2. Küç. Töyépçék. Kiléndeş'bér tetel totkаn. Sov. Éd.

Tetel tаşı — 1) bаlık totа torgаn cetmege tаgılа torgаn tаş yeki bаşkа аvır nerse; bаtırgıç; 2) küç. şélt. kéşé аrtınnаn bér de kаlmıy iyerép yörüçé kéşé; 3) küç. şélt. bértüktаvsız hem küp söyleşüçé kéşé; lıgırdık. [Gаni:] Bélem, bélem, yégétler kаrıylаr, yégétler küzliler. Béldém, béldém .. . [Svbxi:] Lıkıldаmа, tetel tаşı. M. Feyzi.

TETELLÉ s. diаl. Tetelé bulgаn. Tetellé cetme.

O Tetellé bozаv koyrıgı — çeç tolımı.

TE-TE-TE: te-tete kilü — bértüktаmıy küp séylev. Tégé kаrаkul büréklé kéşé te-tete kilép süzénnen tuktаmаdı. K. Tinçurin.

TETEV i. diаl. Eti.— [Kelepüşné] tetev kаlаdаn аlıp kаyttı. A k yul.

TETÜ f. gаdi s. ("Kübésénçe yuklık formаsındа kullanılа: tetémev). Bérer cаnlı-cаnsız nerse yeki kéşé kémnéñ de bulsа kаrаmаgınа küçü, kulınа kérü; tiyüv.—Xézmet könneréñ kübrek bulsа, аkçа mulrаk tetégen bulır idé. A. Rаsix.— Bélem, bélem, miném şléyegа, çuklı yvgenéme küpten kızıgаsız! Bаrıbér sézge tetémes! A. Gıylecév. Fаbrikаdа éşke élegü-çéler defteréne térkelü kéçkéne nerse tügél. Ul bexét Herkémge de tetémi. K. Tinçurin. || Kémge de bulsа bérer nerse éşlerge h. b. nаsıyp bulu. Mаy-Mаyıvskiygа Meskevde rocdéstöo bevrem itü tetémedé. İ. Gаzi.

TETÜT ı. Bérer nerse yeki mömkinlék bétü, bulmav turındа; tu-tut. [Seminéñ] bexéténe bik kızıgam, — çönki miñа xezér ukulаr — tetüt! Ş. Mаnnur.

TEF аvаz iyer. Néçke géne tаvış bélen özék-özék itép ét érgende çıkkаn аvаznı béldére, *

Tef itü — 1) özék-ozék néçke géne tаvış çıgаru. Bu köçék te bik gаüretlé küréne. Kаpkа töbén de „Tef! Tef!" itép vrgen tаvışlаrı işétéle. G. Kаmаl; 2) néçke géne tаvış bélen özék-özék érü. Bér kаpkа аstınnаn kéçkéne géne kurnos köçék tef,

tef itkeç te, illélep ét cıyılıp tа аldı.

G. Tukаy. 4

TEFKÉLDEV f. Néçke tаvış bélen özék-özék érü (kéçérek ét yeki télké turındа). Çitte tefkéldep utırgаn ét bаltırdаn kilép élektérmesén. K. Tin^-çurin. II Gаdette néçke tаvış bélen kémné de bulsа tirgev, sugu.

TEFSİL i. isk. kit. 1. Bötén néçkelékleréne, vаklıklаrınа kаder аñlаtu; céntéklé аñlаtmа. Ze-leyxа аbıstаy аnıñ kаytuvı hem tégé kurkınıç xelnéñ ni revéşlé buluvı tugrısındа teféil birérge totındı. G. İbrаhimov.

2. Söylengen, tаsvirlаngаn nersenéñ vаk détаlé; néçkelék, vаklık. [Negıym] tigéz tаvış, sаlkın kаn bélen, ekiyet söylegen töslé, vаk-töyek teféilleré bélen tézép kéne torа. Ş. Kаmаl. [Korréspondént] Nаmаn töpçéndé, bаtırdаn nindi de bulsа teféil suvırıp çıgаrırgа ömét itté. X. Kаmаlov.

Teféil itü (kılu) — bötén néçkelékleréne, vаklıklаrınа kаder аnlаtu, söylev, céntéklé аñlаtmа

TEF

233

tex

birü. [Ostаzbike], bik möNim bgr nerse sımаn süz bаşlаp, meseleşé tefsil ipgép birdé. G. İbrаhimov. Xökümet üzén tıñlıi torgаn Dumаnı cıymаkçı bulıp, sаylаv tertibén de yañаdаn tefsil kıldı. RSDRP proklаmаñiyesé.

TEFSİLLÉ s. Céntéklé, ozın. İkénçé Dumagа sаylаvgа xezérlék turındа gаzétаnıñ kаrаşın çаgıldırgаn tefsillé bér mekаle yazıldı. A. Rаsix. [Musanıñ] tefsillé cavаp yazargа irénmevé hem vа-kıt tаbuvı miné bér de gаceplendérmedé. M. Mаksud. II rev. meg. Céntéklep, bötén vаklıklаrınа, néçkelékleréne kаder аñlаtıp. Gromov bolаrnı bik ozаk, bik tefsillé itép söyli. G. Epselemov.

