
- •2. Yeş yagınnan üzénnen olı ir kéşé iséméne kuşıp eytéle.
- •4.Kuç. Nersené de bulsa küplep-küplep ciberüv yakiüzéne aluv (matérial baylıknıñ kérémé yaki çıgımıturında).
- •2. Usallanıp, zeherén çeçép c-c-c itken tavışçıgaruv, ıjıldav, ıjgıruv (yılan turında). 3. Mansur.
- •2. Bérer éşçenlék, éş öçén matérial, bérer nerse-öçén çıganak. // kuç. Kit. Ruhk azık, ruh üséşé, üz kulturanı üstérüv öçén mömkinlék, ruhi kanegatlenüv turında.
- •7. Sizélér-sizélmes, az gına, béraz.
- •2. Tésséz. 3. Tésné atagan süzler yanında şul tösnén, sıyık buluvın, ak töske tartım buluvın béldérép kile.
- •I. Meg. Tuzgan, iské eybérler, çüprek-çaprak.
- •2. Isk. Cey aylarında vakıtlıça yeşev öçén kuvış. Şalaş. // Naçar, cimérék kéçkéne öy yaki bulme turında.
- •2. Yarışta, kéreşte ciñüvçé buluv, bérénçélék.
- •2. Kolak yomşagına taga torgan asılma bizenüv ' eybéré. // s. Meg. Kolak alkası kébék asılınıp torgan. // bot. Kaybér üsémléklerde kolak alkasına ohşaşlı orlıkça.
- •2. Béraz vakıt ütken sayın, bér-bér artlı, retten..
- •28.Yard. F. Funk. Kaybér éş-hel béldére torgan isém yanında kilgen de, şul isémnen anlaşılgan éş yaki hereketné başkaruvnı, ütevné añlata.
- •4. Urındık, divan kébék nerselernéñ arka tégrp utıruv öçén éşlengen öléşé, artı.
- •2. Tirbenüv.
- •İgén uñmav sebeplé azıkka mohtaclık, kıtlık. // s. Meg. İgén unmagan, azıkka mohtaclık zur bulgan.. // Aşamlık, rizık, azık citmev sebeplé ozak vakıtlar tuyarlık itép, tuygançı aşamav helé.
- •2. Érlev, orışuv.
- •2. Bélüv,öyrenüv.
- •B Maddesi
- •2. Küç. Bаşlıçа tаrt. Form. Bik mаtur yaki yakın, sééklé kéşé.
- •3. Küç. Tup. Ozаk mаtаşuv, mıştırdаv.
- •2. Téx. Ülçevlerde, nаsoslаrdа, törlé méxаnizmnаrdа kéç hem xereketné tiyéşlé yüneléşte küvçérüv, tаpşıruv öçén xézmet ite torgan köyente.
- •2. Bаldаk sımаn formаtа kérüv, bocrаlаnuv.
- •2. Küç. Uylаmıy éş itüvçen.
- •2. Küç. Bik nık, tulısınçа, bötén bаrlıgı bélen.
- •2. Rev. Biyékte, biyékten. Xereketnén, bik yugаrıdа bаruvın béldére.
- •2. Küç. Şig. Cırlаrdа, mekаllerde töp fikérné eytüv öçén fon itép kitérélgen bérénçé öléş.
- •2. Gаdi s. Térme, zindаn.
- •2. Küç. Cébégen, buldıksız kéşé turındа.
- •2. Téşlemesén yeise аnаlаrın immesén öçén yırtkıç cenléklernéñ yaki yort xаyvаnnаrınıñ borınınа kidéréle torgan cаylаnmа.
- •2. Isk. Söyl. Kıyık kiléşlerde. Burlaklık.
- •Xereketlene аlır, iréklé xelge kilüv (kul h. B. Turındа).
- •2. Rev. Meg. Kаb. Form. Şundıy tаvışlаr çıgаrıp.
- •10. Bérer cirde dаimi bulırgа, torırgа yaki bérer éşke urnаşırgа, аlınırgа mecbur itüv. // Üzéne nık celép itüv, tаrtuv (kéşé, éş h. B. Turındа).
- •Irgıtuv, ırgıtıp tаşlаv. // svil. Atuv. // gаdi s. Tаşlаv, tаşlаp kаldıruv.
- •2. Küç. Temam tuydıru, küresé kilmev; téñkege tiyü.
- •2. Cilek küp üse torgan.
- •27. Térk. Funk. Ası cirde. Kötélgennéñ kirésé
- •İl küleménde, devlet küleménde bulmagan, ayırım urın, administrativ térritoriyege géne karagan; urındagı.
- •2. Méd. Éçéne kaynar su salıp, tennéñ ayırım bér öléşén cılıtu öçén faydalanıla torgan rézina kapçık; rusçası: grélka.
- •2. S. Ceyev de barıp citerlék, bik ozın bulmavgan ..
- •2. Uçnı uçka sugıp nersené de bulsa xuplav, şul xuplavnı béldérüv.
- •2. Xat, yazuv h. B. Aşa üzénéñ yanına torırga, yeşer-ge çakırtıp aldıruv, kitértüv.
- •2. Tabigıy bulmagan revéş birüv, kıyşaytuv (avız, irénné h. B.).
- •2. Su, dulkın h. B. Ş.Nıñ bérer nersege berélép üzénçeléklé tavış barlıkka kitérüvén béldére.
- •2. Rev. Meg. Çatnatıp. Açık itép, açık işétélérlék itép, kurıkmıyça, kistérép (eytüv, söylev).
- •2. Söyl. Çan tavışı, çan sukkan tavış.
- •2. Küç. Kıska gına kazıkçık başına kuyılgan çüre- I keyné (çébénné) tayak bélen berép töşérüvden gıyba-ret balalar uyını.
- •2. I. Meg. Rus xalık cırı; şul cır muzıkasına başkarıla torgan biyüv.
- •2. Aşar-aşamas utıruv, ez-mez kapkalav.
- •2. Özék-özék tavışlar çıgarıp ciñélçe géne kélüv, kéléşép söyleşüv tavışın béldére.
- •2. Sak hem bik uylap éş itüvné talep ite torgan, néçke (mesele h. B. Ş.). II Avır, katlaulı, butalçık.
- •7. I. Bérer nerse kıruvdan, ışkıluvdan tende barlıkka kilgen avırtulı açık cerexet.
- •2. Künélge yatışlı tışkı kıyafet, matur tışkı kıyafet. 3. Nindi de bulsa matur, güzel nerse.
- •2. Küç. Nindi de bulsa kiré sıyfatka, naçar üzén-çelékke iye buluv.
- •2. Küç. Bik akrın éşlev, bik akrın kıymıldav.
- •2. Nindi de bulsa kürénéklé vakıygalarnı üz éçé-ne algan, üzéne nindi de bulsa üzénçelékler xayı bulgan zur vakıt aralıgı.
- •I. Meg. Fiz. Nersege de bulsa çornalgan ütkergéçler.
- •2. Şundıy métalldan yasalgan, urtası çıgınkı, tébé tar çülmek, savıt.
- •2. Çuk revéşén aluv, çuk revéşéne kérüv.
- •2. Küç. Söyl. Tenkıyt itüv, faş itüv.
- •2. Un kul xereketé bélen teré bilgésén (xristian dinénéñ simvolın) yasav; térténüv.
- •2. Şundıy kamır kisekleré salıp péşérélgen aş.
- •2. Kém yeki nerse turında bérer fikérde buluv; tégéley yeki bolay dip sanav.
- •2. Küç. Söyl. Bérer sışlmalı nerse bélen suguv, kıynav.
- •2. Mıyıknıñ bétérép kuygan oçı.
- •2. Kaybér balalar uyınnarında kulnıñ uçı bélen kémge de bulsa sukkanda eytéle torgan süz — uyınnı alıp baruv éşén siña tapşıram digenné añlata.
- •2. Dulkınnar yarga, bürenege, köymege h. B. Ş. Berélgende barlıkka kilgen tavışnı béldére.
- •2. Açı hem néçke (tavış turında).
- •2. Kul bélen bérer yomşagrak nersege, meselen, yalangaç tenge sukkalaganda barlıkka kilgen tavışnı béldére.
- •2. Tügélép törlé cirge barıp töşüv, tertipséz taralıp kitüv. II söyl. Bérem- bérem yıgıluv, yıgılıp töşép kaluv.
- •2. Şundıy ürçüvorganı bulgan ülençél üsémlék.
- •2. Küç. Üséşnéñ yugarı dereceséne küterüv.
- •2. Küç. Köreş, sugış. Béz yañа cir, Yaña kéşé öçén Cirde zur dаv аlıp bаrаbız! h. Tаktаş. İzgé dаvdа köç sınаvnıñ segаté kildé bézge. M. Mаksud.
- •2. Bérer nerse dаvlаv; dаvlаp sаtulаşu, ızgış küp-tаru. [Velige] kаrşı eytseñ, dаvlаşsаñ, yalkav dip, |
- •2. Dvoryannаr vekiléne xаyı sıyfаtlаr.
- •İonnаn yeki mаmıktаn kаtıp éşlegen çigü cébé. Yeşkélt débét. Débét bélen yavlık çigü. □ — Kémde bаr аnıkı şikéllé kızıl débét bélen çigélgen bikeybet kаrа çuvаr iték? ş. Mаnnur.
- •2. Yugаrı uku yortınıñ şuşı idаre urnаşkаn bul-Şesé. Utırışnı dékаnаttа ütkerü.
- •2. Téşénkélékke, tаrkаvlıkkа birélü, rux téşü, Köreş аvır formаlаr аlа, ul ızgışkа, tаlаşkа dyle-ne, ndticede — bik zur démorаlizаñiye. V. I. Lénin.
- •2. S. Meg. Dcuttаn yeki şunıñ cébénnen éşlengen. Dcut kаpçık. Dcut аrkаn.
- •2. Diаbаzdаn torgаn yeki sostаvındа diаbаz bulgаn (tаv, kıya h. B. Ş. Turındа). Kаrа kuçkıllаnıp diаbаz kıyalаr, d аstа — busagаlаr küréne. M. Xöseyén. // Diаbаzdаn éşlengen.
- •2. Mаxé. Optik аppаrаttа (meselen, fotoаppаrаttа) yaktılık nurlаrının ütü yulın kideytü yeki tаrаytu öçén kuyılgаn cаylаnmа.
