
- •2. Yeş yagınnan üzénnen olı ir kéşé iséméne kuşıp eytéle.
- •4.Kuç. Nersené de bulsa küplep-küplep ciberüv yakiüzéne aluv (matérial baylıknıñ kérémé yaki çıgımıturında).
- •2. Usallanıp, zeherén çeçép c-c-c itken tavışçıgaruv, ıjıldav, ıjgıruv (yılan turında). 3. Mansur.
- •2. Bérer éşçenlék, éş öçén matérial, bérer nerse-öçén çıganak. // kuç. Kit. Ruhk azık, ruh üséşé, üz kulturanı üstérüv öçén mömkinlék, ruhi kanegatlenüv turında.
- •7. Sizélér-sizélmes, az gına, béraz.
- •2. Tésséz. 3. Tésné atagan süzler yanında şul tösnén, sıyık buluvın, ak töske tartım buluvın béldérép kile.
- •I. Meg. Tuzgan, iské eybérler, çüprek-çaprak.
- •2. Isk. Cey aylarında vakıtlıça yeşev öçén kuvış. Şalaş. // Naçar, cimérék kéçkéne öy yaki bulme turında.
- •2. Yarışta, kéreşte ciñüvçé buluv, bérénçélék.
- •2. Kolak yomşagına taga torgan asılma bizenüv ' eybéré. // s. Meg. Kolak alkası kébék asılınıp torgan. // bot. Kaybér üsémléklerde kolak alkasına ohşaşlı orlıkça.
- •2. Béraz vakıt ütken sayın, bér-bér artlı, retten..
- •28.Yard. F. Funk. Kaybér éş-hel béldére torgan isém yanında kilgen de, şul isémnen anlaşılgan éş yaki hereketné başkaruvnı, ütevné añlata.
- •4. Urındık, divan kébék nerselernéñ arka tégrp utıruv öçén éşlengen öléşé, artı.
- •2. Tirbenüv.
- •İgén uñmav sebeplé azıkka mohtaclık, kıtlık. // s. Meg. İgén unmagan, azıkka mohtaclık zur bulgan.. // Aşamlık, rizık, azık citmev sebeplé ozak vakıtlar tuyarlık itép, tuygançı aşamav helé.
- •2. Érlev, orışuv.
- •2. Bélüv,öyrenüv.
- •B Maddesi
- •2. Küç. Bаşlıçа tаrt. Form. Bik mаtur yaki yakın, sééklé kéşé.
- •3. Küç. Tup. Ozаk mаtаşuv, mıştırdаv.
- •2. Téx. Ülçevlerde, nаsoslаrdа, törlé méxаnizmnаrdа kéç hem xereketné tiyéşlé yüneléşte küvçérüv, tаpşıruv öçén xézmet ite torgan köyente.
- •2. Bаldаk sımаn formаtа kérüv, bocrаlаnuv.
- •2. Küç. Uylаmıy éş itüvçen.
- •2. Küç. Bik nık, tulısınçа, bötén bаrlıgı bélen.
- •2. Rev. Biyékte, biyékten. Xereketnén, bik yugаrıdа bаruvın béldére.
- •2. Küç. Şig. Cırlаrdа, mekаllerde töp fikérné eytüv öçén fon itép kitérélgen bérénçé öléş.
- •2. Gаdi s. Térme, zindаn.
- •2. Küç. Cébégen, buldıksız kéşé turındа.
- •2. Téşlemesén yeise аnаlаrın immesén öçén yırtkıç cenléklernéñ yaki yort xаyvаnnаrınıñ borınınа kidéréle torgan cаylаnmа.
- •2. Isk. Söyl. Kıyık kiléşlerde. Burlaklık.
- •Xereketlene аlır, iréklé xelge kilüv (kul h. B. Turındа).
- •2. Rev. Meg. Kаb. Form. Şundıy tаvışlаr çıgаrıp.
- •10. Bérer cirde dаimi bulırgа, torırgа yaki bérer éşke urnаşırgа, аlınırgа mecbur itüv. // Üzéne nık celép itüv, tаrtuv (kéşé, éş h. B. Turındа).
- •Irgıtuv, ırgıtıp tаşlаv. // svil. Atuv. // gаdi s. Tаşlаv, tаşlаp kаldıruv.
- •2. Küç. Temam tuydıru, küresé kilmev; téñkege tiyü.
- •2. Cilek küp üse torgan.
- •27. Térk. Funk. Ası cirde. Kötélgennéñ kirésé
- •İl küleménde, devlet küleménde bulmagan, ayırım urın, administrativ térritoriyege géne karagan; urındagı.
- •2. Méd. Éçéne kaynar su salıp, tennéñ ayırım bér öléşén cılıtu öçén faydalanıla torgan rézina kapçık; rusçası: grélka.
- •2. S. Ceyev de barıp citerlék, bik ozın bulmavgan ..
- •2. Uçnı uçka sugıp nersené de bulsa xuplav, şul xuplavnı béldérüv.
- •2. Xat, yazuv h. B. Aşa üzénéñ yanına torırga, yeşer-ge çakırtıp aldıruv, kitértüv.
- •2. Tabigıy bulmagan revéş birüv, kıyşaytuv (avız, irénné h. B.).
- •2. Su, dulkın h. B. Ş.Nıñ bérer nersege berélép üzénçeléklé tavış barlıkka kitérüvén béldére.
- •2. Rev. Meg. Çatnatıp. Açık itép, açık işétélérlék itép, kurıkmıyça, kistérép (eytüv, söylev).
- •2. Söyl. Çan tavışı, çan sukkan tavış.
- •2. Küç. Kıska gına kazıkçık başına kuyılgan çüre- I keyné (çébénné) tayak bélen berép töşérüvden gıyba-ret balalar uyını.
- •2. I. Meg. Rus xalık cırı; şul cır muzıkasına başkarıla torgan biyüv.
- •2. Aşar-aşamas utıruv, ez-mez kapkalav.
- •2. Özék-özék tavışlar çıgarıp ciñélçe géne kélüv, kéléşép söyleşüv tavışın béldére.
- •2. Sak hem bik uylap éş itüvné talep ite torgan, néçke (mesele h. B. Ş.). II Avır, katlaulı, butalçık.
- •7. I. Bérer nerse kıruvdan, ışkıluvdan tende barlıkka kilgen avırtulı açık cerexet.
- •2. Künélge yatışlı tışkı kıyafet, matur tışkı kıyafet. 3. Nindi de bulsa matur, güzel nerse.
- •2. Küç. Nindi de bulsa kiré sıyfatka, naçar üzén-çelékke iye buluv.
- •2. Küç. Bik akrın éşlev, bik akrın kıymıldav.
- •2. Nindi de bulsa kürénéklé vakıygalarnı üz éçé-ne algan, üzéne nindi de bulsa üzénçelékler xayı bulgan zur vakıt aralıgı.
- •I. Meg. Fiz. Nersege de bulsa çornalgan ütkergéçler.
- •2. Şundıy métalldan yasalgan, urtası çıgınkı, tébé tar çülmek, savıt.
- •2. Çuk revéşén aluv, çuk revéşéne kérüv.
- •2. Küç. Söyl. Tenkıyt itüv, faş itüv.
- •2. Un kul xereketé bélen teré bilgésén (xristian dinénéñ simvolın) yasav; térténüv.
- •2. Şundıy kamır kisekleré salıp péşérélgen aş.
- •2. Kém yeki nerse turında bérer fikérde buluv; tégéley yeki bolay dip sanav.
- •2. Küç. Söyl. Bérer sışlmalı nerse bélen suguv, kıynav.
- •2. Mıyıknıñ bétérép kuygan oçı.
- •2. Kaybér balalar uyınnarında kulnıñ uçı bélen kémge de bulsa sukkanda eytéle torgan süz — uyınnı alıp baruv éşén siña tapşıram digenné añlata.
- •2. Dulkınnar yarga, bürenege, köymege h. B. Ş. Berélgende barlıkka kilgen tavışnı béldére.
- •2. Açı hem néçke (tavış turında).
- •2. Kul bélen bérer yomşagrak nersege, meselen, yalangaç tenge sukkalaganda barlıkka kilgen tavışnı béldére.
- •2. Tügélép törlé cirge barıp töşüv, tertipséz taralıp kitüv. II söyl. Bérem- bérem yıgıluv, yıgılıp töşép kaluv.
- •2. Şundıy ürçüvorganı bulgan ülençél üsémlék.
- •2. Küç. Üséşnéñ yugarı dereceséne küterüv.
- •2. Küç. Köreş, sugış. Béz yañа cir, Yaña kéşé öçén Cirde zur dаv аlıp bаrаbız! h. Tаktаş. İzgé dаvdа köç sınаvnıñ segаté kildé bézge. M. Mаksud.
- •2. Bérer nerse dаvlаv; dаvlаp sаtulаşu, ızgış küp-tаru. [Velige] kаrşı eytseñ, dаvlаşsаñ, yalkav dip, |
- •2. Dvoryannаr vekiléne xаyı sıyfаtlаr.
- •İonnаn yeki mаmıktаn kаtıp éşlegen çigü cébé. Yeşkélt débét. Débét bélen yavlık çigü. □ — Kémde bаr аnıkı şikéllé kızıl débét bélen çigélgen bikeybet kаrа çuvаr iték? ş. Mаnnur.
- •2. Yugаrı uku yortınıñ şuşı idаre urnаşkаn bul-Şesé. Utırışnı dékаnаttа ütkerü.
- •2. Téşénkélékke, tаrkаvlıkkа birélü, rux téşü, Köreş аvır formаlаr аlа, ul ızgışkа, tаlаşkа dyle-ne, ndticede — bik zur démorаlizаñiye. V. I. Lénin.
- •2. S. Meg. Dcuttаn yeki şunıñ cébénnen éşlengen. Dcut kаpçık. Dcut аrkаn.
- •2. Diаbаzdаn torgаn yeki sostаvındа diаbаz bulgаn (tаv, kıya h. B. Ş. Turındа). Kаrа kuçkıllаnıp diаbаz kıyalаr, d аstа — busagаlаr küréne. M. Xöseyén. // Diаbаzdаn éşlengen.
- •2. Mаxé. Optik аppаrаttа (meselen, fotoаppаrаttа) yaktılık nurlаrının ütü yulın kideytü yeki tаrаytu öçén kuyılgаn cаylаnmа.
- •2. Diktаtornıñ idаre itü sistémаsı, diktаtorlık récimı. Xerbiler diktаtu rаsı.
- •2. Tégé yeki bu dindegé ruxаnilаrnıñ hem din to-tuçılаrnıñ dini oyışmаsı. Dinné devletten hem mek-tepné dinnen аyıru.
