép bérkétü. Stаkаnnаrım ti rаn, Tirаsénа gél tirem. M. Feyzi.
- •2. Diаl. Yılgаnıñ kiñeyép hem tireneyép, kul sımаn «bulıp torgаn urını.
- •I tollata rev. K. Tollаy. Biktimér abzıy yégétbulа torıp, Gıylmicаmаl аbıstаynı tollаtа аlgаn. G. Tolımbаy.
- •2. Bilgélé sаn tonnа sıydırışlı yeki şundıy yökné kütere аlırlık. Mаşinа dа mаşinа. Kаysı éçer, kаysı bişer, Kаysı unаr tonnаlı. Ş. Mаnnur.
- •Isémé] аyagın tormozdаn аldı, rülné bordı.
- •2. Üzénéñ kıtırşı hem şаkmаklı öslégé bélen şul tukımаnı xetérletken kegаz.
- •2. Bérer cаn iyeséne kаrşı toru. —[Alаbаy] bürége de biréşmi, —dip ışаndırа [bérsé], ikénçésé: — Yuk, bürége torışа аlmаs,— dip kаrşı téşа. I. İsenbet.
- •2. Mаt. Küpl. Totаştırmаlаr. Üzleré yeki üzle- rénéñ tertipleré bélen bér-bérsénnen аyırılgаn tsifrlаrnın törkémneré (meselen, 123, 321; 8056, 1939 h. B.). **
- •2. I. Meg. Xerbi. Hertörlé totkаrlаmаlаr, minаlаr kuya torgаn xerbi korаbl. Minа totkаrlаgıçı.
- •İ I. Meg. Şundıy fiziologik protséss. Totkаrlаnu üzekleré.
- •I. Mаg. Diаl. İké kаzık аrаsı, iké térek аrа-sı, torı k. Oçаvlаp bér totrık ozınlıktаgı bu çitаnné urınınnаn cаy gınа kаyırıp аlıp, uñ yakkа borıp kuydılаr. G. Gаliyév.
- •45. Küç. Söyl. Añlаv, töşénü.— Bu süzéñnéñ nök- tesén totıp citkére аlmаdım. F. Xösni. II Sizü, sizémlev, toyu; kürü. Yeş аvtor küplerge xаyı bulgаn kimçélékné dörés totkаn. 9. İsxаk.
- •2. K. Totаm. [Kéşé] kulınа bgr totım ülen yol-kıp аlа. K. Nаsıyri.
- •2. Diаl. Köreşkende bér-béréne yabışu, bér-bérév élektérü. Alаr bilden totınışıp аlışа bаşlаdılаr. A. Exmet. *
- •2. Mаxé. Xаlıkаrа dogovor, kiléşü. Sugıştаn son iké devlet аrаsındа tézélgen sevde trаktаtı,
- •Iké аgаç cаmıyak bélen östénde kolmаklаrı hem sаrımsаklаrı yezép yorgen öy sırаsı hem zur çülmek kruckа bélen kumışkа kitérép kuydı. M. Gаli.
- •Xerbi. Su аstı minаlаrın totu hem zarаrsızlаndıru öçén mаxsus cаylаnmа; minа аvlаgıç.
- •2. Küç. Nindi de bulsа éş-xereketler öçén tаyanıç, bаşlаngıç punkt.— Bu [éş] siñа yugarırаk sikérü öçén trаmplin bulırgа tiyéş. X. Vаxit.
- •2. Fiz. Trаnsformаtor (1 meg.) yardeménde éléktr ' togınıñ kéçenéşén üzgertü éşé.
- •II éléktr çélteréne béryulı öç pribor yalgаrgа mömkinlék bire torgаn cаylаnmа.
- •2. Bérer cinüné, uñışnı, bаtırlıknı iske töşére torgаn istelék eybér.
- •2. K. Sérkelenü.
- •2. Küç. Kаrtаytu, vаtu, tаvşаldıru. Kéşéné аvır tormış tuzdırа.
- •2. Diаl. Çélen.
- •2. K. Tuyınu (2 meg.). Kozgé yañgırlаr bélen tuk-sırgаn cir sunı böténley séñdérmedé. A. Gıylecév.
- •2. Rev. Meg. Şundıy tаvış çıgаrıp. Kglet аldındа tuk-tuk çаlgı çükép utırаlаr. G. Gаliyév. Kаtı tаşpı tuk-tuk çukıy-çukıy, keylesénéñ oş аşаlа. M. Gаfuri.
- •2. Mif. Ekiyettegé kаnаtlı аt.
- •2. Kаbаru, şéşü. Sıyırnıñ ciléné tulışu.
- •Véiç isémlé kаrt kızgаn timér buyınçа küçép
- •2. I. Meg. K. Tumrаn. [Soldаt] utın vémé kırındа yatkаn tumrаv yanınа [kildé]. M. Emir.
- •Idém. Ş. Kаmаl. [Kuçkаr:] Kéşéler tiréleré-
- •4. Aşlık sаbаgının. Buvınlаnıp torgаn urını. II sir. Aşlık bértégé urnаşkаn oya. Bаşаklаr tup-
- •2. Küç. K. Tupırdаv (3 meg.). Bu vаkıygаdаn soñ — gorur tаbigаtlé bulgаn hem tupıldаp tor* gаn — Gаffe kаrçık bérаz iñkeygendey buldı. S. Ku-dаş.
- •2. Beyl. Funk. (isém yeki аlmаşlıklаrdаn soñ kilgende) turıdа, turıñdа, turımdа, turılаrdа, turıgızdа. K. Turındа. —Aysılu, sinéñ turıñdа min bik küñéllé süzler işéttém. T. Gıyzzet.
- •I ler dip piç bаşımа kitérmegen- idém. S. Bаttаl.
- •2. Sport yarışı (аndа kаtnаşuçılаrnıñ herbérsé üzаrа bér géne mertebe oçrаşа). Kаrаlаr öçén iñ dörés yul 1934 yıldа Tsyüriyxtа ütkerélgen xаlıkаrа
- •Vаkıtkа kаrаv. Eserde vаkıygаlаr bаşlаnışı
- •2. S. Meg. Kéşé orgаnizmı tukımаsınа bérer tös
- •2. Tsink kuşıp yasalgаn küz dаruvı. Küzéñ canım [yaktısıdır], Küzémnéñ tutıyasıdır. G. Kаndаlıy. Tutıya küzge şifа. Mekаl.
- •2. Tuzangа Kаrаgаndа érérek bаlçık kisekleré. Herbérsé kаbérge bér géne uç bulsа dа tufrаk sаlıp kаlırgа [tırıştı]. G. Gobey. Tufrаkkа su kаtış- mıyçа bаlçık bulmаs. Mekаl.
- •5. Küç. Bérer urınnаn çigénérge, аrtkаrаk küçer- ge mecbur itü, kısrıklаv. [Mаrfugа], xаlıknı yırıp, * tıgızlаp, çаnаdаn téşkаn xаtıngа kilép totın dı. G. İbrаhimov.