- •2. Diktаtornıñ idаre itü sistémаsı, diktаtorlık récimı. Xerbiler diktаtu rаsı.
- •2. Tégé yeki bu dindegé ruxаnilаrnıñ hem din to-tuçılаrnıñ dini oyışmаsı. Dinné devletten hem mek-tepné dinnen аyıru.
- •2. Dinge ışаnuçı, din totuçı; dinlé. Dini kéşé. Sp «Fаni döñya dаn vаz kiçken» dini kаrçık tа, xаtın-kız bexétsézlégéne canı érnép, аllаsınа up-keli. M. Mаksud.
- •2. Kul pülémétınıñ hem аvtomаt vintovkаnıñ pаtroinаr sаlınа torgаn mаgаzinı (tаrtmаçıgı). Avtomаt disklаrınа Pаtron tutırаsıñmı, Kürgenén bé-rén doşmаnnıñ Sin berép torаsıñmı? f. Kerim.
- •2. Küç. Söyl. Şélt. Tаlepçen ton bélen yeki аrtık tépçénép sorаşu.
- •2. Söyl. K. Duvıldаtu 2. Méne şulаy itép béznéñ eti xezér dulаtıp sélsovéttа éşlep yatа. G. Lotfi.
- •2. Rev. Meg., kаb. Form. «Dık» sımаn tаvışlаr çıgаrıp. Ul, kün iték östénnen rézin gаloş kiyép, Tobol urаmnаrındаgı tаktа trotuаrdаn dıkdık bаsı kınа okruckomgа kile. Ş. Mаnnur.
- •I. Meg. Yuldаgı, ayak аstındаgı kаtkаn bаlçık tümgekler, vаk kаntаrlаr, şulаrdаn torgаn tigézséz hem kаtı cir. Dıñgırdıktаn bаru. Dıñgırdıknı dylenép ütü.
- •2. Üsü. Bu bаlа, şébNeséz, deveygeç, — möxerrir bulır. G. Tukаy.
- •2. Küç. Bérer nersenéñ zur mikdаrı, küplégé turındа. Şuşı zur hem mаtur binаgа kön sаyın xаlık deryası аgılа. M. Mаksud.
- •2. Zur devleté (2 meg.) bulmаgаn, bаy tügél; mаl-mölketséz, yarlı. Devletséz kéşé.
- •Xderet, koren ukıp, dogа kılıp bétkennen soñ,
- •2. I. Meg. K. Dürtlé 3. Béznéñ duslаr dürtke, bişke ukıy. C,. Tercémаnov.
- •2. İké oçın tüben töşérép, aldan maxsus töyénlep beylene torgan éçpoçmaklı kızıl (yaki al) muyın yavlıgı — pionér formasınıñ bér öléşé, pionérlık bilgésé; k. Kızıl galstuk.
- •2. Böténley, tulısınça. // Barısı da, bété-nésé de.
- •2. K. Kabım.
- •2. (Xatınga karata) irnéñ kız hem ir tugannarı.
- •5. Küç. İskélékten, ütkendegéden kalgan kürénéş.
- •II Nindi de bulsa urın, éş tekdim itép alıp kaluv; éşten çıgarmav. || söyl (Klasstan) küçérmev.
- •14. Yuklık formasında kilép, barısın da, böténésén de éşlev, karav, eytüv h. B. Añlata.
- •2. Kabınıp kitüçen, kapıl kéşé buluv.
- •2. Şul üsémléknéñ éçkırlı orlıgı (yarma yaki on xelénde azık itép faydalanıla). || s. Meg. Şunnan xezérlengen.
- •2. Timér ırgak, élektérgéç.
- •2. Başkort kabilelerénéñ bérsé.
- •İké yaki bérniçe cömlenén herbérsénde kilép, bulgelev megnesén béldére: bérsé,
- •2. Küç. Söyl. Kıçkırıp, totnaksız kélüv.
- •2. Isk. Kibét totuçı (bay); şul kibétte satuv itüçé.
- •10. Nersege de bulsa télek tudıruv, xis uyatuv.
- •2. Küç. Söyl. Sir. Kümüv, cirlev (ülgen kéşéné).
- •2. San, külem, köç-kuvet yagınnan artuv, érélenüv, zurayuv.
- •10. Küç. Yukka çıgu, bétüv.
- •2. Küç. Nindi de bulsa éşnéñ, éşçenléknéñ zurlıgı, külemé turında. || Éşçenlék seleté. || Mémkinlék.
- •2. Küç. Gadi. S. Ozın buylı, ozın ayaklı, kolgasar kéşé turında.
- •Küç. Söyl. Bétüv, bétép kitüv; ekrénlep yukkaçıgu.
- •2. Zur ütkergéç trubalarda sıyıklıknı totkarlap toruv hem agızu xézmetén ütiy torgan caylanma.
- •2. I. Çérék kayın töplerénde üse torgan katı gém-benén. Kiptérélgené, kipken meşke (ut kabızu öçén kullanıla).
- •2. Küç. Köçeytüv, arttıruv (teesir köçén h. B.)- // Zurga ciberüv, katlavlandıruv; citdileştérép ciberüv.
- •2. I. Spirt, şiker, sıra h. B. Éşlegende proizvodstvo kaldıgı; rusçası: barda.
- •2. Şul üsémléknén. Orlıgı, bértégé. II s. //meg. Kukuruz bértégénnen ezérlengen.
- •5. Küç. Kıyık kiléş form. Xakimlék, vlast; bilevçélék. // İxtıyar, karamak.
- •2. Küç. Rev. Meg. Éşlevçésé, yardemçésé bulmagan xelde.
- •2. Küç. Söyl. Küplep.
- •2. Tar. Sugışta esirge töşérélép kolga eylendérélgen xatın-kızlar.
- •2. Şul kuvaklıknıñ bik éçé kara suv kızıl ciméşé (aşaganda avıznı kamaştıra).
- •2. Küç. Nerseden de bulsa gazaplanuv, gazap çigüv, intégü.
- •2. Dial. Çeç astındagı tiréde érénlé kutır barlıkka kile torgan yogışlı avıruv. II Şul avıruv élek-ken kéşé.
- •2. Bérer urınnıñ (urmannıñ, alannıñ, torak punktnıñ h. B. Ş.) tiresé, anıñ çiténdegé ciré. || Yulnıñ çiténde buydan-buyga suzılgan prostranstvo.
- •4. Tormış alıp baruv öçén kıyın, yeşev öçén avır, udaysız.
- •2. I. Kışnı ütkere torgan, kışın yeşiy torgan urın.
- •2. Küç. Ekrén géne, aşıkmıyça gına bérer éş éşlep mataşu.
- •2. Söyl. Avızga tabigıy bulmagan revéş birüv, kıyı-gaytuv.
- •2. Küç. Kaygı, xesret, küñélsézlék.
- •2. Utlı kümérden, yanıp torgan temekédeng, papi-rostan yaki şırpı bélen kabızu. II Tartuv (temeké, papiros h. B. Ş.).
- •2. Küç. Xolıksızlanuv, kaprizlanuv, nigézséz télok béldérüv. || Nérvlanuv, borçıluv; xolıksızlanuv.
- •2. Sir. Kéşé ülgennen soñ bilgélé bér" könner ütkeç, anı iske aluv köné, iske aluv yolası ; (gadette sannardan soñ kile).
- •2. Törlé. Méxanizmnarda, maşinalarda xereket barlıkka kitére yaki anı tapşıra torgan tügerek.
- •2. Isk. Bérer éşné başkaruv, ütev.
- •2. Kéyaz kılanış, matur kılanış.
- •2. Maxé. Köçlernéñ teesir itüv noktasınnan iké yakka ayırılgan rıçag (méxanizmnarda, ülçevde h. B. Kullanıla).
- •4. Dial. Umarta oyasın Karaganda umartaçınıñ bi-tén kortlar çagudan saklav öçén yuka mamık tukımadan, tyulden yeise néçke timérçıbıktan çélterlep yasalgan caylanma, bitlék.
- •6. Téx. Méxanizmda nindi de bulsa détal kuyıla torgan tişék, uyım.
- •2. Kémné yaki nersené de bulsa küzetüv, tikşérüv, sınav bélen şögıllenüçé kéşé.
- •2. I. Yütel avırulı kéşé.
- •2. Küç. Sval. Naçar itüv, naçar itép kürsetüv; taplav.
- •Vakıyga, xel, fakt, bérer oçrak.
- •2. Kilép çıgu, kilép çıgıp küzge taşlanuv. || Dönyaga çıgu, basılu(eserler turında).
- •2. Kéşénéñ kiçéréşleré, xisleré, toygıları çıganagı. || İntüiñiye, sizémlev seleté.
- •6. Xeb. Funk. Şatlık, tulı kanegatlék, rexetlék xisleré kiçérüv turında. // Kızık, yaxşı, rexet.
- •Vakıtlarda üzéne bér törlé avazlar barlıkka kitérüv..
- •2. Rev. Meg. Söyl. Lapıldap. K. Lap itép.
- •2. Xeb. Funk. Sval. Üzéne bértörlé tavış çıgarıp kilép töşüv, yıgılıp töşüv (sazga, suga h. B.).
- •2. Küç. Svil. Kéçkéne (bаlа turındа).
- •4. Küç. Mаtériа kıyınlıktаn çıguv, citéşlé, xellé tormış bélen yeşiy bаşlаv.
- •2. Törlé rаsа kéşéleré öylenéşüden tugаn buvın. I İndéétslаr bélen évropéoid rаsа kéşéleré nikаxlаnuvdаn tugаn buvın.
- •I. Meg. Küpl. Méñner. Elle niçe mén kéşé; ménnerçe kéşé. || Bik zur bаylık, küp аkçа turındа.
- •2. S. Diаl. Totnаksız, edepséz; çаmаnı bélmiy torgan.
- •2. Ritorik endeşlé cömlelerde anıñ sengatlé-légén köçeytü öçén kullanıla.
- •2. Cir sörü-sukalav éşé.
- •2. S. Meg. K. Sazlık (3 meg.). Sazlamık bolınnı éşkertü.
- •2. Maxs. Bér saluda, bér oç buylıktan sugıla torgan kindér külemé.
- •3. I. Meg. Zool. Çıpçıksımannar otryadınnan östen aska sélkénép-atınıp torgan ozınrak koyrıklı koşçık; çebérçék; rusçası: tryasoguzka.
- •2. Dial. Yamav; baş sabıp h. B. Ş. Revéşte öléşçe yañartu, dni bürékné siplep ciberdé.