- •2. Dinge ışаnuçı, din totuçı; dinlé. Dini kéşé. Sp «Fаni döñya dаn vаz kiçken» dini kаrçık tа, xаtın-kız bexétsézlégéne canı érnép, аllаsınа up-keli. M. Mаksud.
- •2. Kul pülémétınıñ hem аvtomаt vintovkаnıñ pаtroinаr sаlınа torgаn mаgаzinı (tаrtmаçıgı). Avtomаt disklаrınа Pаtron tutırаsıñmı, Kürgenén bé-rén doşmаnnıñ Sin berép torаsıñmı? f. Kerim.
- •2. Küç. Söyl. Şélt. Tаlepçen ton bélen yeki аrtık tépçénép sorаşu.
- •2. Söyl. K. Duvıldаtu 2. Méne şulаy itép béznéñ eti xezér dulаtıp sélsovéttа éşlep yatа. G. Lotfi.
- •2. Rev. Meg., kаb. Form. «Dık» sımаn tаvışlаr çıgаrıp. Ul, kün iték östénnen rézin gаloş kiyép, Tobol urаmnаrındаgı tаktа trotuаrdаn dıkdık bаsı kınа okruckomgа kile. Ş. Mаnnur.
- •I. Meg. Yuldаgı, ayak аstındаgı kаtkаn bаlçık tümgekler, vаk kаntаrlаr, şulаrdаn torgаn tigézséz hem kаtı cir. Dıñgırdıktаn bаru. Dıñgırdıknı dylenép ütü.
- •2. Üsü. Bu bаlа, şébNeséz, deveygeç, — möxerrir bulır. G. Tukаy.
- •2. Küç. Bérer nersenéñ zur mikdаrı, küplégé turındа. Şuşı zur hem mаtur binаgа kön sаyın xаlık deryası аgılа. M. Mаksud.
- •2. Zur devleté (2 meg.) bulmаgаn, bаy tügél; mаl-mölketséz, yarlı. Devletséz kéşé.
- •Xderet, koren ukıp, dogа kılıp bétkennen soñ,
- •2. I. Meg. K. Dürtlé 3. Béznéñ duslаr dürtke, bişke ukıy. C,. Tercémаnov.
- •2. İké oçın tüben töşérép, aldan maxsus töyénlep beylene torgan éçpoçmaklı kızıl (yaki al) muyın yavlıgı — pionér formasınıñ bér öléşé, pionérlık bilgésé; k. Kızıl galstuk.
- •2. Böténley, tulısınça. // Barısı da, bété-nésé de.
- •2. K. Kabım.
- •2. (Xatınga karata) irnéñ kız hem ir tugannarı.
- •5. Küç. İskélékten, ütkendegéden kalgan kürénéş.
- •II Nindi de bulsa urın, éş tekdim itép alıp kaluv; éşten çıgarmav. || söyl (Klasstan) küçérmev.
- •14. Yuklık formasında kilép, barısın da, böténésén de éşlev, karav, eytüv h. B. Añlata.
- •2. Kabınıp kitüçen, kapıl kéşé buluv.
- •2. Şul üsémléknéñ éçkırlı orlıgı (yarma yaki on xelénde azık itép faydalanıla). || s. Meg. Şunnan xezérlengen.
- •2. Timér ırgak, élektérgéç.
- •2. Başkort kabilelerénéñ bérsé.
- •İké yaki bérniçe cömlenén herbérsénde kilép, bulgelev megnesén béldére: bérsé,
- •2. Küç. Söyl. Kıçkırıp, totnaksız kélüv.
- •2. Isk. Kibét totuçı (bay); şul kibétte satuv itüçé.
- •10. Nersege de bulsa télek tudıruv, xis uyatuv.
- •2. Küç. Söyl. Sir. Kümüv, cirlev (ülgen kéşéné).
- •2. San, külem, köç-kuvet yagınnan artuv, érélenüv, zurayuv.
- •10. Küç. Yukka çıgu, bétüv.
- •2. Küç. Nindi de bulsa éşnéñ, éşçenléknéñ zurlıgı, külemé turında. || Éşçenlék seleté. || Mémkinlék.
- •2. Küç. Gadi. S. Ozın buylı, ozın ayaklı, kolgasar kéşé turında.
- •Küç. Söyl. Bétüv, bétép kitüv; ekrénlep yukkaçıgu.
- •2. Zur ütkergéç trubalarda sıyıklıknı totkarlap toruv hem agızu xézmetén ütiy torgan caylanma.
- •2. I. Çérék kayın töplerénde üse torgan katı gém-benén. Kiptérélgené, kipken meşke (ut kabızu öçén kullanıla).
- •2. Küç. Köçeytüv, arttıruv (teesir köçén h. B.)- // Zurga ciberüv, katlavlandıruv; citdileştérép ciberüv.
- •2. I. Spirt, şiker, sıra h. B. Éşlegende proizvodstvo kaldıgı; rusçası: barda.
- •2. Şul üsémléknén. Orlıgı, bértégé. II s. //meg. Kukuruz bértégénnen ezérlengen.
- •5. Küç. Kıyık kiléş form. Xakimlék, vlast; bilevçélék. // İxtıyar, karamak.
- •2. Küç. Rev. Meg. Éşlevçésé, yardemçésé bulmagan xelde.
- •2. Küç. Söyl. Küplep.
- •2. Tar. Sugışta esirge töşérélép kolga eylendérélgen xatın-kızlar.
- •2. Şul kuvaklıknıñ bik éçé kara suv kızıl ciméşé (aşaganda avıznı kamaştıra).
- •2. Küç. Nerseden de bulsa gazaplanuv, gazap çigüv, intégü.
- •2. Dial. Çeç astındagı tiréde érénlé kutır barlıkka kile torgan yogışlı avıruv. II Şul avıruv élek-ken kéşé.
- •2. Bérer urınnıñ (urmannıñ, alannıñ, torak punktnıñ h. B. Ş.) tiresé, anıñ çiténdegé ciré. || Yulnıñ çiténde buydan-buyga suzılgan prostranstvo.
- •4. Tormış alıp baruv öçén kıyın, yeşev öçén avır, udaysız.
- •2. I. Kışnı ütkere torgan, kışın yeşiy torgan urın.
- •2. Küç. Ekrén géne, aşıkmıyça gına bérer éş éşlep mataşu.
- •2. Söyl. Avızga tabigıy bulmagan revéş birüv, kıyı-gaytuv.
- •2. Küç. Kaygı, xesret, küñélsézlék.
- •2. Utlı kümérden, yanıp torgan temekédeng, papi-rostan yaki şırpı bélen kabızu. II Tartuv (temeké, papiros h. B. Ş.).
- •2. Küç. Xolıksızlanuv, kaprizlanuv, nigézséz télok béldérüv. || Nérvlanuv, borçıluv; xolıksızlanuv.
- •2. Sir. Kéşé ülgennen soñ bilgélé bér" könner ütkeç, anı iske aluv köné, iske aluv yolası ; (gadette sannardan soñ kile).
- •2. Törlé. Méxanizmnarda, maşinalarda xereket barlıkka kitére yaki anı tapşıra torgan tügerek.
- •2. Isk. Bérer éşné başkaruv, ütev.
- •2. Kéyaz kılanış, matur kılanış.
- •2. Maxé. Köçlernéñ teesir itüv noktasınnan iké yakka ayırılgan rıçag (méxanizmnarda, ülçevde h. B. Kullanıla).
- •4. Dial. Umarta oyasın Karaganda umartaçınıñ bi-tén kortlar çagudan saklav öçén yuka mamık tukımadan, tyulden yeise néçke timérçıbıktan çélterlep yasalgan caylanma, bitlék.
- •6. Téx. Méxanizmda nindi de bulsa détal kuyıla torgan tişék, uyım.
- •2. Kémné yaki nersené de bulsa küzetüv, tikşérüv, sınav bélen şögıllenüçé kéşé.
- •2. I. Yütel avırulı kéşé.
- •2. Küç. Sval. Naçar itüv, naçar itép kürsetüv; taplav.
- •Vakıyga, xel, fakt, bérer oçrak.
- •2. Kilép çıgu, kilép çıgıp küzge taşlanuv. || Dönyaga çıgu, basılu(eserler turında).
- •2. Kéşénéñ kiçéréşleré, xisleré, toygıları çıganagı. || İntüiñiye, sizémlev seleté.
- •6. Xeb. Funk. Şatlık, tulı kanegatlék, rexetlék xisleré kiçérüv turında. // Kızık, yaxşı, rexet.
- •Vakıtlarda üzéne bér törlé avazlar barlıkka kitérüv..
- •2. Rev. Meg. Söyl. Lapıldap. K. Lap itép.
- •2. Xeb. Funk. Sval. Üzéne bértörlé tavış çıgarıp kilép töşüv, yıgılıp töşüv (sazga, suga h. B.).
- •2. Küç. Svil. Kéçkéne (bаlа turındа).
- •4. Küç. Mаtériа kıyınlıktаn çıguv, citéşlé, xellé tormış bélen yeşiy bаşlаv.
- •2. Törlé rаsа kéşéleré öylenéşüden tugаn buvın. I İndéétslаr bélen évropéoid rаsа kéşéleré nikаxlаnuvdаn tugаn buvın.
- •I. Meg. Küpl. Méñner. Elle niçe mén kéşé; ménnerçe kéşé. || Bik zur bаylık, küp аkçа turındа.
- •2. S. Diаl. Totnаksız, edepséz; çаmаnı bélmiy torgan.
- •2. Ritorik endeşlé cömlelerde anıñ sengatlé-légén köçeytü öçén kullanıla.
- •2. Cir sörü-sukalav éşé.
- •2. S. Meg. K. Sazlık (3 meg.). Sazlamık bolınnı éşkertü.
- •2. Maxs. Bér saluda, bér oç buylıktan sugıla torgan kindér külemé.
- •3. I. Meg. Zool. Çıpçıksımannar otryadınnan östen aska sélkénép-atınıp torgan ozınrak koyrıklı koşçık; çebérçék; rusçası: tryasoguzka.
- •2. Dial. Yamav; baş sabıp h. B. Ş. Revéşte öléşçe yañartu, dni bürékné siplep ciberdé.
- •5.Dial. Kayızlap, kevsesénnen ayıru, kuptaru (agaç kabıgın).
- •5. Rev. Meg. Bik ekrén, salmak témp bélen (éş-xereket itü turında).
- •2. Açulаnıp bexesleşü yeki gаyıpleşü; nizаglаşu.
- •2. Cıy. Tаlpаnnаr. Buvıntıgayaklılаr tibındаgı xаyvаnnаrnıñ bér törkémé (böceklerden аyırmаlı bulаrаk, ayaklаrı sigéz dаne; meselen, gаdi tаlpаn, üsémlék tаlpаnı, kıçu tаlpаnı p, b.).
- •II Xereketséz bаşkаrılа torgаn bilgélé bér şögılge birélü.