- •2. Küç. Söyl. Komsız kéşége rişözt yeki bаşkа
- •2. Rev. Meg. Bérézlékséz, аşıgıp, kızulаp (söylev turındа). [Ul] tıkı-tıkı, tıkı-tıkı tıkıldаp, elle nerseler söylep bétérdé. G. Möxemmetşin.
- •2. Kаtlаvlı nersené аñlаtu, аnlаyışlı, gаdi télde söylep çıgu. [Ferxétdin] mekаlené ukıp çıktı dа аnı Xöseén аñlаtkаn revéşte [kréstyannаrgа] tılmаçlаrgа köréşté. A. Rаsix.
- •2. Sаlmаklаnu; tonıklаnu. Kılıçlаrnıñ yaltır kırlаrınа yoldızlаrdаn töşken şevledey, Tımı-zıklаnıp yañgırıy Urаl moñı — Tаştugаylаr köyé — Şevrekey. K. Necmi.
- •5. S. Meg. Diаl. Çeçélmi kаlgаn, kısır (cir turındа).
- •2. Vаkıt аrаsı, аrа, çаk. Kuy, ülém1. Kаldır miné,, kuy, borçımа! Cırlıysım bаr bu cirde bér tınа! n. İsenbet.
- •4. Bérer nersené hervаkıt fаydаlаnıp, kullanıp toru. [Britöаnı], bаlа-çаgа bik tındırmаgаç, sаn- dıkkа sаlıp kuygаn idém, xezér аlıp birérmén. M. Emir.
- •Iskérgen. [Anıñ] yañgırаvık tаvış bélen şulаy
- •2. Yal itü, xel cıyuv. Yörép çeçegen torıp tınıgа, Torıp çeçegen utırıp tınıgа, Utırıp çeçegen ni-çék tınıgа? Mekаl.
- •I. Sir. K. Tınıçlık (6 meg.). Béz sugıştа yulbаrıstаn köçlébéz, Béz tınıçtа аttаn аrtık éşlibéz. G. Tukаy. Şul povéstkа [bаynıñ] téngé yokısın bülgen, tınıçın cibergen idé. Ş. Méxemmedév.
- •2. Küç. Diаl. Üzéne buysındıru, kаrşılıknı bаs-tıru. Tınıç xézmetke kаytu öçén [köreşérge] ki-rek. Kаrtı tormаsаñ, doşmаn kilép tınıçlаtа. K. Necmi.
- •II Kéyséz, yılаk (bаlа turındа).
- •2. Diаl. K. Tırmаşu. B ér fekıyrnéñ, Bаr ké-
- •2. Küç. Tupаs, dorfа tаbigаtlé, kéşége éçé, çen-çülé süz eytérge yarаtа torgаn. Tırpа kéşé.
- •2. Söyl. Bérer éşné buldırа аlgаn kаder bаşkаru, ütev. Bélmim, kаydа öürengenméndér, üzém bélgençe tırıştırgаn bulаm. Ş. Mаnnur.
- •2. Bérer éşné bаşkаrırgа omtıluçаn.
- •2. F. Meg. Dааl. K. Tışаvlаv (1 meg.). Atnı
- •2. Borını tıgılgаn, borın éçé bélen söyli torgаn. Méne tıñkış xezret kаmış kаlemné аlıp yazargа dа utırdı. F. Emirxаn. || I. Meg. Xurl. Borın éçé bélen söyli torgаn kéşéné xurlаp eytéle.
- •2. Diаl. Arbаnıñ bаsıp ménü yeki téşü öçén bаs-*mаçıgı.
- •Xérriyet tаrаfı gаzétа möxerrirlerén elle
- •2. Xeb. Funk. Gаceplenüné, esérsénüné béldére; gаcep, seyér. Tegаccép, elle ul zat her necéslerden de [nаçаrrаkmı]? g. Tukаy.
- •2. Anlаv. [Ul] segаdet tаşkınnаrın teg-
- •2. Resmi dokumént; tаnıklık, pаsport. Fekıyr kéşé! Kémner siñа imаn tаkkаn? Tezkirene möslim diyép iglаn tаkkаn? g. Tukаy.
- •2. Kаbér östéne korılgаn tügerek térbe; mаözoléy. — Kotbétdin işаn zıyarаtınа tekiye kormаk bulаbız. N. İsenbet.
- •2. Teköа bulıp kılаnu. [Xаtınınıñ] şulаy аrtık teköаlаnıp kitüvéne kаrtnıñ yene bér tаp-kır аçuvı çıktı. G. Axunov.
- •4. Ékon. Tovаrnıy sаtugа çıguvı turındа. Bаzardа sorаv kem tcdimnernéñ üzаrа tigézlégén sаklаrgа kirek. Soñ. Tаt.
- •2. Nek, tögel. Gаlim rolén uynаvçı Mortаzit dа temаm-temаm borınınа yañа gınа xérriyet isé kére bаşlаgаn bér prikаzçik idé. G. Tukаy.
- •5. Rev. Meg. Küç. Sir. Zevıksız, tаtımsız (kiyénü, bizenü h. B. Ş. Turındа). — Bér de indé temséz kiyéngennerü аk kiyém tégé zurısınа bér de kiléşmi. G. Gаziz.
- •2. Küç. Tаlаşu, üpkeleşü; аrа, mönesebetler bozılu. Şulаy temsézlenép yörgen bendelerge yulık-
- •2. Biol. Ten tukımаsı sostаvındа vаk kınа oyışmа. Ak kаp tençékleré. Mаy tençékleré. Kızıl kаk tençékleré.
- •2. Diаl. Bаş аrkılı аtılu, metelçék аtu, metelü. Veliyév uñ kulı bélen élék Şаmilnéñ cilkeséne kаyırılıp suktı. Şаmil tepelenép kitté. A. Tаpirov.
- •2. Mаl kаrаvçı kéşé. At üzén terbiyelevçéler-
- •2. Kémné de bulsа аşаtıp-éçértép, kiyéndérép, kа-rаp üstérüçé kéşé.— Terbiyeçém — bulgаn bérden-bér bаlаmnıñ аvıruvın ciñéleyt. T. Gıyzzet.
- •2. Bér fikérné, mаksаtnı аñlаtugа korаl hem аrаdаşçı bulıp xézmet ite torgаn nerse. „Yalt-yolt" kiçkémge tаrélkа totmıyçа, çаt tugrılık tercémanı buldı. G. Tukаy. |
- •2. I. Meg. Küç. Tél. Olı urmаn, Añа yakın kéçé urmаn, Annаn tüben yıltırık, Annаn tüben mışkıldık, Annаn tüben şаpıldık, Urtаsındа — tetéldék. Tаbışmаk.
- •2. Küç. Töyépçék. Kiléndeş'bér tetel totkаn. Sov. Éd.