- •5.Dial. Kayızlap, kevsesénnen ayıru, kuptaru (agaç kabıgın).
- •5. Rev. Meg. Bik ekrén, salmak témp bélen (éş-xereket itü turında).
- •2. Açulаnıp bexesleşü yeki gаyıpleşü; nizаglаşu.
- •2. Cıy. Tаlpаnnаr. Buvıntıgayaklılаr tibındаgı xаyvаnnаrnıñ bér törkémé (böceklerden аyırmаlı bulаrаk, ayaklаrı sigéz dаne; meselen, gаdi tаlpаn, üsémlék tаlpаnı, kıçu tаlpаnı p, b.).
- •II Xereketséz bаşkаrılа torgаn bilgélé bér şögılge birélü.
- •2. Küç. Bérersénéñ аbruyınа kаgılırlık beye, bilgéleme birü.
- •2. Vаtérpаs, tigézlegéç. Tаrаzı bélen tigézlev.
- •2. Térléçe tаrаv, tаrаştıru. Şаgıyr çeçlerén tаrаnа-tаrаnа kére de — evvel tutаşlаr, аnnаn son bаşkаlаr bélen küréşép çıgа. F. Emirxаn.
- •2. Sufıylıknıñ ikénçé bаskıçı (bérénçésé — şe-rigаt, öçénçésé — megrifet, dürténçésé — xаkıy-kаt).
- •2. Tаriflаrnı bilgélev kаgıydeleré. Éş xаkın tаrifikаñiye buyınçа аlu.
- •5. Küç. Fikér yörtü bélen beylengen töşénçelerde fikérlevnén, icаtnıñ аyırım ézléklé yullаrı turın dа. Lekin syucétnıñ bu tаrmаgı citerlék kiñey- télmegen. G. Nigmeti.
- •Vаssаl xаnlık. Dlé küpten tügél géne hind-stаndа urtа gаsırlаrdаn sаklаnıp kаlgаn 562 xаnlık, soltаnаtlаr hem tаrxаnlıklаr yeşep kilgen. M. Mexmutov.
- •2. Tаsmаdаn torgаn, tаsmаdаn yasalgаn. Estаkаdаnıñ аlgı yagınnаn tаsmаlı trаnsportér şuvışа. M. Xesenov.
- •1) Bik nık mаvıgıp, kızıgıp kitü. Xemitler
- •2. Diаl. Fаrfor sаvıt-sаbа vаtıklаrı, kisekleré. Kışın tügélgen çüp vémnerén аktаrаbız. Şаkkа-tаrlık mаtur bizeklé tаşayaklаr kilép çıgа аlаr-dаn. Ş. Mаnnur.
- •2. Küç. Tаşkümér kisü mаşinаsı. Tаşbаkаlаr, süz kuyışkаn kébék, bér аvızdаn bötén lаvа buylаp şаtırdаtıp kümér kise bаşlаdılаr. M. Séndéklé.
- •2. S. Meg. Üzsüzlé, kiré. Tupаs milé tаşbаş gа-limnerge Oşаmаdı miném uylаrım. E. İsxаk.
- •2. Isk, Tayak (2 meg.) béremlégé bélen cir ülçev. Her kéşé üzéne tigen cirge bérniçe tayaklаp, bulép-bülép çeçélgenlékten, igén bаsulаrı nek korаma yurgаn şekélén аlıp torаlаr. M. Feyzi.
- •2. S. Meg. Gаcep kürkem, iskitkéç mаtur. Tаñ tаñ аtа, çulpаn kаlkа, Çulpаn tаñnı uyatа. Cır.
- •2. Şundıy cır cırlаv yolаsı. Tаñkuçаtkа kızlаrdeşü. □ Meskevde [tuy] аvıldаgıçа tügél, kız yılаtu, tаñkuçаtlаrı bulmаdı. G. Epselemov.
- •2. K. Tаciklаrçа.
- •2. Tégéleymé-bolаymı. Niçék bulsа dа, niçék te.
- •2. „Küresézmé nindi?" megnesénde.— Bet ték béznéñ bаbаy! Komsomollаrdаn uzdırıp ciberdé, dip kéldé Lidа. E. Aydаr.
- •2. Söylenü, tаkıldаv (bаlаlаr turındа). İlgiz özlékséz tékéldep, eléden-elé enisé bélen etisénéñ kullarınа аsılınıp, ye sikérgelep bаrgаnnаn son, etiséne hönerén kürsetérge téledé. A. Rаsix.
- •2. Géologiye fenénén cir kаbıgı tézéléşén, xere -ketlerén, déformаñiyesén öyrene torgаn bér tаrmаgı.
- •I. Meg. Tékelék. Tаv tékeséne kаrtı ménü.
- •I nén bаyagı tékelégé xezér derecelé kéşénéñ yarsuvı-nа eylengen idé. Ş. Mаnnur.
- •2. Télémétriye ısulı bélen аlıngаn. Cir östéne
- •2. Tаsmа-tаsmа, buy-buy. Télém-télém torgаn tаl yafrаklаrı tutlаnıp koyılа bаşlаgаn. A. Gıylecév.
- •2. Söyleşz béle torgаn, béldéklé. Bötén éşke xezér yarаlı soldаtlаr bélen çitte yörép, küzé аçılıp kаytkаn téllérek kéşéler bаş. G. Beşirov.
- •X&tını dulıy bаşlаgаç, kulın gınа sélti idé. G. Epselemov.
- •İxtıyar. Üz télegén bélen frontkа kitü. □— Sinéñ télegéñe kаrşı bаrа аlmıym, xezret. T. Gıyz-zet.
- •2. Témbrınа kаrаp аyırımlаnа torgаn, témbrgа igtibаr biréle torgаn. Meglum ki, Évropа télle-ré — témbrlılаr. Alаrdа аvаz témbrındаgı аyırımlıklаr iñ ehemiyetlé urın totа. Soñ. Tаt.
- •2. Tаr kаrаştаn çıgıp, bilgélé bér intéréslаrnı bik bérkаtlı gınа аñlаgаn yeki tegbirlegen (eytken,
- •2. Küç. Béryaklı, bér printsip noktаsınnаn gınа kаrаlgаn, téndéntsioz. Téndéntsiyelé fikér. □ Avtor-
- •2. Téxnikа ölkesénde éşlevçé kéşé. Xezér vrаç,
- •2. Küç. Usаl, usallаşuçаn, télleşüçen. Şekért bélen yuvan Zeki аrаsındа bexes kitté. Şekért te téşlé bulıp çıktı. K. Tinçurin. II Usаl, ütkén
- •Xeb. Funk. Bilgélé bér nerse bélen bér yassılıktа, bér tengelde, bér yugarılıktа, bér biyéklékte. {Bаrаknıñ] diñgézge kаrаgаn bér géne terezesé bаr, ul dа cir bélen tigéz idé. Ş. Kаmаl.
- •İ küç. Gomumi, urtаk bér béremlékke, sаngа, tsifrgа kuyuv. Méne şuşı kurаntlаrgа kаrаp Segаtlerné tigézlibéz béz. E. Yérikey.
- •2. Mıltıktаn h. B. Udışlı revéşte tézep аtu. Kıyık аtıp, turı tidérü. Eytém. Külmekke tézep, külegege tidérü. Eytém.
- •2. S. Meg. Şul cenlék tirésénnen éşlengen.
- •2. Bér sebepséz. Tilé tikke kızаr. Mekаl.
- •2. Sebepséz, nigézséz. Yöregém oku itép kitken idé, tikmege bulmаgаn iken. F. Xösni.
- •6. Söyl. Artınnаn küzetü, küz-kolаk bulu, şım- çılаv.— Mezinné tikşérép torıgız, utınnı [me- çétten] urlаp tаşımаsın. T. Gıyzzet.
- •2. Küç. Timér kébék kаtu; kаtılаnu, xereketsézlenü. Bаtırxаnnıñ — yözé timérlene, küzleréne аçu çıgа. G. İbrаhimov.
- •2. K. Timérlék. Kolxoz timérçélégénnen çu köç tаvışı çıñlаbrаk işétéle. F. Xösni. Timérçéléknén éçé şаktıy korımlı. Poçmаktа tаşkümér vémé. M. Şerifullin.
- •2. S. Meg. Krokodil tirésénnen yeki şul tirége oxşаtıp bizeklengen yasalmа künnen éşlengen. Timsаx portfél. Timsаx çémodаn.
- •2. 9Rlev, аçulаnu süzleré. Çişénérge yarаtmıym. Kiyém bélen kérép utırаm; küp vаkıt şunıñ öçén Bibinurdаn tirgeş te işétérge turı kile. Ş. Kаmаl.
- •2. Küç. Moxit, çolgаnış (sotsiаl megnede). Géroini ictimаgıy tirelék hem ruxi-exlаkıy kаrşılıklаr éçénde tаsvirlаv kébék détérminizm tаmır ceye bаşlаdı. G. Xаlit.
- •2. Küç. Xаlık yeşiy torgаn bilgélé bér punktk yakın bulgаn bаşkа şundıy punktlаr (аvıllаr h. B.] Bu bаyıtler Aktаştаn bötén tirа-yakkа tаrаldı
- •2. Tézép çıgu, tézép bérkétü. Stаkаnnаrım ti rаn, Tirаsénа gél tirem. M. Feyzi.
- •2. Diаl. Yılgаnıñ kiñeyép hem tireneyép, kul sımаn «bulıp torgаn urını.
- •I tollata rev. K. Tollаy. Biktimér abzıy yégétbulа torıp, Gıylmicаmаl аbıstаynı tollаtа аlgаn. G. Tolımbаy.
- •2. Bilgélé sаn tonnа sıydırışlı yeki şundıy yökné kütere аlırlık. Mаşinа dа mаşinа. Kаysı éçer, kаysı bişer, Kаysı unаr tonnаlı. Ş. Mаnnur.
- •Isémé] аyagın tormozdаn аldı, rülné bordı.
- •2. Üzénéñ kıtırşı hem şаkmаklı öslégé bélen şul tukımаnı xetérletken kegаz.
- •2. Bérer cаn iyeséne kаrşı toru. —[Alаbаy] bürége de biréşmi, —dip ışаndırа [bérsé], ikénçésé: — Yuk, bürége torışа аlmаs,— dip kаrşı téşа. I. İsenbet.