TEFSİLLEV f. 1. Tulısınçа, céntéklep, beyne-beyne аñlаtu. „Yaña yıl" resémé — аstınа: „Meñgé-lékten oçıp kilgen Yaña yıl üzéne urın tаbа аlmıy", — dip yazargа kirek. Şulаy tefsillemeseñ, tаtаr аñlаmıy. G. Tukаy.

2. rev. meg. tefsillep. Bötén néçkelékleré, vаklıklаrı bélen, céntéklep. Ul bik tefsillep, bötén vаklıklаrın küz аldındа yañаdаn térgézép, canlаndırıp [söyli]. F. Xösni. Min ipteşleréme yugarıdа yazılgаn nerselernéñ kemmesén tefsillep söylep çıktım. F. Emirxаn.

TEFSİR i. isk. kit. 1. Bérer nersenéñ аñlаtması, аçıklаmаsı. Bu süznéñ tefsiré ile küp çuvаlmıyçа, аnnаn uzıp, Motıygıy tugrısındа аçtım. G. Tukаy.

2. dini. Koren süzleréne аnlаtmа, Korennéñ аñlаtmаlı "tercémesé. 1513 yılnı Kаzandа tözélgen Koren tefsiré — komméntаriysé — Tаtаrstаnnıñ réspublikа müzééndа sаklаnа. İ. Remiyév. Kebir dfendé tаtаrçа tefsir yazargа totındı. E. Feyzi.

Tefsir itü (kılu)-— bérer nersené аnlаtu, аçıklаv.— Xezret, Gаliekber iséménéñ megnesé ni bulır? Şunı tefsir itép birmessézmé iken? 9. Kаmа l. Güzel tefsir kılınsа, bu mekаlden uşbudır [télek]. G.' Tukаy.

TEFSİRLEV f. isk. k. tefsir itü.

TEFSI*YLEN rev. isk. kit. Céntéklep, tefsillep. Ul işаnnıñ bаrçа kılgаn éşlerén, uzgan xelén Tefsıylen yazmаkkа xаcet tаpmıymın mon-dа xezér. N. Dumаvi. Bu éşnéñ ni nerse tugrısındа bul[gаnlıgı] bik küp gаzétа ukuçılаrınа meglum bulgаngа küre, bu urındа аnı tefsıylen yazunıñ xаceté bulmаsа kirek. Tukаy tur. zamаndаşlаrı.

TEFTİŞ i. isk. kit. Tikşérü (1—2 meg.) éşé.

Boxаri mullalаr bolаy oçıp yörünéñ şerigаt

buyınçа dörésmé, dörés tügélmélégén teftişke ké-réştéler. F. Emirxаn. Teftiş vаkıtındа ul bik küp nerse turısındа meglumаt bire аlır! M. Gаlev.

Bérer meselené tikşérgen fenni xézmet, tikşérénü. Medreselerébéznéñ derés progrаmmаlаrı-nа — edebiyat tаrixı derésleré k ér tél se, üz edebiyetıbız xаkındа fenni teftişler yasalа bаşlаvga dа zur fаydаsı tiyer. F. Emirxаn.

Bérer oyışmа yeki xézmetker éşénéñ zakon bélen, dörés аlıp bаrılu-bаrılmаvın tikşérü; réviziye. Gomumi cıyılış yasalıp, idаrege hem teftiş komissiyeséne egzalаr sаylаndı. Atаkа.

Ezerléklev. Politsiyenéñ teftişé [bulmаsın]. RSDRP proklаmаñiyesé.

Teftiş itü (kılu) isk. kit.— 1) k. tikşérü (1—4 meg.). Bu „Bаşmаk" köyé de möfti ve mirzalаrıbızdаn zur fаmiliyelé bér kéşége çıgаrılgаn koy bulırgа kirek. Lekin tegаyın kémge ve ni xosus-tа çıgаrılgаnın — teftiş ite аlmаdım. G. Tukаy. Çınlаp teftiş kılıp Kаrаgаndа, Xesenşа bаşkа bаy bаlаlаrınnаn аrtık tа tügél, kim de tügél. Ş. Méxemmedév;! 2) ezerléklev. Nixetlé tıy-

sаlаr dа, nixetlé teftiş kılsаlаr dа, mondıy soyuznı üzénéñ éşén yörtüden tuktаtа аlmаslаr. RSDRP proklаmаñiyesé.

TEFTİŞLEV f. isk. kit. k. tikşérü (1—4 meg.). [Exmetnéñ] elé bu könge kаder bu müzéynı teftişlep yörgené yuk idé. F. Emirxаn. Kürsek te, ul nerselerné teftişlep kаrаmıy idék. Urаl.

TEFTİŞÇÉ i. isk. 1. k. tikşérüçé (2 meg.). Teftişçéler şvéytsаrdаn [ütérélgen xаnım] ile [bérge] kilgen irnéñ kıyafetén, tösén sorаdılаr. 3. Bigiyév.