İr zatındagı yeş buvın.

Kayda da bulsa tugan, toruçı yeki nindi de bulsa millet vekilé bulgan ukay xaraktérlı, tanılgan kéşé. II Kém yeki nerse bélen de bulsa tıgız mönesebette bulgan patriot kéşé.

Tart. form. ulım. Ata-ananıñ üz irbalasına mörecegat itü süzé. II ©lken kéşénén yeş irge,yégétke, malayga mörecegat itü süzé.

Ulnıñ ulı — k. onık.

UL II (anın, ana, anı, annan, anda). X.zat a. Séy-lemde katnaşmıy torgan yeki yıraktarak bulgan öçén-çé zatnı yeise gomumen prédmétnı béldére.

kurs. a. Zat hem prédmétlarga töbep kürsetü arkılı alarnı bilgélev öçén kullanıla. II İsémnerden alda ayırgıç bulıp kile torgan kürsetü almaşlıgı.

Urın hem vakıt aralıgına işare ite torgan kürsetü almaşlıgı.

kis. funk. Üzénnen alda kilgen süz béldérgen megnené köçeytü öçén kullanıla.

5. kis. funk. Üzé beylengen süz aldınnan kilép, anın megneséne köçeytü tésméré östi.

ULAK i. 1. Sunı, sıyık eybérlerné yeki börtéklé nerselerné agızu öçén agaçtan, taştan yeise kalay kébék nerselerden çokıraytıp yasalgan ozınça cay-lanma.

2. Yuvan agaçtan çokıp yasalgan ozınça savıt, ta-garak (xayvannarga bdlgatıp azık birü hem su éçértü öçén kullanıla).

ULAKLANU f. k. kolaşalanu.

ULAN i. xerbi, tar. Patşa hem kaybér çit il armiyelerénde atlı gaskerdegé soldat yeki ofiñér.

ULAV f. 1. Totaş hem suzınkı, ıngıraşuga oxşaşlı tavış çıgaru (ét, büré h. b. xayvannar turında). || Şuna oxşaşlı tavış çıgaru (cil, buran h. b. ş. turında).

2. söyl. Bik nık kıçkırıp, suzıp yılav turında yaratmıyça, mıskıllap eytü.

3. gadi s. Cırlav turında yaratmıyça eytü.

ULAŞU f. Bérniçe yeki küp sanlı yırtkıç xay-vannarnıñ (ét, büré h. b.) bérgelep béryulı ulavla-rı turında.

UL-BU i. Künélséz yeki yaramagan éş, kötélmegen xel.

ULLAV f. sir. Ul (malay) üstérü.

ULLIK s. Ul bulu (mönesebeténdegé).

Ullıkka alu — terbiyege alu, irbalanı üz isémé-ne resmileştérü.

ULLI-KIZLI s. Ulı da hem kızı da bulgan, balalı.

ULCA i. isk. Ganimet, sugışta cinép alıngan eybérler; tabış, öléş.

UMARTA i. Bal kortların asrav öçén maxsus éş-lengen erce yeki éçé kuvış yuvan bagana (çolık). II Şul ercede yeki bagana éçénde yeşevçé kortlar.

Umarta ayırü — yana küç yasap, ana kort yanına cıyılu hem tép umartadan ayırılıp çıgu; bala ayırü.

UMARTALIK i. Umartalar kuyılgan urın; umarta (balçılık) xucalıgı.

UMARTAÇI i. Umartaçılıkta éşlevçé, umartaçılık bélen şögıllenüçé.

UMARTAÇILIK i. 1. Avıl xucalıgınıñ bal hem balavız alu, avıl xucalıgı kulturaların sér-kelendérü öçén bal kortların ürçétü bélen şögıllene torgan bér tarmagı.

2. Bal kortların ürçétü bélen şégı'llene torgan maxsus xucalık.

UMAÇ i. maxé. Aşka salu öçén onga su yeki sét kuşıp uvıp yasalgan aşamlık. || Şunı salıp péşérgen aş.

UMAÇLIK s. 1. Umaç uvarga citerlék.

2. i. meg. Umaç uvarga yaraklı on.

UMRAV: umrav söyegé — kalak söyegé bélen kükrek söyegén totaştırgan par söyek; rusçası: klyuçitsa.

UMIVALNİK i. söyl. k. yuvıngıç.

UMIRZAYA i. bot. Kar béter-bétmes üsép çıgıpg 4 zenger, şemexe, ak çeçek ata torgan ülen üsémlék.

UMIRTKA i. anat. Umırtkalıknın öléşlerén teşkil ite torgan ayırım söyek (yeki kimérçek — kay-g bér xayvannarda).