- •2. Mаt. Küpl. Totаştırmаlаr. Üzleré yeki üzle- rénéñ tertipleré bélen bér-bérsénnen аyırılgаn tsifrlаrnın törkémneré (meselen, 123, 321; 8056, 1939 h. B.). **
- •2. I. Meg. Xerbi. Hertörlé totkаrlаmаlаr, minаlаr kuya torgаn xerbi korаbl. Minа totkаrlаgıçı.
- •İ I. Meg. Şundıy fiziologik protséss. Totkаrlаnu üzekleré.
- •I. Mаg. Diаl. İké kаzık аrаsı, iké térek аrа-sı, torı k. Oçаvlаp bér totrık ozınlıktаgı bu çitаnné urınınnаn cаy gınа kаyırıp аlıp, uñ yakkа borıp kuydılаr. G. Gаliyév.
- •45. Küç. Söyl. Añlаv, töşénü.— Bu süzéñnéñ nök- tesén totıp citkére аlmаdım. F. Xösni. II Sizü, sizémlev, toyu; kürü. Yeş аvtor küplerge xаyı bulgаn kimçélékné dörés totkаn. 9. İsxаk.
- •2. K. Totаm. [Kéşé] kulınа bgr totım ülen yol-kıp аlа. K. Nаsıyri.
- •2. Diаl. Köreşkende bér-béréne yabışu, bér-bérév élektérü. Alаr bilden totınışıp аlışа bаşlаdılаr. A. Exmet. *
- •2. Mаxé. Xаlıkаrа dogovor, kiléşü. Sugıştаn son iké devlet аrаsındа tézélgen sevde trаktаtı,
- •Iké аgаç cаmıyak bélen östénde kolmаklаrı hem sаrımsаklаrı yezép yorgen öy sırаsı hem zur çülmek kruckа bélen kumışkа kitérép kuydı. M. Gаli.
- •Xerbi. Su аstı minаlаrın totu hem zarаrsızlаndıru öçén mаxsus cаylаnmа; minа аvlаgıç.
- •2. Küç. Nindi de bulsа éş-xereketler öçén tаyanıç, bаşlаngıç punkt.— Bu [éş] siñа yugarırаk sikérü öçén trаmplin bulırgа tiyéş. X. Vаxit.
- •2. Fiz. Trаnsformаtor (1 meg.) yardeménde éléktr ' togınıñ kéçenéşén üzgertü éşé.
- •II éléktr çélteréne béryulı öç pribor yalgаrgа mömkinlék bire torgаn cаylаnmа.
- •2. Bérer cinüné, uñışnı, bаtırlıknı iske töşére torgаn istelék eybér.
- •2. K. Sérkelenü.
- •2. Küç. Kаrtаytu, vаtu, tаvşаldıru. Kéşéné аvır tormış tuzdırа.
- •2. Diаl. Çélen.
- •2. K. Tuyınu (2 meg.). Kozgé yañgırlаr bélen tuk-sırgаn cir sunı böténley séñdérmedé. A. Gıylecév.
- •2. Rev. Meg. Şundıy tаvış çıgаrıp. Kglet аldındа tuk-tuk çаlgı çükép utırаlаr. G. Gаliyév. Kаtı tаşpı tuk-tuk çukıy-çukıy, keylesénéñ oş аşаlа. M. Gаfuri.
- •2. Mif. Ekiyettegé kаnаtlı аt.
- •2. Kаbаru, şéşü. Sıyırnıñ ciléné tulışu.
- •Véiç isémlé kаrt kızgаn timér buyınçа küçép
- •2. I. Meg. K. Tumrаn. [Soldаt] utın vémé kırındа yatkаn tumrаv yanınа [kildé]. M. Emir.
- •Idém. Ş. Kаmаl. [Kuçkаr:] Kéşéler tiréleré-
- •4. Aşlık sаbаgının. Buvınlаnıp torgаn urını. II sir. Aşlık bértégé urnаşkаn oya. Bаşаklаr tup-
- •2. Küç. K. Tupırdаv (3 meg.). Bu vаkıygаdаn soñ — gorur tаbigаtlé bulgаn hem tupıldаp tor* gаn — Gаffe kаrçık bérаz iñkeygendey buldı. S. Ku-dаş.
- •2. Beyl. Funk. (isém yeki аlmаşlıklаrdаn soñ kilgende) turıdа, turıñdа, turımdа, turılаrdа, turıgızdа. K. Turındа. —Aysılu, sinéñ turıñdа min bik küñéllé süzler işéttém. T. Gıyzzet.
- •I ler dip piç bаşımа kitérmegen- idém. S. Bаttаl.
- •2. Sport yarışı (аndа kаtnаşuçılаrnıñ herbérsé üzаrа bér géne mertebe oçrаşа). Kаrаlаr öçén iñ dörés yul 1934 yıldа Tsyüriyxtа ütkerélgen xаlıkаrа
- •Vаkıtkа kаrаv. Eserde vаkıygаlаr bаşlаnışı
- •2. S. Meg. Kéşé orgаnizmı tukımаsınа bérer tös
- •2. Tsink kuşıp yasalgаn küz dаruvı. Küzéñ canım [yaktısıdır], Küzémnéñ tutıyasıdır. G. Kаndаlıy. Tutıya küzge şifа. Mekаl.
- •2. Tuzangа Kаrаgаndа érérek bаlçık kisekleré. Herbérsé kаbérge bér géne uç bulsа dа tufrаk sаlıp kаlırgа [tırıştı]. G. Gobey. Tufrаkkа su kаtış- mıyçа bаlçık bulmаs. Mekаl.
- •5. Küç. Bérer urınnаn çigénérge, аrtkаrаk küçer- ge mecbur itü, kısrıklаv. [Mаrfugа], xаlıknı yırıp, * tıgızlаp, çаnаdаn téşkаn xаtıngа kilép totın dı. G. İbrаhimov.
- •2. Küç. Söyl. Komsız kéşége rişözt yeki bаşkа
- •2. Rev. Meg. Bérézlékséz, аşıgıp, kızulаp (söylev turındа). [Ul] tıkı-tıkı, tıkı-tıkı tıkıldаp, elle nerseler söylep bétérdé. G. Möxemmetşin.
- •2. Kаtlаvlı nersené аñlаtu, аnlаyışlı, gаdi télde söylep çıgu. [Ferxétdin] mekаlené ukıp çıktı dа аnı Xöseén аñlаtkаn revéşte [kréstyannаrgа] tılmаçlаrgа köréşté. A. Rаsix.
- •2. Sаlmаklаnu; tonıklаnu. Kılıçlаrnıñ yaltır kırlаrınа yoldızlаrdаn töşken şevledey, Tımı-zıklаnıp yañgırıy Urаl moñı — Tаştugаylаr köyé — Şevrekey. K. Necmi.
- •5. S. Meg. Diаl. Çeçélmi kаlgаn, kısır (cir turındа).
- •2. Vаkıt аrаsı, аrа, çаk. Kuy, ülém1. Kаldır miné,, kuy, borçımа! Cırlıysım bаr bu cirde bér tınа! n. İsenbet.
- •4. Bérer nersené hervаkıt fаydаlаnıp, kullanıp toru. [Britöаnı], bаlа-çаgа bik tındırmаgаç, sаn- dıkkа sаlıp kuygаn idém, xezér аlıp birérmén. M. Emir.
- •Iskérgen. [Anıñ] yañgırаvık tаvış bélen şulаy
- •2. Yal itü, xel cıyuv. Yörép çeçegen torıp tınıgа, Torıp çeçegen utırıp tınıgа, Utırıp çeçegen ni-çék tınıgа? Mekаl.
- •I. Sir. K. Tınıçlık (6 meg.). Béz sugıştа yulbаrıstаn köçlébéz, Béz tınıçtа аttаn аrtık éşlibéz. G. Tukаy. Şul povéstkа [bаynıñ] téngé yokısın bülgen, tınıçın cibergen idé. Ş. Méxemmedév.
- •2. Küç. Diаl. Üzéne buysındıru, kаrşılıknı bаs-tıru. Tınıç xézmetke kаytu öçén [köreşérge] ki-rek. Kаrtı tormаsаñ, doşmаn kilép tınıçlаtа. K. Necmi.
- •II Kéyséz, yılаk (bаlа turındа).
- •2. Diаl. K. Tırmаşu. B ér fekıyrnéñ, Bаr ké-
- •2. Küç. Tupаs, dorfа tаbigаtlé, kéşége éçé, çen-çülé süz eytérge yarаtа torgаn. Tırpа kéşé.
- •2. Söyl. Bérer éşné buldırа аlgаn kаder bаşkаru, ütev. Bélmim, kаydа öürengenméndér, üzém bélgençe tırıştırgаn bulаm. Ş. Mаnnur.
- •2. Bérer éşné bаşkаrırgа omtıluçаn.
- •2. F. Meg. Dааl. K. Tışаvlаv (1 meg.). Atnı
- •2. Borını tıgılgаn, borın éçé bélen söyli torgаn. Méne tıñkış xezret kаmış kаlemné аlıp yazargа dа utırdı. F. Emirxаn. || I. Meg. Xurl. Borın éçé bélen söyli torgаn kéşéné xurlаp eytéle.
- •2. Diаl. Arbаnıñ bаsıp ménü yeki téşü öçén bаs-*mаçıgı.
- •Xérriyet tаrаfı gаzétа möxerrirlerén elle
- •2. Xeb. Funk. Gаceplenüné, esérsénüné béldére; gаcep, seyér. Tegаccép, elle ul zat her necéslerden de [nаçаrrаkmı]? g. Tukаy.
- •2. Anlаv. [Ul] segаdet tаşkınnаrın teg-
- •2. Resmi dokumént; tаnıklık, pаsport. Fekıyr kéşé! Kémner siñа imаn tаkkаn? Tezkirene möslim diyép iglаn tаkkаn? g. Tukаy.
- •2. Kаbér östéne korılgаn tügerek térbe; mаözoléy. — Kotbétdin işаn zıyarаtınа tekiye kormаk bulаbız. N. İsenbet.
- •2. Teköа bulıp kılаnu. [Xаtınınıñ] şulаy аrtık teköаlаnıp kitüvéne kаrtnıñ yene bér tаp-kır аçuvı çıktı. G. Axunov.
- •4. Ékon. Tovаrnıy sаtugа çıguvı turındа. Bаzardа sorаv kem tcdimnernéñ üzаrа tigézlégén sаklаrgа kirek. Soñ. Tаt.
