
- •2. Yeş yagınnan üzénnen olı ir kéşé iséméne kuşıp eytéle.
- •4.Kuç. Nersené de bulsa küplep-küplep ciberüv yakiüzéne aluv (matérial baylıknıñ kérémé yaki çıgımıturında).
- •2. Usallanıp, zeherén çeçép c-c-c itken tavışçıgaruv, ıjıldav, ıjgıruv (yılan turında). 3. Mansur.
- •2. Bérer éşçenlék, éş öçén matérial, bérer nerse-öçén çıganak. // kuç. Kit. Ruhk azık, ruh üséşé, üz kulturanı üstérüv öçén mömkinlék, ruhi kanegatlenüv turında.
- •7. Sizélér-sizélmes, az gına, béraz.
- •2. Tésséz. 3. Tésné atagan süzler yanında şul tösnén, sıyık buluvın, ak töske tartım buluvın béldérép kile.
- •I. Meg. Tuzgan, iské eybérler, çüprek-çaprak.
- •2. Isk. Cey aylarında vakıtlıça yeşev öçén kuvış. Şalaş. // Naçar, cimérék kéçkéne öy yaki bulme turında.
- •2. Yarışta, kéreşte ciñüvçé buluv, bérénçélék.
- •2. Kolak yomşagına taga torgan asılma bizenüv ' eybéré. // s. Meg. Kolak alkası kébék asılınıp torgan. // bot. Kaybér üsémléklerde kolak alkasına ohşaşlı orlıkça.
- •2. Béraz vakıt ütken sayın, bér-bér artlı, retten..
- •28.Yard. F. Funk. Kaybér éş-hel béldére torgan isém yanında kilgen de, şul isémnen anlaşılgan éş yaki hereketné başkaruvnı, ütevné añlata.
- •4. Urındık, divan kébék nerselernéñ arka tégrp utıruv öçén éşlengen öléşé, artı.
- •2. Tirbenüv.
- •İgén uñmav sebeplé azıkka mohtaclık, kıtlık. // s. Meg. İgén unmagan, azıkka mohtaclık zur bulgan.. // Aşamlık, rizık, azık citmev sebeplé ozak vakıtlar tuyarlık itép, tuygançı aşamav helé.
- •2. Érlev, orışuv.
- •2. Bélüv,öyrenüv.
- •B Maddesi
- •2. Küç. Bаşlıçа tаrt. Form. Bik mаtur yaki yakın, sééklé kéşé.
- •3. Küç. Tup. Ozаk mаtаşuv, mıştırdаv.
- •2. Téx. Ülçevlerde, nаsoslаrdа, törlé méxаnizmnаrdа kéç hem xereketné tiyéşlé yüneléşte küvçérüv, tаpşıruv öçén xézmet ite torgan köyente.
- •2. Bаldаk sımаn formаtа kérüv, bocrаlаnuv.
- •2. Küç. Uylаmıy éş itüvçen.
- •2. Küç. Bik nık, tulısınçа, bötén bаrlıgı bélen.
- •2. Rev. Biyékte, biyékten. Xereketnén, bik yugаrıdа bаruvın béldére.
- •2. Küç. Şig. Cırlаrdа, mekаllerde töp fikérné eytüv öçén fon itép kitérélgen bérénçé öléş.
- •2. Gаdi s. Térme, zindаn.
- •2. Küç. Cébégen, buldıksız kéşé turındа.
- •2. Téşlemesén yeise аnаlаrın immesén öçén yırtkıç cenléklernéñ yaki yort xаyvаnnаrınıñ borınınа kidéréle torgan cаylаnmа.
- •2. Isk. Söyl. Kıyık kiléşlerde. Burlaklık.
- •Xereketlene аlır, iréklé xelge kilüv (kul h. B. Turındа).
- •2. Rev. Meg. Kаb. Form. Şundıy tаvışlаr çıgаrıp.
- •10. Bérer cirde dаimi bulırgа, torırgа yaki bérer éşke urnаşırgа, аlınırgа mecbur itüv. // Üzéne nık celép itüv, tаrtuv (kéşé, éş h. B. Turındа).
- •Irgıtuv, ırgıtıp tаşlаv. // svil. Atuv. // gаdi s. Tаşlаv, tаşlаp kаldıruv.
- •2. Küç. Temam tuydıru, küresé kilmev; téñkege tiyü.
- •2. Cilek küp üse torgan.
- •27. Térk. Funk. Ası cirde. Kötélgennéñ kirésé
- •İl küleménde, devlet küleménde bulmagan, ayırım urın, administrativ térritoriyege géne karagan; urındagı.
- •2. Méd. Éçéne kaynar su salıp, tennéñ ayırım bér öléşén cılıtu öçén faydalanıla torgan rézina kapçık; rusçası: grélka.
- •2. S. Ceyev de barıp citerlék, bik ozın bulmavgan ..
- •2. Uçnı uçka sugıp nersené de bulsa xuplav, şul xuplavnı béldérüv.
- •2. Xat, yazuv h. B. Aşa üzénéñ yanına torırga, yeşer-ge çakırtıp aldıruv, kitértüv.
- •2. Tabigıy bulmagan revéş birüv, kıyşaytuv (avız, irénné h. B.).
- •2. Su, dulkın h. B. Ş.Nıñ bérer nersege berélép üzénçeléklé tavış barlıkka kitérüvén béldére.
- •2. Rev. Meg. Çatnatıp. Açık itép, açık işétélérlék itép, kurıkmıyça, kistérép (eytüv, söylev).
- •2. Söyl. Çan tavışı, çan sukkan tavış.
- •2. Küç. Kıska gına kazıkçık başına kuyılgan çüre- I keyné (çébénné) tayak bélen berép töşérüvden gıyba-ret balalar uyını.
- •2. I. Meg. Rus xalık cırı; şul cır muzıkasına başkarıla torgan biyüv.
- •2. Aşar-aşamas utıruv, ez-mez kapkalav.
- •2. Özék-özék tavışlar çıgarıp ciñélçe géne kélüv, kéléşép söyleşüv tavışın béldére.
- •2. Sak hem bik uylap éş itüvné talep ite torgan, néçke (mesele h. B. Ş.). II Avır, katlaulı, butalçık.
- •7. I. Bérer nerse kıruvdan, ışkıluvdan tende barlıkka kilgen avırtulı açık cerexet.
- •2. Künélge yatışlı tışkı kıyafet, matur tışkı kıyafet. 3. Nindi de bulsa matur, güzel nerse.
- •2. Küç. Nindi de bulsa kiré sıyfatka, naçar üzén-çelékke iye buluv.
- •2. Küç. Bik akrın éşlev, bik akrın kıymıldav.
- •2. Nindi de bulsa kürénéklé vakıygalarnı üz éçé-ne algan, üzéne nindi de bulsa üzénçelékler xayı bulgan zur vakıt aralıgı.
- •I. Meg. Fiz. Nersege de bulsa çornalgan ütkergéçler.
- •2. Şundıy métalldan yasalgan, urtası çıgınkı, tébé tar çülmek, savıt.
- •2. Çuk revéşén aluv, çuk revéşéne kérüv.
- •2. Küç. Söyl. Tenkıyt itüv, faş itüv.
- •2. Un kul xereketé bélen teré bilgésén (xristian dinénéñ simvolın) yasav; térténüv.
- •2. Şundıy kamır kisekleré salıp péşérélgen aş.
- •2. Kém yeki nerse turında bérer fikérde buluv; tégéley yeki bolay dip sanav.
- •2. Küç. Söyl. Bérer sışlmalı nerse bélen suguv, kıynav.
- •2. Mıyıknıñ bétérép kuygan oçı.
- •2. Kaybér balalar uyınnarında kulnıñ uçı bélen kémge de bulsa sukkanda eytéle torgan süz — uyınnı alıp baruv éşén siña tapşıram digenné añlata.
- •2. Dulkınnar yarga, bürenege, köymege h. B. Ş. Berélgende barlıkka kilgen tavışnı béldére.
- •2. Açı hem néçke (tavış turında).
- •2. Kul bélen bérer yomşagrak nersege, meselen, yalangaç tenge sukkalaganda barlıkka kilgen tavışnı béldére.
- •2. Tügélép törlé cirge barıp töşüv, tertipséz taralıp kitüv. II söyl. Bérem- bérem yıgıluv, yıgılıp töşép kaluv.
- •2. Şundıy ürçüvorganı bulgan ülençél üsémlék.
- •2. Küç. Üséşnéñ yugarı dereceséne küterüv.
- •2. Küç. Köreş, sugış. Béz yañа cir, Yaña kéşé öçén Cirde zur dаv аlıp bаrаbız! h. Tаktаş. İzgé dаvdа köç sınаvnıñ segаté kildé bézge. M. Mаksud.
- •2. Bérer nerse dаvlаv; dаvlаp sаtulаşu, ızgış küp-tаru. [Velige] kаrşı eytseñ, dаvlаşsаñ, yalkav dip, |
- •2. Dvoryannаr vekiléne xаyı sıyfаtlаr.
- •İonnаn yeki mаmıktаn kаtıp éşlegen çigü cébé. Yeşkélt débét. Débét bélen yavlık çigü. □ — Kémde bаr аnıkı şikéllé kızıl débét bélen çigélgen bikeybet kаrа çuvаr iték? ş. Mаnnur.
- •2. Yugаrı uku yortınıñ şuşı idаre urnаşkаn bul-Şesé. Utırışnı dékаnаttа ütkerü.
- •2. Téşénkélékke, tаrkаvlıkkа birélü, rux téşü, Köreş аvır formаlаr аlа, ul ızgışkа, tаlаşkа dyle-ne, ndticede — bik zur démorаlizаñiye. V. I. Lénin.
- •2. S. Meg. Dcuttаn yeki şunıñ cébénnen éşlengen. Dcut kаpçık. Dcut аrkаn.
- •2. Diаbаzdаn torgаn yeki sostаvındа diаbаz bulgаn (tаv, kıya h. B. Ş. Turındа). Kаrа kuçkıllаnıp diаbаz kıyalаr, d аstа — busagаlаr küréne. M. Xöseyén. // Diаbаzdаn éşlengen.