Umırtka baganası — k. umırtkalık. Umırtka kanalı — tép söyek bélen ceye arasındagı tişémner-den barlıkka kilgen kanal.

UMIRTKALI s. 1. Umırtkası bulgan.

2. i. meg. küpl. umırtkalılar. Umırtkalıgı bulgan xayvan törkémneré ataması.

UMIRTKALIK i. anat. Kéşé yeki xayvan skélé-tının muyınnan bilge kader urnaşkan nigéz öléşé (kimérçek yardeménde uzara yarım xereketçél totaşkan söyekler reténnen tora).

UMIRTKASIZ s. 1. Umırtkası bulmagan, umırt-ka söyekséz.

2. i. meg. küpl. umırtkasızlar. Umırtkalıgı bulmagan xayvan törkémneré ataması.

UMIRU f. 1. Bérer nersené élektérép kiseklete özép, yolkıp alu, kuptarıp çıgaru, kayırıp alu.

Zur itép, küp itép yırtu, ayırıp téşérü.

küç. Borçu, gazaplav; kimérü (uy, xis h. b. turında).

küç. söyl. Küp aşav, bik nık aşav.

Umırıp alu — 1) özép, kayırıp alu. 2) tupas revéşte nık itép uçlap alu. 3) küç. bérer nersené artıgı bélen alu, bik küp itép alu.

UMIRILU f. Téş. hem kayş. yün. k. umıru (1, 2 meg.).

UN san. 1. 10 sanın hem mikdarın béldére torgan süz.

2. Borıngı distelé sistéma buyınça: administra-tiv béremlék.

UNALTI san. 16 sanın hem mikdarın béldére torgan süz.

UNAR 1. Bul. sanı. k. un.

2. Çama sanı. k. un.

UNARLAGAN Çama sanı. k. un.

UNARLAP Bul. sanı. Unar-unar itép, distelep.

UNARLAV f. 1. Unarlap ayırü.

2. maş. Unga tapkırlav.

UNARLI s. Unarlap sanavga nigézlengen.

Unarlı vaklanma — vaklavçıları barı tik béremlék hem annan son kilgen nuller bélen kürsetélgen vaklanmalar (gadette yazuda vaklavçısız, bötén san-nan ötér bélen géne ayırıp yazalar).

UNARLIK i. k. unlık.

UNAV Cıyu sanı. k. un.

UNAVLAP 1. Çama sanı. k. un.

2. rev. Un bulıp.

UNAVLAŞIP rev. k. unavlap (2 meg.).

UNBÉR san. 11 sanın hem mikdarın béldére torgan süz.

UNBİŞ san. 15 sanın hem mikdarın béldére torgan süz.

UNDURT san. 14 sanın hem mikdarın béldére torgan süz.

UNİVÉRMAG i. Bik küp bülékleré bulgan, her-törlé promtovarlar satıla torgan zur kibét.

U'NKvNLÉK i. 1. Un kön devam ite torgan vakıt öléşé; aynıñ öçten béré; dékada.

2. Bérer nerézge bagışlangan un könné éçéne algan vakıt; dékada.

UNLAGAN Çama sanı. k. un.

UNLAP Çama sanı. k. un.

UNLATA rev. Un mertebe, un tapkır. II Küp tapkır, küp.

UNLI s. Un razmérlı, ülçevlé.

UNLIK a. 1. Un sum beyeséndegé (gadette kegaz) akça. II s. meg. Un sum beyeséndegé. 2. Un oçkolı uyın kartası.

UNNAFÇA Çama sanı. k. un.

UNSİGÉZ san. 18 sanın hem mikdarın béldére torgan süz.

UNTÉR i. söyl. k. untér-ofiñér.

UNTÉRLIK i. söyl. Untér bulu vazifası.

UNTÉR-OFİTSÉR xerbi. isk. Patşa hem kaybér çit il armiye sén degé soldatlar arasınnan çıkkan kéçé komandir derecesé hem şul derecege iye bulgan gaskeri. ñ

UNTUGIZ san. 19 sanın hem mikdarın béldére torgan süz.

UNTI i. Tönyak hem Sébér xalkı arasında kiñ taralgan yomşak tabanlı, ozın kunıçlı, méxtan éş-lengen ayak kiyémé.

UN-UNBİŞ Çama sanı. Un bélen unbiş tiresé, arası.

UNYILLIK i. 1. Un yılnı éçéne algan vakıt arası.. II s. meg. Un yıl buyına devam ite torgan, éşlene torgan, un yılga iseplengen.