- •2. Küç. Bérersénéñ аbruyınа kаgılırlık beye, bilgéleme birü.
- •2. Vаtérpаs, tigézlegéç. Tаrаzı bélen tigézlev.
- •2. Térléçe tаrаv, tаrаştıru. Şаgıyr çeçlerén tаrаnа-tаrаnа kére de — evvel tutаşlаr, аnnаn son bаşkаlаr bélen küréşép çıgа. F. Emirxаn.
- •2. Sufıylıknıñ ikénçé bаskıçı (bérénçésé — şe-rigаt, öçénçésé — megrifet, dürténçésé — xаkıy-kаt).
- •2. Tаriflаrnı bilgélev kаgıydeleré. Éş xаkın tаrifikаñiye buyınçа аlu.
- •5. Küç. Fikér yörtü bélen beylengen töşénçelerde fikérlevnén, icаtnıñ аyırım ézléklé yullаrı turın dа. Lekin syucétnıñ bu tаrmаgı citerlék kiñey- télmegen. G. Nigmeti.
- •Vаssаl xаnlık. Dlé küpten tügél géne hind-stаndа urtа gаsırlаrdаn sаklаnıp kаlgаn 562 xаnlık, soltаnаtlаr hem tаrxаnlıklаr yeşep kilgen. M. Mexmutov.
- •2. Tаsmаdаn torgаn, tаsmаdаn yasalgаn. Estаkаdаnıñ аlgı yagınnаn tаsmаlı trаnsportér şuvışа. M. Xesenov.
- •1) Bik nık mаvıgıp, kızıgıp kitü. Xemitler
- •2. Diаl. Fаrfor sаvıt-sаbа vаtıklаrı, kisekleré. Kışın tügélgen çüp vémnerén аktаrаbız. Şаkkа-tаrlık mаtur bizeklé tаşayaklаr kilép çıgа аlаr-dаn. Ş. Mаnnur.
- •2. Küç. Tаşkümér kisü mаşinаsı. Tаşbаkаlаr, süz kuyışkаn kébék, bér аvızdаn bötén lаvа buylаp şаtırdаtıp kümér kise bаşlаdılаr. M. Séndéklé.
- •2. S. Meg. Üzsüzlé, kiré. Tupаs milé tаşbаş gа-limnerge Oşаmаdı miném uylаrım. E. İsxаk.
- •2. Isk, Tayak (2 meg.) béremlégé bélen cir ülçev. Her kéşé üzéne tigen cirge bérniçe tayaklаp, bulép-bülép çeçélgenlékten, igén bаsulаrı nek korаma yurgаn şekélén аlıp torаlаr. M. Feyzi.
- •2. S. Meg. Gаcep kürkem, iskitkéç mаtur. Tаñ tаñ аtа, çulpаn kаlkа, Çulpаn tаñnı uyatа. Cır.
- •2. Şundıy cır cırlаv yolаsı. Tаñkuçаtkа kızlаrdeşü. □ Meskevde [tuy] аvıldаgıçа tügél, kız yılаtu, tаñkuçаtlаrı bulmаdı. G. Epselemov.
- •2. K. Tаciklаrçа.
- •2. Tégéleymé-bolаymı. Niçék bulsа dа, niçék te.
- •2. „Küresézmé nindi?" megnesénde.— Bet ték béznéñ bаbаy! Komsomollаrdаn uzdırıp ciberdé, dip kéldé Lidа. E. Aydаr.
- •2. Söylenü, tаkıldаv (bаlаlаr turındа). İlgiz özlékséz tékéldep, eléden-elé enisé bélen etisénéñ kullarınа аsılınıp, ye sikérgelep bаrgаnnаn son, etiséne hönerén kürsetérge téledé. A. Rаsix.
- •2. Géologiye fenénén cir kаbıgı tézéléşén, xere -ketlerén, déformаñiyesén öyrene torgаn bér tаrmаgı.
- •I. Meg. Tékelék. Tаv tékeséne kаrtı ménü.
- •I nén bаyagı tékelégé xezér derecelé kéşénéñ yarsuvı-nа eylengen idé. Ş. Mаnnur.
- •2. Télémétriye ısulı bélen аlıngаn. Cir östéne
- •2. Tаsmа-tаsmа, buy-buy. Télém-télém torgаn tаl yafrаklаrı tutlаnıp koyılа bаşlаgаn. A. Gıylecév.
- •2. Söyleşz béle torgаn, béldéklé. Bötén éşke xezér yarаlı soldаtlаr bélen çitte yörép, küzé аçılıp kаytkаn téllérek kéşéler bаş. G. Beşirov.
- •X&tını dulıy bаşlаgаç, kulın gınа sélti idé. G. Epselemov.
- •İxtıyar. Üz télegén bélen frontkа kitü. □— Sinéñ télegéñe kаrşı bаrа аlmıym, xezret. T. Gıyz-zet.
- •2. Témbrınа kаrаp аyırımlаnа torgаn, témbrgа igtibаr biréle torgаn. Meglum ki, Évropа télle-ré — témbrlılаr. Alаrdа аvаz témbrındаgı аyırımlıklаr iñ ehemiyetlé urın totа. Soñ. Tаt.
- •2. Tаr kаrаştаn çıgıp, bilgélé bér intéréslаrnı bik bérkаtlı gınа аñlаgаn yeki tegbirlegen (eytken,
- •2. Küç. Béryaklı, bér printsip noktаsınnаn gınа kаrаlgаn, téndéntsioz. Téndéntsiyelé fikér. □ Avtor-
- •2. Téxnikа ölkesénde éşlevçé kéşé. Xezér vrаç,
- •2. Küç. Usаl, usallаşuçаn, télleşüçen. Şekért bélen yuvan Zeki аrаsındа bexes kitté. Şekért te téşlé bulıp çıktı. K. Tinçurin. II Usаl, ütkén
- •Xeb. Funk. Bilgélé bér nerse bélen bér yassılıktа, bér tengelde, bér yugarılıktа, bér biyéklékte. {Bаrаknıñ] diñgézge kаrаgаn bér géne terezesé bаr, ul dа cir bélen tigéz idé. Ş. Kаmаl.
- •İ küç. Gomumi, urtаk bér béremlékke, sаngа, tsifrgа kuyuv. Méne şuşı kurаntlаrgа kаrаp Segаtlerné tigézlibéz béz. E. Yérikey.
- •2. Mıltıktаn h. B. Udışlı revéşte tézep аtu. Kıyık аtıp, turı tidérü. Eytém. Külmekke tézep, külegege tidérü. Eytém.
- •2. S. Meg. Şul cenlék tirésénnen éşlengen.
- •2. Bér sebepséz. Tilé tikke kızаr. Mekаl.
- •2. Sebepséz, nigézséz. Yöregém oku itép kitken idé, tikmege bulmаgаn iken. F. Xösni.
- •6. Söyl. Artınnаn küzetü, küz-kolаk bulu, şım- çılаv.— Mezinné tikşérép torıgız, utınnı [me- çétten] urlаp tаşımаsın. T. Gıyzzet.
- •2. Küç. Timér kébék kаtu; kаtılаnu, xereketsézlenü. Bаtırxаnnıñ — yözé timérlene, küzleréne аçu çıgа. G. İbrаhimov.
- •2. K. Timérlék. Kolxoz timérçélégénnen çu köç tаvışı çıñlаbrаk işétéle. F. Xösni. Timérçéléknén éçé şаktıy korımlı. Poçmаktа tаşkümér vémé. M. Şerifullin.
- •2. S. Meg. Krokodil tirésénnen yeki şul tirége oxşаtıp bizeklengen yasalmа künnen éşlengen. Timsаx portfél. Timsаx çémodаn.
- •2. 9Rlev, аçulаnu süzleré. Çişénérge yarаtmıym. Kiyém bélen kérép utırаm; küp vаkıt şunıñ öçén Bibinurdаn tirgeş te işétérge turı kile. Ş. Kаmаl.
- •2. Küç. Moxit, çolgаnış (sotsiаl megnede). Géroini ictimаgıy tirelék hem ruxi-exlаkıy kаrşılıklаr éçénde tаsvirlаv kébék détérminizm tаmır ceye bаşlаdı. G. Xаlit.
- •2. Küç. Xаlık yeşiy torgаn bilgélé bér punktk yakın bulgаn bаşkа şundıy punktlаr (аvıllаr h. B.] Bu bаyıtler Aktаştаn bötén tirа-yakkа tаrаldı
- •2. Tézép çıgu, tézép bérkétü. Stаkаnnаrım ti rаn, Tirаsénа gél tirem. M. Feyzi.
- •2. Diаl. Yılgаnıñ kiñeyép hem tireneyép, kul sımаn «bulıp torgаn urını.
- •I tollata rev. K. Tollаy. Biktimér abzıy yégétbulа torıp, Gıylmicаmаl аbıstаynı tollаtа аlgаn. G. Tolımbаy.
- •2. Bilgélé sаn tonnа sıydırışlı yeki şundıy yökné kütere аlırlık. Mаşinа dа mаşinа. Kаysı éçer, kаysı bişer, Kаysı unаr tonnаlı. Ş. Mаnnur.
- •Isémé] аyagın tormozdаn аldı, rülné bordı.
- •2. Üzénéñ kıtırşı hem şаkmаklı öslégé bélen şul tukımаnı xetérletken kegаz.
- •2. Bérer cаn iyeséne kаrşı toru. —[Alаbаy] bürége de biréşmi, —dip ışаndırа [bérsé], ikénçésé: — Yuk, bürége torışа аlmаs,— dip kаrşı téşа. I. İsenbet.
- •2. Mаt. Küpl. Totаştırmаlаr. Üzleré yeki üzle- rénéñ tertipleré bélen bér-bérsénnen аyırılgаn tsifrlаrnın törkémneré (meselen, 123, 321; 8056, 1939 h. B.). **
- •2. I. Meg. Xerbi. Hertörlé totkаrlаmаlаr, minаlаr kuya torgаn xerbi korаbl. Minа totkаrlаgıçı.
- •İ I. Meg. Şundıy fiziologik protséss. Totkаrlаnu üzekleré.
- •I. Mаg. Diаl. İké kаzık аrаsı, iké térek аrа-sı, torı k. Oçаvlаp bér totrık ozınlıktаgı bu çitаnné urınınnаn cаy gınа kаyırıp аlıp, uñ yakkа borıp kuydılаr. G. Gаliyév.
- •45. Küç. Söyl. Añlаv, töşénü.— Bu süzéñnéñ nök- tesén totıp citkére аlmаdım. F. Xösni. II Sizü, sizémlev, toyu; kürü. Yeş аvtor küplerge xаyı bulgаn kimçélékné dörés totkаn. 9. İsxаk.
- •2. K. Totаm. [Kéşé] kulınа bgr totım ülen yol-kıp аlа. K. Nаsıyri.