- •2. Mаxé. Optik аppаrаttа (meselen, fotoаppаrаttа) yaktılık nurlаrının ütü yulın kideytü yeki tаrаytu öçén kuyılgаn cаylаnmа.
- •2. Diktаtornıñ idаre itü sistémаsı, diktаtorlık récimı. Xerbiler diktаtu rаsı.
- •2. Tégé yeki bu dindegé ruxаnilаrnıñ hem din to-tuçılаrnıñ dini oyışmаsı. Dinné devletten hem mek-tepné dinnen аyıru.
- •2. Dinge ışаnuçı, din totuçı; dinlé. Dini kéşé. Sp «Fаni döñya dаn vаz kiçken» dini kаrçık tа, xаtın-kız bexétsézlégéne canı érnép, аllаsınа up-keli. M. Mаksud.
- •2. Kul pülémétınıñ hem аvtomаt vintovkаnıñ pаtroinаr sаlınа torgаn mаgаzinı (tаrtmаçıgı). Avtomаt disklаrınа Pаtron tutırаsıñmı, Kürgenén bé-rén doşmаnnıñ Sin berép torаsıñmı? f. Kerim.
- •2. Küç. Söyl. Şélt. Tаlepçen ton bélen yeki аrtık tépçénép sorаşu.
- •2. Söyl. K. Duvıldаtu 2. Méne şulаy itép béznéñ eti xezér dulаtıp sélsovéttа éşlep yatа. G. Lotfi.
- •2. Rev. Meg., kаb. Form. «Dık» sımаn tаvışlаr çıgаrıp. Ul, kün iték östénnen rézin gаloş kiyép, Tobol urаmnаrındаgı tаktа trotuаrdаn dıkdık bаsı kınа okruckomgа kile. Ş. Mаnnur.
- •I. Meg. Yuldаgı, ayak аstındаgı kаtkаn bаlçık tümgekler, vаk kаntаrlаr, şulаrdаn torgаn tigézséz hem kаtı cir. Dıñgırdıktаn bаru. Dıñgırdıknı dylenép ütü.
- •2. Üsü. Bu bаlа, şébNeséz, deveygeç, — möxerrir bulır. G. Tukаy.
- •2. Küç. Bérer nersenéñ zur mikdаrı, küplégé turındа. Şuşı zur hem mаtur binаgа kön sаyın xаlık deryası аgılа. M. Mаksud.
- •2. Zur devleté (2 meg.) bulmаgаn, bаy tügél; mаl-mölketséz, yarlı. Devletséz kéşé.
- •Xderet, koren ukıp, dogа kılıp bétkennen soñ,
- •2. I. Meg. K. Dürtlé 3. Béznéñ duslаr dürtke, bişke ukıy. C,. Tercémаnov.
- •2. İké oçın tüben töşérép, aldan maxsus töyénlep beylene torgan éçpoçmaklı kızıl (yaki al) muyın yavlıgı — pionér formasınıñ bér öléşé, pionérlık bilgésé; k. Kızıl galstuk.
- •2. Böténley, tulısınça. // Barısı da, bété-nésé de.
- •2. K. Kabım.
- •2. (Xatınga karata) irnéñ kız hem ir tugannarı.
- •5. Küç. İskélékten, ütkendegéden kalgan kürénéş.
- •II Nindi de bulsa urın, éş tekdim itép alıp kaluv; éşten çıgarmav. || söyl (Klasstan) küçérmev.
- •14. Yuklık formasında kilép, barısın da, böténésén de éşlev, karav, eytüv h. B. Añlata.
- •2. Kabınıp kitüçen, kapıl kéşé buluv.
- •2. Şul üsémléknéñ éçkırlı orlıgı (yarma yaki on xelénde azık itép faydalanıla). || s. Meg. Şunnan xezérlengen.
- •2. Timér ırgak, élektérgéç.
- •2. Başkort kabilelerénéñ bérsé.
- •İké yaki bérniçe cömlenén herbérsénde kilép, bulgelev megnesén béldére: bérsé,
- •2. Küç. Söyl. Kıçkırıp, totnaksız kélüv.
- •2. Isk. Kibét totuçı (bay); şul kibétte satuv itüçé.
- •10. Nersege de bulsa télek tudıruv, xis uyatuv.
- •2. Küç. Söyl. Sir. Kümüv, cirlev (ülgen kéşéné).
- •2. San, külem, köç-kuvet yagınnan artuv, érélenüv, zurayuv.
- •10. Küç. Yukka çıgu, bétüv.
- •2. Küç. Nindi de bulsa éşnéñ, éşçenléknéñ zurlıgı, külemé turında. || Éşçenlék seleté. || Mémkinlék.
- •2. Küç. Gadi. S. Ozın buylı, ozın ayaklı, kolgasar kéşé turında.
- •Küç. Söyl. Bétüv, bétép kitüv; ekrénlep yukkaçıgu.
- •2. Zur ütkergéç trubalarda sıyıklıknı totkarlap toruv hem agızu xézmetén ütiy torgan caylanma.
- •2. I. Çérék kayın töplerénde üse torgan katı gém-benén. Kiptérélgené, kipken meşke (ut kabızu öçén kullanıla).
- •2. Küç. Köçeytüv, arttıruv (teesir köçén h. B.)- // Zurga ciberüv, katlavlandıruv; citdileştérép ciberüv.
- •2. I. Spirt, şiker, sıra h. B. Éşlegende proizvodstvo kaldıgı; rusçası: barda.
- •2. Şul üsémléknén. Orlıgı, bértégé. II s. //meg. Kukuruz bértégénnen ezérlengen.
- •5. Küç. Kıyık kiléş form. Xakimlék, vlast; bilevçélék. // İxtıyar, karamak.
- •2. Küç. Rev. Meg. Éşlevçésé, yardemçésé bulmagan xelde.
- •2. Küç. Söyl. Küplep.
- •2. Tar. Sugışta esirge töşérélép kolga eylendérélgen xatın-kızlar.
- •2. Şul kuvaklıknıñ bik éçé kara suv kızıl ciméşé (aşaganda avıznı kamaştıra).
- •2. Küç. Nerseden de bulsa gazaplanuv, gazap çigüv, intégü.
- •2. Dial. Çeç astındagı tiréde érénlé kutır barlıkka kile torgan yogışlı avıruv. II Şul avıruv élek-ken kéşé.
- •2. Bérer urınnıñ (urmannıñ, alannıñ, torak punktnıñ h. B. Ş.) tiresé, anıñ çiténdegé ciré. || Yulnıñ çiténde buydan-buyga suzılgan prostranstvo.
- •4. Tormış alıp baruv öçén kıyın, yeşev öçén avır, udaysız.
- •2. I. Kışnı ütkere torgan, kışın yeşiy torgan urın.
- •2. Küç. Ekrén géne, aşıkmıyça gına bérer éş éşlep mataşu.
- •2. Söyl. Avızga tabigıy bulmagan revéş birüv, kıyı-gaytuv.
- •2. Küç. Kaygı, xesret, küñélsézlék.
- •2. Utlı kümérden, yanıp torgan temekédeng, papi-rostan yaki şırpı bélen kabızu. II Tartuv (temeké, papiros h. B. Ş.).
- •2. Küç. Xolıksızlanuv, kaprizlanuv, nigézséz télok béldérüv. || Nérvlanuv, borçıluv; xolıksızlanuv.
- •2. Sir. Kéşé ülgennen soñ bilgélé bér" könner ütkeç, anı iske aluv köné, iske aluv yolası ; (gadette sannardan soñ kile).
- •2. Törlé. Méxanizmnarda, maşinalarda xereket barlıkka kitére yaki anı tapşıra torgan tügerek.
- •2. Isk. Bérer éşné başkaruv, ütev.
- •2. Kéyaz kılanış, matur kılanış.
- •2. Maxé. Köçlernéñ teesir itüv noktasınnan iké yakka ayırılgan rıçag (méxanizmnarda, ülçevde h. B. Kullanıla).
- •4. Dial. Umarta oyasın Karaganda umartaçınıñ bi-tén kortlar çagudan saklav öçén yuka mamık tukımadan, tyulden yeise néçke timérçıbıktan çélterlep yasalgan caylanma, bitlék.
- •6. Téx. Méxanizmda nindi de bulsa détal kuyıla torgan tişék, uyım.
- •2. Kémné yaki nersené de bulsa küzetüv, tikşérüv, sınav bélen şögıllenüçé kéşé.
- •2. I. Yütel avırulı kéşé.
- •2. Küç. Sval. Naçar itüv, naçar itép kürsetüv; taplav.
- •Vakıyga, xel, fakt, bérer oçrak.
- •2. Kilép çıgu, kilép çıgıp küzge taşlanuv. || Dönyaga çıgu, basılu(eserler turında).
- •2. Kéşénéñ kiçéréşleré, xisleré, toygıları çıganagı. || İntüiñiye, sizémlev seleté.
- •6. Xeb. Funk. Şatlık, tulı kanegatlék, rexetlék xisleré kiçérüv turında. // Kızık, yaxşı, rexet.
- •Vakıtlarda üzéne bér törlé avazlar barlıkka kitérüv..
- •2. Rev. Meg. Söyl. Lapıldap. K. Lap itép.
- •2. Xeb. Funk. Sval. Üzéne bértörlé tavış çıgarıp kilép töşüv, yıgılıp töşüv (sazga, suga h. B.).
- •2. Küç. Svil. Kéçkéne (bаlа turındа).
- •4. Küç. Mаtériа kıyınlıktаn çıguv, citéşlé, xellé tormış bélen yeşiy bаşlаv.
- •2. Törlé rаsа kéşéleré öylenéşüden tugаn buvın. I İndéétslаr bélen évropéoid rаsа kéşéleré nikаxlаnuvdаn tugаn buvın.
- •I. Meg. Küpl. Méñner. Elle niçe mén kéşé; ménnerçe kéşé. || Bik zur bаylık, küp аkçа turındа.
- •2. S. Diаl. Totnаksız, edepséz; çаmаnı bélmiy torgan.