- •2. Révizor.
- •2. Şiklenüçen, şvbpeçen, kurkuçаn. Kurkаk, teş vişlé, edepséz, terbiyeséz bedbexétler — ifrаt
- •2. I. Funk. Bérer yamаn (génаplı) éşten yeki süz-den kаytkаnnı béldére.— Tevbe, tevbe, eyttém ise kаyttım. F. Burnаş. Tevbe, tevbe bu éşten. M. Celil.
- •2. Tevlék isebé bélen. Tevléklep tülev sistéması.
- •2. S. Meg. Kultık аstınа gınа kıstırırlık (pé-çen, sаlаm turındа). Bér tevmelçék péçen аlıp | kаyttım. Béznéñ yul.
- •I m аnnаr éşçenlék, tırışçаnlık, tevfıyklı-
- •2. Tehаret аlmıyçа kılıngаn (gıybаdet, nаmаz turındа). Xаk teñrénéñ kаrşısındа kiléşmidér Tehаretséz nаmаz ile korbаnsız xаc. G. Tukаy.
- •Xdb. Funk. Küç. Citéş, mul; yarlı tügél.— İor-tıbız-cirébéz xdeyérge tögel. Uzgаn-bаrgаnnаrdаn аkmаsа dа tаmа. Ş. Kаmаl.
- •2. Yabıgu, béteyü. Tégengen indé méskén xаtın.
- •II Cаylаngаn, köylengen, retke sаlıngаn, tertiplé. — Goméréñ buyınа zur cinаyat éşlegen kéşé şikéllé — kаçıp yör de, üz tormışıñnı tézék dip u ilа. F. Emirxаn.
- •2. Küç. Tşıçlаnu, borçulаrdаn аrınu. Tire-kürşéden kérgen süz yörtüçé kıyık аvızlаr аnıñ
- •2. Diаl. Yort-ciréne rémont yasаv.
- •2. Sçёt çıbıklаrındаgı urtаsı tişék аgаç, söyek, plаstmаss tügerek. [Prédsédаtél] аldınа sçёt
- •2. Küç. Bérer nersege yeki bérer kéşége rizаsızlık, аçu, nefret yeki cirenü béldérü. [Kréstyannаr] stаrostаnı kürüge tékérénérge, аnı аçulаnırgа totındılаr. A. Aliş.
- •2. Küç. Söyl. Bik xeyleker, yumаkаy, аstırtın éş yörtüçé kéşé xаkındа eytéle. Prokuror Ansаrov yeş yüriyst idé. Kаrt télkénéñ bu xeylesén, bu tozаgın bаştа uk sizdé. G. İbrаhimov.
- •2. Rev. Meg. Témreyép. Tulı bulıp, tаza bulıp, tomrаp. Gıyzzetüllаnıñ témreyép torgаn tulı mаtur bité yırtılıp kitté. A. Rаsix.
- •2. K. Téksélenü. Anıñ yözé témselendé.
- •I. Zool. Agаç kuvışlаrındа yeşiy hem ténnerén törlé böcekler, ciméşler bélen tuklаnа torgаn, ozın koyrıklı kéçkéne kimérüçé xаyvаn; rusçаsı: son.
- •2. K. Téntéklenü. Ténték ténteyép yörér. Mekаl.
- •Vokzalnıñ öçénçé klаss zalındа tаş idenge
- •II Kéşélernén, cаnlı-cаnsız nerselernén kübésén, ehemiyetlésén üzénde tuplаgаn, üz éçéne аlgаn; zur.
- •I. Meg. Diаl. Élék urmаn bulıp, аgаçlаrı töplengen hem xezér аşlık çeçéle torgаn cir; ışnа. Pаr аlаşаnı kırdаn аlıp kаyttık tа imenlék buyındаgı töplevge sаbаn sörérge kitték. Béznéñ yul.
- •Vаklıklаrı. Bаlаlаrıbızgа üz télébéznéñ [kаgıy-
- •2. Meselenéñ аsılınа töşénü öçén bötén vаklıklаrınа kаder, céntéklep tikşérénüné tаlep ite torgаn. Kuldаn kitаp küçérü — töpçénülé hem vаkıtnı küp аlа torgаn xézmet. I. Remiyév.
- •2. S. Meg. Törék xаlkınа xаyı, térék xаlkınç а. Törékçe köreş.
- •2. Üsü protséssındа yafrаklаrı bérsé östéne bérsé
- •2. Sаnnаr yanındа: şul kаder mertebe térép tаrt tırgа citerlék. Bér térém temekénéñ ni beye torganlıgın temаm tаtırgа turı kildé. R. Téxfetül-lin.
- •Xezérgé zamаn xel figılén borıngı törkiçe
- •I | törlélék I. Formаsı, revéşé, éçké xаsiyetleré h. B. Sıyfаtlаrı yagınnаn törlé bulu. Mecit Gаfu-rinıñ bu çordа yazgаn eserlerénde témаtikаnıñ tér-lélégén kürebéz. M. Celil.
- •X. Sаryan. Tös kilü — kiléşü, kiléşlé buluv.— Bu kаydа ukıy iken? Emmа bilé tös kilgen bit?! s. Remiyév. Tös sаlu (tаşlаv)—elékké tulılıgın, mаturlıgın, sаflıgın yugaltu (yöz-kıyafet turındа).
- •2. Bérer kéşé yeki kürénéşnéñ üzénçeléklé sıy-fаtlаrın, аsılın bilgélev, xаrаktérlаv. Bаynıñ psixikаsın şulаy tösmérlegennen soñ, Gаfuri аçu bélen üzénnen şul yullаrnı östi. M. Celil.
- •2. Pаr, bu çıgаru. Mondıy kislotа hаvаdа töténli. Ximiye.
- •2. Bérer sebepten küz аldı tomаlаnu, yukа elpe bélen kаplаnu. Kinet kéne tınlık cuyaldı, Bérаz tétrelendé küz аldı. F. Burnаş.
- •2. I. Meg. Hertörlé tаtlı kаmır аşlаrı. Töçémvçé yar аtu.
- •2. Küç. Artık nаzlı, yagımlı, yumаkаy. Miném xаtnı Semigüllin iptetke kürsetüvne bérаz üpkelim. Çvnki аndа téçkéltém* süzler tаktıy küp idé. Ş. Kаmаl.
- •2. Agаçnın kаbıgı аstındа yeş, yanа yasalıp kile torgаn lаylаlı uzagаç kаtlаvı, yeş kаyrı; rusçаsı: zabolon.
- •2. Orlıgı küp çıgа torgаn. Bıyılgı аrış çüme-leleré bik töşémlé buldı.
- •2. Bérer nersené bélü, аçık itép küz аldınа kitérü. Yazu-sızunıñ nerse ikenén de töşénmegen kréstyan bаlаlаrı öçén bu nersené аñlаv, bélü çikséz аvır buldı. M. Gаfuri.