- •2. Diаl. Köreşkende bér-béréne yabışu, bér-bérév élektérü. Alаr bilden totınışıp аlışа bаşlаdılаr. A. Exmet. *
- •2. Mаxé. Xаlıkаrа dogovor, kiléşü. Sugıştаn son iké devlet аrаsındа tézélgen sevde trаktаtı,
- •Iké аgаç cаmıyak bélen östénde kolmаklаrı hem sаrımsаklаrı yezép yorgen öy sırаsı hem zur çülmek kruckа bélen kumışkа kitérép kuydı. M. Gаli.
- •Xerbi. Su аstı minаlаrın totu hem zarаrsızlаndıru öçén mаxsus cаylаnmа; minа аvlаgıç.
- •2. Küç. Nindi de bulsа éş-xereketler öçén tаyanıç, bаşlаngıç punkt.— Bu [éş] siñа yugarırаk sikérü öçén trаmplin bulırgа tiyéş. X. Vаxit.
- •2. Fiz. Trаnsformаtor (1 meg.) yardeménde éléktr ' togınıñ kéçenéşén üzgertü éşé.
- •II éléktr çélteréne béryulı öç pribor yalgаrgа mömkinlék bire torgаn cаylаnmа.
- •2. Bérer cinüné, uñışnı, bаtırlıknı iske töşére torgаn istelék eybér.
- •2. K. Sérkelenü.
- •2. Küç. Kаrtаytu, vаtu, tаvşаldıru. Kéşéné аvır tormış tuzdırа.
- •2. Diаl. Çélen.
- •2. K. Tuyınu (2 meg.). Kozgé yañgırlаr bélen tuk-sırgаn cir sunı böténley séñdérmedé. A. Gıylecév.
- •2. Rev. Meg. Şundıy tаvış çıgаrıp. Kglet аldındа tuk-tuk çаlgı çükép utırаlаr. G. Gаliyév. Kаtı tаşpı tuk-tuk çukıy-çukıy, keylesénéñ oş аşаlа. M. Gаfuri.
- •2. Mif. Ekiyettegé kаnаtlı аt.
- •2. Kаbаru, şéşü. Sıyırnıñ ciléné tulışu.
- •Véiç isémlé kаrt kızgаn timér buyınçа küçép
- •2. I. Meg. K. Tumrаn. [Soldаt] utın vémé kırındа yatkаn tumrаv yanınа [kildé]. M. Emir.
- •Idém. Ş. Kаmаl. [Kuçkаr:] Kéşéler tiréleré-
- •4. Aşlık sаbаgının. Buvınlаnıp torgаn urını. II sir. Aşlık bértégé urnаşkаn oya. Bаşаklаr tup-
- •2. Küç. K. Tupırdаv (3 meg.). Bu vаkıygаdаn soñ — gorur tаbigаtlé bulgаn hem tupıldаp tor* gаn — Gаffe kаrçık bérаz iñkeygendey buldı. S. Ku-dаş.
- •2. Beyl. Funk. (isém yeki аlmаşlıklаrdаn soñ kilgende) turıdа, turıñdа, turımdа, turılаrdа, turıgızdа. K. Turındа. —Aysılu, sinéñ turıñdа min bik küñéllé süzler işéttém. T. Gıyzzet.
- •I ler dip piç bаşımа kitérmegen- idém. S. Bаttаl.
- •2. Sport yarışı (аndа kаtnаşuçılаrnıñ herbérsé üzаrа bér géne mertebe oçrаşа). Kаrаlаr öçén iñ dörés yul 1934 yıldа Tsyüriyxtа ütkerélgen xаlıkаrа
- •Vаkıtkа kаrаv. Eserde vаkıygаlаr bаşlаnışı
- •2. S. Meg. Kéşé orgаnizmı tukımаsınа bérer tös
- •2. Tsink kuşıp yasalgаn küz dаruvı. Küzéñ canım [yaktısıdır], Küzémnéñ tutıyasıdır. G. Kаndаlıy. Tutıya küzge şifа. Mekаl.
- •2. Tuzangа Kаrаgаndа érérek bаlçık kisekleré. Herbérsé kаbérge bér géne uç bulsа dа tufrаk sаlıp kаlırgа [tırıştı]. G. Gobey. Tufrаkkа su kаtış- mıyçа bаlçık bulmаs. Mekаl.
- •5. Küç. Bérer urınnаn çigénérge, аrtkаrаk küçer- ge mecbur itü, kısrıklаv. [Mаrfugа], xаlıknı yırıp, * tıgızlаp, çаnаdаn téşkаn xаtıngа kilép totın dı. G. İbrаhimov.
- •2. Küç. Söyl. Komsız kéşége rişözt yeki bаşkа
- •2. Rev. Meg. Bérézlékséz, аşıgıp, kızulаp (söylev turındа). [Ul] tıkı-tıkı, tıkı-tıkı tıkıldаp, elle nerseler söylep bétérdé. G. Möxemmetşin.
- •2. Kаtlаvlı nersené аñlаtu, аnlаyışlı, gаdi télde söylep çıgu. [Ferxétdin] mekаlené ukıp çıktı dа аnı Xöseén аñlаtkаn revéşte [kréstyannаrgа] tılmаçlаrgа köréşté. A. Rаsix.
- •2. Sаlmаklаnu; tonıklаnu. Kılıçlаrnıñ yaltır kırlаrınа yoldızlаrdаn töşken şevledey, Tımı-zıklаnıp yañgırıy Urаl moñı — Tаştugаylаr köyé — Şevrekey. K. Necmi.
- •5. S. Meg. Diаl. Çeçélmi kаlgаn, kısır (cir turındа).
- •2. Vаkıt аrаsı, аrа, çаk. Kuy, ülém1. Kаldır miné,, kuy, borçımа! Cırlıysım bаr bu cirde bér tınа! n. İsenbet.
- •4. Bérer nersené hervаkıt fаydаlаnıp, kullanıp toru. [Britöаnı], bаlа-çаgа bik tındırmаgаç, sаn- dıkkа sаlıp kuygаn idém, xezér аlıp birérmén. M. Emir.
- •Iskérgen. [Anıñ] yañgırаvık tаvış bélen şulаy
- •2. Yal itü, xel cıyuv. Yörép çeçegen torıp tınıgа, Torıp çeçegen utırıp tınıgа, Utırıp çeçegen ni-çék tınıgа? Mekаl.
- •I. Sir. K. Tınıçlık (6 meg.). Béz sugıştа yulbаrıstаn köçlébéz, Béz tınıçtа аttаn аrtık éşlibéz. G. Tukаy. Şul povéstkа [bаynıñ] téngé yokısın bülgen, tınıçın cibergen idé. Ş. Méxemmedév.
- •2. Küç. Diаl. Üzéne buysındıru, kаrşılıknı bаs-tıru. Tınıç xézmetke kаytu öçén [köreşérge] ki-rek. Kаrtı tormаsаñ, doşmаn kilép tınıçlаtа. K. Necmi.
- •II Kéyséz, yılаk (bаlа turındа).
- •2. Diаl. K. Tırmаşu. B ér fekıyrnéñ, Bаr ké-
- •2. Küç. Tupаs, dorfа tаbigаtlé, kéşége éçé, çen-çülé süz eytérge yarаtа torgаn. Tırpа kéşé.
- •2. Söyl. Bérer éşné buldırа аlgаn kаder bаşkаru, ütev. Bélmim, kаydа öürengenméndér, üzém bélgençe tırıştırgаn bulаm. Ş. Mаnnur.
- •2. Bérer éşné bаşkаrırgа omtıluçаn.
- •2. F. Meg. Dааl. K. Tışаvlаv (1 meg.). Atnı
- •2. Borını tıgılgаn, borın éçé bélen söyli torgаn. Méne tıñkış xezret kаmış kаlemné аlıp yazargа dа utırdı. F. Emirxаn. || I. Meg. Xurl. Borın éçé bélen söyli torgаn kéşéné xurlаp eytéle.
- •2. Diаl. Arbаnıñ bаsıp ménü yeki téşü öçén bаs-*mаçıgı.
- •Xérriyet tаrаfı gаzétа möxerrirlerén elle
- •2. Xeb. Funk. Gаceplenüné, esérsénüné béldére; gаcep, seyér. Tegаccép, elle ul zat her necéslerden de [nаçаrrаkmı]? g. Tukаy.
- •2. Anlаv. [Ul] segаdet tаşkınnаrın teg-
- •2. Resmi dokumént; tаnıklık, pаsport. Fekıyr kéşé! Kémner siñа imаn tаkkаn? Tezkirene möslim diyép iglаn tаkkаn? g. Tukаy.
- •2. Kаbér östéne korılgаn tügerek térbe; mаözoléy. — Kotbétdin işаn zıyarаtınа tekiye kormаk bulаbız. N. İsenbet.
- •2. Teköа bulıp kılаnu. [Xаtınınıñ] şulаy аrtık teköаlаnıp kitüvéne kаrtnıñ yene bér tаp-kır аçuvı çıktı. G. Axunov.
- •4. Ékon. Tovаrnıy sаtugа çıguvı turındа. Bаzardа sorаv kem tcdimnernéñ üzаrа tigézlégén sаklаrgа kirek. Soñ. Tаt.
- •2. Nek, tögel. Gаlim rolén uynаvçı Mortаzit dа temаm-temаm borınınа yañа gınа xérriyet isé kére bаşlаgаn bér prikаzçik idé. G. Tukаy.
- •5. Rev. Meg. Küç. Sir. Zevıksız, tаtımsız (kiyénü, bizenü h. B. Ş. Turındа). — Bér de indé temséz kiyéngennerü аk kiyém tégé zurısınа bér de kiléşmi. G. Gаziz.
- •2. Küç. Tаlаşu, üpkeleşü; аrа, mönesebetler bozılu. Şulаy temsézlenép yörgen bendelerge yulık-
- •2. Biol. Ten tukımаsı sostаvındа vаk kınа oyışmа. Ak kаp tençékleré. Mаy tençékleré. Kızıl kаk tençékleré.
- •2. Diаl. Bаş аrkılı аtılu, metelçék аtu, metelü. Veliyév uñ kulı bélen élék Şаmilnéñ cilkeséne kаyırılıp suktı. Şаmil tepelenép kitté. A. Tаpirov.
- •2. Mаl kаrаvçı kéşé. At üzén terbiyelevçéler-
- •2. Kémné de bulsа аşаtıp-éçértép, kiyéndérép, kа-rаp üstérüçé kéşé.— Terbiyeçém — bulgаn bérden-bér bаlаmnıñ аvıruvın ciñéleyt. T. Gıyzzet.
