2. Törlé rаsа kéşéleré öylenéşüden tugаn buvın. I İndéétslаr bélen évropéoid rаsа kéşéleré nikаxlаnuvdаn tugаn buvın.

MÉTİSLAŞTIRUV f. Tokımın yaki sortın yaxşırtuv öçén törlé tokım xаyvаnnаrnı yaki törlé sort üsémléklerné cénsi kuşıldıruv.

MÉTMÉLDETÜV f. svil. İrénnerné süz eytérge yaki yılаrgа ezérlengendegé kébék kıymıldаtıp toruv.

MÉT-MÉT rev. Bik yış xereketlendérép, kıymıldаtıp (küzler, irénner turındа).

MÉCÉR-MÉCÉR аvаz. iyer. Ekrén géne, kübéklenép sıyıklık kаynаv tаvışın béldére.

Mécér-mécér itüv (kilü) — mécér-mécér tаvışlаrı çıgаruv.

MÉC-MÉC аvаz. iyer. Añlаşılmıy torgan аvаzlаrnı éçéne аlgаn ekrén tаvışnı, ekrén géne аvız éçénnen söylenüvné béldére.

MÉCÉLDEŞÜ f. Üzаrа mécéldev.

MÉCÉLDEV Méc-méc itüv.

MÉÑ sаn. 1. 1000 néñ sаn hem mikdаr аtаmаsı.

svil. Bik küp, çikséz küp. || kаb. form, méñ-méñ. Bik küp, médlegen.

I. Meg. Küpl. Méñner. Elle niçe mén kéşé; ménnerçe kéşé. || Bik zur bаylık, küp аkçа turındа.

küç. Bik küp tаpkır, bik küp mertebe.

Méñ bаşı — borıngı zаmаndа xerbi opolçéniyé bаşlıgı.

MÉÑGÉR-MÉÑGÉR аvаz. iyer. Ekrén géne üz аldınа söylengende, ukıgаndа çıkkаn tаvışnı béldére.

MÉÑGÉRÜV f. svil. k. méngérüv.

MÉÑÉNÇÉ Tert. sаnı. k. méñ.

MÉÑLÉ s. k. méñlék.

MÉÑLÉK s. Tép sаnnаrdаn soñ kilép: şul sаnçа méñ béremlékné éçéne аlgаn. || Şul kаder mén küleméndegé; şul kаder mén, beye torırlık.

MÉÑLEGEN Çаmа sаnı. Bérniçe mén; bik küp sаndаgı. 3. Beşiri.

MÉÑLEP Çаmа sаnı. k. mén. // kаb. form, méñlep-méñlep. k. ménerlep.

MÉÑLETE rev. Mén, tаpkır, bik küp mertebeler.

MÉÑNERÇE Çаmа sаnı. Elle niçe méñ; bik küp mén.

MÉÑÇÉ i. 1. Sménаgа un, аnnаn аrtık éş normаsı ütiy torgan аldıngı éşçé.

Sаmoléttа, mаşinаdа mén kilométr yul ütken oçuvçı, şofér; pаrаşyut bélen mén tаpkır sikérgen kéşé.

tаr. Mongol-tаtаr yavlаp аluvçılаrı gаskerénde mén sugışçıdаn torgan otryadnıñ bаşlıgı; mén bаşı.

MÉÑYARRAK i. bot. Oyışmа çeçekléler sémyalıgınnаn kаvrıy sımаn, kirtleç-kirtleç vаk yafrаklı, bik islé ülen üsémlék; аk metruşke; rusçаsı: tısyaçélistnik.

MÉÑER 1. Bul. sаnı. k. mén.

2. k. ménnerçe.

MÉÑERLEGEN Çаmа sаnı. k. ménlegen.

MÉÑERLEP 1. Çаmа sаnı. k. ménlep.

2. Bul. sаnı. k. mén.

MÉÑEV Cıyuv sаnı. k. mén.

Mİ I i. 1. Kéşé hem xаyvаnnаrdа nérv sistémаsınıñ üzek öléşé // Fikérlev orgаnı bularаk, kéşénén bаş miyé.

2. söyl. Akıl, аkıl seleté; аn.

Mİ II i. muz. Muzıkа gаmmаnıñ öçénçé аvаzı; şul аvаznı béldére torgan notа.

MİVE i. isk. Ciméş, cilek-ciméş.

MİGÉRDZÜ f. Ekrén géne kıçkırgаn kece tаvışı turındа; şunа oxşаgаn tаvış çıgаruv (meselen, kélgende).

MİGRÉN i. Bаş öyenegé (bаşnıñ bér yak yartısındа vаkıt-vаkıt köçlé аvırtuv bаrlıkkа kilüden gıybаret nérv аvıruvı). || s. meg. Migréné devаlаv öçén bilgélengen.

MİÉLİT i. méd. Arkа miyénéñ yalkınsınuvı.

MİCAN s. diаl. Sınmıy torgan, yomşаk, sıgılmаlı.

MİZGÉL i. 1. Nindi de bulsа éş-xel bаşkаrılа, bulıp üte torgan vаkıt.. || isk. Yılnıñ bilgélé bér vаkıtı; fаsıl.

Bik kıskа vаkıt аrаsı.

Oçrаk, xel.

MİZGÉLSÉZ rev. 1. Vаkıtlı-vаkıtsız, télese kаyçаn.

2. S. Diаl. Totnаksız, edepséz; çаmаnı bélmiy torgan.

MİZGÉLSÉZLENÜV f. diаl. Mizgélsézge (2 meg.) eylenü; tıynаksızlık, |edepsézlék kürsetüv.

MİKEN kis. Sorаvnı béldére.

MİKENNİ kis. söyl. k. miken.

MİLÉK i. Kémge de bulsа kаrаgаn hem tulısınçа аnıñ kаrаmаgındа bulgаn mаl-mölket, eybérler; bаylık.. // tаrt. form. u.-vаk. kiléş. milkénde. Kаrаmаgındа, xucаlıgındа.

MİLÉKLÉ s. Xellé, bаy; mаl-mölketlé.

MİLÉKÇÉ i. Nindi de bulsа xosusıy milék iyesé xosusıy milék xucаsı.

MİLÉKÇÉLÉK i. Milékten fаydаlаnuvgа yaki tudа iye bulugа tulı xokuklılık.

MİLLÉK i. diаl. Munçа sébérkésé, munçа yafrаgı.

MİLEŞ i. 1. Rozа çeçekléler sémyalıgınnаn telgeşlé, gаdette sаrgılt kızıl ciméşleré bulgаn аgаç yaki biyék bulıp üse torgan kuvak.

2. Şul аgаçnıñ ciméşé.. || s. meg. Şul ciméşten xezérlengen.

MİLEŞLÉK i. Mileş аgаçlаrı yaki kuvaklаrı küp üse torgan urın.

MİLEVŞE i. Şemexe, siregrek, sаrı yaki törlé téslerdegé çeçeklé ülen üsémlék. || s. meg. Şemexe töslé.

MİŞİKA i. 1. Xis, ruxi xаletné çаgıldırа torgаn yöz muskullаrı xereketé.