Monnan un yıl élék bulıp ütken yeki başlangan bérer vakıyganıñ yubiléé.

söyl. k. unyıllık mektep.

UNINÇI Tert. sanı. kün.

UNÖÇ sap. 13 sanın hem mikdarın^ béldére torgan süz.

UNCİDÉ sap. 17 sanın hem mikdarın béldére torgan süz.

UPKIN i. 1. Téke, tiren yar; cirde bik tiren yarılgan urın. 2. Yılga yeki kul töbéndegé tiren çokır; çoñgıl. || küç. Kémné yeki nersené de bulsa üzéne tarta, östéri torgan hem anı helak iterge yeki bérer naçar xelge téşérérge mömkin bulgan eylene-tire, moxit h. b.

UPTIM rdv. söyl. Küplep,^kümertelep.

Uptım ilapi söyl.— barısın bérge, béryulı; bérsén de kaldırmıyça.

[,UR i. 1. Doşmannan saklanu öçén, şeher hem krépost tireli koyma urınına kazılıp yasalgan nı-gıtma, tranşéye hem val.

2. dial. Téke yarlı korı yılga, tiren çokır. II Yasalma inéş, kanav.

URA ı. 1. Sugışta atakaga küterélérge öndev, çakıru süzé.

2. Şatlıklı xuplavnı béldére.

URAVIÇ I s. k. eylenéç. Uravıç yul.

URAVIÇ II i. söyl. k. çolgav. Kızlar uravıçlar çige.

URAGIÇ i. maxé. Nersené de bulsa (kileplé cég timérçıbık) urav, çornav öçén bulgan caylanma, maşina.

URAY i. isk. kit. k. ur.

URAK i. 1. Kul bélen igén ura torgan, agaç saplı, yartı ay formasındagı téşlé timér koral.

İgén uru éşé.

Uruçı, urakçı (uruçılar sanın kürsetkende eytéle).

URAKÇI i. Urak bélen igén ura torgan kéşé.

URAK-ÇÜKÉÇ a. Éşçé-kréstyan duslıgı bilgésé bularak, bérge kuşıp yasalgan urak hem çükéç resé-mé — émbléma.

URALMA i. 1. Spiral revéşénde uralgan nerse.

2. s. meg. Uralgan formalı.

Uralma képşe maxé.— sıyıkçanı kuvuv éşénde kullanıla torgan, spiral revéşénde éşlengen képşe.

URALMALI s. Urap éşlengen.

URALU f. 1. Téş. yün. k. urav.

Nersege de bulsa çornalu, sarılu. II küç. Sarılu, sıyınu.

Bik ozın nersenén üz tertibén yugaltuvı, çuva-luvı turında. || Çornalıp, butalıp xereketke komaçavlav.

Kaplanu, kümélü, inlep, çolgap alınu.

Kéşé yeki bérer nerse tiresénde, bérer urında yörü, eylenü, meş kilü. || küç. Bérer kéşé tiresénde yörép, anın éşéne komaçavlav.

rev. meg. uralıp. Bormalanıp, borılmalar yasap.

küç. Bérer nersenén kirekmegen cirde, tiyéş-séz cirde yatuvı, avnavı.

küç. Nindi de bulsa küñélséz xelge duçar bulu, avır bér toygı, kiçéréş teesirénde kalu.

URAL! I i. A. Gadette iké yaklap retten tézélép kitken yortlar arasında ceyevléler, atlılar, maşi-nalar h. b. yörü öçén bulgan ozınça açıklık, yul. || Urtasın-nan şundıy yul ütken yeneşe yortlarnın iké reté. || Şundıy iké retnén yortlarında yeşev-^éler.

2. s. meg. Uramdagı, uram xereketéne beylé bulgan; uramga çıga torgan. II Uramda bula torgan.

3. Binadan tıştagı urın, açık pava.

Uram buyı — buyı bélen uramga karagan, yan tereze-leré uramga çıkkan (éy).

Uram avız—gaybet söylevçé, uylamıyça yuk-bar nerse söylevçé.

URAM II i. Tigéz itép uralgan, çornalgan cép, timérçıbık h. b.

URAMA i. 1. k. obmotka.

2. maxé. Mayga, yomırkaga baskan téçé kamırnı 2—3 mm kalınlıkta tasma sıman kisép, bérer ner-sege urap, kaynap torgan mayga salıp péşérépezér-legen çeçek formasındagı çey yanı azıgı.

URAMBAŞ s. Uram başındagı, uram oçındagı.

URAMDAŞ i. Kém bélen de bulsa bér uramda yeşevçé.