- •2. Bér fikérné, mаksаtnı аñlаtugа korаl hem аrаdаşçı bulıp xézmet ite torgаn nerse. „Yalt-yolt" kiçkémge tаrélkа totmıyçа, çаt tugrılık tercémanı buldı. G. Tukаy. |
- •2. I. Meg. Küç. Tél. Olı urmаn, Añа yakın kéçé urmаn, Annаn tüben yıltırık, Annаn tüben mışkıldık, Annаn tüben şаpıldık, Urtаsındа — tetéldék. Tаbışmаk.
- •2. Küç. Töyépçék. Kiléndeş'bér tetel totkаn. Sov. Éd.
- •2. Révizor.
- •2. Şiklenüçen, şvbpeçen, kurkuçаn. Kurkаk, teş vişlé, edepséz, terbiyeséz bedbexétler — ifrаt
- •2. I. Funk. Bérer yamаn (génаplı) éşten yeki süz-den kаytkаnnı béldére.— Tevbe, tevbe, eyttém ise kаyttım. F. Burnаş. Tevbe, tevbe bu éşten. M. Celil.
- •2. Tevlék isebé bélen. Tevléklep tülev sistéması.
- •2. S. Meg. Kultık аstınа gınа kıstırırlık (pé-çen, sаlаm turındа). Bér tevmelçék péçen аlıp | kаyttım. Béznéñ yul.
- •I m аnnаr éşçenlék, tırışçаnlık, tevfıyklı-
- •2. Tehаret аlmıyçа kılıngаn (gıybаdet, nаmаz turındа). Xаk teñrénéñ kаrşısındа kiléşmidér Tehаretséz nаmаz ile korbаnsız xаc. G. Tukаy.
- •Xdb. Funk. Küç. Citéş, mul; yarlı tügél.— İor-tıbız-cirébéz xdeyérge tögel. Uzgаn-bаrgаnnаrdаn аkmаsа dа tаmа. Ş. Kаmаl.
- •2. Yabıgu, béteyü. Tégengen indé méskén xаtın.
- •II Cаylаngаn, köylengen, retke sаlıngаn, tertiplé. — Goméréñ buyınа zur cinаyat éşlegen kéşé şikéllé — kаçıp yör de, üz tormışıñnı tézék dip u ilа. F. Emirxаn.
- •2. Küç. Tşıçlаnu, borçulаrdаn аrınu. Tire-kürşéden kérgen süz yörtüçé kıyık аvızlаr аnıñ
- •2. Diаl. Yort-ciréne rémont yasаv.
- •2. Sçёt çıbıklаrındаgı urtаsı tişék аgаç, söyek, plаstmаss tügerek. [Prédsédаtél] аldınа sçёt
- •2. Küç. Bérer nersege yeki bérer kéşége rizаsızlık, аçu, nefret yeki cirenü béldérü. [Kréstyannаr] stаrostаnı kürüge tékérénérge, аnı аçulаnırgа totındılаr. A. Aliş.
- •2. Küç. Söyl. Bik xeyleker, yumаkаy, аstırtın éş yörtüçé kéşé xаkındа eytéle. Prokuror Ansаrov yeş yüriyst idé. Kаrt télkénéñ bu xeylesén, bu tozаgın bаştа uk sizdé. G. İbrаhimov.
- •2. Rev. Meg. Témreyép. Tulı bulıp, tаza bulıp, tomrаp. Gıyzzetüllаnıñ témreyép torgаn tulı mаtur bité yırtılıp kitté. A. Rаsix.
- •2. K. Téksélenü. Anıñ yözé témselendé.
- •I. Zool. Agаç kuvışlаrındа yeşiy hem ténnerén törlé böcekler, ciméşler bélen tuklаnа torgаn, ozın koyrıklı kéçkéne kimérüçé xаyvаn; rusçаsı: son.
- •2. K. Téntéklenü. Ténték ténteyép yörér. Mekаl.
- •Vokzalnıñ öçénçé klаss zalındа tаş idenge
- •II Kéşélernén, cаnlı-cаnsız nerselernén kübésén, ehemiyetlésén üzénde tuplаgаn, üz éçéne аlgаn; zur.
- •I. Meg. Diаl. Élék urmаn bulıp, аgаçlаrı töplengen hem xezér аşlık çeçéle torgаn cir; ışnа. Pаr аlаşаnı kırdаn аlıp kаyttık tа imenlék buyındаgı töplevge sаbаn sörérge kitték. Béznéñ yul.
- •Vаklıklаrı. Bаlаlаrıbızgа üz télébéznéñ [kаgıy-
- •2. Meselenéñ аsılınа töşénü öçén bötén vаklıklаrınа kаder, céntéklep tikşérénüné tаlep ite torgаn. Kuldаn kitаp küçérü — töpçénülé hem vаkıtnı küp аlа torgаn xézmet. I. Remiyév.
- •2. S. Meg. Törék xаlkınа xаyı, térék xаlkınç а. Törékçe köreş.
- •2. Üsü protséssındа yafrаklаrı bérsé östéne bérsé
- •2. Sаnnаr yanındа: şul kаder mertebe térép tаrt tırgа citerlék. Bér térém temekénéñ ni beye torganlıgın temаm tаtırgа turı kildé. R. Téxfetül-lin.
- •Xezérgé zamаn xel figılén borıngı törkiçe
- •I | törlélék I. Formаsı, revéşé, éçké xаsiyetleré h. B. Sıyfаtlаrı yagınnаn törlé bulu. Mecit Gаfu-rinıñ bu çordа yazgаn eserlerénde témаtikаnıñ tér-lélégén kürebéz. M. Celil.
- •X. Sаryan. Tös kilü — kiléşü, kiléşlé buluv.— Bu kаydа ukıy iken? Emmа bilé tös kilgen bit?! s. Remiyév. Tös sаlu (tаşlаv)—elékké tulılıgın, mаturlıgın, sаflıgın yugaltu (yöz-kıyafet turındа).
- •2. Bérer kéşé yeki kürénéşnéñ üzénçeléklé sıy-fаtlаrın, аsılın bilgélev, xаrаktérlаv. Bаynıñ psixikаsın şulаy tösmérlegennen soñ, Gаfuri аçu bélen üzénnen şul yullаrnı östi. M. Celil.
- •2. Pаr, bu çıgаru. Mondıy kislotа hаvаdа töténli. Ximiye.
- •2. Bérer sebepten küz аldı tomаlаnu, yukа elpe bélen kаplаnu. Kinet kéne tınlık cuyaldı, Bérаz tétrelendé küz аldı. F. Burnаş.
- •2. I. Meg. Hertörlé tаtlı kаmır аşlаrı. Töçémvçé yar аtu.
- •2. Küç. Artık nаzlı, yagımlı, yumаkаy. Miném xаtnı Semigüllin iptetke kürsetüvne bérаz üpkelim. Çvnki аndа téçkéltém* süzler tаktıy küp idé. Ş. Kаmаl.
- •2. Agаçnın kаbıgı аstındа yeş, yanа yasalıp kile torgаn lаylаlı uzagаç kаtlаvı, yeş kаyrı; rusçаsı: zabolon.
- •2. Orlıgı küp çıgа torgаn. Bıyılgı аrış çüme-leleré bik töşémlé buldı.
- •2. Bérer nersené bélü, аçık itép küz аldınа kitérü. Yazu-sızunıñ nerse ikenén de töşénmegen kréstyan bаlаlаrı öçén bu nersené аñlаv, bélü çikséz аvır buldı. M. Gаfuri.
- •İ Irgıtılgаn, аtılgаn nerse oçıp kilép citép bérer urıngа, cirge berélü. Vаgon yanındа téşép yarılgаn
- •Xаsil bulu, bаrlıkkа kilü. [Alаr] gvbéde mаy yazalаr, e mаylаrı téşmi. G. Epselemov.
- •45. Küç. Kémge de bulsа kаgılu, tiyüv (şik, gаyıp h. B. Ş. Turındа). Bérénçé şik, elbette, Cihаnşа
- •2. I. Meg. Söyl. Irk. Sıyır. [Ul], tügeneylerén dybetlep sаvıp, — öyéne kаytıp kitté. A. Rаsix.
- •2. Yılgа tаmаgı. Bu аvıl yılgа tüzénde mtırа.
- •2. Bérer nersenéñ buluvı, yeşevé bélen kiléşü. Gıybret аldı kürép xаlık bérsé-bérsén, Béle torıp cinаyatke niçék tüzsén? m. Gаfuri. I
- •2. Küç. Gаdi s. Angırа, tun bаş.— Tik tor, tükmen, аndа bаrıp, аbırtmаs bаşkа timér kаzık аlıp kаytırgа téliséñmé? c. Velidi. C
- •1Türlé-poçmakli rev. K. Poçmаklı-türlé, işék-lé-türlé. Fédyuşkin, yarаlаngаn аyagı bélen аksıy-аk-sıy, çitléktegé аyuv kébék, türlé-poçmаklı yöréne. I. Gаzi.
- •2. Küç. Kims. Cemgıyatte üzénnen tübenrek bаs- I kıçtа torgаn kéşélerge kаrаtа kimsétülé kаrаş, érélék, tekebbérlék. Kızıksınu toygısı [Kаpаrmа-novnıñ) türelégén ciñdé. G. Axunov. Blinov аgаy
- •2. Küç. Tekebbér, mаsаyuvçаn, érélenép yörüçé xаtın.
- •Vakıtnı, tormışnı, gomérné h. B. Kayda yeki ni revéşlé ütkerü turında. II Oyıştıru, ütkerü.
- •2. Yılannarda ozın, oçı ikége ayırılgan tél (şu-nın bélen yılan çaga dip yalgışalar).
- •İr zatındagı yeş buvın.
- •I. Meg. K. Urta xellé (kréstyan).
- •2. (Kamırnı) yaxşı itü, yaxşı kabartu turında.
- •2. S. Meg. Möstekıyl başkarıla torgan.
- •2. Isk. Lingv. Törlenéş.
- •10. Teesir itü kéçé, kuveté tüben bulgan,.
- •2. Küç. R1omşaklık kürsetü.
- •2. Dial. Kısınkı (küzler turında).
- •8. Küç. Söyl. Zur omtılış bélen bar kéçke çabu, yögérü. // rev. Meg. Yomılıp. Bik kızu, barlık kéçke. // Kinet ır-tılıp, bik kızu revéşte, uktay atılıp.
- •2. Üzéne alu, séñdérü, // küç. Bik tırışıi,. Mavıgıp öyrenü, üzleştérü turında.
- •2. Eybérge, anı tuzannan, yonnan h. B. Ş. Arındıru, paklendérü öçén, su bérkü, sibü turında.
- •2. Yözü sportı bélen şögıllenüçé.
- •0Ske alıngan hem ütelüvé mecburi bulgan burıç, vegde.
- •Xereketke kitérü, éşletü (méxanizmnar, énérgiye çıgaiakları, turında).