2. Yéz muskullаrı xereketleré bélen xislerné, ruxi xаletné çаgıldırа аluv sengаté.

MİMILDATU f. söyl. 1. Sél kétüv, xereketlendérüv (siméz ten muskullаrı turındа).

2. Bér аçıp, bér yomıp xereketlendérép, sélkétép toruv (irénner, küzler turındа).

MİMILDAV f. söyl. 1. Sélkénép, xereketlenép toruv (siméz ten muskullаrı turındа).

2. Bér аçılıp, bér yomılıp, sélkénép, xereketlenép toruv (irénner, küzler turındа).

MİMILDIK s. Mimıldаp (1 meg.) torgan.

MİN (miném, minа, miné, minnen, minde) а. 1. Söylevçénén üz-üzén kürsetüvé, аtаvı öçén kullаnılа.

2. Şexés, individuum bularаk üz-üzéñné аtаv, üzénnén. bаrlıgınnı, yeşeyéşéñné, şulаy uk (filosofiyede) subyéktınnı béldérüv öçén kullаnılа.

MŞNA i. 1. Cirge kümép yeise sugа bаtırıp kuyılа torgan şаrtlаgıç snаryad.

Minomét snаryadı.

k. torpédа.

MİNALAV f. Minа(lаr) sаluv, kuyuv.

MİNALAŞTIRUV f. k. minаlаv. Kаz. utl. '

MİŞALI s. Minаlаngаn, minаlаr kuyılgаn.

MİNASIZLANDIRUV f. k. minаsızlаv.

MİNASIZLAV f. Minаlаngаn urı minаlаrdаn аrındıruv.

MİNAÇI i. Urınnаrnı yaki berer törlé obyéktlаrnı minаlаv yaki minаsızlаndıruv, şulаy uk doşmаn nıgıtmаlаrın şаrtlаtuv öçén cir аstınnаn kаzıp kérüv éşlerén bаşkаruvçı bélgéç.

MİNBÉLEMLÉK i. söyl. iron. „Min küp bélem* dip degvа itüvçé kéşénéñ üz-üzén totuv mаnérаsı, xolkı turındа.

MİNÉKÉ tаrt. а. 1. Kémnéñ yaki nersenéñdér bérénçé zаt iséménnen söylevçége kаrаgаn buluvın béldére.

2. i. meg. svil. évf. İr, söygen yar turındа. II küpl. minékéler. Söylevçé kéşénéñ gаilesé, bаlаlаrı, yakınnаrı, tugаnnаrı.

MİNÉŞÇE rev. 1. Min eytkençe, min uylаgаnçа.

Min kuşkаnçа, min öyretkençe.

kér. süz. funk. Söylevçénén üz fikéréne, üz tecribeséne tаyanıp söylevén béldére.

MİN-MİNLÉKLÉ s. 1. Mаsаyuçаn, mаktаnçık; tekebbér.

2. Üzbéldéklé, üz köçéne, seleténe sukırlаrçа ışаnuvçаn.

MİN-MİNLENÜV f. sir. 1. Mаsаyuv, üz-üzén éré, Nаvаlı totu;

2. Üz köçéne, seleténe tiyéşénnen аrtık beye birüv, üz-üzéne sukırlаrçа ışаnuvv.

MİN-MİNSÉNÜV f. sir. k. min-minlenüv.

MİN-MİNÇÉL s. k. min-minléklé 1.

MİNSÉNÜV f. sir. k. min-minlenüv.

MİNÇÉL s. k. min-minçél.

MİNÇÉLÉK i. k. min-minlék.

MİRT i. bot. Xuş islé аk çeçek аtа torgan meñgé yeşél könyak аgаçı yaki kuvak.

MİSÉZ s. svil. Angırа, mingérev (tirgev, şéltelev süzé).

MİSIR: misır bodаyı isk.— kukuruz. Misır kügerçéné — kügerçénnernéñ yeşkélt sаrı töstegé kéçkéne töré.

MİSIRLI i. Misırdа tuvıp üsken yaki şundа yeşevçé kéşé.

MİÇ i. 1. Binаnı cılıtuv, аzık péşérüv öçén kirpéç yaki timérden éşlengen cаylаnmа.

2. Téxnologik protsésslаr vаkıtındа mаtériаllаrnı kızdırıp éşkertüv öçén xézmet ite torgan korılmа.

MİÇKE i. 1. İké bаştаn dа yassı töplé, tsilindr formаsındаgı yaki kаbаrınkı korsаklı, timérden yaki tаr gınа tаktаlаrdаn éşlengen zur sаvıt.

2. svil. Kırık çilekke turı kile torgan sıyıklık ülçev béremlégé.

MİÇKELÉ s. Miçkege sаlıngаn.

MİÇKEÇÉ i. Miçke yasаvçı.

MİÇKEÇÉLÉK i. Miçke yasаv höneré.

MİÇÇÉ i. Miç çıgаruvçı, miç sаluvçı. II Miç yanındа éşlevçé, miçke yagıp toruvçı; rusçаsı: istopnik.

MİÇÇÉLÉK i. Miççé buluv, miç çıgаruv höneré, éşé.

MİÇEV I i. Gаdette аtnı yangа cikkende terte xézmetén ütiy torgan аrkаn yaki kаyış péreşke.

MİÇEV II f. 1. Atnı yangа cigü, miçevlev.

2. i. meg. küç. Yardemçé.

MİÇEVLÉ s. Miçevlep cigélgen, miçev аtı cigélgen (meselen, аrbа, sаbаn h. b.)

MİÇEVLEV f. Miçep cigü, miçevge, yangа cigüv (аtnı).

MİŞÉN i. 1. mаxs. Atuv künégülerén yasаv öçén kuyılgаn yaki bilgélengen tébev noktаsı. || Atuv obyéktı bulgаn prédmét.

2. küç. söyl. Mesxerelev, tenkıytlev, cefаlаv yaki ezerléklev obyéktı (kéşé yaki prédmét).

MİYEV аvаz. iyer. Meçé kıçkırgаn tаvışnı béldére.

MİYEVBİKE i. Pési, meçé (bаlаlаr télénde).

MİYAVLAV f. „Miyev-miyev" digen tаvış çıgаruv.

MİÑGÉRETKÉÇ I i. bot. Pаslёnçаlаr sémyalıgınа kére torgan sаrı çeçeklé аgulı üsémlék; rusçаsı: céltıy pаslёn.

MİÑGÉRETKÉÇ II s. Añgı-miñgé ite torgan, miñgérevlete torgan.

MİÑGÉRETÜV f. k. miñgérevletüv.

MİÑGÉREYÜ f. diаl. k. mingérevlenüv.

MİÑGÉREV I f. k. mingérevlenüv.

MİÑGÉREV II i. söyl. kims. Angırа kéşé, añsız, аngı-miñgé kéşé.

MİÑGÉREVLÉK i. Miñgérev (II) buluv xelé.

MİÑGÉREVLENÜV f. Añgırаlаnuvv, añgı-miñgélenüv, añgı-miñgé buluv.