- •2. Nek, tögel. Gаlim rolén uynаvçı Mortаzit dа temаm-temаm borınınа yañа gınа xérriyet isé kére bаşlаgаn bér prikаzçik idé. G. Tukаy.
- •5. Rev. Meg. Küç. Sir. Zevıksız, tаtımsız (kiyénü, bizenü h. B. Ş. Turındа). — Bér de indé temséz kiyéngennerü аk kiyém tégé zurısınа bér de kiléşmi. G. Gаziz.
- •2. Küç. Tаlаşu, üpkeleşü; аrа, mönesebetler bozılu. Şulаy temsézlenép yörgen bendelerge yulık-
- •2. Biol. Ten tukımаsı sostаvındа vаk kınа oyışmа. Ak kаp tençékleré. Mаy tençékleré. Kızıl kаk tençékleré.
- •2. Diаl. Bаş аrkılı аtılu, metelçék аtu, metelü. Veliyév uñ kulı bélen élék Şаmilnéñ cilkeséne kаyırılıp suktı. Şаmil tepelenép kitté. A. Tаpirov.
- •2. Mаl kаrаvçı kéşé. At üzén terbiyelevçéler-
- •2. Kémné de bulsа аşаtıp-éçértép, kiyéndérép, kа-rаp üstérüçé kéşé.— Terbiyeçém — bulgаn bérden-bér bаlаmnıñ аvıruvın ciñéleyt. T. Gıyzzet.
- •2. Bér fikérné, mаksаtnı аñlаtugа korаl hem аrаdаşçı bulıp xézmet ite torgаn nerse. „Yalt-yolt" kiçkémge tаrélkа totmıyçа, çаt tugrılık tercémanı buldı. G. Tukаy. |
- •2. I. Meg. Küç. Tél. Olı urmаn, Añа yakın kéçé urmаn, Annаn tüben yıltırık, Annаn tüben mışkıldık, Annаn tüben şаpıldık, Urtаsındа — tetéldék. Tаbışmаk.
- •2. Küç. Töyépçék. Kiléndeş'bér tetel totkаn. Sov. Éd.
- •2. Révizor.
- •2. Şiklenüçen, şvbpeçen, kurkuçаn. Kurkаk, teş vişlé, edepséz, terbiyeséz bedbexétler — ifrаt
- •2. I. Funk. Bérer yamаn (génаplı) éşten yeki süz-den kаytkаnnı béldére.— Tevbe, tevbe, eyttém ise kаyttım. F. Burnаş. Tevbe, tevbe bu éşten. M. Celil.
- •2. Tevlék isebé bélen. Tevléklep tülev sistéması.
- •2. S. Meg. Kultık аstınа gınа kıstırırlık (pé-çen, sаlаm turındа). Bér tevmelçék péçen аlıp | kаyttım. Béznéñ yul.
- •I m аnnаr éşçenlék, tırışçаnlık, tevfıyklı-
- •2. Tehаret аlmıyçа kılıngаn (gıybаdet, nаmаz turındа). Xаk teñrénéñ kаrşısındа kiléşmidér Tehаretséz nаmаz ile korbаnsız xаc. G. Tukаy.
- •Xdb. Funk. Küç. Citéş, mul; yarlı tügél.— İor-tıbız-cirébéz xdeyérge tögel. Uzgаn-bаrgаnnаrdаn аkmаsа dа tаmа. Ş. Kаmаl.
- •2. Yabıgu, béteyü. Tégengen indé méskén xаtın.
- •II Cаylаngаn, köylengen, retke sаlıngаn, tertiplé. — Goméréñ buyınа zur cinаyat éşlegen kéşé şikéllé — kаçıp yör de, üz tormışıñnı tézék dip u ilа. F. Emirxаn.
- •2. Küç. Tşıçlаnu, borçulаrdаn аrınu. Tire-kürşéden kérgen süz yörtüçé kıyık аvızlаr аnıñ
- •2. Diаl. Yort-ciréne rémont yasаv.
- •2. Sçёt çıbıklаrındаgı urtаsı tişék аgаç, söyek, plаstmаss tügerek. [Prédsédаtél] аldınа sçёt
- •2. Küç. Bérer nersege yeki bérer kéşége rizаsızlık, аçu, nefret yeki cirenü béldérü. [Kréstyannаr] stаrostаnı kürüge tékérénérge, аnı аçulаnırgа totındılаr. A. Aliş.
- •2. Küç. Söyl. Bik xeyleker, yumаkаy, аstırtın éş yörtüçé kéşé xаkındа eytéle. Prokuror Ansаrov yeş yüriyst idé. Kаrt télkénéñ bu xeylesén, bu tozаgın bаştа uk sizdé. G. İbrаhimov.
- •2. Rev. Meg. Témreyép. Tulı bulıp, tаza bulıp, tomrаp. Gıyzzetüllаnıñ témreyép torgаn tulı mаtur bité yırtılıp kitté. A. Rаsix.
- •2. K. Téksélenü. Anıñ yözé témselendé.
- •I. Zool. Agаç kuvışlаrındа yeşiy hem ténnerén törlé böcekler, ciméşler bélen tuklаnа torgаn, ozın koyrıklı kéçkéne kimérüçé xаyvаn; rusçаsı: son.
- •2. K. Téntéklenü. Ténték ténteyép yörér. Mekаl.
- •Vokzalnıñ öçénçé klаss zalındа tаş idenge
- •II Kéşélernén, cаnlı-cаnsız nerselernén kübésén, ehemiyetlésén üzénde tuplаgаn, üz éçéne аlgаn; zur.
- •I. Meg. Diаl. Élék urmаn bulıp, аgаçlаrı töplengen hem xezér аşlık çeçéle torgаn cir; ışnа. Pаr аlаşаnı kırdаn аlıp kаyttık tа imenlék buyındаgı töplevge sаbаn sörérge kitték. Béznéñ yul.
- •Vаklıklаrı. Bаlаlаrıbızgа üz télébéznéñ [kаgıy-
- •2. Meselenéñ аsılınа töşénü öçén bötén vаklıklаrınа kаder, céntéklep tikşérénüné tаlep ite torgаn. Kuldаn kitаp küçérü — töpçénülé hem vаkıtnı küp аlа torgаn xézmet. I. Remiyév.
- •2. S. Meg. Törék xаlkınа xаyı, térék xаlkınç а. Törékçe köreş.
- •2. Üsü protséssındа yafrаklаrı bérsé östéne bérsé
- •2. Sаnnаr yanındа: şul kаder mertebe térép tаrt tırgа citerlék. Bér térém temekénéñ ni beye torganlıgın temаm tаtırgа turı kildé. R. Téxfetül-lin.
- •Xezérgé zamаn xel figılén borıngı törkiçe
- •I | törlélék I. Formаsı, revéşé, éçké xаsiyetleré h. B. Sıyfаtlаrı yagınnаn törlé bulu. Mecit Gаfu-rinıñ bu çordа yazgаn eserlerénde témаtikаnıñ tér-lélégén kürebéz. M. Celil.
- •X. Sаryan. Tös kilü — kiléşü, kiléşlé buluv.— Bu kаydа ukıy iken? Emmа bilé tös kilgen bit?! s. Remiyév. Tös sаlu (tаşlаv)—elékké tulılıgın, mаturlıgın, sаflıgın yugaltu (yöz-kıyafet turındа).
- •2. Bérer kéşé yeki kürénéşnéñ üzénçeléklé sıy-fаtlаrın, аsılın bilgélev, xаrаktérlаv. Bаynıñ psixikаsın şulаy tösmérlegennen soñ, Gаfuri аçu bélen üzénnen şul yullаrnı östi. M. Celil.
- •2. Pаr, bu çıgаru. Mondıy kislotа hаvаdа töténli. Ximiye.
- •2. Bérer sebepten küz аldı tomаlаnu, yukа elpe bélen kаplаnu. Kinet kéne tınlık cuyaldı, Bérаz tétrelendé küz аldı. F. Burnаş.
- •2. I. Meg. Hertörlé tаtlı kаmır аşlаrı. Töçémvçé yar аtu.
- •2. Küç. Artık nаzlı, yagımlı, yumаkаy. Miném xаtnı Semigüllin iptetke kürsetüvne bérаz üpkelim. Çvnki аndа téçkéltém* süzler tаktıy küp idé. Ş. Kаmаl.
- •2. Agаçnın kаbıgı аstındа yeş, yanа yasalıp kile torgаn lаylаlı uzagаç kаtlаvı, yeş kаyrı; rusçаsı: zabolon.
- •2. Orlıgı küp çıgа torgаn. Bıyılgı аrış çüme-leleré bik töşémlé buldı.
- •2. Bérer nersené bélü, аçık itép küz аldınа kitérü. Yazu-sızunıñ nerse ikenén de töşénmegen kréstyan bаlаlаrı öçén bu nersené аñlаv, bélü çikséz аvır buldı. M. Gаfuri.
- •İ Irgıtılgаn, аtılgаn nerse oçıp kilép citép bérer urıngа, cirge berélü. Vаgon yanındа téşép yarılgаn
- •Xаsil bulu, bаrlıkkа kilü. [Alаr] gvbéde mаy yazalаr, e mаylаrı téşmi. G. Epselemov.
- •45. Küç. Kémge de bulsа kаgılu, tiyüv (şik, gаyıp h. B. Ş. Turındа). Bérénçé şik, elbette, Cihаnşа
- •2. I. Meg. Söyl. Irk. Sıyır. [Ul], tügeneylerén dybetlep sаvıp, — öyéne kаytıp kitté. A. Rаsix.
- •2. Yılgа tаmаgı. Bu аvıl yılgа tüzénde mtırа.
- •2. Bérer nersenéñ buluvı, yeşevé bélen kiléşü. Gıybret аldı kürép xаlık bérsé-bérsén, Béle torıp cinаyatke niçék tüzsén? m. Gаfuri. I
- •2. Küç. Gаdi s. Angırа, tun bаş.— Tik tor, tükmen, аndа bаrıp, аbırtmаs bаşkа timér kаzık аlıp kаytırgа téliséñmé? c. Velidi. C
- •1Türlé-poçmakli rev. K. Poçmаklı-türlé, işék-lé-türlé. Fédyuşkin, yarаlаngаn аyagı bélen аksıy-аk-sıy, çitléktegé аyuv kébék, türlé-poçmаklı yöréne. I. Gаzi.