URAMLANU f. sir. Uram revéşén alu.

URAN i. 1. Koyaş sistémasındagı tugız planétanıñ bérsé.

2. Atom énérgiyesé alu öçén kullanıla torgan radioaktiv ximik élémént.

URANU f. Kayt. yün. k. urav (1 meg.).

URATKIÇ s. k. eylenéç. Uratkıç yul.

URATU f. 1. Yökl. yün. k. urav (1—5 meg.).

Urap, çolgap alu, bérer kéşé yeki bérer nerse tireséne küplep cıyılu, tuplanu.

k. urav (4, 5 meg.). Uram uratu.

Nersenén de bulsa tireséne bérer nerse totu; tirelep, eylendérép alu.

rev. meg. uratıp. Eylenép, eylenéç yul bélen.

6. rev. meg. uratıp. Spiral buyınça urap.

Uratıp alu—1) urtaga alu, yak-yaktan kamap alu. 2) nersenén de bulsa tire­séne bérer nerse totu; tirelep, eylendérép alu.

URAV f. 1. Bérer nersené (meselen, cépné, bavnı h. b.) ikénçé bér eybér tireli kat-kat eylendérép çornav. II s. meg. Çornav éşén baş-kara torgan.

Kémné yeki nersené de bulsa eybér bélen bötén yaktan térü. || küç. kit. Fikér, obrazlarnı katlavlı itép birü turında.

söyl. Temekéné tartu öçén kegaz kiysegéne salıp, képşe formasında tıgız hem kıska itép térü.

Éçéne, üzéne kérmiçe, bérer nersené eylenép, çitletép ütü.

Nindi de bulsa urınnı bérniçe kat eylenép çıgu, kat-kat yörép çıgu. || Eylenéç yul bélen yörü, baru.

6.Kaplav, tomalav, üz éçéne alu.

7.s. meg. k. eylenéç.

URAVLI s. 1. k. eylenéç.

2. küç. Bérer nersege iréşü öçén törlé xeylelé yullar bélen beylengen, turı bulmagan, kıyık.

URAVLIK i. sir. Urap ütélgen ara, eylenéç yul.

URGU f. söyl. k. urgılu.

URGIL i. dial. yılganın aşkınıp kızu akkan urını.

URGILLIK i. dial. k. urgıl.

URGILU f. 1. Kéçlé agım bélen agu, sikérép-sikérép, taşıp-taşıp agu. d .

Totaş agım bulıp, küplep kérü, çıgu, isü, küterélü.

Al ga omtılu, aşkınu.

URGIÇ «. k. urak maşinası.

URDA i. tar. Çıdgız xan dércavası cimérél-gennen son barlıkka kilgen devletler isémé hem alarnıñ başlıkları torgan urın. // Küçme kabileler soyuzı isémé.

URDAÇI i. tar. Urda vekilé, urda kéşésé.

URDU i. Pakistannıñ devlet télé.

URDIK i. dial. k. seké.

URDIRU f. 1. Yökl. yün. k. uru (1 meg.).

2. k. uru (1 meg.).

URÉMİYA i. méd. Béérlernéñ aksım almaşınuvı «neticesénde barlıkka kilgen agulı matdelerné si-dék bélen çıgaru seletén yugaltuvına beylé avıru.

URKILLIK i. Utlap yörgen atlarnı totu öçén <5ér başı é”lmeklé bav yeki kolga.

URLATU f. Saksızlık arkasında bérer nersené aldıru.

URLAV f. 1. Nersené de bulsa réxsetséz hem yeşérén revéşte alu, üzleştérü.

2. Kıznı kaçırıp alıp kitép, tuysız ^gına öylenü.

3. Kém de bulsa bérevnén fikérén, açışın üzleştérü, üzénéké itép yazu, bastıru.

URLAŞU f. 1. Karaklık, ugrılık bélen şögıllenü.

2. Urt. yün. k. urlav (1, 2 meg.).

URMAN i. 1. Şaktıy zur urın alıp, totaş küp bulıp üsép utırgan agaçlar törkémé, şulay uk küp bulıp agaçlar üsken meydan. || s. meg. Urmanga (1 meg.) beylenéşlé.. II s. meg. Urmanda bulgan, urnaşkan.. || s. meg. Urmanda üse, yeşi torgan.

2. Tézéléşte İ. b. ş. éşlerde matérial itép fay-dalanu öçén kisélgen agaçlar.

3. küç. Biyék bulıp kalkıp torgan küp sanlı eybérler.