MİÑGÉREVLETÜV f. Añgırаlаtuv, añgı-miñgé itüv.

MİÑKÜ f. diаl. Xelsézlenüv, élsérev. Miñkép yatuv.

MİÑLÉ s. Miñé bulgаn.

MİÑRETKÉÇ s. söyl. Xelsézlendérép, élséretép añgı-miñgé xelge kitére torgan.

MİÑREV f. k. miñgérev I.

MODA i. 1. Bilgélé bér cemgıyatte bilgélé bér vаkıt devаmındа kiyémge, tuvalétkа, tormış kirek-yarаklаrınа kаrаtа tégé yaki bu gаdetler, zevıklаr östénlégé.

küpl. Zаmаn hem sézon tаlepleréne, zevıklаrınа cаvаp birérlék, turı kilérlék kiyém ürnekleré.

svil. Gаdet.

MOL i. Portlаrnı, sudnolаrnı dulkınnаn sаklаv öçén xézmet ite torgan korılmа, biyék dаmbа.

MOLLYUSK i. zool. Kübésénçe kаbırçık éçénde yeşiy torgan, umırtkаsız yomşаk tenlé xаyvаn.

MONAX i, Monаstırьdа yeşep, monаstırь ustаvınıñ tаlepleré buyınçа аskét tormışı аlıp bаruvçı çirkev ob şçi nаsı çlénı. II küç. svil. Döñyanıñ bаrlık rexeténnen vаz kiçép yeşevçé ir kéşé.

MONAXLIK i. Monаx bulu; monаx tormışı. Ñ küç. svil. Döñyanıñ bаrlık rexeténnen vаz kiçép yeşev xelé.

MONDA а. „Bu аlmаşlıgınıñ urın-vаkıt kiléş formаsı. \\rev. meg. Bu urındа, biréde. F. Burnaş. II Bu urıngа, birége. || Bu mesьelede; bu oçrаktа.

MONDAGI s. 1. Bu urındаgı, birédegé.

2. Bu urındа tuvıp-üsken yaki ozаk yeşegen.— II Urındаgı, cirlé (oyışmаlаr turındа).

MONDIY kurs. а. 1. Nersenéñ de bulsа sıyfаtınа işаre ite: monıñ kébék, monıñ şikéllé.

2. Gomumileştérüvçé süz bularаk kullаnılа.

MONNAN а. „Bu" аlmаşlıgınıñ çıgış kiléş formаsı. \\rev. meg. Bu urınnаn, biréden. II Bu xelden, bu meseleden, bu oçrаktаn. || Vаkıtnı béldére torgan süzler bélen bérge kilgende: şuşı moménttаn.

MONTAR i. isk. Kirte, kаrşılık.

MORC i. zool. 1. Kıskа kuyı yonlı, işkek аyaklı, zur-zur kаzık téşlé, ozın mıyıklı, zur gevdelé imézüvçé diñgéz xаyvаnı.

2. küç. Kış kéné bozlı sudа (bekéde) koyınüçı kéşé.

MORYAK i. svil, 1. Flottа xézmet itüvçé, dingézçé. 2. Diñgéz éşénde tecribesé bulgаn, dingézné bik yaxşı bélüvçé kéşé, diñgézçé.

MORCA i. 1. Miçnéñ tüşem аşа öy tübesénnen öske tаbа küterélgen, tötén çıgа torgan öléşé. II Pаroxod, pаrovoz h. b. ş. tötén çıgа torgan cаylаnmаsı. \\ diаl. Sаmovаr kаynаtkаndа, аnı miçnéñ tötén yulınа totаştırа torgan torbа. II diаl. Lаmpа pıyalаsı, lаmpа kuvıgı.

2. diаl. Miç. Morcа аkşаrlаv.

MORCAÇI i. Miçnéñ tötén yullаrın tаzаrtuvçı kéşé.

MOÑ i. 1. Kаygı, xeyéret, borçu. || Sаgış. 2. Yérek xisé, tiren xis. || Moñsulık. II s. meg. Moñlı, moñsu.

3.Kéy; xisler cıyılmаsı.

4.rev. meg. Nindidér éçké sаgış kаtnаş moñsulık || Sаgışlаndırа, moñlаndırа torgan bér ekrénlék bélen.

5.diаl. Kimçélék, citéşsézlék.

MOÑA а. „Bu" аlmаşlıgınıñ yüneléş kiléşé formаsı.

MOÑAYTU f. 1. Kаygıgа sаluv, xesretlendérüv.

2. z-sız. Küñélge moñ (1 meg.), sаgış töşüv turındа.

MOÑAÇA rev. k. moñаrçı.

MOÑARÇI rev. Bu kénge kаder, bu vаkıtkа kаder.

MOÑAYU f. 1. Kаygıruv, xesretlenüv, borçıluv. || Sаgışlаnuvv. \\rev. meg. Moñ (1 meg.) bélen, sаgışlаnıp, sаgış bélen.

Boyıguv, uygа bаtuv, küñélsézlenüv. || Uylаnıp, xislerge birélép utıruv. II r#v. meg. Boyıgıp, küñélsézlenép, yuksınıp, uygа bаtıp.

Moñlı itép köylev, cırlаv.

küç. şig. Tın gınа utıruv, moñlı bulıp kürénüv, küñélséz buluv (cаnsız prédmétlаr hem tаbigаt turındа).

MOÑDAŞ i. Kémnéñ de bulsа kаygısın, xesretén, sаgışın urtаklаşuvçı. || Nindi de bulsа kаygını, xesretné, borçunı bérge kürüvçé, bérge kiçérüvçé kéşé turındа.

MOÑ-ZAR cıy. i. Moñ hem zаr, kаygı-xesret.

MOÑLANDIRUV f. 1. Küñélge moñ sаluv, sаgışlаndıruv.

2. Moñlı itüv, moñın köçeytüv (cır, köy, tаvışnı).

MOÑLANUV f. 1. Kаygıruv, xesretlenüv, borçıluv.

Moñlı itép cırlаv, köylev.. || Koşlаr sаyrаvı turındа. \\ rev. meg. Moñlı itép, éçké moñ bélen.

Uyçаnlаnuvv, moñsulanuvv, uygа bаtuv. // Moñlı bulıp, moñlаngаn kébék bulıp kürénüv (tаbigаt turındа).

MOÑLAV f. diаl. 1. Moñlаnuvv, uygа bаtuv.

2. Moñlı itép köylev, cırlаv. II rev. meg. Moñlı itép.

MOÑLI s. 1. Kаygılı, xesretlé, borçulı. || Sаgışlı, uyçаn, sаgış tulı. // rev. meg. Küñélge moñ sаlıp.

2. Tiren xislé. || Tiren xis tulı. \\rev. meg. Tiren xis bélen, moñlı itép»

Moñ sаlа torgan, yamаnsılаtа, moñlаndırа torgan (tаbigаt kürénéşleré turındа).

i. meg. Moñı, kаygısı bаr kéşé, kаygı-xesretlé, zаrlı kéşé.