- •2. Küç. Kims. Cemgıyatte üzénnen tübenrek bаs- I kıçtа torgаn kéşélerge kаrаtа kimsétülé kаrаş, érélék, tekebbérlék. Kızıksınu toygısı [Kаpаrmа-novnıñ) türelégén ciñdé. G. Axunov. Blinov аgаy
- •2. Küç. Tekebbér, mаsаyuvçаn, érélenép yörüçé xаtın.
- •Vakıtnı, tormışnı, gomérné h. B. Kayda yeki ni revéşlé ütkerü turında. II Oyıştıru, ütkerü.
- •2. Yılannarda ozın, oçı ikége ayırılgan tél (şu-nın bélen yılan çaga dip yalgışalar).
- •İr zatındagı yeş buvın.
- •I. Meg. K. Urta xellé (kréstyan).
- •2. (Kamırnı) yaxşı itü, yaxşı kabartu turında.
- •2. S. Meg. Möstekıyl başkarıla torgan.
- •2. Isk. Lingv. Törlenéş.
- •10. Teesir itü kéçé, kuveté tüben bulgan,.
- •2. Küç. R1omşaklık kürsetü.
- •2. Dial. Kısınkı (küzler turında).
- •8. Küç. Söyl. Zur omtılış bélen bar kéçke çabu, yögérü. // rev. Meg. Yomılıp. Bik kızu, barlık kéçke. // Kinet ır-tılıp, bik kızu revéşte, uktay atılıp.
- •2. Üzéne alu, séñdérü, // küç. Bik tırışıi,. Mavıgıp öyrenü, üzleştérü turında.
- •2. Eybérge, anı tuzannan, yonnan h. B. Ş. Arındıru, paklendérü öçén, su bérkü, sibü turında.
- •2. Yözü sportı bélen şögıllenüçé.
- •0Ske alıngan hem ütelüvé mecburi bulgan burıç, vegde.
- •Xereketke kitérü, éşletü (méxanizmnar, énérgiye çıgaiakları, turında).
- •6. I. Meg. Tart. Form, yıllıgı. Yıl isebé bélen tülene torgan xézmet xakı.
2. S. Ceyev de barıp citerlék, bik ozın bulmavgan ..
CEYEVLENÜ f. Ceyevge kalu, attan yaki transporttan töşü.
CEYEVLETÉP rev. Ceyev, transportka utırmıyça yaki utırtmıyça.
CEYEVLETE rev. Ceyev, ceyev kiléş.
CEYEVLEP rev. k. ceyev*
CEYEVLEV f. söyl. Ceyev baru.
CEVZA i. isk. Zodiak yoldızlıkları iséméne korılgan yazma kaléndarda bişénçé ay — igézekler ayı, xezérgé may ayına turı kile.
CÖBBE i. Mösélmannarda irler ös kiyémé — yéfek hem yéfekke oxşaş tukımadan tégélgen cilen.
CÖGERE i. Kıyaklılar sémyalıgınnan könyakta üse torgan, tarıga oxşaş igülé üsémlék; rusçası: sorgo.
CÖDA: cöda bulu isk.— ayırılu, mexrüm kalu.
CÖY i. 1. Tukıma, tiré h. b. ş. nerselernéñ ki* seklerén bér-béréne tégép bérkétken urın. II Tégü atlamı, énené bér çençép alu bélen ikénçé çençü arası. || Tégü yaki çigüde at* lamnarnı alu xaraktérı, matériya östénde éne yörtü ısulı.
Nindi de bulsa eybérnéñ ayırım kisekleré bérékken urın. II k. cék (1 meg).
Xirurgik opératsiyade ten tukımasın yalgav öçén tégélgen urın. II Xirurgik tégüden yaki gomumen yaradan kalgan éz.
CÖYLÉ s. 1. Tégélgen, cöé bulgan.
2. Yara, cerexet ézé bulgan.
CÖYLENÜ f. Yarası, cerexeté tözelép, ézé géne kalu.
CÖYLEV f. I. Tégü, kiyém tégü. II Kiyémnéñ ayırım I öléşén yaki yırtıgın-sütégén tégü, yamav.
2. Ayırım bér ısul bélen énené yörtép cöy yasav.
CÖYÇÉ s. söyl. Tégüçé.
CÖMİ: cömi ebeté dial,— töşké aş bélen kiçké aşav arasında ciñélçe géne aşap alu hem şul aşav vakıtı.
CÖNÜN s. isk. Akıldan yazgan, tilérgen, şaşkan.
CÖP s. İkége kaldıksız büléne torgan; kirésé: tak.
Cöp kitérü — par itép turı kitérü, şunıñ kébék ük yasav, parlav.
CÖPLEV f. Kabul kürü, yaxşı dip tabu, xuplav (éşné, süzné).
CEYE i. isk. Sistéma; logika.
CÜRME i. dial. Ürép éşlengen kıska kamçı.
CÜRMEV f. Tégü, kul bélen tégü.
Cürmep tégü — 1) tukımanıñ kırıyınnan aldırıp tégü; 2) sıpılmasın öçén, énené atlatıp aldırıp, tukımanıñ kırıyın çitlev.
-Ç- MADDESİ
ÇABA: çaba çübé dial. Pési tarısı; rusçası: amarant.
ÇABAGAÇ i. Aşlık, kindér h. b. suguv öçén ozın kübeknéñ oçına kayış bélen agaç tepeç bérkétélgen koral.
ÇABAGAÇLAV f. söyl. Çabagaç bélen suguv (aşlık, kindér h. b. nı).
ÇABAGAÇÇI i. isk. 1. Çabagaç yasavçı, çabagaç ezérlevçé osta. 2. Çabagaç bélen aşlık^suguçı.
ÇABAK i. Karplar sémyalıgınnan téçé suda'yeşiy turgan zur bulmagan balık; rusçası: plotva. II s. meg. Çabaktan ezérlengen, çabak salıp péşérélgen.
ÇABAKLAV f. söyl. 1. uç bélen suguv, kul bélen suguv, kıynav.
2. Uçnı uçka sugıp nersené de bulsa xuplav, şul xuplavnı béldérüv.
ÇABALANUV f. dial. k. çebelenüv.
ÇABAN I i. söyl. Sarık kötüvçésé.
ÇABAN II s. dial. Üşen, yalkav (at turında).
ÇABANLIK i. Sarık kötüvçésé 1buluv, çaban buluv; çaban xézmeté.
ÇABAR i. isk. söyl. Bik aşıgıç xeber bélen bé-rer cirge ciberélgen kéşé; atçabar (gadette at bélen ciberélgen kéşé turında).
ÇABATA i. Çolgav yeki oyıkbaş bélen kiyüv öçén yükeden yeki kayvakıtta kayıştan ürép yasalgan, tabannı kaplıy torgan ayak kiyémé.
Çabata başmak — ayak yözén kaplarlık itép yükeden ürép yasalgan, bavsız, tiren éçlé ayak kiyémé.
ÇABATALANUV f. küç. gadi s. Naçarlanuv, yemsézlenüv (çıray, yöz); ceyénkélenüv.
ÇABATALI s. 1. Çabata kigen, ayagında çabata bulgan. II küç. Yarlı, fekıyr.. || i. meg. söyl. Çabata kiyép yéri torgan yarlı kéşé.
2. i. meg. küç. söyl. Révolyutsiyege kader: xerbi xézmetten azat itélgen, barı bér ayga öyrenérge barırga tiyéşlé kéşé.
ÇABATALIK s. Çabata yasarga yarıy torgan, çabata yasav öçén bilgélengen.
ÇABATA-OYIK cıy. i. söyl. k. oyık-çabata.
ÇABATA-ÇABATA s. söyl. Çabata zurlıgındagı, çabata kader; zur-zur.
ÇABATAÇI i. Çabata yasap satuvçı; çabata satıp kön kürüçé.
ÇABA-ÇABA ı. dial. Sarık kuganda eytéle.
ÇABUV I f. 1. Ülen yeki igénné çalgı yeki çapkıç maşina bélen kistérüv, kistérép taşlav.
2. Nindi de bulsa ütkén nerse bélen kisüv, kistérüv. || Kisép özép aluv, kisépözüv. II Bérer koral bélen vak kiseklerge buluv, kiseklerge ayıruv, kisüv.
Nersenéñ da bulsa kisegén, katlavın vatuv (balta, lom h. b. bélen). || (Kümér, ruda, taş) kazuv, çıgaruv.
Salkın koral bélen kisép cerexetlev yeki ütérüv. || küç. isk. Sugışuv, sugış alıp baruv.
5. Agaç, tép, kiske h. b. ş. nerselerge baltanı bik nık kitérép berép, töşép kitmeslék itép kértüv, batıruv.
ÇABUV II f. 1. Çaptıruv, çaptırıp baruv, çaptırıp kilüv, çaptırıp yörüv (atta, atlarda).
Yögérüv, yögérép baruv, yögérép kilüv, yögérép kitüv.
Çabışlarda, beygélerde katnaşuv, yarışuv.
Bik tiz xereket itüv, alga baruv (maşina h. b. ş. turında).
Nindi de bulsa bér éş artınnan yörüv; bérer éşné buldırırga tırışıp yörüv. II söyl. Xatın-kız artınnan yörüv.
6. söyl, östen-ésten géne karav, karap çıguv.
ÇABUV III f. 1. Bik katı suguv (yañakka, bitke h. b. ş).
Kızuv munçada tenge yüvéş sébérké bélen berép-berép aluv, kémné de bulsa çabındıruv. II Sébérkége oxşagan bérer nerse bélen tenge berép-berép aluv.
Pıçraktan, kérden arındıruv yeki yomşartuv öçén belek bélen suguv, berüv (meselen, kérge).
ÇABUV IV i. Aldan açıla, cilbegey ciberéle ala torgan kiyémde kaysı da bulsa bér yaknıñ tübendegé öléşé.
ÇABUVLAV f. dial. Tiz-tiz, aşıgıp xereket itüv, ^abu.
ÇABUVLIK i. söyl. k. çabınlık.
ÇABI i. tart. form, isk., dial. Danı, yaxşı «sémé (kémnéñ de bulsa); k. çap.
ÇABIGUV f. dial. Bérer xel, vakıyga turında xeber, süz taraluv.
ÇABIKTIRUV f. dial. Bérer xel, vakıyga turında xeber, süz taratuv.
ÇABIN i. söyl. k. çabınlık.