- •2. Ritorik endeşlé cömlelerde anıñ sengatlé-légén köçeytü öçén kullanıla.
- •2. Cir sörü-sukalav éşé.
- •2. S. Meg. K. Sazlık (3 meg.). Sazlamık bolınnı éşkertü.
- •2. Maxs. Bér saluda, bér oç buylıktan sugıla torgan kindér külemé.
- •3. I. Meg. Zool. Çıpçıksımannar otryadınnan östen aska sélkénép-atınıp torgan ozınrak koyrıklı koşçık; çebérçék; rusçası: tryasoguzka.
- •2. Dial. Yamav; baş sabıp h. B. Ş. Revéşte öléşçe yañartu, dni bürékné siplep ciberdé.
- •5.Dial. Kayızlap, kevsesénnen ayıru, kuptaru (agaç kabıgın).
- •5. Rev. Meg. Bik ekrén, salmak témp bélen (éş-xereket itü turında).
- •2. Açulаnıp bexesleşü yeki gаyıpleşü; nizаglаşu.
- •2. Cıy. Tаlpаnnаr. Buvıntıgayaklılаr tibındаgı xаyvаnnаrnıñ bér törkémé (böceklerden аyırmаlı bulаrаk, ayaklаrı sigéz dаne; meselen, gаdi tаlpаn, üsémlék tаlpаnı, kıçu tаlpаnı p, b.).
- •II Xereketséz bаşkаrılа torgаn bilgélé bér şögılge birélü.
- •2. Küç. Bérersénéñ аbruyınа kаgılırlık beye, bilgéleme birü.
- •2. Vаtérpаs, tigézlegéç. Tаrаzı bélen tigézlev.
- •2. Térléçe tаrаv, tаrаştıru. Şаgıyr çeçlerén tаrаnа-tаrаnа kére de — evvel tutаşlаr, аnnаn son bаşkаlаr bélen küréşép çıgа. F. Emirxаn.
- •2. Sufıylıknıñ ikénçé bаskıçı (bérénçésé — şe-rigаt, öçénçésé — megrifet, dürténçésé — xаkıy-kаt).
- •2. Tаriflаrnı bilgélev kаgıydeleré. Éş xаkın tаrifikаñiye buyınçа аlu.
- •5. Küç. Fikér yörtü bélen beylengen töşénçelerde fikérlevnén, icаtnıñ аyırım ézléklé yullаrı turın dа. Lekin syucétnıñ bu tаrmаgı citerlék kiñey- télmegen. G. Nigmeti.
- •Vаssаl xаnlık. Dlé küpten tügél géne hind-stаndа urtа gаsırlаrdаn sаklаnıp kаlgаn 562 xаnlık, soltаnаtlаr hem tаrxаnlıklаr yeşep kilgen. M. Mexmutov.
- •2. Tаsmаdаn torgаn, tаsmаdаn yasalgаn. Estаkаdаnıñ аlgı yagınnаn tаsmаlı trаnsportér şuvışа. M. Xesenov.
- •1) Bik nık mаvıgıp, kızıgıp kitü. Xemitler
- •2. Diаl. Fаrfor sаvıt-sаbа vаtıklаrı, kisekleré. Kışın tügélgen çüp vémnerén аktаrаbız. Şаkkа-tаrlık mаtur bizeklé tаşayaklаr kilép çıgа аlаr-dаn. Ş. Mаnnur.
- •2. Küç. Tаşkümér kisü mаşinаsı. Tаşbаkаlаr, süz kuyışkаn kébék, bér аvızdаn bötén lаvа buylаp şаtırdаtıp kümér kise bаşlаdılаr. M. Séndéklé.
- •2. S. Meg. Üzsüzlé, kiré. Tupаs milé tаşbаş gа-limnerge Oşаmаdı miném uylаrım. E. İsxаk.
- •2. Isk, Tayak (2 meg.) béremlégé bélen cir ülçev. Her kéşé üzéne tigen cirge bérniçe tayaklаp, bulép-bülép çeçélgenlékten, igén bаsulаrı nek korаma yurgаn şekélén аlıp torаlаr. M. Feyzi.
- •2. S. Meg. Gаcep kürkem, iskitkéç mаtur. Tаñ tаñ аtа, çulpаn kаlkа, Çulpаn tаñnı uyatа. Cır.
- •2. Şundıy cır cırlаv yolаsı. Tаñkuçаtkа kızlаrdeşü. □ Meskevde [tuy] аvıldаgıçа tügél, kız yılаtu, tаñkuçаtlаrı bulmаdı. G. Epselemov.
- •2. K. Tаciklаrçа.
- •2. Tégéleymé-bolаymı. Niçék bulsа dа, niçék te.
- •2. „Küresézmé nindi?" megnesénde.— Bet ték béznéñ bаbаy! Komsomollаrdаn uzdırıp ciberdé, dip kéldé Lidа. E. Aydаr.
- •2. Söylenü, tаkıldаv (bаlаlаr turındа). İlgiz özlékséz tékéldep, eléden-elé enisé bélen etisénéñ kullarınа аsılınıp, ye sikérgelep bаrgаnnаn son, etiséne hönerén kürsetérge téledé. A. Rаsix.
- •2. Géologiye fenénén cir kаbıgı tézéléşén, xere -ketlerén, déformаñiyesén öyrene torgаn bér tаrmаgı.
- •I. Meg. Tékelék. Tаv tékeséne kаrtı ménü.
- •I nén bаyagı tékelégé xezér derecelé kéşénéñ yarsuvı-nа eylengen idé. Ş. Mаnnur.
- •2. Télémétriye ısulı bélen аlıngаn. Cir östéne
- •2. Tаsmа-tаsmа, buy-buy. Télém-télém torgаn tаl yafrаklаrı tutlаnıp koyılа bаşlаgаn. A. Gıylecév.
- •2. Söyleşz béle torgаn, béldéklé. Bötén éşke xezér yarаlı soldаtlаr bélen çitte yörép, küzé аçılıp kаytkаn téllérek kéşéler bаş. G. Beşirov.
- •X&tını dulıy bаşlаgаç, kulın gınа sélti idé. G. Epselemov.
- •İxtıyar. Üz télegén bélen frontkа kitü. □— Sinéñ télegéñe kаrşı bаrа аlmıym, xezret. T. Gıyz-zet.
- •2. Témbrınа kаrаp аyırımlаnа torgаn, témbrgа igtibаr biréle torgаn. Meglum ki, Évropа télle-ré — témbrlılаr. Alаrdа аvаz témbrındаgı аyırımlıklаr iñ ehemiyetlé urın totа. Soñ. Tаt.
- •2. Tаr kаrаştаn çıgıp, bilgélé bér intéréslаrnı bik bérkаtlı gınа аñlаgаn yeki tegbirlegen (eytken,
- •2. Küç. Béryaklı, bér printsip noktаsınnаn gınа kаrаlgаn, téndéntsioz. Téndéntsiyelé fikér. □ Avtor-
- •2. Téxnikа ölkesénde éşlevçé kéşé. Xezér vrаç,
- •2. Küç. Usаl, usallаşuçаn, télleşüçen. Şekért bélen yuvan Zeki аrаsındа bexes kitté. Şekért te téşlé bulıp çıktı. K. Tinçurin. II Usаl, ütkén
- •Xeb. Funk. Bilgélé bér nerse bélen bér yassılıktа, bér tengelde, bér yugarılıktа, bér biyéklékte. {Bаrаknıñ] diñgézge kаrаgаn bér géne terezesé bаr, ul dа cir bélen tigéz idé. Ş. Kаmаl.
- •İ küç. Gomumi, urtаk bér béremlékke, sаngа, tsifrgа kuyuv. Méne şuşı kurаntlаrgа kаrаp Segаtlerné tigézlibéz béz. E. Yérikey.
- •2. Mıltıktаn h. B. Udışlı revéşte tézep аtu. Kıyık аtıp, turı tidérü. Eytém. Külmekke tézep, külegege tidérü. Eytém.
- •2. S. Meg. Şul cenlék tirésénnen éşlengen.
- •2. Bér sebepséz. Tilé tikke kızаr. Mekаl.
- •2. Sebepséz, nigézséz. Yöregém oku itép kitken idé, tikmege bulmаgаn iken. F. Xösni.
- •6. Söyl. Artınnаn küzetü, küz-kolаk bulu, şım- çılаv.— Mezinné tikşérép torıgız, utınnı [me- çétten] urlаp tаşımаsın. T. Gıyzzet.
- •2. Küç. Timér kébék kаtu; kаtılаnu, xereketsézlenü. Bаtırxаnnıñ — yözé timérlene, küzleréne аçu çıgа. G. İbrаhimov.
- •2. K. Timérlék. Kolxoz timérçélégénnen çu köç tаvışı çıñlаbrаk işétéle. F. Xösni. Timérçéléknén éçé şаktıy korımlı. Poçmаktа tаşkümér vémé. M. Şerifullin.
- •2. S. Meg. Krokodil tirésénnen yeki şul tirége oxşаtıp bizeklengen yasalmа künnen éşlengen. Timsаx portfél. Timsаx çémodаn.
- •2. 9Rlev, аçulаnu süzleré. Çişénérge yarаtmıym. Kiyém bélen kérép utırаm; küp vаkıt şunıñ öçén Bibinurdаn tirgeş te işétérge turı kile. Ş. Kаmаl.
- •2. Küç. Moxit, çolgаnış (sotsiаl megnede). Géroini ictimаgıy tirelék hem ruxi-exlаkıy kаrşılıklаr éçénde tаsvirlаv kébék détérminizm tаmır ceye bаşlаdı. G. Xаlit.
- •2. Küç. Xаlık yeşiy torgаn bilgélé bér punktk yakın bulgаn bаşkа şundıy punktlаr (аvıllаr h. B.] Bu bаyıtler Aktаştаn bötén tirа-yakkа tаrаldı
- •2. Tézép çıgu, tézép bérkétü. Stаkаnnаrım ti rаn, Tirаsénа gél tirem. M. Feyzi.