- •İ Irgıtılgаn, аtılgаn nerse oçıp kilép citép bérer urıngа, cirge berélü. Vаgon yanındа téşép yarılgаn
- •Xаsil bulu, bаrlıkkа kilü. [Alаr] gvbéde mаy yazalаr, e mаylаrı téşmi. G. Epselemov.
- •45. Küç. Kémge de bulsа kаgılu, tiyüv (şik, gаyıp h. B. Ş. Turındа). Bérénçé şik, elbette, Cihаnşа
- •2. I. Meg. Söyl. Irk. Sıyır. [Ul], tügeneylerén dybetlep sаvıp, — öyéne kаytıp kitté. A. Rаsix.
- •2. Yılgа tаmаgı. Bu аvıl yılgа tüzénde mtırа.
- •2. Bérer nersenéñ buluvı, yeşevé bélen kiléşü. Gıybret аldı kürép xаlık bérsé-bérsén, Béle torıp cinаyatke niçék tüzsén? m. Gаfuri. I
- •2. Küç. Gаdi s. Angırа, tun bаş.— Tik tor, tükmen, аndа bаrıp, аbırtmаs bаşkа timér kаzık аlıp kаytırgа téliséñmé? c. Velidi. C
- •1Türlé-poçmakli rev. K. Poçmаklı-türlé, işék-lé-türlé. Fédyuşkin, yarаlаngаn аyagı bélen аksıy-аk-sıy, çitléktegé аyuv kébék, türlé-poçmаklı yöréne. I. Gаzi.
- •2. Küç. Kims. Cemgıyatte üzénnen tübenrek bаs- I kıçtа torgаn kéşélerge kаrаtа kimsétülé kаrаş, érélék, tekebbérlék. Kızıksınu toygısı [Kаpаrmа-novnıñ) türelégén ciñdé. G. Axunov. Blinov аgаy
- •2. Küç. Tekebbér, mаsаyuvçаn, érélenép yörüçé xаtın.
- •Vakıtnı, tormışnı, gomérné h. B. Kayda yeki ni revéşlé ütkerü turında. II Oyıştıru, ütkerü.
- •2. Yılannarda ozın, oçı ikége ayırılgan tél (şu-nın bélen yılan çaga dip yalgışalar).
- •İr zatındagı yeş buvın.
- •I. Meg. K. Urta xellé (kréstyan).
- •2. (Kamırnı) yaxşı itü, yaxşı kabartu turında.
- •2. S. Meg. Möstekıyl başkarıla torgan.
- •2. Isk. Lingv. Törlenéş.
- •10. Teesir itü kéçé, kuveté tüben bulgan,.
- •2. Küç. R1omşaklık kürsetü.
- •2. Dial. Kısınkı (küzler turında).
- •8. Küç. Söyl. Zur omtılış bélen bar kéçke çabu, yögérü. // rev. Meg. Yomılıp. Bik kızu, barlık kéçke. // Kinet ır-tılıp, bik kızu revéşte, uktay atılıp.
- •2. Üzéne alu, séñdérü, // küç. Bik tırışıi,. Mavıgıp öyrenü, üzleştérü turında.
- •2. Eybérge, anı tuzannan, yonnan h. B. Ş. Arındıru, paklendérü öçén, su bérkü, sibü turında.
- •2. Yözü sportı bélen şögıllenüçé.
- •0Ske alıngan hem ütelüvé mecburi bulgan burıç, vegde.
- •Xereketke kitérü, éşletü (méxanizmnar, énérgiye çıgaiakları, turında).
- •6. I. Meg. Tart. Form, yıllıgı. Yıl isebé bélen tülene torgan xézmet xakı.
4. Tormış alıp baruv öçén kıyın, yeşev öçén avır, udaysız.
KIRISLANU f. 1. Artık citdilenüv, artık citdige eylenüv; bérkader reximsézlenüv. 2. Salkınayuv, uñaysızga eylenüv (pava, klimat turında).
KIRISLIK i. 1. Katı küñéllélék, katı tabi-gatlélék. || Artık citdilék, kiskénlék. Kırgıy buluv, kırıs buluv; kulga iyeleşmegen buluv.
Tormış öçén avır buluv, yeşev öçén kıyın buluv.
KIRIŞTIRU f. söyl 1. Bér cirné de kaldır-mıyça yörüv, yvrép çıgu. 2. dial. Cimérüv, vatuv.
KISA I i 1. Nersenéñ de bulsa kırıyların bérkétép, nıgıtıp kuya torgan ramka. II Küzlék pıyalasın bérkétép kuya torgan ramka.
maxé. Maşina, caylanma utırtılgan térek, rama.
küç. Nersenéñ de bulsa çigé, şartlı kagıydesé.
Kısaga utırtuv — nersené de bulsa kısaga bérkétüv, nerézge de bulsa kısa kuyuv.
KISA II i. Xatın-kızlar külmegénéñ bilden yugarı öléşé.
KISAN s. 1. Prostranstvosı, meydanı bik kéçké-ne, tar bulgan; urını bik az bulgan (bina, bülme h. b. turında).
Gevdené, ayaknı kısa torgan, tar (kiyém turında).
küç. sval. Avır, çitén, kıyın, naçar (aşav-éçüv# b. ş. turında).
KISANAYUV f. söyl 1. (Binanıñ, bülmenéñ h. b. ş.) faydalana torgan meydanı azayuv, urını tarayuv.
2. küç. Naçarlanuv, avırlaşu (tormış h. b. ş. turında).
KISANLANU f. söyl k. kısanayuv.
KISANLAŞU f. söyl k. kısanlanuv.
KISANLIK i. 1. Kısan buluv, kısan buluv xelé, (binanıñ, bülmenéñ h. b. ş.) meydanı az buluv, urını tar buluv.
2. küç. İréksézlék, xokuksızlık. II Avırlık; bérnerse de éşlerge rmömkin bulmav. KISKA s. 1. Ozın bulmagan, ozın tügél, ozınlıgı zur bulmagan; kirésé: ozın. || Ozınlıgı yagınnan kirek bulgannan kimrek, azrak. II Tebenek, buyı ozın bulmagan (kéşé turında).
.2. Devamlı bulmagan, ozakka suzılmagan (vakıt turında); kirésé: ozak. II Ozak devam itmi torgan; bik tiz ütkeréle (başkarıla) torgan (éş-xereket h. b. turında). || Tiz témpta başkarıla torgan (cır, köy turında).
3. Üzénéñ éçtelégé, külemé bélen ozın bulmagan, ozınga suzılmagan (süz, söylev, xat h. b. turında). II rev. meg. Ozınga süzmıyça, artık kiñeytmiçe.
Kıska buluv — 1) ozak devam itmev, tiz bétüv. 2) az süzler bélen katgıy fikér béldérüv (eytüv).
KISKALIK i. 1. Ozın bulmav, kıska buluv.