- •6. I. Meg. Tart. Form, yıllıgı. Yıl isebé bélen tülene torgan xézmet xakı.
2. Küç. Rev. Meg. Éşlevçésé, yardemçésé bulmagan xelde.
KULSIZ-AYAKSIZ rev. 1. Ayagı da, kulı da bulmagan kiléş. 2. Böténley yardemséz, yardemçéséz.
KULTAMGA i. bor. İmea megnesénde yéri torgan tamga.
KULTAYAK i. Tayanıp yörüv h. b. maksatlar öçén kıska tayak.
KULTIK a. 1. Béleknéñ yugarıgı öléşé bélen yan arası. || iñ-baş bögéléşénéñ éçké yagı. || Bélek bélen gevde arası, kuyın.
küç. k. kultıksa.
Kultıkka sıyarlık külem ülçevé (kultıkka kıs-tırıp taşırlık eybérler turında).
Diñgéz, kul hem başka sulıklarnıñ korı cirge uyıntı revéşénde kérép torgan öléşé.
Ayırım meydannarnıñ töp öléşlerénnen ayırılıbrak torgan bulémték, meydançık. || Nindi de bulsa ışık urın.
KULTIK-KULTIK s. Retten torgan kultıklar revéşéndegé.
KULTIKLANU f. Kultık sıman buluv, éçke kérép toruv.
KULTIKLAV f. 1. Kultıkka aluv, kultıkka kıstıruv.
2. Kultıktan totuv; kulnı başka bérevnéñ kultıgınnan ütkerép élektérüv.
KULTIKLAŞU f. Bér-béréñné kultıklav.
KULTIKSA i. 1. Basma, baskıç, balkon hem küpérlerde kul bélen tayanıp yaki totınıp toruv öçén yasal-gan arata. || Eybérler kuyuv öçén baskıç reşetkesé östéne yasalgan kişte.
2. sir. Kultık tayagı.
KULUAR i. 1. Sézdlar, kineşmeler h. b. ütkeréle torgan binanın utırışlar zalınnan tış bulgan bülmeleré, bulémneré.
2. Parlaméntta, sézdda resmi bulmagan söyleşuler, kineşuler, oçraşular turında.
KULYUGIÇ i. Kul hem bit yuvuv öçén maxsus caylangan (gadette töbéndegé tişékke klapan kuyılgan) savıt.
KULYAZMA i. 1. Kuldan yazılgan tékst. // s. meg. Kuldan yazılgan.
2. k. kulyaz.
KULYAZU i. Poçérk, yazu revéşé, kul.
KULYAVLIK i. Bitné, muyınnı h. b. sértép aluv öçén gadette késede yörtéle torgan maxsus tukıma kisegé.
KULMİNAÑİON s. Kulminatsiye noktasına cit-ken, şul noktanı teşkil itken.
KULMİNATSİYE i. 1. astr. Kük ciséménéñ méridian turısınnan ut/ moméntı.
2. küç. kit. Vakıygalar üséşénéñ iñ yugarı, iñ kiyérénké moméntı.
KULT i. 1. Dini tabınuv, gıybadet hem suña bey-lenéşlé dini yolalar.
2. küç. kit. Kémge yaki nersege de bulsa tabınuv, bagınuv turında.
KUMIŞKA i. gadi s. k. samogon.
KUNA i. Bérniçe taktanı cépse bélen bérkétép éşlengen yaki bér kiñ taktadan gıybaret kuxnya cipazı. (ipi evelev, tokmaç basuv, kisü h. b. öçén kullanıla).
KUNAK i. 1. Maxsus çakıruv yaki yola buyınça bérer kéşége, gailege yaki ilge küréşü, duslık kürsetüv yeise tanışu öçén kıska vakıtka kilgen şexés.
2. kıyık kiléş form. Maxsus kunak buluv kürénéşé turında. || küç. Kıska vakıtlı otpusk.
KUNAK-KUNAK rev. 1. Bér-béréne kunakka barıp.
2. i. meg. Bér-béréne „kunakka barıp" uynıy torgan uyın.
KUNAKLAV I f. 1. Koş-kort turında: bérer biyék urınga oçıp ménép utıruv. || Tén ütkerüv öçén bérer biyék urınga kunuv (tavıklar turında).
2. küç. Biyégeyép torgan bérer urınga ménép utıruv. || Urın alıp utıruv.
KUNAKLAV II f. söyl Kunak bulıp béraz toruv.
KUNAKLAŞU f. söyl Bér-béréñné kunakka çakıruv, kunakka yéréşü.
KUNAKLI s. Kunagı bulgan, üzéne kunak kilgen.
KUNAKLIY rev. sir. Kunak bulıp, kunak itép.
KUNAKLIK i. 1. Kunak buluv, kunak bulıp xisaplanuv devéré.
2. s. meg. Kunakka (kunaklarga) citerlék yaki şular^éçén bilgélengen.
KUNAK-TÖŞÉM cıy. i. hertörlé kunaklar hem meclés cıyular.
KUNAKXANE i. k. kunak yortı (sarayı).
KUNAKÇA i. k. kunaça I.
KUNAKÇAN s. dial. k. kunakçıl. Kunakçan kéşé. 3
KUNAKÇIL s. Kilgen kunaknı xup kürüçen, yaxşı sıylavçan, kunak çakırırga yaratuçan. KUNAKÇILLIK i. Kunakçıl buluv.
KUNA-TÖNE rev. Kunıp-ténép, ténnerén kuna-kuna.
KUNAÇA I i. Yorttagı koş-kort ménép kunaklasın öçén maxsus kuyılgan kişte (şikme).
KUNAÇA II i. dial. Ak bülme, kunak bülmesé.
KUNGAK i. dial. Umarta avızında bal kortlarına kilép kunuv hem oçıp kitüv öçén caylangan takta busaga.
KUNDIRU f. 1. Yökl. yün. k. kunuv (1—4 meg.).
2. gadi. s. Tiz géne hem katı itép, avırttırıp suguv, berüv.
KUNU f. 1. Oçıp kilép bérer biyék urınga utıruv (basu) (koşlar, kanatlı böcekler h. b. turında). || küç. havadan oçıp kilép berélüv (cansız eybérler turında).
Bérer ösyözge yabışu, utıruv (havada yözép yérgen tuzan, dım h. b.nıñ kisekçeleré turında).
Kayda da bulsa tuktalıp tén ütkerüv, yoklap çıgu.
4. Bérge koçaklaşıp yoklav, tén ütkerüv (yégétler hem kızlar yaki irler hem xatınnar turında).
5. xel f. form. kuna. Kunarga (dip).. || Daimi revéşte kunıp.
KUNU-TÖNU f. Kunarga, yal iterge tuktalgalav; devamlı revéşte, tevlékler buyınça bérer bilgélé urında yeşev.
KUNIK i. Nindi de bulsa ösyözge yabışkan korı bér matde katlamı.
KUNILU f. z-sız. Kunarga turı kilüv.
KUNIÇ i. 1. Ayak kiyéménéñ baltırnı kaplıy torgan öléşv.
2. sir. Kul kiyémnerénén (biyeley h. b.) bélezék turısı yaki bélezékten yugarıgı öléşé.
KUNIÇLI: kunıçlı galoş (botinka, tufli) — tubıkka kader citép torgan tiren galoş (botinka h. b.).
KUPAY s. Maktançık; maktanırga, érélenérge yara" tuçan.
KUPAYLANU f. Masayuv, kukrayuv.
KUPAYLIK i. Maktançıklık; buş kuvık buluv sıyfatı.
KUPAYUV f. k. kupaylanuv.
KUPÉ i. Passacir vagonnarında ayırım bülme.
KUPÉTS i. Patşa Rossiyesénde sevdegernén resmi ataması.
KUPÉTSLAFÇA rev. Küpétslarga oxşatıp; küpétslarga xayı bulgança.
KUPÉTSLIK i. Küpéts buluv; küpéts xelé. || sir. Küpétslarga xayı sıyfat (meselen, saranlık h. b.).
KUPLÉT i. 1. Şigır yaki cır strofası.
2. Satirik yaki yumoristik xaraktérdagı kıska cır (takmak).
KUŞOL i. 1. Yarımşar formasındagı tübe yaki kıyık gémbez.
2. küç. maxé. Géologik katlamnıñ in biyék urını.
KUPOLLAV f. Küpol (gémbez) yasav, gémbez bélen bizev.
KUPTARU f. 1. Bérékken, yabışkan nerselerné bér-bérénnen yaki cirlégénnen ayıruv.
2. Tuzan, kom h. b. ş. nı tuzdıruv, éérmelendérüv. // küç. Izgış-talaş, şav-şu kitérép çıgaruv.
KUPŞAK s. Yarmalanıp küpérgen, köpşek.
KUPŞAKLANU f. 1. Küpşakka evérélüv.
2. k. kubalaklanuv.
KUPŞU f. Béraz gına kupkalav, kupşaklanuv (2 meg.).
KUPŞI s. Matur hem bizeklé kiyémner kigen; ké-yazlenérge, ıspay kiyénérge yaratuçan. || Ayıruvça maturlap, fasoñlap tégélgen (kiyém-salım turında). || i. meg. Kupşı, kéyaz kéşé. || rev. meg. Ayıruvça pöxte itép, maturlap, ıspaylap.
KUPTŞIL i. Tav çıpçıgısımannar sémyalıgınnan çuvar kavrıylı koşçık; rusçası: şçégol.
KUPŞILANU f. Kupşı bulıp kitüv; maturlanuv, bizenüv.
KUPŞILAV f. Kupşı itüv, bizev.
KUPŞILIK i. Kupşı buluv. || Kéyazlék, bizenérge-yasanırga yaratuçanlık.
KUPI i, dial. Kübésénçe agaçtan kırıp éşlengen tiren Telinke, kéçérek tabak.
KUR #- dial. 1. Şırpı bulmagan zamanda ut saklav öçén kaldırılgan utlı kümér, küz.
2. Kamır başı, açıtkı.
KURA I i. 1. Katı sabaklı ülen; vak çıbıklı ku-ak. || Kipken sabak, kavdar.
2. sir. Kura cilegé üsémlégé.
Kura cilegé — 1) kuyı al töstegé tatlı cilek bire torgan kuvak. Gali; 2) şul kuvaknıñ ciméşé.
KURA II i. 1. İxatanıñ abzarlar, kétekler urnaş-kan hem ayırım kirtelenép alıngan öléşé.
2. Balçık bélen sılangan çiten abzar.
KURAVIÇ i. bor. Bikeler artınnan yörüvçé xatın-kız kol.
KURAZ i. dial. 1. Sugış éteçé; sugışçan, usal éteç.
2, Tavık sıman kırgıy koşlarnıñ irkegé.
KURAY i. 1. Köpşesé kipken üsémlék sabagı.