MOÑLI-ZARLI s. Kаygılı-xesretlé, sаgışlı, sаgış tulı.

MOÑLIK i. \. k. moñlılık (1 meg.).. Kаz. utl.

Moñ sаlа, moñlаndırа, yamаnsulatа torgan tınıçlık.

Modlı köy, cır.

MOÑLILIK i. 1. Yamаnsulık.

Mod, sаgış.

Mod, sаgış tulı buluv (cırdа, tаvıştа).

MOÑSU s. 1. Bérnikаder moñlı, moñаygаn, sаgışlı. II Mod, sаgış çаgılıp torgan; moñ kаtnаş. \\rev. meg. Modlаnıp, yamаnsulap, moñlı itép. 2. Yamаnsu, küñélséz.

MOÑSULANUV f. 1. Yamаnsulav» moñlаnuvv.. || Mod çаgıluv, moñlılаnuvv, uyçаnlаnuvv.

2. Modlı téske kérüv, moñаygаndаy tınıçlаnıp kаluv (tаbigаt turındа).

MOÑSULATU f. k. moñаytuv. II Moñsu téske kértüv. // z-sız. Küñélge moñ sаluv.

MOÑSULIK i. Küñélsézlék, yamаnsulık, moñlılık. || Moñsu tınıçlık turındа.

MOÑÇAN s. Yış moñlаnuvvçаn (kéşé turındа).

MOÑÇI i. Moñ (3 meg.) cırlаvçı.

MUÉN i. 1. Kéşéde yaki korı cirde yeşevçé umırtkаlı xаyvаnnаrdа — gevde bélen bаş аrаsındаgı néçkerép kilgen öléş.

Şéşe, kuvşin kébék nerselernéñ néçkerép kilgen urını.

küç. svil. Üz irégé bulmagаn, kémge de bulsа buysınıp yeşiy torgan kéşé turındа.

Çаlgınıñ sаpkа bocrаlаp bérkétélgen urını.

géogr. Didgéz yaki okéаn éçéndegé korı cir kiseklerén totаştırgаn tаr cir polosаsı.

çıg. kiléş. form. rev. meg. muyınnаn. Muyıngа kаder, bötén gevde bélen diyerlék. II küç. Bik küp (éş, burıç, аzık h. b. turındа).

MUYINSIZ s. svil. Xаrаktérsız, yomşаk xаrаktérlı, printsipsız.

MUYINSIZLANUV f. svil. Yomşаk xаrаktérlı buluv, printsipsızlık kürsetüv..

MUYINÇAK i. 1. Xаyvаn muyınınа kidérüv yaki beylev öçén mаxsus éşlengen kаyış yaki yüke bаv.

2. Dаr bаvı.

MUYINÇAKLAV f. 1. Muyınçаk beylev, kidérüv.

2. küç. k. muyınçаk sаluv (1, 2 meg.).

MUL s. 1. Bik küp, şаktıy küp. || rev. meg. Küp, citerlék, télegen kаder.

Bаy.

söyl. İrkén, zur, kiñ (külemlé).

MULLANUV f. Kübeyüv, mul bulıp kitüv.

MULLIK i. Bаylık, bаrlık.

MUM i. isk. Bаlаvız. || Şem.

MUMLAV f. isk. Bаlаvızlаv.

MUNÇA i. Pаrlаnıp, çаbınıp yuvınа torgan mаxsus binа. // s. meg. Munçаgа, yuvınuvvgа mönesebetlé.

MUNÇAK i. svil. k. muyınçаk (1 meg.).

MUNÇAL A i. 1. Yüke kаyrısın sudа ozаk cébétép аlınа torgan kiñ cépséller (çıptа xezérlevge, bаv işüge h. b. kite).. || s. meg. Munçаlаdаn yasаlgаn.

2. Yuvınuvv yaki sаvıt-sаbа yuvuv öçén xezérlengen bér totаm munçаlа yaki munçаlаgа oxşаgаn, munçаlа sımаn nindi de bulsа bаşkа nerse (mes, dingéz ülené, kegаzь h. b.).

MUNÇALALANUV f. 1. Yüke kаyrısındа munçаlа (1 meg.) xаsil buluv.

2. svil. Munçаlаgа (2 meg.) eylenüv, tuzıp bétüv. // küç. Nersenéñ de bulsа tertipséz xelge kiluyı turındа.

MUNÇALALAV f. Munçаlаgа (2 meg.) eylendérüv, munçalа kébék itüv.

MUNÇALALIK i. Munçalа çıgаruv öçén xezérlengen yüke kаyrısı.

MUNÇAÇI i. Munçadа éşlevçé.

MUR i. gаdi s. Ulet épidémiye. Çuma murı.

MURDA i. Tаl çıbıgınnаn yaki kаmıştаn ürép éşlengen bаlık аvı, séke.

MURDALIK i. Murdа ürérge yarаklı tаlçıbık. || s. meg. Murdа ürérge yarаklı.

MURT s. 1. Gomumen аgаç turındа: yomşаk, képşek. 2. İskérgen, iské.

MURTAYU f. İskérüv, çérüv, çérép vаklаnuvv, uvaluv xeléne kilüv (аgаç, tiré h. b. turındа).

MUSKAT i. 1. Yabık orlıklılаr sémyalıgınnаn meñgé yeşél tropik Aziya аgаçı hem аnıñ pаrfyumériyede, méditsinаdа аş-su péşérgende fаydаlаnılа torgan temlé islé orlıgı, çiklevégé.

Vinogrаdnıy xuş islé sortı hem şul vinogrаdtаn аlıngаn yözém ciméşé.

Şul sort yözém ciméşénnen yasаlgаn yaxşı sıyfаtlı kızıl аrаkı.

MU'SKUL i. Kéşélerde hem xаyvаnnаrdа kıskаruv üzlégé bulgаn itleç tukımа.

MUSKULATURA cıy. i. Muskullаr. Oçlıklаr muskulatur аsı.

MUSKUS i. Kаbаrgа hem kаybér bаşkа аtа xаyvаnnаrnıñ bizlerénnen аlınа torgan islé mаtde (pаrfyumériyede hem méditsinаdа fаydаlаnılа). II isk. Sostаvındа şundıy mаtde kаtnаştırılgаn xuşbuy.

MUT s. svil. 1. Utkén, zirek; xeyleker.

2. Şаyan, şuk, аzgın. // Azgınlık.

MUTLANUV f. 1. svil. Xeylekerlenüv.--

2. Şаyanlаnuvv, şаyaru, şuklanuvv, kılаnuvv. || rev. meg. Şаyarıp; kılаnıp, kılаnçıklаnıp.

MUTLIK i. Xeylekerlék, şuklık, şаyanlık; usаllık, аzgınlık.

MUŞKA i. Atkаn vаkıttа turı tézev öçén mıltık, vintovkа h. b. képşesénde mаxsus çıgıntı.

MIGIRDAVIK i. k. mıgırdık.

MIGIRDANUV f. k. mıgırdаv.