Devamlı bulmav, bik az buluv (vakıt turında).
küç. Tégé yaki bu fikérné adlatkanda, nindi de bulsa vakıyga turında söylegende bik az süzler kullanuv.
KISKARTMA i. 1. Bérniçe süznéñ baş xeréflerén géne kaldırıp yasalgan süz (meselen, SSSR, KPSS h. b.).
İké süznéñ ayırım kiseklerén kıskartuv yulı bélen yasalgan kuşma süz, meselen: raykom, dramtu-gerek h. b.
Süzlernén yazuda kullanıla torgan maxsus şartlı bilgéleré, meselen: h. b. (hem başkalar), h. b. ş. (hem başka şundıylar), . ş. o. (hem şuna oxşa-gannar), k. (kara).
KISKARTMALI s. mat. k. kıskartılmalı.
KISKARTU f. 1. Kıskarak itüv, kıska xelge kitérüv, ozınlıgın kimétüv.
Devamlılıgın kimétüv, srogın kimétüv (vakıt turında).
Nersenéñ de bulsa külemén, mikdarın kimétüv, azaytuv. // Nersenéñ de bulsa ayırım kiseklerén töşérép kaldıruv. || İsémnéñ, süznéñ bér öléşén töşérép kaldırıp eytüv.
söyl. Ştat kimüv sebeplé éşten çıgaruv, éşten aluv.
mat. Sanavçısın da, vaklavçısın da bér ük sanga bulép, vaklanmanıñ kıymmetén üzgertmiçe kéçkénerek sannar bélen béldérüv.
KISKARTILMALI s. mat. Kıskartırga rmömkin bulgan, kıskartıp bula torgan (vaklanma turında).
KISKARTILMAS s. mat. Kıskartıp bulmıy torgan (vaklanma turında).
KISKARTILU f. 1. Téş. yün. k. kıskartuv.
2. s. meg. kıskartılgan. Kıskartunıñ neticesé bulgan; külemé, mikdarı, zurlıgı köçéreygen; kıska. 3. s. meg. kıskartılgan. Baş xeréfler bélen béldérélgen; süznéñ bér öléşé töşérélgen.
KISKARU f. 1. Nersenéñ de bulsa ozınlıgı kimüv, kıska bulıp kaluv, ozınlıkka kimüv.
Nindi de bulsa kürénéşnén, éşnéñ h. b. devamlılıgı kimüv, devam itüv vakıtı kimüv.
anat. Külem yagınnan kısılıp kimüv (muskullar, tukımalar turında).
KISKARUÇAN s. maxé, Kıskara ala torgan, kıs-karuv üzlégé bulgan.
KISKARUÇANLIK i. maxé. Kıskara ala torgan buluv, kıskaruv üzlégé buluv (muskullar turında).
KISKASI kér. süz. Cıyıp eytkende, az süzler bélen eytkende, yomgaklap eytkende.
O Kıskası şul — k. kıskası.
KISKAÇA s. 1. Ozın bulmagan, ozınga suzılmagan.
2. Kıska itép eytéle yaki yazıla, kıska itép anlatıp biréle torgan, az süzler bélen añlatıla yaki SöYLENE torgan. || rev. meg. Artık kiñ ceyélmiçe, vaklıklarga tuktalmıyça, az süzler bélen (söylev, cavap birüv h. b.).
O Kıskaça (gına) eytkende — k. kıska gına (itép) eytkende. Kıskaça kurs — nindi de bulsa fennéñ artık kiñ birélmegen sistémalı kursı.
KISKAÇALIK i. Söylevde, yazuda az süzler kullanuv, fikérné artık ceyélmiçe beyen itüv.
KISKIÇ I i. 1. Miçten utlı kümérné, kisevné kıstırıp aluv öçén métalldan éşlengen iké yeplé koral.
Nersené de bulsa kısu-kıstıruv yaki élektérép suvırıp aluv öçén xézmet ite torgan kaybér caylanmalarnıñ, korallarnıñ isémé.
maxé. Kısla ayagınıñ nersené de bulsa élektérép aluv öçén xézmet ite torgan iké yeplé oçı.
Kıskıç nasos téxn. — basım kéçén kullanıp nersenéñ de bulsa (meselen, pavanıñ, gaznıñ) küle-mén köçéreyte torgan nasos
O Kıskıçka aluv, kıskıç éçéne aluv — kamap
aluv, blokadaga aluv.
KISKIÇ II i. isk. Kısla.
KISLA i. zool. Başı yanında kıskıçları bulgan, kabırçık bélen kaplangan, umırtkasız téçé suv xayvanı.
O Kıslanıñ kayda kışlaganın kürsetüv — bik nık yanavnı béldére.
KISLANKI i. dial. Çéçélmi kalgan cir, kısır cir.
KISLASIMANNAR i. zool. Gevdesé kabırçık bélen kaplanıp ségméntlarga buléngen, ayakları bik küp buvıntıklardan gıybaret xayvannar klassı.
KISMA: kısma kunıç — oyıknıñ, biyeleynéñ h. b. nıñ tartkanda bérkader kiñeye, buşatkanda yadadan kısıla töşe torgan itép beylengen öléşé.
KISMALAV f. Çıbık-çabıknı h. b. ş. bérge kitérép beylev.
KISMIR: kısmır kéşé dial. — saran kéşé.
KISRIK s. Urını, meydanı tar, kéçkéne bulgan, prostranstvosı tar bulgan. II i. Mdg. Tar urın, prostranstvosı az urın.
KISRIKLAV f. 1. Kéşéné yaki xayvannı nindi de bér cirge, poçmakka kitérép kısuv, aña ıçkınırga irék birmev. // Urın az kaldıruv, tıgızlav. || Tıgızlana-tıgızlana urın kaldırmav; kısa-kısa (étere-étere) tıgızlık barlıkka kitérüv.
höcum itép çigéndérüv, çigénérge mecbur itüv (gaskerler turında). II Kıyın xelde kaldıruv (uyında).
küç. Kémné de bulsa bérer éş başkarırga mecbur itüv.
Süz bélen höcum itüv, tenkıytlev.
küç. Kısuv, izü. II Cebérlev, rencétüv.
7. küç. Bér uynı, xisné h. b. başka bér uy, xis almaştıruv; nindi da bulsa bér uynı, xisné baştan çıgaruv.
KISRIKLIK i. Kısrık buluv, prostranstvo az buluv.
KISRINKI s. dial. k. kısrık.
KISTALU f. 1. Téş yün. k. kıstav.
2. Tışka çıgası kilüv, tabigıy ixtıyacnı kanegatlendéresé kilüv. // Bala tudıruv vakıtı citüv, şundıy xalat barlıkka kilüv.
KISTATUV f. 1. Yökl. yün. k. kıstav.
2. Kat-kat üténérge, sorarga macbur itüv (kémnéñ da bulsa aşarga üténdérüvé turında eytéle). II Gomümen, nindi da bulsa bér éşné éşlav öçén kat-kat üténérge, sorarga macbur itüv.