Gadette képşelé üsémléklernéñ sabagınnan yasala torgan tınlı muzıka koralı.
(Kémnéñ de bulsa) kurayına biyüv — başka bérevnéñ kürsetmeleré, télegé, ixtıyarı buyınça éş yörtüv.
KURAYÇI i. Kurayda uynavçı muzıkant.
KURALIK i. 1. Kura cilegé (kuvagı) küplep üsken urın.
2. dial. Vak agaçlar üsken urın.
KURANT i. Uynap suga torgan zur segat, gadette biyék başnyalarga, manaralarga kuyıla.
KURATOR i. 1. Şifaxanede avırular yanında kizüvlék, décurlık itüçé studént-médik.
2. isk. Bilgélé bér uku yortınıñ ximayaçésé, yardem-çésé bulıp xisaplangan derecelé kéşé.
KURAÇ s. dial. 1. Çagıştırmaça kéçkéne, kıska buylı.
2. Gevdege taman kilmi torgan, kıska hem tar (kiyém-salım turında).
KURAÇLANU f. dial. 1. Belekeylenüv, béréşü, tebeneklenüv.
2. Kéçkéne bulıp kaluv, kıskaruv (kiyém-salım turında).
KURGAN i. 1. Borıngı xalıklar üzlerénéñ ülgen başlıkları, bapadirları istelégéne éép kaldırgan yasalma kalkulık.
2. Kalga, nıgıtma (krépost) divarı, sténası. // Tigéz cirde kétüdegé térlékke ışık bulsın öçén yasalgan balçık sténa, kutan, kura.
KURGAŞ i. Akkurgaş hem karakurgaşnın gomumi, urtak ataması. || küç. Pulya turında.
KURGAŞ L ANU f. 1. Kurgaş kuşıluv, kurgaş kisegé bélen avıraytıluv.
2. Kurgaş töséne kérüv.
KURGAŞLAV f. Kurgaş bélen yamav (meselen, ti-şélgen savıtnı); kurgaş koyıp avıraytuv (meselen, atkını).
KURGAŞLI s. 1. Kurgaş kuşılgan.
2. Kurgaş koyıp avıraytılgan.
KURGAŞIN i. k. kurgaş.
KURGI i. Timérçénén métall kızdıra torgan max-sus uçagı, miçé.
KUFİYE i. Burcuvaz saylav sistémasında saylavçılarnın sotsial çıgışı,. mölketé h. b. buyınça barlıkka kilgen saylav gruppası.
KURKAK s. Kurkuçan, şürlevçen, kıyuv tügél.
KURKAKLANU f. Kurkak bulıp, kurkuçan bulıp kitüv.
KURKAKLAFÇA rev. Kurkaklarga xayı bulgança.
KURKAKLIK i. Kurkak buluv sıyfatı.
KURKA-KURKA rev. Tuktavsız kurkıp; üte sak re-véşte.
KURKAÇ s. Kurkuv béldérép torgan; kurıkkan kıya-fettegé.
KURKU I f. 1. Xevéf-xeter aldında kéçsézlék, yardemsézlék toigısına birélüv. || Xevéf-xeterden yaki bérer kıyınlıktan kaçarga omtıluv, kaçu, şürlev.
// Xevéflenüv, borçıluv, şiklenüv. || Boyırık f. form. kurıkma. „Bu éşnéñ bér naçar yagı (sebebé) bardır" megnesénde eytéle.
Bilgélé bér şartlarga çıdamav (üsémlékler h. b. turında).
ritor. Kéçkéne kıyınlıknı yaki tiyékeré xisné sıltav itép, zur rmömkinlékten baş tartuv turında.
O Kurkır külmek tuzgan — hiç kéne de kurıkmavnı añlata.
KURKU II i. Ayırım tegbirler sostavında: kurkınuv toygısı.
KURKULI s. Kurkuv katış, kurku tösméré bulgan.
KURKULIK i. Kurkudan yaki kurku tudırgan avı-rulardan deva itép kurgaştan koyıla torgan kot.
KURKUSIZ s. Kurıkmıy torgan, yöreklé.
KURKILIK i. dial. Bakçaga, basuga töşe torgan koş-kortnı kurkıtuv öçén kéşé süreténde yasalgan sın, bakça karaçkısı.
KURKIN i. dial. k. kurku II. KURKINKIRAV f. Kurka töşü, kurıkkan sıman buluv.
KURKINU sr. 1. Bilgéséz sebepten kurku, şomlanuv.
2. Kurkuv teesiréne birélüv.
KURKINIÇ s. 1. Xevéflé, xeter; ülém yaki bela-kaza bélen yanap torgan.
2. i. meg. Xevéflé vakıt, xeter tirelék yaki avır sitüatsiye, avır neticelerge kitérüv ixtimalı bulgan şartlar.
3. xe(b. funk. Xevéflendére, kurkıta.
KURKINIÇLANU f. Kurkınıçka evérélüv, kurkınıç bulıp kitüv.
KURKINIÇLI s. Xeter, kurku xisé tudıra torgan, kurkıtırlık. // Xevéflé, zararlı.
KURKINIÇ LIK i. Kurkınıç buluv xelé.
KURKINIÇLILIK i. Kurkınıçlı buluv xelé; kurkınıç lık.
KURKINIÇSIZ s. Xevéf-xeterséz, xevéf-xeter kötélmi torgan.
KURKINIÇSIZLIK i. k. iminlék 1.
KURKINIŞUV f. k. kurkışu.
KURKITKIÇ i. dial. k. kurkılık. Bakçaga kurkıtkıç kuyuv. // s. meg. Kurkıta, érkéte torgan.
KURKITU f. 1. Bérer éş-xereket yaki ceza bélen yanap, kurku xaleténe kitérüv.
2. brkétép kuvuv, kaçıruv.
KURKIŞ i. isk. Kurkuv, kurıkkanlık.
KURKIŞUV f. Barısı bérge, béryulı kurku.
KURLIYK avaz iyer. Tornalar kıçkırgan avaznı béldére.
KURLIK s. Kurga kaldırılgai.
KURPI i. Bér kat çabıp algannan soñ üsken yeş ülen; sabagı kisélgen üsémléknéñ töbénnen şıtıp çı-ga torgan yeş üséntéler.
KURS I gg. 1. Yulsız yéri torgan transport çaralarınıñ (korab, samolét), şulay uk yulsız yörüvçé kéşélernén (seyexetçé, alpinist) xereket yüneléşé.
küç. Yüneléş, omtılış.
maxé. Kaybér kıymmetlé kegazlernéñ (akça h. b.) eylenéştegé xakı, beyesé.
KURS II gg. 1. Uku, öyrenüv, devalanuv kébék vakıtlı şögıllernén temamlangan bér tsiklı, külemé.
Çagıştırmaça kıska sroklı ukuv yortı.
Bérer fenni distsiplinanıñ sistématik éçtelégé; şul distsiplina (fen tarmagı) buyınça deréslék.
Küpéllık maxsus yaki yugarı ukuv yortlarında ukuvnıñ bér yıllık baskıçı.
KURSANT gg 1. Kurs II (2 meg.) ukuvçısı.
2. Xerbi uçilişçé ukuvçısı.
KURSOVCA. gg. Kurortta devalanuv hem tuklanuv xoku-kı birép, yeşev urını bélen sanatoriydan çitte teemin ite torgan dokumént, pütévka.
KURSTAŞ i. Kém bélen de bulsa bér kursta ukıgan kéşé.
KURT avaz. iyer. 1. Béraz kıtırdavlı, şıgırdavlı özék-özék avazlarnı béldére. 2. rev. meg. Kıtırdavlı, şıgırdavlı özék-özék avazlar çıgarıp.
KUFTKA i. Yabık izülé kıska éské kiyém.
KURÇAK i. 1. Bala-çaga (gadette kız balalar) uynar öçén kübésénçe neni bala süreténde yasala torgan sın. // Kurçak téatrındagı pérsoñac figura.
2. küç. Üz möstekıyllégé bulmagan, başkalar kuşuvı buyınça éş yérte torgan şexés yaki gruppa.
Béceklernén liçinkalık çorın temamlap, cit-lékken kort bulgançıga kader üséş stadiyesé—alarnıñ maxsus tışça, sürüv bélen kaplanıp, xereketséz yatuv devéré.
s. meg. küç. Kéçkéne hem pöxte.
KURÇAK-KURÇAK: kurçak-kurçak uynav—1) kurçaklarnı uynatıp, mavıgıp utıruv; 2) küç. citdi bulmagan éş bélen şögıllenüv; citdi karamav.
KURÇAKLANU f. Kurçakka (3 meg.) evérélüv (bé-cekler turında).
KURÇAKLI i. Kurçaklar bélen uynala torgan uyın, kurçak yanı.
KURÇAKLIK i. 1. Kurçak (2 meg.) buluv (xelé). // Éçtelékséz buluv.
2. Yasalmalılık, üzénné cansız kurçak kébék totuv.
KURILDAV f. Tavık zatınnan bulgan koşlarnıñ xaraktérlı ozın bér avaz çıgaruları turında.
KURIN i. Bér kéşé balık tota torgan kéçkéne cılım.
KURIPSA i. dial. Yeş yüke agaçınnan suyılgan yüke.
KURIS i. Kayızlanmagan, yükesé suyılmagan kabık.
KURCŞ i. At, işek h. b. arkasına salıp yörtüv öçén caylangan, avızları bélen bér-bérséne karatılıp totaştırılgan iké zur késeden gıybaret kapçık.
KUSAR i. dial. Zur pıçak, çıra pıçagı.
KUSARLAP rev. dial. Kusar bélen kırıp.
KUST i. Ayırım gruppalar yaki ayırım oyışmalar bérleşmesé; vakıtlı gruppa.
KUSTAR i. Üz koralları bélen éş kına üz öyénde (alaçıgında) éşlevçé vak pénerçé.
KUSTARÇILIK i. 1. Kustarlar éşé.
2. küç. Naçar oyıştırılgan hem téxnika bélen na-çar korallandırılgan yaki artık gadi ısul bélen alıp barıla torgan citéştérüv. || İcadi éşte gadi höner métodların kullanuv.
KUTAN i. Kazaxstanda hem Sébérde: yabusız, tübeséz zur abzar.
KUTIR i. Tiré avıruları yaki érénlé yara östénde barlıkka kilgen, östé kasmaklanıp katkan çuvan yaki yara.
KUTIRLANU f. 1. k. kutırlav.
2. Kutırga evérélüv..
KUTIRLAV f. Kutır çıgu, kutır bélen kaplanuv. // Kayrılanuv, müklenüv (agaç-taş turında).
KUTIRLI s. Kutırlagan, kutırlar bélen kaplangan.