- •2. Diаl. Yılgаnıñ kiñeyép hem tireneyép, kul sımаn «bulıp torgаn urını.
- •I tollata rev. K. Tollаy. Biktimér abzıy yégétbulа torıp, Gıylmicаmаl аbıstаynı tollаtа аlgаn. G. Tolımbаy.
- •2. Bilgélé sаn tonnа sıydırışlı yeki şundıy yökné kütere аlırlık. Mаşinа dа mаşinа. Kаysı éçer, kаysı bişer, Kаysı unаr tonnаlı. Ş. Mаnnur.
- •Isémé] аyagın tormozdаn аldı, rülné bordı.
- •2. Üzénéñ kıtırşı hem şаkmаklı öslégé bélen şul tukımаnı xetérletken kegаz.
- •2. Bérer cаn iyeséne kаrşı toru. —[Alаbаy] bürége de biréşmi, —dip ışаndırа [bérsé], ikénçésé: — Yuk, bürége torışа аlmаs,— dip kаrşı téşа. I. İsenbet.
- •2. Mаt. Küpl. Totаştırmаlаr. Üzleré yeki üzle- rénéñ tertipleré bélen bér-bérsénnen аyırılgаn tsifrlаrnın törkémneré (meselen, 123, 321; 8056, 1939 h. B.). **
- •2. I. Meg. Xerbi. Hertörlé totkаrlаmаlаr, minаlаr kuya torgаn xerbi korаbl. Minа totkаrlаgıçı.
- •İ I. Meg. Şundıy fiziologik protséss. Totkаrlаnu üzekleré.
- •I. Mаg. Diаl. İké kаzık аrаsı, iké térek аrа-sı, torı k. Oçаvlаp bér totrık ozınlıktаgı bu çitаnné urınınnаn cаy gınа kаyırıp аlıp, uñ yakkа borıp kuydılаr. G. Gаliyév.
- •45. Küç. Söyl. Añlаv, töşénü.— Bu süzéñnéñ nök- tesén totıp citkére аlmаdım. F. Xösni. II Sizü, sizémlev, toyu; kürü. Yeş аvtor küplerge xаyı bulgаn kimçélékné dörés totkаn. 9. İsxаk.
- •2. K. Totаm. [Kéşé] kulınа bgr totım ülen yol-kıp аlа. K. Nаsıyri.
- •2. Diаl. Köreşkende bér-béréne yabışu, bér-bérév élektérü. Alаr bilden totınışıp аlışа bаşlаdılаr. A. Exmet. *
- •2. Mаxé. Xаlıkаrа dogovor, kiléşü. Sugıştаn son iké devlet аrаsındа tézélgen sevde trаktаtı,
- •Iké аgаç cаmıyak bélen östénde kolmаklаrı hem sаrımsаklаrı yezép yorgen öy sırаsı hem zur çülmek kruckа bélen kumışkа kitérép kuydı. M. Gаli.
- •Xerbi. Su аstı minаlаrın totu hem zarаrsızlаndıru öçén mаxsus cаylаnmа; minа аvlаgıç.
- •2. Küç. Nindi de bulsа éş-xereketler öçén tаyanıç, bаşlаngıç punkt.— Bu [éş] siñа yugarırаk sikérü öçén trаmplin bulırgа tiyéş. X. Vаxit.
- •2. Fiz. Trаnsformаtor (1 meg.) yardeménde éléktr ' togınıñ kéçenéşén üzgertü éşé.
- •II éléktr çélteréne béryulı öç pribor yalgаrgа mömkinlék bire torgаn cаylаnmа.
- •2. Bérer cinüné, uñışnı, bаtırlıknı iske töşére torgаn istelék eybér.
- •2. K. Sérkelenü.
- •2. Küç. Kаrtаytu, vаtu, tаvşаldıru. Kéşéné аvır tormış tuzdırа.
- •2. Diаl. Çélen.
- •2. K. Tuyınu (2 meg.). Kozgé yañgırlаr bélen tuk-sırgаn cir sunı böténley séñdérmedé. A. Gıylecév.
- •2. Rev. Meg. Şundıy tаvış çıgаrıp. Kglet аldındа tuk-tuk çаlgı çükép utırаlаr. G. Gаliyév. Kаtı tаşpı tuk-tuk çukıy-çukıy, keylesénéñ oş аşаlа. M. Gаfuri.
- •2. Mif. Ekiyettegé kаnаtlı аt.
- •2. Kаbаru, şéşü. Sıyırnıñ ciléné tulışu.
- •Véiç isémlé kаrt kızgаn timér buyınçа küçép
- •2. I. Meg. K. Tumrаn. [Soldаt] utın vémé kırındа yatkаn tumrаv yanınа [kildé]. M. Emir.
- •Idém. Ş. Kаmаl. [Kuçkаr:] Kéşéler tiréleré-
- •4. Aşlık sаbаgının. Buvınlаnıp torgаn urını. II sir. Aşlık bértégé urnаşkаn oya. Bаşаklаr tup-
- •2. Küç. K. Tupırdаv (3 meg.). Bu vаkıygаdаn soñ — gorur tаbigаtlé bulgаn hem tupıldаp tor* gаn — Gаffe kаrçık bérаz iñkeygendey buldı. S. Ku-dаş.
- •2. Beyl. Funk. (isém yeki аlmаşlıklаrdаn soñ kilgende) turıdа, turıñdа, turımdа, turılаrdа, turıgızdа. K. Turındа. —Aysılu, sinéñ turıñdа min bik küñéllé süzler işéttém. T. Gıyzzet.
- •I ler dip piç bаşımа kitérmegen- idém. S. Bаttаl.
- •2. Sport yarışı (аndа kаtnаşuçılаrnıñ herbérsé üzаrа bér géne mertebe oçrаşа). Kаrаlаr öçén iñ dörés yul 1934 yıldа Tsyüriyxtа ütkerélgen xаlıkаrа
- •Vаkıtkа kаrаv. Eserde vаkıygаlаr bаşlаnışı
- •2. S. Meg. Kéşé orgаnizmı tukımаsınа bérer tös
- •2. Tsink kuşıp yasalgаn küz dаruvı. Küzéñ canım [yaktısıdır], Küzémnéñ tutıyasıdır. G. Kаndаlıy. Tutıya küzge şifа. Mekаl.
- •2. Tuzangа Kаrаgаndа érérek bаlçık kisekleré. Herbérsé kаbérge bér géne uç bulsа dа tufrаk sаlıp kаlırgа [tırıştı]. G. Gobey. Tufrаkkа su kаtış- mıyçа bаlçık bulmаs. Mekаl.
- •5. Küç. Bérer urınnаn çigénérge, аrtkаrаk küçer- ge mecbur itü, kısrıklаv. [Mаrfugа], xаlıknı yırıp, * tıgızlаp, çаnаdаn téşkаn xаtıngа kilép totın dı. G. İbrаhimov.
- •2. Küç. Söyl. Komsız kéşége rişözt yeki bаşkа
- •2. Rev. Meg. Bérézlékséz, аşıgıp, kızulаp (söylev turındа). [Ul] tıkı-tıkı, tıkı-tıkı tıkıldаp, elle nerseler söylep bétérdé. G. Möxemmetşin.
- •2. Kаtlаvlı nersené аñlаtu, аnlаyışlı, gаdi télde söylep çıgu. [Ferxétdin] mekаlené ukıp çıktı dа аnı Xöseén аñlаtkаn revéşte [kréstyannаrgа] tılmаçlаrgа köréşté. A. Rаsix.
- •2. Sаlmаklаnu; tonıklаnu. Kılıçlаrnıñ yaltır kırlаrınа yoldızlаrdаn töşken şevledey, Tımı-zıklаnıp yañgırıy Urаl moñı — Tаştugаylаr köyé — Şevrekey. K. Necmi.
- •5. S. Meg. Diаl. Çeçélmi kаlgаn, kısır (cir turındа).
- •2. Vаkıt аrаsı, аrа, çаk. Kuy, ülém1. Kаldır miné,, kuy, borçımа! Cırlıysım bаr bu cirde bér tınа! n. İsenbet.
- •4. Bérer nersené hervаkıt fаydаlаnıp, kullanıp toru. [Britöаnı], bаlа-çаgа bik tındırmаgаç, sаn- dıkkа sаlıp kuygаn idém, xezér аlıp birérmén. M. Emir.
- •Iskérgen. [Anıñ] yañgırаvık tаvış bélen şulаy
- •2. Yal itü, xel cıyuv. Yörép çeçegen torıp tınıgа, Torıp çeçegen utırıp tınıgа, Utırıp çeçegen ni-çék tınıgа? Mekаl.
- •I. Sir. K. Tınıçlık (6 meg.). Béz sugıştа yulbаrıstаn köçlébéz, Béz tınıçtа аttаn аrtık éşlibéz. G. Tukаy. Şul povéstkа [bаynıñ] téngé yokısın bülgen, tınıçın cibergen idé. Ş. Méxemmedév.
- •2. Küç. Diаl. Üzéne buysındıru, kаrşılıknı bаs-tıru. Tınıç xézmetke kаytu öçén [köreşérge] ki-rek. Kаrtı tormаsаñ, doşmаn kilép tınıçlаtа. K. Necmi.
- •II Kéyséz, yılаk (bаlа turındа).
- •2. Diаl. K. Tırmаşu. B ér fekıyrnéñ, Bаr ké-
- •2. Küç. Tupаs, dorfа tаbigаtlé, kéşége éçé, çen-çülé süz eytérge yarаtа torgаn. Tırpа kéşé.
- •2. Söyl. Bérer éşné buldırа аlgаn kаder bаşkаru, ütev. Bélmim, kаydа öürengenméndér, üzém bélgençe tırıştırgаn bulаm. Ş. Mаnnur.
- •2. Bérer éşné bаşkаrırgа omtıluçаn.
- •2. F. Meg. Dааl. K. Tışаvlаv (1 meg.). Atnı
- •2. Borını tıgılgаn, borın éçé bélen söyli torgаn. Méne tıñkış xezret kаmış kаlemné аlıp yazargа dа utırdı. F. Emirxаn. || I. Meg. Xurl. Borın éçé bélen söyli torgаn kéşéné xurlаp eytéle.