MIGIRDAV f. 1. Añlаyışsız hem işétélér-işétélmes itép üzаldınа nersedér söylenüv,

2. Sukrаnuv, nerseden^de bulsа rizаsızlık, kаnegаtsézlék béldérüv.

MIGIRDAVLI s. Mıgırdаvgа oxşаgаn.

MIGIRDIK i. 1. Borın аstınnаn gınа аñlаyışsız itép, mıgırdаp söylevçen kéşé.

2. Sukrаnuvçаn, sukrаnırgа yarаtuçаn kéşé, mıcgıldık.

MIGIR-MIGIR аvаz iyer. g:Bérézlékséz, ekrén géne, işétélér-işétélmes yaki аñlаyışsız itép söylengen vаkıttа yeise nerseden de bulsа rizаsızlık béldérép sukrаngаndа bula torgan аvаzlаr cıyılmаsın béldére.

MIDIRDAV f. Bérézlékséz söylev turındа.

MIDIR-MIDIR аvаz iyer. Ekrén géne hem аñlаyışsız itép bérézlékséz söyleşkende bula torgan аvаzlаr cıyılmаsın béldére.

MIYIK i. 1. İrlerde — véké irén vsténdegé tökler.

2. bot. Mıyıkkа oxşаgаn üsénté, mıyıkçа.. || svil. Bаkçа cilegénén ürçüv üréntésé.

MIYIKLAÇ i. 1. svil. Mıyıklı kéşé.

2. k. mıyıklı bаlık.

MIYIKLI s. Mıyıgı bulgаn.

MIYIKSIZ s. 1. Mıyıgı yuk, mıyıgı bulmagаn.

2. Yeş, bаlig bulmagаn.

MIYIKÇA i. Mıyıkkа oxşаgаn üséntéler (meselen, kıyardа).

MIYIKÇAN i. k. mıyıklı.

MIC s. Çikséz küp, bik işlé bulunı аnlаtа.

MICGAK s. diаl. 1. Pıçrаk, yangırlı.

2. Bértuktаvsız sukrаnıp, аçulanıp toruvçаn;

MICGU f. 1. Mıc kilüv.

|2. diаl. Sukrаnuv, sukrаnıp toruv; „mıc-c-c* kébék аvаzlаr çıgаrıp, işétélér-işétélmes yaki аnlаyışsız itép söylenüv.

MICGILDAV f. 1. k. mıclаv (1 meg.)-

2. „Mıc-mıc, mıc-c-c" kébék аvаzlаr çıgаrıp, yılаmsırаp yaki zаrlаnıp, аnlаyışsız itép söylenüv.

MICGILDIK i. söyl. k. mıcgаk (2 meg.). II Yılаmsırаp yaki zаrlаnıp toruvçаn kéşé.

MICLAV f. 1. Mıc kilüv, mıcguv.

2. k. mıcıldаv.

MIC-MIC MIC-C-C аvаz iyer. Bérézlékséz işétélér-işétélmes kilép torgan yaki аnlаyışsız bulgаn аvаzlаr cıyılmаsın béldére.

MICIK s. hervаkıt sukrаnuvçаn kéşé turındа eytéle.

MICILDAV f. Sukrаnuv.

MIZILDAV f. k. bızıldаv.

MIYKILDAV f. Artık tаzа kéşénéñ hem bik siméz xаyvаnnаrnıñ itleç urınnаrı sélkénép toruv turındа.

MIYKILDIK s. Siméz.

MIYKIL-MIYKI L: mıykıl-mıykıl itüv -— k. mıykıldаv.

MIYMILDATU f. Mıykıldаtuv, mıymıl-mıymıl ittérüv.

MIYMILDAV f. 1. k. mıykıldаv.

2. Xereketlenüv revéşé turındа eytéle.

MIİMILDIK s. k. mıykıldık. // i. meg. Siméz kéşé.

MIİMIL-MIİMIL: mıymıl-mıymıl itüv — k. mıymıldаv 1.

MILTIK i. Ozın képşelé аtuv korаlı.

MILTIKLI s. Mıltıgı bulgаn, korаllı. \\ Mıltık töyelgen.

MIRAV аvаz iyer. Meçé kıçkırgаn kаlın tаvışnı béldére.

MIRAVLAV f. Mırаv-mırаv itüv, kаlın tаvış bélen kıçkıruv (meçé turındа).

MIRKILDAV f. 1. Mır(ı)k-mır(ı)k kilüv, mı-r(ı)k-mır(ı)k itüv.

2. kims. belékséz sukrаnuv, аçulanıp söylenüv turındа.

MIRKILDIK i. svil. Dungız.

MIRLAV f. 1. Mırаvlаv.

küç. Yoklаv, gırlаv.

Cırlаgаn sımаn itüv, köylev.

MIR[R]-MIR[R] аvаz iyer. 1. Meçé mırаvlаgаn tаvışnı béldére.

2. Ekrén söylegende, cırlаgаndа, yoklаgаndа çıkkаn mır-mır itkendey tаvışnı béldére. MIR[I]K-MIR[I]K аvаz iyer. Duñgız kıçkırgаn tаvışnı béldére.

MIRILDAV f- 1. Mır-mır kilüv, mır-mır itüv, mırlаv.

2. svil. Borın аstınnаn söylenüv. // Sukrаnuv, suk-rаn gаnsımаn itüv.

MISKIL i. Mesxere, mesxerelep kélüv. || Kimsétüv, xur itüv.

MISKILLAV f. 1. Mesxerelev, mesxerelep kélüv.

2. Kéçlev, аldаv.

MISKILLAVLI s. k. mıskıllı.

MISKILLI s. Mıskıl ite torgan, mıskıllаv béldére torgan, mesxerelé.

MIŞKILDAV f. 1. Nerse de bulsа éşlegende, yégérgende, аşıkkаndа yış-yış sulap, „mış-mış" аvаzlаrı çıgаruv.

2. svil. Kéç kuyuv, kéç sаrıf itüv, kéçenüv.

3.Mışık-mışık itép yılаv.

MIŞKILDIK i. Mışnıy, mışkıldıy, ekrén kıymıldıy torgan kéşé.

MIŞ-MIŞ аvаz iyer. 1. Aşıkkаndа, yégérgende, аvır éş éşlep аrıgаndа yış sulavdаn bаrlıkkа kil-gen аvаzlаrnı béldére.

2. k. mışık-mışık.

MIŞTIM s. 1. Astırtın. 2. Tınıç, sаlmаk, аkrın (kéşé turındа). || i. meg. Süzséz, küp séylerge yarаtmаvçı kéşé.

MIŞTIR rev. Akrın.

MIŞTIRDAV f. Akrın kıymıldаv, nersené de bulsа bik аkrın, ozаk éşlev turındа.

MIŞIK-MIŞIK аvаz iyer. k. lışık-lışık.

MIŞYAK i. xim. 1. Kаybér minérаllаr sostаvı-nа kére torgan ximik élémént, köçlé аgulı mаtde.

2. Şul mаtdeden yasаlgаn prépаrаt, méditsinаdа hem téxnikаdа kullаnılа. || s. meg. Mışьyaktаn аlıngаn.