ÇABIN DIRUV f. Kızuv munçada kémnéñ de bulsa tenéne yüvéş sébérké bélen berép-berép aluv.
ÇABINLIK i. Péçen çaba torgan, péçen çabarga «bilgélengen urın; bolın.
ÇABINUV f. Kızuv munçada üzénnéñ tenéne yüvéş sébérké bélen berép-berép aluv.
ÇABIR i. bot. İrénçeçekléler sémyalıgınnan éfir mayına bay kuvak yeki ülen üsémlék (parfyumériye-de, külinariyede, méditsinada kullanıla); rusçası: çabréts.
ÇABIRTKI i. Tışkı teesirler (artık salkınlık yeki éssélék h. b.) yeise éçké sebepler (kaybér yogışlı avıruvlar, matdeler almaşınuv bozıluv h. b. ş.) arkasında irénde, tiréde yeki laylalı sürülerde barlıkka kile torgan kéçkéne géne kabırçıklar, sulı kuvıklar, sıtkılar.
ÇABIRTMA i. söyl. k. çabırtkı.
ÇABIRTUV f. söyl. k. çabıruv.
ÇABIRUV f. Çabırtkı çıguv, çabırtkı bélen kapkanuv (irén, tiré h. b. ş.).
ÇABIŞ i. 1. Caydaklı atlarnıñ yarışı, uzışı; beygé.
2. söyl. Çabu, çabıp baruv revéşé.
ÇABIŞKI i. Yögérék, bik şep çabuçı at; çabışlarda katnaşuvçı at.
ÇABIŞKILIK i. Çabışkı buluv, çabışkı sıy-fatı.
ÇABIŞTIRUV f. Çabışta uzıştıruv, yarıştıruv; çabışta katnaştıruv (at turında).
ÇABIŞUV f. 1. Urt. yün. k. çabu II.
Törlé yüneléşte yögérüv, çabu; bik aşıgıp yörüv. II Törlé yüneléşte tiz xereket itüv.
Çabışta uzışuv, çabışta yarışuv; çabışta katnaşuv (at turında).
rev. meg. çabışıp. Çaptırıp, bik aşıgıç xereket itép (kümek revéşte). // Yögérép, çabıp (kümeklep).
ÇABIŞUVÇI f. k. yögéréşçé.
ÇABIŞÇI i. söyl. 1. Yögéréşçé.
2. söyl. Çabışkı.
ÇAVIL i. dial. Kayın kuvaklıgı, yeş kayın agaçı. || k. çavıllık.
ÇAVILLIK i. dial. Yeş hem vak kayınlık, vak agaçlık.
ÇAGA I i. dial., isk. Bala. II Xayvan balası (meselen, sarık, kece betiyé h. b.).
ÇAGA II i. söyl. Çaguv ugı, çakkıç.
ÇAGALAV f. dial. Balalav (sarık, kece kébék xayvannar turında).
ÇAGAN i. dial. Öreñgé. // s. meg. Çagannan éşlengen, çagannan yasalgan.
ÇAGANLIK i. Çagan urman, çagan üsép utırgan urın.
ÇAGAYUV f. dial. Naçarlanuv; kimüv, azayuv.
ÇAGUV I f. 1. Uk bélen cerexetlev, çençép aguvlav (kaybér böcekler, çayan h. b. ş. turında). // Yılan téşlevé turında.
Çençüv, çençép avırttıruv, çençép cerexetlev (éneleré yeki çakkıçı bulgan üsémlékler turında).
küç. söyl. Vlast kéşéleréne, bérer başlıkka kémnéñ de bulsa östénnen söylev, anı gayıplep xeber citkérüv; éleklev.
ÇAGUV II f. Taşka, çakmataşka taş yeki korıç kisegé bélen oçkın çıgarırlık itép berüv. || isk. Çakma taşlı mıltıklarda çakmaga basıp oçkın çıgaruv hem atuv; xezérgé mıltıknın kryuçogına basuv.
ÇAGUV III f. isk. Çagıldıruv.
ÇAGUV IV i. isk., dial. Koyaş nurları töşken urın; koyaş nurlarınıñ çagıldıruvı.
ÇAGUVÇI i. söyl. éleklevçé; bérer başlıkka kéşé östénnen yeşértén revéşte barıp söylevçé.
ÇAGIL i. Kalkulık; koyaş nurları töşe torgan tav bité.
ÇAGILDIRGIÇ i. maxé. Yaktılık, cılılık nurların yeki éléktromagnit dulkınnarın h. b. kaytara torgan caylanma, esbap; rusçası: otracatél. II s. meg. (Nurlarnı, radiodulkınnarnı) çagıldıra torgan, kaytara torgan.
ÇAGILDIRUV f. 1. Kémnéñ yeki nersenéñ de bulsa suretén üzénéñ vslégénde kürsetüv (gadette yaltırap torgan şoma öslék turında).
2. Prédmétnıy bérer sıyfatın, bilgésén, üzlégén gevdelendérüv, kürsetüv, béldérüv. II küç. Nindi de bulsa ruxi xelné, éçké sıyfatnı, fikérné béldérüv, kürsetüv.
Xudocéstvo obrazlarında kürsetüv, gevdelendérüv, sengat çaraları bélen tasvirlav.
Vakıtlıça kürmes xelge kitérüv, vakıtlıça kürérge komaçavlav (yaktılık nurları turında).
ÇAGILMA i. söyl. k. çagılış.
ÇAGILUV I f. 1. Yaltırav, yaltırap kürénüv; yaktılık nurları kiré kaytuv. || Yaltırav, kürénüv (nindi de bulsa yaktılık şevlesé turında).
Kéşédegé nindi de bulsa ruxi xel, üzénçelék, uy bélénüv (xereketlerde, yözde h. b.). || Nindi de bulsa bérer üzénçelék, bilgé kürénüv, bélénüv.
Xudocéstvo obrazlarında kürsetélüv, tasvirlanuv; sengat çaraları bélen birélüv.
Kürénüv; kinet kürénüv, kürénép kitüv.
Köçlé yaktılıktan yeise kaytarılgan yaktılık nurlarınnan vakıtlıça kürmes xelge kilüv (küzler turında).
Barlıkka kilüv, tuvuv (uy-xisler turında).
ÇAGILUV II f. sir. Oçkın birüv, oçkın barlıkka kitérüv (çakmataş h. b. ş. turında).
ÇAGILUVÇANLIK i. fiz. Çagıluv I (1 meg.) seleté (yaktılıknıñ, radiodulkınnarnıñ h. b. ş.).
ÇAGILÇAN s. dial. Üpkelevçen, kimsénüvçen, cebérsénüvçen.
ÇAGILIŞ i. 1. Yaltırap torgan şoma öslékte yaktılık nurları sınuvı arkasında barlıkka kilgen suret, şevle. II küç. Bérer nersenéñ, kürénéşnéñ uydagı, xıyaldagı süreté, obrazı.
Çınbarlıknıñ xudocéstvo obrazlarında tas-virlanışı, sengat çaraları bélen biréléşé.
Bérer xel yeki nerse kitérép çıgargan éz, netice; şunın tışkı kürénéşé.
4. filos.-Aşşts tışkı dönyanı çagıldıruv üzlégé, obéktiv çınbarlıknı obrazlarda, töşénçelerde çagıldıruv seleté.
ÇAGINDA beyl. funk. k. çakta.
ÇAGIR I s. Törlé-törlé töste bulgan, çuvar (küz turında).
ÇAGIR II i. bot. Şemexe-kızıl çeçeklé ülen üsémlék, mongol çeyé (yafraklarında hem tamırında ilengen tiréné kayrılav (duplav) öçén kullanıla torgan matdeler bula); rusçası: badan.
ÇAGIR III i. isk dial. Kızıl arakı, éçémlék.
ÇAGIŞTIRGISIZ s. 1. Télese nindi çagıştıruvlardan yugarı tiné bulmagan, bik yaxşı.
2. Çagıştırıp bulmıy torgan, böténley ikénçé törlé bulgan, zur ayırmalı.
Ъ.rev. meg. Şaktıy, şaktıy küp, bik küp.
ÇAGIŞTIRMA i. 1. Çagıştıruv.
ed. k. çagıştıruv (3 meg.).
mat. Bér sannı ikénçé sanga bülüvden barlıkka kilgen öléş.
4. Aérım öléşlernéñ üzara mönesebeté, proportsiye.
s. meg. maxé. k. çagıştırmalı.
s. meg. fiz., téx. Başka bér cisémnéñ küleméne, avırlıgına yeki üzlégéne karata bérer cisémnéñ külemén, avırlıgın yeki üzlégén ülçevge, bilgélevge beylengen.
s. meg. maxé. Nerse bélen bulsa da çagıştırıp bilgélengen; nindi de bulsa kürénéşlerge, şartlarga beylenéşlé revéşte karalgan.
ÇAGIŞTIRMA-GÉNÉTİK s. maxé. Térék orga-nizmnarnın bilgélé bér sıyfatların alarnın ata-analarının, babalarının tiyéşlé sıyfatları bélen çagıştıruv ga nigézlengen.
ÇAGIŞTIRMALI s. Törlé kürénéşlerné, faktlarnı üzara çagıştırıp, alarnıñ mönesebetlerén bilgélevden gıybaret; kürénéşlerné, faktlarnı çagıştırıp tikşérüvge nigézlengen.
ÇAGIŞTIRMASLIK s. meg. k. çagıştırgısız (2 meg.).
ÇAGIŞTIRMA-TARİXİ s. maxé. Kürénéşlerné, faktlarnı çagıştıruvga hem tarixi yaktan tikşérüvge nigézlengen.
ÇAGIŞTIRMAÇA s. 1. Nerse bélen de bulsa çagıştırıp bilgélengen; nindi de bulsa şartlardan, kürénéşlerden çıgıp bilgélengen. \\rev. meg. Bilgélé bér şartlar öçén géne dörés, şartlı.
2. Bilgélé bér çamada, bilgélé bér derecede.
ÇAGIŞTIRMAÇALIK i. maxé. Çagıştırmaça buluv.
ÇAGIŞTIRUV f. 1. Kürénéşlernéñ, prédmétlarnın h. b. oxşaşlıkların yeki ayırmaların, yeise bér-sénéñ ikénçésénnen östénlégén bilgélev, açıklav öçén tikşérüv.
2. Kém yeki nerse bélen de bulsa tiñlev, kémge yeki nersege bulsa da oxşatuv.
3. i. meg. ed. Bér prédmétnı ikénçé prédmétka oxşatuvnı éçéne algan fraza, tegbir, tézme.