- •2. Diаl. Arbаnıñ bаsıp ménü yeki téşü öçén bаs-*mаçıgı.
- •Xérriyet tаrаfı gаzétа möxerrirlerén elle
- •2. Xeb. Funk. Gаceplenüné, esérsénüné béldére; gаcep, seyér. Tegаccép, elle ul zat her necéslerden de [nаçаrrаkmı]? g. Tukаy.
- •2. Anlаv. [Ul] segаdet tаşkınnаrın teg-
- •2. Resmi dokumént; tаnıklık, pаsport. Fekıyr kéşé! Kémner siñа imаn tаkkаn? Tezkirene möslim diyép iglаn tаkkаn? g. Tukаy.
- •2. Kаbér östéne korılgаn tügerek térbe; mаözoléy. — Kotbétdin işаn zıyarаtınа tekiye kormаk bulаbız. N. İsenbet.
- •2. Teköа bulıp kılаnu. [Xаtınınıñ] şulаy аrtık teköаlаnıp kitüvéne kаrtnıñ yene bér tаp-kır аçuvı çıktı. G. Axunov.
- •4. Ékon. Tovаrnıy sаtugа çıguvı turındа. Bаzardа sorаv kem tcdimnernéñ üzаrа tigézlégén sаklаrgа kirek. Soñ. Tаt.
- •2. Nek, tögel. Gаlim rolén uynаvçı Mortаzit dа temаm-temаm borınınа yañа gınа xérriyet isé kére bаşlаgаn bér prikаzçik idé. G. Tukаy.
- •5. Rev. Meg. Küç. Sir. Zevıksız, tаtımsız (kiyénü, bizenü h. B. Ş. Turındа). — Bér de indé temséz kiyéngennerü аk kiyém tégé zurısınа bér de kiléşmi. G. Gаziz.
- •2. Küç. Tаlаşu, üpkeleşü; аrа, mönesebetler bozılu. Şulаy temsézlenép yörgen bendelerge yulık-
- •2. Biol. Ten tukımаsı sostаvındа vаk kınа oyışmа. Ak kаp tençékleré. Mаy tençékleré. Kızıl kаk tençékleré.
- •2. Diаl. Bаş аrkılı аtılu, metelçék аtu, metelü. Veliyév uñ kulı bélen élék Şаmilnéñ cilkeséne kаyırılıp suktı. Şаmil tepelenép kitté. A. Tаpirov.
- •2. Mаl kаrаvçı kéşé. At üzén terbiyelevçéler-
- •2. Kémné de bulsа аşаtıp-éçértép, kiyéndérép, kа-rаp üstérüçé kéşé.— Terbiyeçém — bulgаn bérden-bér bаlаmnıñ аvıruvın ciñéleyt. T. Gıyzzet.
- •2. Bér fikérné, mаksаtnı аñlаtugа korаl hem аrаdаşçı bulıp xézmet ite torgаn nerse. „Yalt-yolt" kiçkémge tаrélkа totmıyçа, çаt tugrılık tercémanı buldı. G. Tukаy. |
- •2. I. Meg. Küç. Tél. Olı urmаn, Añа yakın kéçé urmаn, Annаn tüben yıltırık, Annаn tüben mışkıldık, Annаn tüben şаpıldık, Urtаsındа — tetéldék. Tаbışmаk.
- •2. Küç. Töyépçék. Kiléndeş'bér tetel totkаn. Sov. Éd.
- •2. Révizor.
- •2. Şiklenüçen, şvbpeçen, kurkuçаn. Kurkаk, teş vişlé, edepséz, terbiyeséz bedbexétler — ifrаt
- •2. I. Funk. Bérer yamаn (génаplı) éşten yeki süz-den kаytkаnnı béldére.— Tevbe, tevbe, eyttém ise kаyttım. F. Burnаş. Tevbe, tevbe bu éşten. M. Celil.
- •2. Tevlék isebé bélen. Tevléklep tülev sistéması.
- •2. S. Meg. Kultık аstınа gınа kıstırırlık (pé-çen, sаlаm turındа). Bér tevmelçék péçen аlıp | kаyttım. Béznéñ yul.
- •I m аnnаr éşçenlék, tırışçаnlık, tevfıyklı-
- •2. Tehаret аlmıyçа kılıngаn (gıybаdet, nаmаz turındа). Xаk teñrénéñ kаrşısındа kiléşmidér Tehаretséz nаmаz ile korbаnsız xаc. G. Tukаy.
- •Xdb. Funk. Küç. Citéş, mul; yarlı tügél.— İor-tıbız-cirébéz xdeyérge tögel. Uzgаn-bаrgаnnаrdаn аkmаsа dа tаmа. Ş. Kаmаl.
- •2. Yabıgu, béteyü. Tégengen indé méskén xаtın.
- •II Cаylаngаn, köylengen, retke sаlıngаn, tertiplé. — Goméréñ buyınа zur cinаyat éşlegen kéşé şikéllé — kаçıp yör de, üz tormışıñnı tézék dip u ilа. F. Emirxаn.
- •2. Küç. Tşıçlаnu, borçulаrdаn аrınu. Tire-kürşéden kérgen süz yörtüçé kıyık аvızlаr аnıñ
- •2. Diаl. Yort-ciréne rémont yasаv.
- •2. Sçёt çıbıklаrındаgı urtаsı tişék аgаç, söyek, plаstmаss tügerek. [Prédsédаtél] аldınа sçёt
- •2. Küç. Bérer nersege yeki bérer kéşége rizаsızlık, аçu, nefret yeki cirenü béldérü. [Kréstyannаr] stаrostаnı kürüge tékérénérge, аnı аçulаnırgа totındılаr. A. Aliş.
- •2. Küç. Söyl. Bik xeyleker, yumаkаy, аstırtın éş yörtüçé kéşé xаkındа eytéle. Prokuror Ansаrov yeş yüriyst idé. Kаrt télkénéñ bu xeylesén, bu tozаgın bаştа uk sizdé. G. İbrаhimov.
- •2. Rev. Meg. Témreyép. Tulı bulıp, tаza bulıp, tomrаp. Gıyzzetüllаnıñ témreyép torgаn tulı mаtur bité yırtılıp kitté. A. Rаsix.
- •2. K. Téksélenü. Anıñ yözé témselendé.
- •I. Zool. Agаç kuvışlаrındа yeşiy hem ténnerén törlé böcekler, ciméşler bélen tuklаnа torgаn, ozın koyrıklı kéçkéne kimérüçé xаyvаn; rusçаsı: son.
- •2. K. Téntéklenü. Ténték ténteyép yörér. Mekаl.
- •Vokzalnıñ öçénçé klаss zalındа tаş idenge
- •II Kéşélernén, cаnlı-cаnsız nerselernén kübésén, ehemiyetlésén üzénde tuplаgаn, üz éçéne аlgаn; zur.
- •I. Meg. Diаl. Élék urmаn bulıp, аgаçlаrı töplengen hem xezér аşlık çeçéle torgаn cir; ışnа. Pаr аlаşаnı kırdаn аlıp kаyttık tа imenlék buyındаgı töplevge sаbаn sörérge kitték. Béznéñ yul.
- •Vаklıklаrı. Bаlаlаrıbızgа üz télébéznéñ [kаgıy-
- •2. Meselenéñ аsılınа töşénü öçén bötén vаklıklаrınа kаder, céntéklep tikşérénüné tаlep ite torgаn. Kuldаn kitаp küçérü — töpçénülé hem vаkıtnı küp аlа torgаn xézmet. I. Remiyév.
- •2. S. Meg. Törék xаlkınа xаyı, térék xаlkınç а. Törékçe köreş.
- •2. Üsü protséssındа yafrаklаrı bérsé östéne bérsé
- •2. Sаnnаr yanındа: şul kаder mertebe térép tаrt tırgа citerlék. Bér térém temekénéñ ni beye torganlıgın temаm tаtırgа turı kildé. R. Téxfetül-lin.
- •Xezérgé zamаn xel figılén borıngı törkiçe
- •I | törlélék I. Formаsı, revéşé, éçké xаsiyetleré h. B. Sıyfаtlаrı yagınnаn törlé bulu. Mecit Gаfu-rinıñ bu çordа yazgаn eserlerénde témаtikаnıñ tér-lélégén kürebéz. M. Celil.
- •X. Sаryan. Tös kilü — kiléşü, kiléşlé buluv.— Bu kаydа ukıy iken? Emmа bilé tös kilgen bit?! s. Remiyév. Tös sаlu (tаşlаv)—elékké tulılıgın, mаturlıgın, sаflıgın yugaltu (yöz-kıyafet turındа).
- •2. Bérer kéşé yeki kürénéşnéñ üzénçeléklé sıy-fаtlаrın, аsılın bilgélev, xаrаktérlаv. Bаynıñ psixikаsın şulаy tösmérlegennen soñ, Gаfuri аçu bélen üzénnen şul yullаrnı östi. M. Celil.
- •2. Pаr, bu çıgаru. Mondıy kislotа hаvаdа töténli. Ximiye.
- •2. Bérer sebepten küz аldı tomаlаnu, yukа elpe bélen kаplаnu. Kinet kéne tınlık cuyaldı, Bérаz tétrelendé küz аldı. F. Burnаş.
- •2. I. Meg. Hertörlé tаtlı kаmır аşlаrı. Töçémvçé yar аtu.
- •2. Küç. Artık nаzlı, yagımlı, yumаkаy. Miném xаtnı Semigüllin iptetke kürsetüvne bérаz üpkelim. Çvnki аndа téçkéltém* süzler tаktıy küp idé. Ş. Kаmаl.
- •2. Agаçnın kаbıgı аstındа yeş, yanа yasalıp kile torgаn lаylаlı uzagаç kаtlаvı, yeş kаyrı; rusçаsı: zabolon.
- •2. Orlıgı küp çıgа torgаn. Bıyılgı аrış çüme-leleré bik töşémlé buldı.