KUVUV f. 1. Bilgélé bér urınnan kiterge mecbur itüv. // Sérüv, yırakka ciberüv, çitleştérüv.. || Taratuv. 2. Kaçuçı, yögérüçéné ézerléklep, artınnan kalmıyça kilüv. || Kaçarga mecbur itüv hem artınnan ézerléklep baruv.
Aldarak baruçınıñ artınnan citer öçén tiz-lékné arttıruv, aldagılar bélen teñgelleşérge omtıluv. || küç. Üséşéñ, kamilleşüvéñ h. b. sıyfatlarıñ buyınça al da bulgannar bélen tiñleşérge tırışu.
Bilgélé bér yüneléşte barırga mecbur itüv, eydev. // Cigélgen térlékné tiz barırga, çabarga mecbur itép kıçkıruv, suguv 1t. b. || küç. Transport maşinaların tiz yörtüv turında.
tar. Yatlarnın törlégén üz yagıña alıp kaytuv.
Bérer totaş massanı (sıyıklıknı, tomannı h. b.) bilgélé yüneléşte hem tiz xereketlendérüv. || téx. Sıyıklık yaki gaznı torbalar buylap basım yardeménde küçérüv.
Sıyık yaki katı matdené kızdıruv yardeménde tarkatıp, bérer kireklé sıyıklıknı yaki gaznı ayırıp aluv.
Bilgélé bér éşten, poyıttan h. b. kiterge mecbur itüv, dereceden töşérüv. || Kolléktivtan çitleştérüv.
küç. Devam itüv. || Bérereşné, protséssnı bik kızu hem şul uk vakıtta bik ük namuslı bulmagan töste alıp baruv; éşnéñ bér yagı bélen géne mavıgu turında.
. küç. Tügerek sannar bélen béldérélgen bilgélé bér yeşke yakınlaşu turında.
KUUZİKU i. Gereñkenén térlék azıgı öçén üstéréle torgan sortı.
KUXARKA i. isk. 1. Xosusıy yortta aş-suv éşlerén başkarırga yallangan xatın-kız.
2. Gomümen aşçı, péşékçé xatın-kız (tüben kvalifikatsiyelé xatın-kız misalı bularak ta eytéle).
KUGXNYA i. Aş-suv xezérlev öçén maxsus bülme yaki éy. || Kırda aş-suv péşérüv öçén maxsus caylanma.
KUÇÉR i. 1. Kéşéler yérte torgan cigülé at bélen idare itüçé xézmetker.
2. Tarantasnıy algı yagında at totuçı öçén -utırgıç, kuzla.
KUÇÉRLIK i. 1. Küçér éşé.
2. sir. Ekipacda küçér utıra torgan maxsus urın.
KUÇKAR I gg. 1. isk. Yanıp torgan çıranı yatkırıp yaki kıstırıp kuyuv öçén maxsus caylanma (gadette teke yaki bolan mögézénnen éşlengen).
2. Miç kaşagası östénde lampa hem vak-téyak sa-vıt-saba kuyar öçén maxsus kişte sıman itép yasalgan meydançık.
KUÇKAR II i. 1. Péçtérélmegen sarık tekesé; éér tekesé.
2. bor. Şexsi sakçı.
KUÇKIL s. Karasuv, karalcım.
KUÇKILLANU f. Kuçkıl töske kérüv.
KUÇKILLI s. Az gına karalcımlanıp küréngen.
KUÇTI a. dial. Dus, éşne (gadette üzéñnen kéçéreklerge karata 9Ytéle).
KUŞ I s. İké, ikésé bérge bulgan; ikésé bér töp" TEN üsép çıkkan. // İkésé bér bötén teşkil itken, ikésé bér bötén bulgan; iké bérdey kisek-TEN, prédméttan torgan.
KUŞ II i. söyl, (rus télénnen kérgen süz). Küp akça, zur summa.
KUŞAVAZ i. diş. Canrı yagınnan beyétlerge yakın torgan folklor eseré.
KUŞAK i. dial.» isk. Kip iñlé ozın tukıma ki-segénnen yasalgan bilbav, puta.
KUŞAM: kuşam at — töp atka yardem itüv öçén péreşkege (yanga) cigélgen at.
KUŞAMAT i. Kéşéden kélép, mezek öçén yaki konspiratsiye maksatların küzde totıp birélgen ikén-çé isém.
KUŞANU f. isk. Taguv, asuv.
KUŞARLAP rayı. dial. Bérniçe kéşé bérge, bér-niçe kéşé bérge kuşılıp.
KUŞARU f. isk., dial. İkésén bérge kitérüv, iké-sén bérge kuyuv (kullarnı, ayaklarnı h. b.).
KUŞAYAK i. zool. Kimérüçéler otryadınnan dala-da hem çülde yeşevçé, sikérép yéri torgan zur bulmagan xayvan.
KUŞAYAKLAP rayı. Artkı hem algı ayaklarnı bérdem alga taban taşlap (çabu turında).
KUŞAYAKLATIP, KUŞAYAKLANDIRIP rayı. Artkı hem algı ayaklarnı bérden alga taban taşlatıp (atka karata eytéle).
KUŞBARMAK i. Bér-bérséne kuşılıp üsken iké barmak.
KUŞBAŞ i. zool. Karplar sémyalıgınnan téçé suda yeşiy torgan kiñ başlı balık.
KUŞKANATLILAR i. kupl. zool. Bécekler otryadınıñ isémé, bu otryadka çébénner, çérkiler, kige-vénner h. b. kére.
KUŞKOLAK s. söyl İké zur kolaklı, iké zur kolagı bulgan.
KUŞKI i. isk., dial. Küp ceplé, küp oçlı kamçı.
KUŞKEBEK i. söyl İké képşelé av mıltıgı.
KUŞKÖBEKLÉ s. İké képşelé, iké kébeklé.
KUŞLAVIK i. söyl Kuvış urın, kuvışlanıp tor ganurın.
KUŞLANU f. İkége eylenüv, iké bulıp kürénüv.
KUŞLAV f. Bérge kitérép kuyuv, yeneşe kitérép kuyuv (kübrek uçlar. turında).
KUŞLAŞU f. İkésé bér törkém xasil itüv, ikésé bérge buluv turında.
KUŞMA I s. 1. Bérniçe prédmét yaki matde kuşılıp yasalgan. Bérleşken, bérge kuşılgan.
lingv. İké yaki bérniçe tamır süzden torgan, iké yaki bérniçe tamır süz bérleşken. || İké yaki bérniçe cém-leden torgan, iké yaki bérniçe cömlené éçéne algan.
KUŞMA II a. dial. 1. Buy taktaçıklardan yasalgan agaç savıt, agaç çilek.
2. Sal agızganda üzéne bér bötén itép bérkétélgen agaçlar reté.
KUŞMALIK: kuşmalık itüv — cırlavçıga yeise muzıka koralında uynavçıga kuşılıp uynav, akkom-panéméntlık itüv.
KUŞMÉTALLAR i. kupl. maxé. Katlavları törlé métallardan torgan plastinkalar, çıbıklar, éşlenmeler hem yarımfabrikatlar.
KUŞORLIK i. söyl Bodaynın üzéne bér maxsus téré, boray.
KUŞSUZIK i. lingv. İké suzıknıñ bér icék xasil itép bérleşken kuşılması; k. diftong.
KUŞTAN s. 1. Yalagay, telinke totuçı.
Xatın-kızlar turında: irlerge yararga tırışuçı, artık téçé mégamelelé; kılançık.
i. isk. kupl. Révolyutsiyege kader tatar avıllarında vlast vekilleré bélen aradaşlık itüçé hem, yarlı kréstyannarnıñ intérésların yaklagan bulıp, çınında baylar, kulaklar intérésın yaklavçı kéşéler.
|) i. isk. Oktyabr révolyutsiyesénnen soñ kolxozlaştıruv çorına kader „kulak yaklı", „kulak iyerçéné", „kulak cırın cırlavçı" megnesénde kullanıla.
KUŞTANLANU f. 1. Yalagaylanuv, yalagaylık küréztüv, telinke totuv.
2. Çıtlıklanuv, téçélenüv, yalagaylanuv, yararga tırı-şu (xatın-kızlar turında).
KUŞTANLIK i. \. Kuştan (1, 2, 3 meg.) buluv, yalagaylık, yumakaylık, telinke totuv.
2. Çıtlıklık, yararga tırışu; tübençéléklé buluv.
KUŞTOYAKLILAR i. kupl. zool. Kuş barmakları (ayırı toyakları) ikésé de bértigéz üséş algan imézüçé xayvannar otryadının ataması (meselen, dungız, sıyır, bégémot).
KUŞTIRU f. 1. Yökl. yün. k. kuşuv I.
2. söyl Kémge de bulsa isém birüv, kémge de bulsa isém kuşu .
KUŞU I f. 1. Nindi de bulsa iké yaki bérniçe törlé prédmétnı, matdené bérge katnaştıruv, aralaş-tıruv. // Nindi de bulsa sıyıklıklarnı bérge katnaştıruv. // İké yaki bérniçe prédmétnı bér bötén itép bérleştérüv, alardan bér bötén yasav.
Nindi de bulsa başka bér nerézge östev; östep birüv. || Citmegenné citkérüv öçén östev (akça h. b. turında). ñ
Eytélgenge yaki yazılganga h. b. ş. üzénnen östev, östep ciberüv.
Nindi de bulsa kéşéler törkéméne yaña kéşéler kitérép östev, katnaştıruv.
küç. söyl Kavıştıruv, éylendérüv.
mat. İké yaki bérniçe sanga kérgen bérem-léklerné bérleştérüv, alarnıñ summasın tabu. // i. meg. İké yaki bérniçe sanga kérgen béremléklernén summasın bérleştérüden gıybaret bulgan arifmétik gamel.
biol. Törlé térge karagan üsémléklernén, xayvannarnıñ ana cénésén ata cénésé bélen atalandıruv.
Kuşu bilgésé — plyus (+) bilgésé (sannarnı kuşkanda yaki uñay zurlıknı béldérgende kullanıla).
KUŞU II f. 1. Kémge de bulsa bérer éşné éşlerge, başkarırga emér birüv, boyıruv; tekdim itüv. || Bérer törlé éş yöklev. // Kürsetüv, bilgélev. //i. meg. Boyırık, emér, tekdim.
Talep itüv.
Bérer nerse éşlerge xokuk birüv, réxset birüv.
söyl. Aşarga birüv (xayvanga), aşarga kuyuv.
KUŞU III f. Kémge de bulsa isém birüv, isém kuyuv, isém bilgélev.
KUŞUÇ i. Ozınça tügerek savıt revéşénde yeneşe kuyılgan iké uç. || Şulay kuyılgan iké uyaka alınırga rmömkin bulgan yaki alıngan sibélüçen, çeçélüçen eybérnéñ mikdarı.
KUŞUÇLAP rev. 1. Kuşuç bélen, kuşuv çka ^alıp.