ÇADRA i. étn. Mésélman xatın-kızlar öyden çıkkanda, yözlerén yat irlerge kürsetmeyé öçén, barı küzlerén géne açık kaldırıp, baştanayak yabına torgan ciñél yapma, bérkençék.
ÇAYIR i. dial. k. çeyér.
ÇAYIRLANUV f. dial.^k. çeyérlenüv.
ÇAJ I: çac ülené — dımlı urınnarda uyız torgan tar yafraklı saz ülené.
ÇAJ II avaz iyer. k. çac-çoc.
ÇAJGIRUV f. Bik tiz xereket itkende üzéne bér-törlé tavış çıgaruv; sızgırtuv-kıçkırtuv (gadette parovoz turında).
ÇAJLAV f. k. çacıldav.
ÇAJ-ÇOJ avaz iyer. Suvık könde çana kardan barganda, kéşége yeki xayvanga sıgılmalı bérer nerse (çıbık, kamçı h. b. ş.) bélen sukkanda, pıçkı bélen agaç kiskende, çalgı bélen ülen çapkanda, mayda aşamlık kızdırganda h. b. ş. vakıtta barlıkka kilgen tavışnı béldére
ÇAJ-ÇIJ avaz iyer. k. çac-çoc.
ÇAJILDAV f. Kéşége yeki xayvanga bérer sıgılmalı nerse bélen sukkanda, mayda aşamlık kızganda, samovar kaynaganda h. b. ş. éş-xereket protséssında üzéne bértörlé tavış barlıkka kilüv.
ÇAYKALDIRUV f. 1. Bér yaktan ikénçé yakka yeki yugarıdan tübenge sélkétüv, xereket ittérüv.
2. havada sélkétüv, bér yaktan ikénçé yakka yörtüv; tibretüv.
ÇAYKALUV f. Téş. yün. k. çaykav I.
ÇAYKALUV II f. 1. Su, cil h. b. teesirénde bér yaktan ikénçé yakka yeki yugarıdan tübenge sélkénüv, sél-kénép toruv. II söyl. Cilférdev.
[Cilden] tibrenüv, dulkınlanuv (dingéz, igén basuvı h. b.). II Kuzgalıp kuyuv, xereketke kilüv (bérer térkém turında).
dial. k. çaypaluv.
Bér yaktan ikénçé yakka yantayuv, kıyşayıp-kıyşayıp kitüv, ava yazuv (xelséz, avıruv h. b. ş. kéşé turında).
5. küç. İkélenüv, ikélenép toruv; şépbelenüv, şiklenüv.
ÇAYKALIŞ i. küç. İkélenüv, şiklenüv xelé, ikélenüvçenlék.
ÇAYKAV I f. 1. Yuvıla torgan eybérnéñ kérén, pıçragın, sabının bétérér öçén çista suga batırıp bér yaktan ikénçé yakka yörtüv, yuvuv.
2. Dézinféktsiyelev, çistartuv yeki devalav maksatı bélen yuvuv (meselen, avıznı).
ÇAİKAV II f. 1. Gaceplenüv, riza buluvnı, xuplavnı h. b. ş. béldérép başnı bérkader tüben igelev yeki yak-yakka sél kötüv. II Tigéz revéşte salmak kına yugarıdan tübenge sélküv, xereket ittérüv (başnı).
2. Nersené de bulsa havada xereket ittérüv, bér yaktan ikénçé yakka yörtüv; sélküv, bolgav.
ÇAYPALDIRUV f. k, çaypaltuv.
ÇAYPALTUV f. Savıtnı kırınaytıp, sélkétép yeki kaya da bulsa berép andagı sıyıklıknı béraz tügüv.
ÇAYPALUV f. Berélüv, kırınayuv, kıyşayuv, yantayuv arkasında sıyıklık béraz tügélüv, sirpélüv. II Çaykaluv; çaykalıp kaya da bulsa berélüv.
ÇAYPILUV f. dial. k. çaypaluv.
ÇAYRAV f. dial. k. ceyrev.
ÇAK I i. 1. Kéşé bilgélé bér urında yeşegen, bulgan yeise yeş aralıgına turı kilgen vakıt.
2. Nindi de bulsa éş-xereket başkara torgan vakıt, bérer kürénéş bara torgan vakıt.
ÇAK II rev. 1. Köç-xel bélen, kéçke, avırlık bélen, kıyınlık bélen.
Béraz, bérkader, azrak; cinélçe.
Nindi de bulsa éş-xereketnéñ az gına başkarılmıy kaluvın, başkarıla yazuvın béldére.
ÇAK III rev. söyl. 1. Kiyémnéñ bérer kéggége tégel turı kilüvén, taman buluvın béldére.
2. küç. xeb. funk. Çamalı, citép bétmi (meselen, akılga taman buluvnı béldére).
ÇAK IV s. dial. Naçar, éşeké.
ÇAKAL i. isk. Çül bürésé.
ÇAKKIÇ i. maxé. 1. Kaybér ana böceklerde (şép-şede, bal kortında h. b.) saklanuv hem höcum itüv öçén xézmet ite torgan aguvlı uk.
2. Kaybér üsémlék yafraklarındagı éne sıman«< üsénté, éne.
ÇAKLAK i. dial. 1. Kom hem çuyırtaş bélen kaplangan urın, korı yılga yulı.
2. Sazlıktagı upkın, sıyık batkaklık.
ÇAKLAP rev. söyl. Ülçep, taman itép (kiyém kisüv-tégüv turında).
ÇAKLI beyl. 1. yün. kiléş. süzden soñ. Nindi de bulsa éş-xereketnéñ çigén, taralış dairesén béldére. II Bér noktadan ikénçé noktaga kader bulgan aranı, prostran-stvonı béldére.
2. yün. kiléş. süzden soñ. Éş-xereketnéñ yünelé-şén, nersege de bulsa yakınayuvın béldére.
ÇAKMATAŞ i. Élék ut tabu öçén, xezér kérami-I ka, pıyala proizvodstvosında h. b. ş. kullanıla torgan bik katı taş, minéral, krémén. II s. meg. Şundıy taştan yasalgan.
ÇAKMATAŞLI s. Çakmataş yardeménde éşli torgan.
ÇAKRIM i. Métrik sistéma kértélgençé kullanılgan, 1,Ö6 km ga tigéz bulgan ozınlık ülçevé.
Çakrım baganası — 1) yıraklıknı çakrım isebé bélen kürsetüv öçén yul buyına utırtılgan bagana. 2) küç. şayar. bik ozın kéşé turın-da. Çakrım başınnan (isebénnen) — çakrım isebé bélen bilgélene torgan.
ÇAKRIMLAP rev. 1. Çakrım isebé bélen, çakrımnar bélen.
2. Alda kilgen san çamasında digen megnené béldére.
ÇAKRIMLIK s. Alda kilgen san kader çakrım ozınlıgındagı, yıraklıgındagı.
ÇAKTA beyl. funk. 1. Nindi de bulsa éş-xel ütelgen vakıtta başka bér vakıyganıñ, kürénéşnéñ buluvın, éş-xereketnéñ başkarıluvın béldére.
2. Kéşénéñ bérer xaleté, yeş üzénçelégé^ bélen beylengen vakıtnı béldérüv öçén kullanıla.
Sıyfatlardan yeki xeberlék süzlerden son kilép, alar tegbir itken xel-kürénéş vakıtın béldére.
Kéşénéñ bérer urında, éşte yeise oyışmada buluv yeki éşlev çorın béldére.
Bu, şul, ul, tégé h. b. ş. almaşlıklar bélen kilép, éş-xereketnéñ, xelnéñ kontékstta şul almaşlıklar béldérgen vakıt aralıgına turı kilüvén anlata.
3. yün. kiléş. süzden soñ. Nindi de bulsa éş-xelçnéñ, kürénéşnéñ vakıt yagınnan çigén, çiklenüvén béldére.
II Bérer nerseden élék, alda bulgan éş-xelné béldére.
4. yün. kiléş. süzden soñ. Sannar bélen kilgende, nersenéñ de bulsa mikdar çigén béldére.
5. yün. kiléş. süzden soñ. Nersené de bulsa tulısınça éçéne aluvnı béldére: böténley, tulısınça, barısın da.
yün. kiléş. süzden soñ. Bérer nerse başkaruv, üteünéñ soñgı derecesén béldére.
Éş-xereketnéñ başkarıluv-ütelüv inténsivlıgın, köçlélégén béldére II Bérer zatta yeki prédmétta nindi de bulsa sıyfat, üzlék, üzénçeléknéñ yugarı derecesén béldére. II Xis-toygılarnıñ köçlélégén béldére.
8. Külem yeki mikdar-çama yagınnan çagıştıruv- tiñleştérüvné béldére.
E. Kaybér sıyfat figıller bélen kilgende, mömkinlék çigén béldére.
ÇAKLIK I i. söyl. Akılga sayrak buluv, an-akıl çamalı buluv; akıl citép bétmev.
ÇAKLIK II i. dial. Naçarlık, éşekélék.
ÇAKMA i. 1. Çakmataşnı çagıp ut (oçkın) aluv öçén katı taş yeki korıç kisegé. || söyl. Atu koralında patronnıy kap- I syulén vata torgan udarniknın bér kisegé; rusçası: boyık.
2. söyl. Çakmataş bélen ata torgan mıltıknın yozagı.
ÇAKMALI s. Çakmataşlı, çakmataş yardeménde darını yandırıp ata torgan.
ÇAK-ÇAK rdv. k. çak II (1—3 meg.).
ÇAK-ÇOK avaz iyer. At toyagı, pulya h. b. katı nersege berélgende barlıkka kilgen tavışnı béldére.
ÇAKILDAV f. Nindi de bulsa katı nersege bé-rer nerse (métall métallga yeki taşka) berélép, özék-özék kıska avazlar çıgaruv.
ÇAKIRGIÇ: çakırgıç apparat faz.— çakıruv öçén xézmet ite torgan apparat; rusçası: vızıvnoy apparat.
ÇAKIRTUV f. 1. Bérer kéşé yeki yazuv, xat h. b. aşa kémge de bulsa üz yanına kilérge kuşuv; kitértüv. II Nindi de bulsa urınga (kineşmege, cıyılışka h. b. ş.) kilérge kuşuv; çakırıp kitértüv.