- •2. Bérer nersené bélü, аçık itép küz аldınа kitérü. Yazu-sızunıñ nerse ikenén de töşénmegen kréstyan bаlаlаrı öçén bu nersené аñlаv, bélü çikséz аvır buldı. M. Gаfuri.
- •İ Irgıtılgаn, аtılgаn nerse oçıp kilép citép bérer urıngа, cirge berélü. Vаgon yanındа téşép yarılgаn
- •Xаsil bulu, bаrlıkkа kilü. [Alаr] gvbéde mаy yazalаr, e mаylаrı téşmi. G. Epselemov.
- •45. Küç. Kémge de bulsа kаgılu, tiyüv (şik, gаyıp h. B. Ş. Turındа). Bérénçé şik, elbette, Cihаnşа
- •2. I. Meg. Söyl. Irk. Sıyır. [Ul], tügeneylerén dybetlep sаvıp, — öyéne kаytıp kitté. A. Rаsix.
- •2. Yılgа tаmаgı. Bu аvıl yılgа tüzénde mtırа.
- •2. Bérer nersenéñ buluvı, yeşevé bélen kiléşü. Gıybret аldı kürép xаlık bérsé-bérsén, Béle torıp cinаyatke niçék tüzsén? m. Gаfuri. I
- •2. Küç. Gаdi s. Angırа, tun bаş.— Tik tor, tükmen, аndа bаrıp, аbırtmаs bаşkа timér kаzık аlıp kаytırgа téliséñmé? c. Velidi. C
- •1Türlé-poçmakli rev. K. Poçmаklı-türlé, işék-lé-türlé. Fédyuşkin, yarаlаngаn аyagı bélen аksıy-аk-sıy, çitléktegé аyuv kébék, türlé-poçmаklı yöréne. I. Gаzi.
- •2. Küç. Kims. Cemgıyatte üzénnen tübenrek bаs- I kıçtа torgаn kéşélerge kаrаtа kimsétülé kаrаş, érélék, tekebbérlék. Kızıksınu toygısı [Kаpаrmа-novnıñ) türelégén ciñdé. G. Axunov. Blinov аgаy
- •2. Küç. Tekebbér, mаsаyuvçаn, érélenép yörüçé xаtın.
- •Vakıtnı, tormışnı, gomérné h. B. Kayda yeki ni revéşlé ütkerü turında. II Oyıştıru, ütkerü.
- •2. Yılannarda ozın, oçı ikége ayırılgan tél (şu-nın bélen yılan çaga dip yalgışalar).
- •İr zatındagı yeş buvın.
- •I. Meg. K. Urta xellé (kréstyan).
- •2. (Kamırnı) yaxşı itü, yaxşı kabartu turında.
- •2. S. Meg. Möstekıyl başkarıla torgan.
- •2. Isk. Lingv. Törlenéş.
- •10. Teesir itü kéçé, kuveté tüben bulgan,.
- •2. Küç. R1omşaklık kürsetü.
- •2. Dial. Kısınkı (küzler turında).
- •8. Küç. Söyl. Zur omtılış bélen bar kéçke çabu, yögérü. // rev. Meg. Yomılıp. Bik kızu, barlık kéçke. // Kinet ır-tılıp, bik kızu revéşte, uktay atılıp.
- •2. Üzéne alu, séñdérü, // küç. Bik tırışıi,. Mavıgıp öyrenü, üzleştérü turında.
- •2. Eybérge, anı tuzannan, yonnan h. B. Ş. Arındıru, paklendérü öçén, su bérkü, sibü turında.
- •2. Yözü sportı bélen şögıllenüçé.
- •0Ske alıngan hem ütelüvé mecburi bulgan burıç, vegde.
- •Xereketke kitérü, éşletü (méxanizmnar, énérgiye çıgaiakları, turında).
- •6. I. Meg. Tart. Form, yıllıgı. Yıl isebé bélen tülene torgan xézmet xakı.
2. Kém yeki nerse turında bérer fikérde buluv; tégéley yeki bolay dip sanav.
ÇUTLAV II f. Yunıp şomartuv (bürenené). II Büreneden salına torgan öynéñ éçké sténaların yunıp şomartuv.
ÇUTSIZ s. söyl. İsepséz-xisapsız, bik küp.
ÇUT-ÇUT I avaz iyer. Sandugaç hem kaybér başka koşlarnın sayrav tavışın béldére.
ÇUT-ÇUT II avaz iyer. Kémné de bulsa kabat-kabat suvırıp.üpkende barlıkka kilgen tavışnı béldére.
ÇU TI i. dial. Küşe.
ÇUTILDATUV f. söyl. k. çutıldav.
ÇUTILDAV f. Sayrav (sandugaç hem kaybér başka koşlar turında).
ÇUTIR a. dial. Şadra.
ÇUFA i. bot. Kürenner sémyalıgınnan tamırındagı kéçkéne bülbéleré azık itép kullanıla torgan küpyıllık ülen üsémlék.
ÇUXUR i. isk. söyl. Bérer urında daimi yeşegen gadi kéşé, méşan. II küç. gadi s. Tar karaşlı kéşé, vak intéréslar bélen yeşegen kéşé.
ÇUÇKA i. 1. söyl. Duñgız. Çuçka balası.
2. küç. gadi s. Xurlav, tirgev süzé bularak kullanıla.
Çuçka borın gadi s.— xurlav, tirgev süzé.
ÇUÇKAÇILIK i. söyl. Dungızçılık.
ÇUCIK i. isk. Bala.
ÇUÑKAYTUV f. dial. Kıyşaytuv.
ÇIBAGAÇ Ñ. söyl. k. çabagaç.
ÇIBIK i. 1. Talnıñ, vinogradnıy, bik yeş agaçnıñ hem başka kaybér kuvaklarnıñ sıgılmalı ozın néçke kevsesé. // isk. Yeş agaçnın yeki talnıñ cezalav koralı bularak kullanıla torgan néçke sıgılmalı kevsesé. || s. mdg. Çıbıktan ürép yasalgan.
2. Néçke yeş agaç, yeş tal (kübrek çiten totuv) öçén kullanıla). II Agaçnın kéçkéne botagı, néçke botagı.
Cép revéşéndegé sıgılmalı métall éşlenme.
Péçen téyep tarttıruv öçén yasalgan caylanma (botaklı sıyık néçke agaçtan yasala).
ÇIBIKLAV f. söyl. 1. Çıbık bélen kıynav, suguv; gomumen kıynav.
2. küç. söyl. Katı tenkıytlev, tirgev.
ÇIBIKLIK i. Çıbıklar (2 meg.) üsép utırgan urın.
ÇIBIKSIZ: çıbıksız télégraf téx.— télégraf signalların ütkergéç çıbıklardan başka, éléktromagnitik dulkınnar yardeménde tapşıra hem kabul ite torgan pribor; radio.
ÇIBIKÇA i. a.-x. Végétativ yul bélen ürçétüv öçén üsémléknéñ tamırınnan, kevsesénnen yeki yafragınnan kisép alıngan kisek.
ÇIBIK-ÇABIK cıy.i. Agaçtan, kuvaklardan sınıp töşken yeki kisép alıngan botaklar, botak kisekleré.
ÇIBILDIK i. 1. Bülmenéñ, bérer urının, meselen, karavatnı bötén yaktan kaplap aluv öçén kuyıla torgan perde, çarşav.
2. söyl. Bülmené bülép kuyuv yeki nersené de bulsa kaplav öçén perde.
ÇIBIRDAV f. Üzéne bértörlé tavış çıgaruv.
ÇIBIRKI i. Xayvannarnı kuvalav öçén yükeden, kayıştan h. b. ş. işép yasalgan hem sapka bérkétél-gen bav.
ÇIBIRKILAV f. 1. Çıbırkı bélen kıynav, suguv.
küç. söyl. Nerse de bulsa éşlerge köçlep mecbur itüv.
küç. söyl. Katı, kiskén tenkıytlev.
ÇIGANAK i. 1. Bérer kürénéşnéñ. protséssnıy h. b. ş. nigézé, başlangıçı bulıp torgan nerse.
Nindi de bulsa kazılma baylık tabıla torgan urın.
Nindi de bulsa meglumatlar, xeberler tara-tuçı kéşé, bérer nerseden xeber birüvçé kéşé, oyışma.
4. Fenni tikşérénüvde kullanıla torgan matérial, istelék, yadkar.
ÇIGARMA i. Gomumi kagıydelerden taypıluv, ga-dettegé kagıydelerden çitke çıguv.
ÇIGARUV f. 1. Nersené de bulsa bérer prédmétnıy éçénnen tışka aluv, tışka alıp kuyuv. II Sıyıklıkka batırılgan bérer nersené kiré aluv. II söyl. Bérer cirden kazıp yeki tartıp aluv.
Kayan da bulsa bérer nersené küterép alıp çıguv, küçérüv.
Kémné de bulsa bérer nersenéñ éçénnen, çiklerénnen çitka ciberüv, yüneltüv. II Kémné yeki nersené de bulsa bérer kaya iltüv, kitérüv. II Kullardan ıçkındıruv, totıp tormıy başlav.
Bérer nerse aşa küçérüv, kiçerge yardem itüv (yılga, küpér h. b. ş. aşa).
Nersené de bulsa bérer prédmét aşa tışka ütkerüv, tışka süzüv, tışka kuyuv. II Tışka salındıruv (çalbar balagın h. b.).
Par, téténné h. b. ş. çitke ciberüv, éçten tışka örüv turında.
Berép, tértép, sugıp h. b. ş. yullar bélen nersené de bulsa üz urınınnan töşérüv, kiré aluv.
Nersené de bulsa urnaşkan urınınnan kaya da bulsa küçérüv, ikénçé urınga urnaştıruv. II Bérer kaya iltüv, iltép taşlav; kitérép taşlav. E.söyl, kübrek yuklık formasında. Yarışlardaüzénnen alga uzdıruv.
Éşénnen (urınınnan) aluv, buşatuv, azat itüv. II Bérer oyışmanıñ egzası buluv-dan tuktatuv, egzalıktan aluv.