Urman bété — talpan. Urman bülémtégé — kiserge bilgélengen uçastok. Urman kargası zool.— karga-lar sémyalıgına kére torgan urman koşı; rusçası: ronca.

URMAN-DALA i. Urman bélen dala arasındagı küçéş öléş.

URMANLI i. Urmanı küp bulgan, urmanga bay, urman bélen kaplangan.

URMANLIK i. Urman bulgan urın, urman ka platan cir.

URMAN-TUNDRA i. Tundra bélen urman arasındagı küçéş öléş.

URMANÇI i. Urmançılık bélgéçé, urman üstérü hem saklav éşé bélen şögıllenüçé.

URMANÇILIK i. Urman xucalıgı; urman üstérü hem anı saklav turındagı fen.

URNA i. 1. Yandırılgan meyétnén kélén saklav öçén maxsus savıt.

Saylav byulléténneré (élék şarlar) salu öçén maxsus éşlengen érce.

Cemegat urınnarında yeki uramnarda kuyılgan çüp savıtı.

URNAŞ i. dial. étn. Yeşlernéñ avlak öyge uzara salışıp akça yeki aşamlıklar alıp kilüé; şulay cıyılgan akçalar hem aşamlıklar.

Urnaş kiçe dial.— kış hem kéz könnerénde avıl yeşlerénén bérer öyde bérge cıyılıp, üzleré bélen alıp kilgen aşamlıklarnı péşérép aşap hem küñél açıp utıruları; avlak öynén bér töré.

URNAŞTIRU f. 1. Bérer nersené yeki küp eybér-né kaya da bulsa kuyuv, urın tabu.

Bilgélé bér tertipte tézü, kuyuv (mébél h. b..nı).

Binaga, bérer urınga kémné de bulsa yeki nersené de bulsa kértü, kuyuv, şunıñ karamagına birü.

Kémné de bulsa bérer urınga (éşke, ukuga h. b.) kértü, bilgélev. II Kiyevge birü.

Bérer nersené (mekale, eser h. b.) cıyıntıkka, kitapka, curnalga h. b. kértü.

Nindi de bulsa bér xelge, torışka iréşü, buldıru, şul xelné barlıkka kitérü.

Bérer nersené zakonlaştıru, gamelge kértü hem nıgıtu.

URNAŞU f. 1. Bérer cirde bilgélé bér vakıtka tuktalıp urın alu. II Urın alıp, caylap utıru, yatu.

2. Ozaklap toru, yeşev öçén bilgélé bér urınga téplenü.

Z. Bilgélé bér urında bulu, nindi de bulsa urın-nı bilev (uçrécdéniyé, bina h. b. turında).

Éşke kérü, nindi de bulsa xézmet urını, va-zifa, derece alu.

Nindi de bulsa bér xelden daimi xelge küçü, utıru (hava xelé, tabigat kürénéşleré turında).

Nindi de bulsa bér xel, mönesebet tuvuv, barlıkka kilü.

Bérer nerse nıgu, tradiñiyege kérü, gadetbulış kitü.

Nerse de bulsa formalaşu, bilgélé bér resmi tés alu, nıgu.

9. kuç, Urın alu, tiren éz kaldıru (küñélde, yé-rekte h. b.).

URPANLAV f. isk. Küz kürémé bélen éşlev; küz bélen çamalap éşlev.

URT i. Téş tamırların kaplıy torgan muskullı tukıma; téş ité.

Urt téş — azık çeyni torgan tigéz ösléklé téş. O Urtın (itén) aşav, suvıru (çeynev) —yarsuvın tıyu, tıyılıp kalu.

URTA i. 1. Nersenén de bulsa kırıydarınnan, oçlarınnan azmı-küpmé tigéz yıraklıktagı urın; nersenén de bulsa üzegé. // s. meg. Kırıylardan bértigéz yıraklıktagı iké nokta, sızık, prédmét arasına urnaşkan.

Nindi de bulsa vakıtnın başı bélen axırı arasındagı öléşé. || Nersenén de bulsa üséşénde, de-vamında başı bélen axırı arasındagı vakıt.

Meselenén igtibar üzegé.

Ukuçılarnıñ bélémén beyeli torgan unay bil-gélernén id tübené; öçlé.

s. meg. Üzénén sıyfatı, üzlékleré yagınnan iké bilgé yeki zurlık arasındagı (zur bélen kéçkéne, ozın bélen kıska, kart bélen yeş, yaxşı bélen naçar h. b. arasındagı). // söyl. Yaxşı da, naçar da tügél, bér yagı bélen de ayırılıp tormagan, gadi; artık köçlé bulmagan.