KISTATUÇAN s Kıstata torgan.
KISTAV f. 1. Aşarga-éçarge üténüv, sorav.
2. Gomümen kémné da bulsa bérar éş éşlerga kat-kat üténüv, sorav.
KISTIBIY i. 1. Urtaga béklangan yuka kamır éçéne izgan barengé, tarı botkası, töyélgen kindér orlıgı yaki mak orlıgı h. b. salıp péşérélgen aşamlık.
2. küç. söyl Başka kéşyılarnén éşéna yaki söyleşüvleréne kısılırga, katnaşırga yarata torgan kéşé. II Ehemiyetséz, vak kéşé turında.
KISTIRGIÇ i. 1. Yuvılgan kérné h. b. ş. bavga bérkétüv öçén kéçkéne bér asbap; kér élektérgéç. || Gomümen, narsené de bulsa kıstıruv, kıstırıp kuyuv öçén agaçtan yaki métalldan yasalgan asbap. 2- téx. Slésarlık éşénda; éşkertéle trrgan prédmétnı bérkétép kuya torgan caylanma; rusçası: tiski.
3. fiz. Utkargéçlarné maşinaga, priborga, appa-ratka h. b. ş. bérkétüv öçén caylanma, klémma.
KISTIRU f. \. Barmaknı, ayaknı am, gomümen, tenné bérer nerse arasında kaldırıp avırttıruv. 2. Nindi de bulsa tar, kısan cirge bérer nersené tıgızlap kértép kuyuv, éterép kértüv. II Kiyémnén çabuların, külmeknéñ itaklarén h. b. béklep bilbav, kayış astına kértép tottırıp kuyuv. II Odéyelnıñ h. b. ş. çit-çitlerén béklep astına tıgıp kuyuv. II Kirekmegende açıla torgan işék, kapka kébék prédmétlar arasına bérer nerse tıgıp kuyıp tiyéşlé tıgızlık barlıkka kitérüv.
Nersené de bulsa iké yaktan kitérép kısuv, kı-sıp totuv yaki kısıp tottıruv. II Kultık astına aluv, kultık astına alıp kısıp totuv.
Öy siplegende iské, çérék burenalarén alıp, yaña bureneler kuyuv.
Bérer nersené kémnéñ de bulsa kulına tottıruv, birüv. II Nerse de bulsa birüv, birép ci-berüv.
sopl. Kémné de yaki nersené de bulsa isémlékka térkav, kértüv yaki bérer nersega katnaştıruv.
Söylep yaki yazıp barganda üzénçeléklé bulgan süz, fikér eytüv, östev. II Bérer kéşé söylep yaki kéşéler söyle-şép torgan vakıtta çitten nindi de bulsa bérer süz eytüv, bérer süz' östev; sorav birüv.
söyl Élektérüv, aluv (kultıkka).
KISTIRULI s. Bilbav, kayış astına kértép élektérélgen, élektérép kuyılgan (kiyém çabuvı, [külmek itegé h. b. turında).
KISTIRINU f. söyl Üzéñnén itekleréñné, çabularıñnı kıstıruv.
KISU f. 1, Nindi de bulsa bér avırlık, kéç bélen basuv, yogıntı yasav. || Tıgızlav, tıgızlık barlıkka kitérüv.
2. Kémné yaki nersené de bulsa kullar~ bélen uratıp alıp totuv. || Nersené de bulsa kulnıñ uçı, barmakları bélen katı itép totuv. || Nersené de bulsa (meselen, küzlerné) kullar bélen kaplav. || Nersené de bulsa téşler bélen katı itép totuv.
Selamlev, savbullaşu, tebriklev yözénnen^ kémnéñ de bulsa kulın bilgélé bér revéş bélen "totuv.
Kémné yaki nersené de bulsa kükrekke kitérép térev. || İké prédmétnı bér-béréne yakın kitérüv yaki tidérüv.
Bérer nerse yanına kitérép kamav, kitérép térev, annan çıgarga irék birmev. || Nersené de bulsa uratıp ala baruv. II Törlé yaktan basım yasap kamap aluv, kamap alıp çıgarga irék birmev.
küç. Nersené de bulsa bik nık çiklev, bérer yaktan bik avır xelge kuyuv.
7. Açuv, nefret h. b. ş. bilgésé bularak, irénnerné, téşlerné bik katı itép bér-béréne tidérüv, tidérép kuyuv.
II Nersené De bulsa (meselen, barmaklarnı) bérge kitérép bik katı itép yomuv. [Gabdulla] yodrıkların kısıp ana yakınlıy. . Taktaş. || Bérer nersené uçka alıp yomuv
Nersené de bulsa xereketke kitérüv öçén anıñ ciberüv méxanizmına basuv, basım yasav.
Kısan buluv, tar buluv; kısan yaki tar buluv ar-kasında tenné avırttıruv (ayak kiyémé, külmek h. b. turında).
10. Bik nık tartıp yaki tarttırıp beylev, buvuv.
(İşékné h. b. ş. açıla-yabıla torgan eybérlerné) bik az gına açu, açıp kuyuv yaki bérkader ara kaldırıp yabu. II Lampa h. b. ş. filtesén töşérép, yaktırtuv kéçén kimétüv.
Miçke, kismek, iden h. b. ş. taktaların yarık kalmaslık itép tıgızlav.
Kimétüv, azaytuv (külemén, mikdarın h. b.). || Ékonomiyelev, çıgımnarnı bik nık kimétüv.
14. Sulış yulın tıgızaytuv, sulışnı avıraytuv. II Nindi de bulsa bér avırlık, avırtuv toyuv turında (kükrekte, yörekte).
15. sport. Ştanganı, gérné h. b. ş. salmak kına baş östéne küterüv.
16. fiz. Basım bélen teesir itép külemén köçéreytüv (gaz, sıyıklıklar turında).
küç. Nersené de bulsa éşlerge yaki séylerge, nersené de bulsa birérge mecbur itüv, nersené de bulsa bik katı talep itüv.
küç. Bik katı izü, ékspluvatatsiyelev; iréklé yeşevge, éşçenlékke, üséşke rmömkinlék birmev.
|| Cebérlev, rencétüv, kimsétüv.
KISUÇI 1. s. f. k. kısuv.
2. a. meg. söyl İzüçé, ékspluvatator. —|| Cebérli, kimséte torgan kéşé.
KISIK s. 1. Kısan, kısrık, tar (bina, koridor h. b. turında).
Filtesé töşérélép, yaktırtuv kéçé kimétélgen (lampanıñ h. b. ş.).
Téşlerné kısıp eytélgen, tüben tavış bélen eytélgen.
Kısık küz(lé) — küz kisémé tar bulgan, küz kisémé kısılıbrak torgan.
KISIKLIK i. Kısık buluv, tar buluv.