İrékke ciberüv, azat itüv (meselen, totkınlıktan).
Bérer kéşéné torgan urının, kvartirasın taşlap, kaldırıp kiterge mecbur itüv, kuvuv.
Kaya da bulsa bérer nerse taşuv, iltüv, kitérüv.
maxé. Tovarlarnı bér devletten ikénçé devletke ciberüv, éksportka ozatuv.
söyl. Satılırga tovar kilüv, tovar alınuv (kibétke).
Yézde, çırayda nindi de bulsa éçké xaletné çagıldıruv, sizdérüv, kürsetüv. II küç. söyl. Nindi de bulsa sér bulgan yeki yeşérép saklangan uy-fikérlerné, xislerné söylev, kéşége béldérüv.
17. Nindi de bulsa tavış, avazlar barlıkka kitérüv. II Ankıtuv, taratuv (meselen, iyéné).
Tamızuv, agızuv (küz yeşlerén).
Bérer törlé nersenéñ bér öléşén birüv, bülép birüv.
Cir astınnan tabu, aluv (kazılma baylıklarnı).
Bérer nerse barlıkka kitérüv, buldıruv, kitérép çıgaruv. || söyl. Uylap tabu.
Nindi de bulsa edebi yeki muzıkal eser icat itüv.
Bastıruv, neşér itüv (kitap, gazéta-curnal turında).II Bastırıp taratıp, eylenéşke kértüv.
24. Kirpéçten, taştan tözüv (meselen, miçné).
Yomırka basıp utırıp, çébiler barlıkka kitérüv (koşlar turında).
Çeyné kaynar suda tiyéşlé derecege citkérép péşérüv turında.
27.Küñélden, baştan h. b. ş. alıp taşlav, onıtuv (meselen, xislerné, uylarnı).
Nindi de bulsa xelden, xaletten ikénçé bér xelge, xaletke küçérüv.
Fikér yörtüv, tikşérüv h. b. nigézénde nindi de bulsa neticege, kararga kilüv; netice yasav turında.
Tikşérüv, xel itüv öçén tekdim itüv. II söyl. Tiyéşlé cavabın tabu (mesele çişkende).
Nindi de bulsa süzné, xeberné h. b ş tégéley yeki bolay dip tabu turında.
söyl. Bérer kéşé yeki nerse xakında nindi de bulsa gaybet, xeber, süz taratuv turında
Xalıkka iglan itüv, gamelge kértüv (zakonnı, ukaznı h. b.).
Dini karaşlar buyınça: avıruvnı devalav yé« zennen, bérer ruxanidan korenné, nindi de bulsa doganı h. b. ş. tulısınça ukıtuv turında.
35. Kaybér isémner yanında kilép: a) şul isémnen añlaşılgan éş-xereketné béldére. b) başlav, kuzgatuv megnesén bire.
36. yard. f. funk. -ıp formasındagı xel figıller yanında kilép, tübendegé megnelerné béldére: a) nersenéñ de bulsa éçénnen tışka yüneltélgen éş-xereketné. b) neticelé, temamlangan éşné.
ÇIGARILMA i. 1. isk. k. çıgarma.
2. maxé. Nerseden de bulsa kitérép çıgarılgan, barlıkka kitérélgen.
3. mat. Différéntsial iseplevlernéñ tép töşénçesé (funktsiyenéñ üzgeréş tizlégén xaraktérlıy).
ÇIGARILIŞ i. 1. Uku yortın bér ük vakıtta temamlagan ukuvçılarnın çirattagı gruppası (klass, kurs). II s. meg. Uku yortın temamlavga beylengen.
Aérım bér vakıtta kullanuvga çıgarılgan zayım turında.
Edebi yeki fenni esernéñ ayırım kitap bulıp çıkkan kisegé.
ÇIGARIŞ i. söyl. k. çıgarılış .
ÇIGTAY i isk~ Üzbeklernéñ élékké isémé.
ÇIGTAYÇA rev isk Çıgtay télénde (üzbekçe) .
ÇIGUV f. I. Kaydan da bulsa kitüv, ul urınnı kal dıruv, kaldırıp kitüv. || Bargan yuldan, yüneléşten çitke kitüv, çitke küçüv, yulın üzgertüv.
Kaya da bulsa kilüv, kilép basuv, kaya da bulsa kilép kürénüv. II Kaysı yakka bulsa da karav, yünelgen buluv (bérer prédmét turında).
Bérer urında yeşevden, toruvdan, buluvdan tuktav.
Bérer maksat bélen kaya da bulsa yünelüv, baruv, kitüv. || Kilüv, baruv (meselen, éşke). II Katnaşuv, kuşıluv (meselen, yarışka).
Bérer nerse aşa ütüv, uzuv; nersené de bulsa kiçüv.
küç. Bér yaknı taşlap, ikénçé yakka kuşıluv, küçüv. II küç. İkénçé dinge küçüv.
Yarışta uzuv, uzıp kitüv (gadette „alga" süzé bélen kile); nindi de bulsa éş-şögılné bik yaxşı baş karuv.
Nindi de bulsa bér üséş çorına kérüv, kilesé yeşke küçüv. II Yıl fasılınıñ bérsénnen ikénçéséne küçüv gadette „ceyge", „yazga" digen süzler bélen kile).
E. Bérer prédmétnıy éçénnen nerse de bulsa tışka küçüv, alınuv. II Nindi de bulsa prédmét çénde bulgan nersenéñ üz urınınnan kubuvı, alınuvı, çitke kitüvé, buşap, suvırılıp töşüvé turında. II söyl. Kaymıguv,üz urınınnan kuzgaluv; birtélüv.. \\ Bérernersenéñ éçénnen tışka tibüv. // Üzénéñ çikleréne sıymıyça çitke taşuv.
Bérer nersenéñ östénde kürénüv, barlıkka kilüv. II Çagıluv, kürénüv. || Nerseden de bulsa öske kalkıp, küterélép toruv, tırpayıp toruv.
Nindi de bulsa organizmda bérer egza yeki nerse üsüv, barlıkka kilüv. II Üsép cir vsténe kalkuv, cirden kalkıp kürénüv (üsémlékler turında).
((Tende bérer törlé şéşken urın, çuvan h. b. ş. barlıkka kilüv. II Privivkadan son organizmda tiyéşlé réaktsiye barlıkka kilüv.
Gorizont vsténe küterélüv. II Kük yözénde kürénüv, küréne başlav; kalkuv (ay, yoldızlar).
Kayda da bulsa barlıkka kilép yeise kayan da bulsa ayırılıp taraluv (is, bu, cılılık h. b. ş.). II Kayan da bulsa agım bulıp küterélüv.
Bérer urında xasil bulıp yañgırav, taraluv (avazlar, tavış turında). II Eytélüv, işétélüv.
Kaynar suda tiyéşlé derecege citép çey péşüv turında.
Nersede de bulsa katnaşuvdan tuktav. || söyl. Bérer urında éşlevden tuktav, éşlevné taşlav.
Bérer törlé fizik' yeki ruxi xalette buluvdan tuktav, kotıluv.
Fizik üséişéñ bil gélé bér çorına xayı üzlékler, sıyfatlar bétüv, yuk buluv.
Bétüv, uzuv, axırına citüv (meyézlen, srok, vakıt h. b. ş.).
söyl. Nindi de bulsa ukuv yortın temamlav, ul ukuv yortında ukuvdan tuktav.
İctimagıy tormışnıñ yaña şartlarında (meyézlen, iréklé şartlarda) éşli hem yeşiy başlav.// Aktiv éşçenlékten yalnıñ nindi de bulsa téréne küçüv turında.
Başlanuv, küterélüv (cil, buran h. b. ş.). || Bérer nersenéñ başlangıçı barlıkka kilüv, başlanuv.
23. Bérer nersenéñ neticesé bularak barlıkkakilüv. // Nindi de bulsa éş-xereket neticesénde bérer törlé xel xasil buluv; bérer törlé xalet, kürénéş barlıkka kilüv. II Bulu.
24. Bérer xalıktan, urınnan yeki soñial katlavdan üsép nindi de bulsa yaktan tanılgan kéşége eylenüv turında.
II Bérer soñial katlavdan ayırıluv. II Bérer törlé kéşége eylenüv, bérer törlé kéşé bulıp evérélüv.
Basıluv, basılıp dönyaga kürénüv (basma eybérler turında).
Gamelge kértélüv, xalıkka iglan itélüv (zakon h. b. ş.).
söyl. İcat itélüv, icat protséssında barlıkka kilüv (cır, beyét h. b. ş.). // söyl. Yasaluv, éşlenép barlıkka kilüv; icat itélüv.
Xalık aldında, avditoriyede bérer xeber söylev, béldérüv, çıgış yasav. II Kémge yeki nersege de bulsa üzéñnéñ fikéréñné, mönesebetéñné açıktan-açık béldérüv.
küç. Bik küplerge bilgélé buluv, taraluv (xeber, dan h. b. ş.).
Nindi de bulsa yul bélen éşkertkende ayırıluv, éşkertüv yulı bélen alınuv.
31. Bérer nerse tabıluv.
.32. Cir astınnan tabıluv, alınuv (faydalı kaznlmalar turında).
Totıluv, élegüv (balık totuv turında).
Turı kilüv; élegüv, tiyüv.
Bérer nersege nigézlenüv, bérer nersené nigéz itép aluv.
Bérer nersenéñ sebepçésé buluv, çıganagı buluv (süz, gaybet h. b. ş. turında).
Sarıf itélüv, totıluv (akça h. b. ş.).
38. Bérer ir bélen tormış koruv, anın xatını buluv (gadette „kiyevge", „irgey, „tormışka" süzleré yanında).
Yomırkadan çébéş, bala yaraluv, barlıkka kilüv (koşlar, taşbaka h. b. ş. turında).
Çişélüv, çişép buluv, neticesé barlıkka kilüv.
Çitleşüv, çitke kitüv.
Dini karaşlar buyınça: avıruvnı devalav yözénnen, bérer ruxaninıñ korenné, nindi de bulsa doganı h. b. ş. tulısınça ukuvı turında.