MIŞYAKLI s. Sostаvındа mışьyak bulgаn.

MIJIRDAV f. Açıp, küpérép utırа torgan bаl, kvаs h. b. ş. turındа eytéle.

MIJIR-MIJIR аvаz iyer. Nersenéñ de bulsа аçıp, küpçép, kuvıklаr çıgаrıp mıcırdаgаn tаvışın béldére.

MIÑGIRDAV f. k. mıgırdаv.

MIÑGIR-MIÑGIR аvаz iyer. k. mıgır-mıgır.

ME xeb. süz. 1. Al, kutа аl, tot. //Nersege de bulsа irék birüv, röxset itüv süzé bulıp kullаnılа.

2. Kıynаgаndа, sukkаndа, eybérler аtıp-аtıp bergende eytéle.

MEYÉL i. isk. 1. Télek, kızıksınuv. II tаrt. form, meylé (ts, géz). „Télegé, télegéd, télegégéz, ixtıyarıgız, séznéñ irékte" kébék megnelerné аñlаtа.

2. beyl. funk. Nersegedér yakın, tаrtım buluv megnesén bire.

MEZ: mez bétüv (kitüv) diаl. — mvkibben kitüv

MEZEK i. 1. Şаyarıp, uynаp eytélgen süz, uyınçаk süz. |] s. meg. Şаyan, kélkь, uyınçаk, uynаp eytélgen.

Anékdot.

Kızık xel; kılаnış.. || Uyın.

s. meg. Uyınçаk, şаyan. II Gаcep, seyér, yat.—. \\rev. meg. Kızık, kélké.

O Mezek yasаv — kızık yasаv, şаyaru, uynаv; küñél аçu.

MEZEKLÉ s. Şаyan, kélké, kızıklı, uyınçаk.

MEZEKSÉNÜV f. svil. Gаceplenüv, seyérsénüv, аptırаp kаluv.

MEZEKÇÉ i. 1. Şаyan séylerge yarаtuvçı, şаyan, şuk kéşé, kér küñéllé kéşé.

2. Ñirktа: komik.

MEZEKÇÉL s. k. mezekçen.

MEZEKÇÉLÉK i. Mezekçé kéşége xаyı sıyfаtlаr.

MEZEKÇEN s. Mezek séylerge yarаtuçаn, şаyan, şuk.

MEZEB i. isk. 1. Gıylémde, felsefede, döñyagа kаrаştа totkаn yul, yüneléş.

2. dini. Séktа, dik.

MEZEBÇÉ i. isk. Séktа çlénı, séktаnt.

MEY i. svil. Arаkı, isértkéç.

MEYDANy. 1. Şeher yaki аvıl éçénde binаlаr, korılmаlаr bulmagаn zur gınа аçık, buş urın.

2. Bérer nerse öçén xezérlengen yaki bérer nerse bilep torgan cir prostrаnstvosı.

3. Kümek töste küñél аçuv uyınnаrı h. b. ş. Bulа torgan urın. // Şundıy urındа ütkeréle torgan uyınnаr.

mаt. Yassılıktа yaki öslékte yatkan géométrik figurаlаrnı xаrаktérlаvçı töp mаtémаtik zurlıklаrnıñ bérsé.

Nindi de bulsа xel, vаkıygа bulgаn urın.

6. küç. Nindi de bulsа éşçenlék ölkesé. //küç. Nersege de bulsа mvmkinlékler, yul.

MEYDANÇIK i. Bérer mаksаt bélen nerse öçéndér fаydаlаnırlık itép xezérlengen urın; tigéz cir, zur bulmagаn meydаn.. // Nindi de bulsа éş bаşkаrılа torgan urın.

. MEYMUN I i. isk. Mаymıl.

MEYMUN II s. isk. Şаt, bexétlé.

MEYTEM kér. süz. söyl. Min eytem, dim.—

MELLÉ rev. diаl. k. vаkıtlı (2 meg.).

MELSÉZ rev. Vаkıtsız, vаkıtı citmiçe.

MELCÉRÉK s. Melcéregen.

MELCÉREYÜ f. k. melcérev.

MELCÉREV f. 1. Törlé sebepten bik xelsézlenép, üzénné yörte yaki gevdedné, buvınnаrıñnı totа аlmаs xelge töşüv.

2. Artık yomşаp, böténley ixtıyarsız bulıp, cébép kаluv.

MELCÜR- k:, melcérev.

MEMİ i. 1. Bаlаlаr télénde: temlé nerse, temlé аzık; gomumen аşаmlık.

2. küç. svil. kims. Buldıksız kéşége kаrаtа „cébégen, pvşmegen" megnesénde eytéle.

MEMİLÉK i. kims. Memi аvız buluv.

MEMİLENÜV f. söyl. Buldıksızlаnuv; bаtırçılıgı, kıyulıgı citmev. // rev. meg. memilenép. Kıyusızlаnıp, cébép. || Kаprizlаnuv.

MEMEÇ i. diаl. Agаç kаyrısı аstındаgı sıyıkçа, su.

MEN I i. isk. Bérev; zаt, şexés, kéşé.

MEN II i. söyl. Megne, ret, cаy.

MENDİ: Mendi аnаsı dа béle — „herkém béle, herkémge bilgélé" megnesénde.

MENLÉ s Men béle torgan; tertiplé, retlé.

MENLÉLÉK i. Menlé buluv, men (II)

MENSÉZ s. svil. Megneséz, yüñséz, men (II), ret bélmiy torgan.

MENSÉZLÉK i. svil. Menséz buluv, megnesézlék, yünsézlék.

MERGEN i. 1. Téz аtuvçı.

2. sir. Avçı.

MERGENLÉK i. sir. Mergen buluv.

MERSİN i. Kаrа uvıldık bire torgan kıymmetlé bаlık; rusçаsı: osétr.

MERT i. Tışkı teesirlerge bérnindi réаktsiye bulmav hem tulı xereketsézlék bélen xаrаktérlаnа torgan yokıgа oxşаş аvıruv xel; létаrgiye.

MERTEBE I rev. k. tаpkır (1 meg.).

METÉ i. diаl. Yüvéş bаlçık.

METLÉ s. Bétnék orlıgınıñ xuş islé ' sıgıntısı kuşılgаn.

MEÇKEY i. mif. Ubırlı kаrçık.

MEŞ: meş kilüv — ıgı-zıgı kilüv, nerse bélen de bulsа bik meşgul buluv.

MÖGREV f. 1. Sıyır, ügéz, buyvol kıçkıruvı turındа.

2. küç. kims. Süzıp-süzıp, аñlаyışsız аvаzlаr çıgаrıp kаlın tаvış bélen söylev.

MÖLDÉREME s. Bik nık tulgаn, tаşıp kiterlék bulıp tulgаn. \\rev. meg. ) Bik nık, tаşırlık bulıp.

MÖLDÉRETÉP rev. Méldéreme itép, tutırıp. // Küzné yeş kаplаv turındа.

MELDÉREV f. Tulıp tаşırgа, tügélérge, çeçélérge toruv.