KISILA-KISILA rev. Bérer bik tar urın aşa yaki bik küp kéşéler arasınnan tıgızlanıp ütép.
KISILU f. 1. Téş. yün. k. kısuv (7, 9 meg. başka).
Külemé, zurlıgı yagınnan köçéreyüv.
Bik tıgız totaşu (irénner, téşler turında). || Bérkader yomıluv (küzler turında). II Barmaklar yomarlanuv, uç yomıluv.
4. İké yaktan kısuv, basım yasav arkasında élegü, élegép kaluv (yarıkka, kapkınga h. b. ş.). || İké prédmét arasında buluv, iké yaktan uratıp alınuv, kamap alınuv. II Kaya da bulsa kérép élegép kaluv. II Tıgızlanıp kérüv.
Filtesé töşérélép, yaktırtuv derecesé kimüv (lampa h. b. ş. turında).
Sulış tıgızlanuv, sulış aluv kıyınlaşu turında. || Bérer törlé avırlık, avırtuv sizü (yörekte, kükrekte).
küç. Kémnén de bulsa éşleréne, üzara ménese-betleréne tıgıluv, katnaşu.
II Söyleşép torgan vakıtta süzge kuşıluv. || Araga nindi de bulsa bér éş kilép kérép, ikénçé bér éşke komaçavlav turında.
küç. Nerse bélen de bulsa çiklenüv, totkarlanuv, üse almav turında.
küç. Bérer eybér kimüv, bik az kaluv; bérer eybérné tabuvı avırga eylenüv.
Kısılıp çıgu — akrın hem tüben tavış bélen söylev yaki eytüv.
KISILUÇANLIK i. fiz. Tışkı basım netice-sénde matdenéñ üz külemén köçéreyte aluv seleté.
KISILIP rev. 1. k. kısıla-kısıla. || Tıgızlaşıp, bér-bérsén tıgız lap..
2. küç. söyl. Bik akrın tavış bélen.
KISILIP-KISILIP rev. k. kısıla-kısıla.
KISILIŞ i. söyl. Bérer éşke mönesebet, bey-lenéş.
KISILIŞUV sr. Tıgızlanışıp bér-béréne bik yakın kilüv.
KISIM i. Kémge yaki nersege de bulsa basım yasav; pécum
KISINKI s. 1. Kısan, tar; kéçkéne (bina, bülme h. b. turında). || Ayaknı, tenné kısıp tora torgan (ayak kiyémé h. b. turında). || Küz kisémé tar bulgan, küz kisémé kısılıbrak torgan.
2. Avır şartlardan gıybaret; irékné, şexésné kısuçı (tormış turında). || Katgıy, çıgarmaları bulmagan (talepler, kagıydeler h. b.).
söyl Bérer nerse de bulsa citmev, bik az buluv turında.
mat. Turı poçmaktan kéçérek bulgan.
rev. meg. ékonomiyelep, bik az tota-tota.
KISINKILANU f. söyl Avırlaşu, kıyınayuv.
KISINKILIK i. 1. Kısınkı (1 meg) buluv.
2. İzélüv, ékspluvatatsiye. || İrék h. b. yaklardan çiklengen buluv. || Tormış avır buluv; izrse de bulsa citmevçélék, moxtaclık.
2. Yeşeyéşnéñ, tormışnıñ katı ramkalar éçéne alınuvı; artık katı distsiplina. II Şexéske üserge irék birmev.
3. Kéşéler törkémé éçénde, çiratta barlıkka kilgen tıgızlık, urın bulmav.
KISIP-KIMTIP rev. Az-azlap, ékonomiyelep, nerseden de bulsa bulép alıp (cıyuv, tuplav h. b.).
KISIR s. 1. Tuması bulmagan, ürçém birmegen, atalanmagan (térlék turında). || C,iméş birmi torgan.
Éşkertélmiçe taşlanıp torgan, taşlanıp kaldırılgan, igén çeçélmegen (basuv, cir turında).
Darı bélen géne korılgan, pulyası bulmagan (patron, zaryad turında).
4. İtséz péşérélgen, ité bulmagan (aş turında).
Kısır bolıt—yañgırsız, gomümen yavım-téşém barlıkka kitérmi torgan bolıt.
KISIRLIK i. Kısır kaluv, tuma bulmav (térlék turında).
KITAY i. 1. Kıtayda in zur küpçélékné teşkil itüçé xalık ataması hem şul xalıknıñ ayırım bér kéşésé. II s. meg. Kıtay xalkına yaki Kıtayga ka-ragan, Kıtayga yaki kıtay xalkına ménesebetlé.
2. Kaybér botanik hem zoologik términnarnıñ sostav kisegé.
Kıtay alması bot. — 1) alması bik vak bulgan, suvıkka çıdamlı almagaç; 2) şul almagaçnın ciméşé.
KITAYLI i. Kıtayda yeşevçé kéşé.
KITAYÇA rev. Kıtay télénde.
KITAKLAV f. Kıska-kıska hem özék-özék avazlar çıgaruv (tavık, éteç turında).
KITAT i. isk. Borıngı vakıtta Kıtaydan kér-téle torgan tıgız éfek tukıma. || Soñrak şundıy térdegé mamık tukımanı béldérüv öçén de kullanıla; kitayka.
KITKILDAV f. 1. Kıtaklav.
2. rev. meg. kıtkıldap. Şarkıldap, kıçkırıp (kélüv turında).
KITKILDIK s. söyl Kıtkıldıy (1 meg.) torgan.
KIT-KIT avaz. iyer. 1. k. kıt-kıtıyk.
2. Kıtkıldap kélüv tavışın béldére.
KIT-KITIYK, KIT-KITIY, KIT-KITAK avaz iyer. Tavık, éteçnéñ kıtaklav tavışın béldére.
KITLIK i. 1. İkmeknéñ hem azık-téléknéñ bulmavı yaki bik nık cntmevé. || s. I meg. Unış bulmagan; azık-telék hem ikmek bik az bulgan.
2. Kémge yaki nersege bulsa da çikten tış moxtaclık.
KITNAV f. dial. k. kıtaklav.
KITMILDAP rev. isk. dial. Añsızdan, kinetten.
KITIY-KITIY i. k. kéti-kéti.
KITIK i. Tenge ciñélçe géne tiyüvden, orınudan kéşé yaki xayvan nérvısınıñ teesirlenüvé,
KITIKLANDIRU f. 1. Kıtıgın kitérüv, kıtıklav.
2. küç. Teesirlendérüv; tınıçsızlandıruv, cilkéndérüv, xisler uyatuv.
KITIKLANU f. 1. Téş. yün. k. kıtıklav.
2. Kıtık kilüv. || Kımırcuv, kımır-cıp toruv (tama.k turında).
3. küç. Teesirlenüv, tınıçsızlanuv; cilkénüv, nindi de bulsa bér xis kuzgaluv.