Kuşma xeber sostavında üzénnen aldagı süz-den añlaşılgan éş-xelnéñ tégélei yeki bolay buluvın béldére.
Kaybér isémnerden son kilép, şul isém béldérgen megnege beylenéşlé éş-xelné baş karuv megnesén bire Nem kuşma figıller yasıy.
yard. f. funk. -ıp formasındagı xel figıl:lerden soñ kilép, tübendegé megnelerné béldére-1) bérer nersenéñ éçénnen tışka taba yünelgen éş-xereketné. 2) éş-xereketnéñ bérer prédmét aşa yünelgen buluvın. 3) bik küp prédmétlarnı üz éçéne algan éş-xereketné. 4) éş-xereketnéñ ba-şınnan alıp axırına kader üteluyın, başkarıluvın. 5) neticelé éş-xere- ketné. 6) bilgélé bér urında, prostranstvo çiklerénde bargan éş-xe-reketné. 7) nindi de bulsa vakıt aralıgı éçéide devam itken éş-xereketné. 8) kötélmegen yeki kinet başkarılgan éş-xereketné E) norsege de bulsa citüv né, nerse bélen de bulsa oçraşuvnı
ÇIGIM I i Bérer maksat öçén totıla, sarıf itél-> torgan yeki totılgan, sarıf itélgen akça, mal-mnlk,>t Kérém bar cirde çıgım bar.
ÇIGIM II i maxé. Nersenéñ de bulsa arkılı kisémé aşa bér sékund éçénde agıp üte torgan sıyıklık külemé.
ÇIGIM III s. dial. k. çıgımçı. \Neşçip:\
ÇIGIMLANUV f. söyl. Nersege de bulsa akça, mal totuv, sarıf itüv.
ÇIGIMLAV f. dial. k, çıgımçılav.
ÇIGIMLI s. Küp çıgım (I) talep ite torgan, küp çıgım yasarga turı kile torgan.
ÇIGIMSIZ s. Çıgım (I) talep itmi torgan.
ÇIGIMÇI s. Çıgımçılıy torgan, çıgımçılavçı (kübrek at turında).
ÇIGIMÇILAV f. 1. Yulda alga barmav, kirélenüv, ücetlenüv (kübrek cikken at turında).
2. küç. söyl. Kirélenüv, tiskerélenüv; kecelenüv.
ÇIGIN i. dial. k. çıgım I.
ÇIGINKI I s. Bérkader alga çıgıp torgan, kalkuv.
ÇIGINKI II s. dial. Artık küp, nık çıkkan (aşnıñ tozı turında).
ÇIGINKILIK i. Çıgınkı (I) buluv.
ÇIGINKILANUV f. Çıgınkı (I) xelge kilüv, çıgınkıga eylenüv.
ÇIGINTI i. 1. Bérer nersenéñ çıgıp torgan urını. II Nersenéñ de bulsa oçlayıp çıgıp tora torgan öléşé.
2. maxé. Oboronanın alga çıgıp torgan öléşé.
ÇIGIR I i. Üz küçerénde eylenüvçé ulaklı kép-çegéne yök küterüv öçén arkan, çılbır N. b. tagılgan bik gad i caylanma
Koyıdan çilek bélen suv çıgaruv öçén bavnı urata torgan, koyı östéndegé saplı-yomrı borıs.
Balaga tepi yérérge öyrenüv öçén dürt yaktan kirtelep éşlengen kéçkéne arba.
O Çıgırdan (çıgırınnan) çıgaruv —1) bik nık açulandıruv, bik nık açulandırıp, yarsıtıp, üz-üzén tota almıy torgan xelge kitérüv; 2) tormışnın, éş barışının gadeti, normal xelén temambozuv, cimérüv. // Çıgırdan (çıgırınnan) çıguv —1) bik nık açulanuv, bik nık açulanıp yeki kızıp kitép, üz-üzén tota almıy baş lav. 2) yégensézlenüv, tertipsézlenüv, bozıluv. 3) nersenéñ de bulsa normal éşçenlégé yukka çıguv, nerse de bulsa normal éşlemi başlav; bozıluv, cimérélüv.
ÇIGIR II i. maxé. Zur bulmagan meydannarnı sugarganda bérer sulıktan sunı küterüv öçén çumırgıçlar bérkétélgen képçekten gıybaret bik gadi caylanma.
ÇIGIRLI: çıgırlı koyı —çıgır II yardeménde suv alına torgan koyı.
ÇIGIR-ÇIGIR avaz iyer. k. şıgır-şıgır.
ÇIGIŞ i. 1. Xalık aldına çıgıp nerse de bulsa söylev. II Xalık aldına çıgıp séilegenyeki söyli torgan (svylisé) xeber, réç, doklad h. b. ş. II Gazéta-curnaldagı mekale.
Kémnéñ de bulsa xalık aldında, meselen, sex-nede bérer nerse başkaruvı; xalık aldında, sexnede başkarılgan yeki başkarıla torgan cır, biyüv h. b. ş.
Nindi de bulsa formada béldérélgen köçlé ri-zasızlık, protést.
Üzénéñ tumışı, sıynfıy xelé bélen nindi de bulsa katlavga» sıynıfka karav, karagan buluv.
Bérer nersenéñ alıngan urını, çıganagı
Nindi de bulsa çimalnı éşkertkende alına yeki kilép çıga torgan produkt. II İgén sukkanda meydan béremlégéne karata kilép çıkkan aşlık mikdarı. II Totılgan on bélen çagıştırganda péşken ikmeknéñ mikdarı.
Gorizont östéne koyaş çıkkan urın.
dial. Rasxod, çıgım.
Péşe aluv sıyfatı, sıgıntı birüv seleté (çey turında).
1Ö. s. kit, Nersenéñ de bulsa başlangıçı yeki nigézé itép alına torgan yeki alıngan.
Çıgış kiléşé — éş yeki xelnéñ gadette urın, vakıt yagınnan başlanuv noktasın béldére torgan kiléş (meselen: urmannan, irtennen).
ÇIGIŞLI s. söyl. Yaxşı péşe torgan, sıgıntısı yaxşı çıga torgan (çey turında). ÇIGIŞLIY rev. söyl. Kayan da bulsa çıkkanda, çıgıp barganda, çıguv unayında.
ÇIGIŞSIZ I s. söyl. Naçar péşe torgan, sıgıntısı naçar çıga torgan (çey turında).
ÇIGIŞSIZ II s. 1. Avır, naçar; kotılıp bulmaslık.
2. söyl. Teesirséz, yatışsız, naçar.
ÇIDAM s. 1. söyl. k. çıdamlı.
2. Üzénnen aldagı süz béldérgen prédmét teesiréne biréşmi torgan, çıdıy torgan digen megnené bire.
3. i. meg. söyl. k. çıdamlılık.
Çıdamnai çıguv—çıdamlılık, tüzémlélék bétüv, artık tüzép tora almav.
ÇIDAMLI s. 1. Avırlıklarnı, küñélsézléklerné h. b. ş. zarlanmıyça hem bérnersege biréşmiçe ki-çére ala torgan, kiçérérge seletlé, tüzémlé.
Yaxşı éşlengen, yaxşı yasalgan; nık (éşlenmeler turında).
maxé. Tışkı teesirlerge artık biréşmi torgan.
ÇIDAMLIK i. k. çıdamlılık.
ÇIDAMLILIK i. Avırlıklarnı, kıyınlıklarnı, küñélsézléklerné h. b. ş. zarlanmıyça hem hiçnersege biréşmiçe kiçére aluv seleté.
ÇIDAMSIZ s. Çıdamlı bulmagan; tüzémséz.
ÇIDAMSIZLIK i. Çıdamlılık bulmav; çıdamlılık bulmav xelé.
ÇIDATUV f. 1. Yökl. yün. k. çıdav.
2. söyl. Citkérüv (çamalap sarıf itüv turında).
ÇIDAV f. 1. Avırlıklarnı, kıyınlıklarnı küñélsézléklerné h b ş zarlanmıyça Nem bérnersege biréşmiçe kiçérüv, baştan ütkerüv; tüzüv. II Avırtuvnı ki-çére aluv, avırtuga tüzüv.
Tüzémlé buluv, tüzémlélékke, sabırlıkka iye buluv. II Tıyıluv, tıyılıp toruv, üz-üzén tıyıp toruv.
Kartı toruv, biréşmev, tüzüv.
Üzénéñ böténlégén, üzléklerén saklıy aluv; tuzmav; cimérélmev; tarkalmav.
Çıdap kına tor!—nindi de bulsa éş-xelnéñ köçlé çagılışın kürsetüv öçén kullanıla.
ÇIDAŞA: çıdaşa almav — çıdıy almav; çıdamlılık bétüv.
ÇIYILDATUV f. 1. Yökl. yün. k. çıyıldav.
2. küç. söyl. kims. Kıllı muzıka koralında yeki garmonda uynap mataşuv.
ÇIYILDAV f. Bik néçke yeki néçke açı tavış bélen kıçkıruv. II Néçke açı tavış çıgaruv, şundıy avazlar barlıkka kitérüv (cansız prédmétlar turında).
ÇIYILDIK s. Bik néçke hem açı (tavış turında). || söyl. Çıyıldıy torgan, néçke açı tavış bélen kıçkıra torgan. II i. meg. Şundıy tavışlı, çıyıldıy torgan kéşé yeki bérer zat.
ÇIC avaz iyer. k. çıc-pıc. Çıc itüv.
ÇICLATUV f. Çıclagan avazlar, tavış barlıkka kitérüv.. II Şundıy tavış çıgarıp suguv.
ÇICLAV f. Suzıp eytélgen „şy avazın xetérletken sangırav avazlar yeki şundıy tavış çıgaruv.
ÇICT-ÇICT avaz iyer. k. çıc-çıc.
ÇIC-PIC avaz iyer. Nindi de bulsa çıclıy yeki çıcıldıy torgan tavışnı béldére.
ÇIC-ÇIC avaz iyer. k. çıc-pıc.
ÇICILDATUV f. 1. Çıcıldagan avazlar, tavış barlıkka kitérüv.