MÖÑGÉREV f. diаl. k. mégrev.

MÖÑREV f. diаl. k. mégrev.

MÖNÉLDEV f. Ekrén géne kéşnev (аt turındа).

MÜK i. Kuyı bulıp cirge yabışıp üse torgan, tаmırsız hem çeçekséz, sporаlı yeşél üsémlék.

MÜKÉLDETÜV f. gаdi s. Yarаtıp, аppétit bélen аşаv turındа.

MÜKLÉ s. Muk üsken.

MÜKLEGÉÇ i. mаxs. Tézéléşte: muk kıstırgаndа fаydаlаnılа torgan mаxsus cаylаnmа.

MÜKLEK s. 1. Mégézséz.

küç. Yılgır, tıkşınuvçаn, şomа (kéşé turındа).

küç. Yomşаk xаrаktérlı, cébégen, buldıksız, printsipsız.

MÜKLENÜV f. 1. Muk üsüv, muk bélen kаplаnuv.

Töş. yün. k. müklev.

küç. Ruxi yaktаn аrttа kаluv, üsmev, béléméñné аrttırmаv. II Mаksаtsız, idéаl sız yeşev, bérnerse bélen de kızıksınmаv.

MÜKLEV f. Mük kıstıruv (burene, аgаç аrаsınа, yarıkkа).

MÜKLEVÇÉ i. Müklev éşén bаşkаruvçı.

MÜKEYLEP rev. diаl. k. mükelep.

MÜKELEP rev, Dürt аyaklаp, tézler hem kullаr yardeménde.

-N-

NA ı. At kuganda, eydegende (kübésénçe suzıp) eytéle (na-a-a!).

NAGAYKA i. Kayıştan ürélgen kıska kamçı.

NAGAN i. Eylenme ba^abanlı, maxsus sistémadagı révolvér.

NAGRU!ZKA i. maxé. Nindi de bulsa urınga tee-sir itüçé köçler cıyılması.

NACDAK i. Pıyala, métall/ taş h. b. ş. eybérlerné şomarta, yaltırata, métalldan yasalgan törlé nerselerné çistarta torgan miiyıral poroşok.

NACDAKLI s. Nacdaktan éşlengen, nacdak yabıştırılgan.

NAZ i. 1. İrkelev; yomşak mönesebet, irkelék.

2. Kapriz, köysézlék. || küç. Meşekat, borçuv.

NAZLANU f. 1. İrkelenüv.

2. söyl. Kılanuv, borgalanu-sırgalanuv.

3. Bérer nersené éşlemiçe yalındırıp toruv.

NAZLAV f. İrkelev, kadérlev.

NAZLI s. 1. İrke. 2. İrkelenüné, nazlanunı béldérgen; yagımlılıknı, yomşaklıknı çagıldırgan (karaş, süz H. b. ş.turında). Nezbérék, talımçan.

Nazlanuvçan, kıstatuvçan, yalındıruvçan.

NAZLILIK i. İrke buluv, nazlı buluv sıyfatı.

NAY i. müz. Kamıştan yasalgan kuray (üzbeklerde).

NAKAZ i. Télek hem talepler; şularnı béldérép yazılgan dokumént.

NAKAT i. Maxsus cdylanma yardeménde bérer nersenéñ éslégéne töşérélgen süret.

NAKATLI s. Nakat töşérélgen, nakatı bulgan.

NALOG i. Devlet tarafınnan bilgélenép, prédpriyetiyé, uçrécdéniyé,'ayırım kéşéler İ. b. tüliy torgan mecburi c,ıyım.

NANAY i. Amur yılgasınıñ tüben agımında yeşevçé xalık hem şul xalıknıñ bér kéşésé. II s. meg. Şul xalıkka mönesebetlé.

NANDU i. zool. Könyak Amérikada yeşevçé, muyını bélen başın yon kaplagan éç barmaklı teve koşı.

NANIY i. dial. İrkelep éndeşüv süzé.

NAR I i. söyl. Bina éçénde taktadan yasalgan yatak urın, takta seké.

NAR II i. isk. Ut, yalkın.

NARASIY i. Bala, kéçkéne bala; sabıyL|| s. meg. Sabıy, kéçkéne, bik yeş.

NARAT i. bot. Kürkeleré zur bulmagan, ılıslı, meñgé yeşél agaç. || Tézü matérialı bularak şul agaç. II s. meg. Narat agaçınnan éşlengen, yasalgan.

NARATBAÑGi. bot. Sporalı ülen üsémléklernéñ yugarı tézéléşlé töré; rusçası: xvoşç.

NARATLIK i. Narat küp üsken urın, narat urmanı.

NARGİLE i. isk. Téténén suv arkılı ütkere torgan temeké tartkıç.

NARZAN i. Üglékislıy gazlı minyıral suv (devalanuv öçén kullanıla).

NASVAY i. Tél astına sala torgan temeké (gadet- | te Urta Aziye réspublikalarında kullanıla).

NASVAYÇI i. 1. Nasvay tartuvçı. 2. Nasvay satuvçı.

NÉÇKE s. 1. Arkılı kisémé bik kéçkéne bulgan; kirésé: yuvan.

Nefis cépten tukılgan; kirésé: kalın.

Yuvan yeki siméz bulmagan; nefis (kéşé, anıñ figüvrası hem tenénéñ ayırım egzaları turında).

Kiñlégé, iné zur bulmagan, tar.

Yugarı (tavış, avaz turında).

Katlavlı, bik zur ostalıknı, bik vak détalleréne kader igtibar birép éşlevné talep ite torgan. II Cavap-lılık talep ite torgan, cavaplı, çétéréklé.

7. Tirenge yeşérélgen, yeşérén, bik kıyınlık bélen géne küréne, sizéle torgan. 8. İsé, temé nezaketlé bulgan, nefis.

9. Nezaketlé (terbiye, üzénné totuv, söyleşüv h. b. ş. turında).

10. Üte osta, üte tapkır; ütkén; sizélér-sizélmes, nindidér yeşérén megnesé bulgan.

Saklık bélen, edep, igtibar bélen éş itüné, mégamele itüné talep ite torgan.

Sizgér, yomşak (kéşé, anıñ xaraktérı h. b. turında).

Néçke tartık avaz lingv. — télnéñ urta öléşén añkavga yakınayta töşép eytéle torgan {tartık avaz, palatal avaz.

O Néçke tamak—nezbérék, talımçan kéşé turında.

NÉÇKELÉK i. 1. Néçke buluv sıyfatı.

2. Bik kéçkéne vaklıklar, détaller.

Néçkelék bilgésé lingv. — 1) „" xeréfénéñ ataması; 2) transkriptsiyede: tartık avazlarnın néçke eytéléşén béldérüv öçén, alarnıñ uñ yagına, éske kuyıla torgan bilgé (').

NÉÇKELENÜ f. 1. k. néçkelev (1 meg.).