KITIKLAV f. 1. Tenge ciñélçe tiyép, orınıp, nérvlarnı teesirlendérüv; kıtık kitérüv. || Kımırcıtuv, kımırcuv barlıkka kitérüv.
2. küç. (Küñélné, yörekné) teesirlendérüv, cilkéndérüv, ciñélçe géne yarsıtuv; xis uyatuv.
KITIKÇAN s. Kıtıgı bik tiz kile torgan.
KITI-MITI cıy. i. söyl. 1. Vak-tvyak aşamlık.
2. dial. Tormışnıñ oçın oçka avırlık bélen yalgap alıp baruv turında.
O Kıtı-mıtı itüv — sevde itüv, satuv itüv; spékulyetsiye bélen şögıllenüv.
KITIR i. söyl. Nindi de bulsa tigéz prédmét östénde bulgan vak kına çıgıntı, téérçék.
KITIRDAV f. Kıtır-kıtır kilüv, kıtır-kıtır avazlarına oxşagan tavış çıgaruv.
KITIR(T)-KITIR(T) avaz. iyer. Nindi de bulsa bér éslékke orınganda, katı aşamlıknı kimérgende yaki çeynep aşagan vakıtta barlıkka kilgen tavış-nı béldére.
KITIRLANU f. söyl Kıtırlar barlıkka kilüv, kıtırşılanuv.
KITIRLI o. söyl Kıtırları bulgan.
KITIRŞI s. 1. Töyérçékleré, kıtırları bulgan. || Yargalangan; şoma -tügél. || i. meg. Töyérçék, kıtır. 2. küç. Nindi de; bulsa kimçélékleré bulgan; kim-çéléklé (yazu, stil,1 tél turında).
KITIRŞILANU f. Kıtırşıga eylenüv, kıtırşı xelge kilüv.
KITIRŞILIK i. 1. Kıtırşı buluv, kıtırlar buluv.
2. küç. Kimçélék^ citéşsézlék (télde, stilde h. b.).
KIX, KIXX avaz. iyer. 1. Törlékné, koş-kortnı suyganda barlıkka kile torgan tavışnı béldére.
|| 2. Kakıruv tavışın béldére. 2) söyl, balalar télénde: kisü, kisép kan çıgaruv.
KIX-KIX, KIXIK-KIXIK avaz iyer. Yütellev tavışın béldére.
KIXIM avaz iyer. k. kıım.
KIÇKIRTU f. 1. Yökl. yün. k. kıçkıruv (1, 4 meg.).
Maxsus caylanma yardeménde avazlar çıgarıp, nindi de bulsa signal birüv. || Nindi de bulsa instruméntta (meselen, bırgıda, sıbızgıda) uynap, avazlar barlıkka kitérüv.
söyl, kims, Uynav1(kübrek garmonda). 4. rev. meg. küç. kıçkırtıp. Mecbur itép, kéçlep, bérnersege karamıyça.
KIÇKIRTTIRIP rev. meg. küç. k. kıçkırtıp (kıçkırtuv 4).
KIÇKIRU f. 1. Bik kéçlé avaz birüv, katı yangıravıklı tavış çıgaruv (kéşéler turında). II Köçlé avazlar çıgaruv (sıyır, kece, sarık h. b. turında).
k. kıçkırtuv 2.
Köçlé tavış bélen bik nık işétélérlék itép eytüv yaki söylev. || Köçlé yañgıravıklı tavış bélen'kém-né de bulsa çakıruv.
söyl Kémné de bulsa yañgıravıklı katı tavış bélen erlev, tirgev.
söyl Nersege de bulsa igtibarnı celép itüv öçén küp söylev, çıgışlar yasav.
rev. meg. kıçkırıgg. Yangıratıp, kéçlé tavış bélen.
KIÇKIRIK i. 1. Bülénép-bulénép işétélgen yan? gıravıklı tavış, avaz.
2. lingv. Brrıngı kéşé bérer törlé prédmétnıy tavışına oxşatıp yeise bérer prédmétnı kürgeç te,, iméştér, eytken hem oyışmagan dip sanalgan avazlar (téllerné ımlıklardan kilép çıga digen karaş buyınça).
KIÇKIRIŞUV f. 1. Kıçkıra-kıçkıra eytüv yaki söylev.
2. Kıçkırıp tirgev, kıçkırıp erlev.
KIÇKIRIŞ i. 1. Kıçkırgan tavışlar, kıçkır-gan avazlar. 2. Kıçkırıp tirgeşü, erleşü, talaş. II Kıçkırıp tirgeşken tavışlar, kıçkırıp şéltelegen tavışlar.
KIÇKIRIŞ-TALAŞ i. k. talaş-kıçkırış.
KIÇKIRIŞUV f. 1. Urt. yün. k. kıçkıruv (1, 3 meg.).
2. Kém bélen de bulsa üzara kıçkırıp tirgeşü, talaşu, kıçkırıp erleşü.
KIÇU I i. Kéşé yaki xayvannıñ tiréséne kıçuv bété ütép kérüden barlıkka kilgen yogışlı tiré avıruvı (bu vakıtta tiréde vak-vak susıl töyérçékler barlıkka kile hem tiré bik nık kıçıta).
KIÇU II f. söyl k. kıçıtuv.
KIÇULAV f. Kıçuv çıgu, kıçuv basuv.
KIÇINU f. söyl 1. Ten kıçıtuv, tende kıçıtuv toyuv.
2. küç. gadi s. Nindi de bulsa bér éşné éşlerge bik nık télev, omtıluv.
KIÇITKAN i. Yafraklarında hem sabagında ten-né çaga torgan tékleré bulgan üsémlék. || s. meg. Kıçıtkannan xezérlengen, kıçıtkan salıp péşérélgen.
KIÇITKANLIK i. Kıçıtkannar üsken urın, küplep üsép utırgan kıçıtkannar.
KIÇITKI i. söyl k. kıçuv I.
KIÇITTIRU f. Tende kıçıtuv barlıkka kitérüv, kımırcıtuv.
KIÇITU f. Tende kaşıysı kilüv xelé toyuv. || Kımırcuv, kımırcıtuv (tamak turında).
KIŞ i. Yılnıñ dürt fasılınnan bérsé, köz bélen yaz arası, yılnıñ iñ salkın vakıtı. II Kışkı salkın, suvık. || s. meg. Kışka beylenéşlé, kışka karagan, kışkı.
KIŞKI s. 1. Kışka beylenéşlé, kışka karagan, kış könénde bulgan.
Ciméşé soñ ölgére hem ozak vakıt bozılmıy saklana torgan (ciméş agaçları turında).
Kış öçén bilgélengen, kış köné kullanıla, faydalanıla torgan.
KIŞLAVIK i. Kışlıy torgan urın; kış yeşiy torgan éy.
KIŞLAK i. Urta Aziyedegé torak punkt, avıl.
KIŞLAV I 1. f. Kışnı ütkerüv, kışnı uzdıruv; kış çıgu.