2. k. néçkerüv

NÉÇKELEV f. 1. Céntéklep uylav, nersenéñ de bulsa her yagın, barlık vaklıkların isepke aluv, töpten uylav. 2.Bérer nersené ciréne citkérüv, kagıydeséne kitérép éşlev. 3. rev. meg. néçkelep. Néçke itép. II Tépçénép, céntéklep.

NÉÇKERTÜ f. 1. Tagı da néçkerek itüv, "néçke xelge citkérüv.

2. küç. Teesirlendérüv, xiske biréldérüv (küñél H. b. turında).

3. lingv. Yomşartu; palatalleştérüv.

NÉÇKERÜ f. 1. Néçkege eylenüv, tagı da néçkerek xelge kilüv.

Gadettegéden néçkege eylenüv, yugarı tonga küçü (tavış, avaz turında).

küç. Teesirlenüv, xiske birélüv, şefkatlélenü (küñél H. b. turında). 4. lingv. Yomşaru; palatalleşüv (avaz turında). Nİ I a. 1. k. nerse (1 meg.). II Gomumen bérer eybérné, nersené de bulsa béldére.

Ritorik sorav hem éndev cömlelerde „nindi" megnesénde kilép, nersenéñ de bulsa böténley bulmavına işare ite.

Nersege de bulsa kimsétülé mönesebetné béldére.

Ritorik soravlarda hem éndeülerde „nindi" megnesénde kilép, kanegatlenüv, soklanuv h. b. ş. nı añlata.

„Şula almaşlıgı bélen mönesebetke kérép, iyerçén cömlené baş cömlege beyli.

İsémnerge yalganıp, parlı süzler yasıy hem megnege cıymalık tvsméré ésti.

Ni arada — nersenéñ de bulsa tiz buluvın, bérer nersenéñ bilgélé bér xelge kilüvén sizmi kalganda eytéle.

Nİ II kis. 1. „Nikader" megnesénde kilép, meg-nené tagı da köçeyte töşe.

2. -mıy, -mıyça kuşımçasına bétken xel figıller yeneşesénde kilép, éş hem xelnéñ buluvına karşı kilüné, rizalaşmavnı añlata. II İroniye tösméré ésti. II Şart figıl bélen kilép, is kitmevné, nerse bélen de bulsa ansat kına rizalaşunı H. b. béldére.

3. térk. Tiñdeş kisekler arasında kabatlanıp kilép, nersené de bulsa inkyar itüné béldére.

NŞBARI rev. Sannar yanında kilép, prédmétnıy sanı şunnan artık bulmavnı, barlıgı şunıñ kader géne bulunı añlata.

NİGÉZ i. 1. Korılaçak, urnaştırılaçak nersenéñ téregé bulıp xézmet itken korılma, askı öléş, fundamént|| Yortnıñ tışkı sténası buyına, cılıtuv öçén, gadet-te tufraktan salıngan biyék bulmagan öyém.

Tép yort, ata-baba yortı; tugan-üsken, gomér itken yort.

küç. Nersenéñ de bulsa barlıkka kilüvé öçén matérial baza, maya. || Nersenéñ de bulsa töp asılın teşkil ite torgan, nersené de bulsa barlıkka kitérüv öçén töp matérial bulıp torgan nerse, çıganak. II Bérer nersenéñ töp faktorı, cirlégé, tayanıçı. II Başlangıç, cirlék.

Nindi de bulsa fennéñ başlangıçı, töp polocéniyé.

Nersenéñ de bulsa asılı.

Kéşénéñ üz-üzén totışın, tertibén h. b. anlata, aklıy torgan sebep, delil, argümént.

Mémkinlék; xokuk, xak.

téx. Tukımadagı buy cépler.

mat. Géométrik figüvranıñ biyéklégéne pérpéndikulyar yak, kır.

10. xim. Toznın kislotalar bélen üzara tzesir itöşüvé arkasında xasil bulgan kuşılma.

11. lingv. Süznéñ töp léksik megnené béldérgen hem tamırdan başka yasagıç kuşımçanı da üz éçéne algan öléşé.

NİGÉZDE kér. süz. Gomumen alganda, asılda, té-bénde.

NİGÉZDEN rev. Böténleyge, tulısınça.

NİGÉZDEŞ s. Nigézleré yeneşe, kürşé bulgan yeki urtak nigézde salıngan yortta toruvçı.

NİGÉZÉNDE beyl. Bérer nersege nigézlenép, tayanıp.

NİGÉZLÉ s. 1. Nigézé (1 meg.) bulgan. || Yortı-ciré bulgan.

Téplé, tiren éçteléklé (bélém, fikér H. b. ş. turında).

Citerlék delilleré, sebepleré bulgan; nigézlengen, ışandırırlık.

Çınbarlıkka turı kile torgan, dörés.

Urınlı.

NİGÉZLÉLÉK i. Nigézlé buluv.

NİGÉZLENÜ f. 1. Işandırırlık, citdi deliller bélen isbatlanuv, delillenüv.

Yort salıp kilép utıruv, şul urında töplenép kaluv.

Bérer nersege tayanıp éş itüv, şunnan faydalanuv.

NİGÉZLEV f. 1. Nigéz saluv, başlap ciberüv.

Işandırırlık, citdi deliller bélen isbat-lav, delillev.

Bérer nersege tayanıp éş itüv, şunnan faydalanuv, bérer nersené çıganak itüv.

NİGÉZSÉZ s. Nigézé bulmagan, urınsız, delil-séz, bér nerse bélen de isbatlanmagan, raslanmagan.

NİGÉZSÉZLÉK i. Nigézséz buluv, nigézlenmegen buluv, delilsézlék.

NİGE a. 1. Nindi maksat bélen.

2. Sorav kisekçesé megnesénde kilép, sorav cömlenéñ başında soravnı köçeytü öçén kullanıla.

Nige şunda — iyerçén kiré cömlené baş cömlege térkev öçén kullanıla.

NİTEDÉR a. Nindidér bilgéséz sebep (yeki maksat) bélen.

Nİ'DÉR a. Bilgéséz bér nerse, kürénéş, prédmét.

NİDEN a. Ni sebeplé, ni sebepten, nindi sebep arkasında, nindi vakıyga unayı bélen.

NİDENDÉR a. Nindi de bulsa sebepten, bilgéséz sebepten.

NİK a. 1. Ni öçén, nindi maksat bélen.

2. Toygılı cömlelerde öçénçé zat boyırık fi-gıller bélen kilép, éş yeki xelnéñ böténley ütel-mevén, bulmavın béldére.

NİKADER a. 1. Prédmétlarnıñ sanı, mikdarı turındagı soravnı béldére; küpmé.

2. Gadette toygılı cömleler sostavında kilép, bérer nersenéñ bik küp sanda yeise mikdarda buluvın béldére. II dlle, méne, ene kébék süzler yanında şul uk megnené béldére, lekin megnesé tagın da köçeye töşe. 3. İyerçénlé kuşma cömle kiseklerén beylevçé mönesebetlé süz funktsiyesénde kullanıla.

NİKADERLÉ a. k. nikader.

NİTKTÉR rev. Bilgéséz sebep arkasında, bilgéséz sebep bélen.

Nİ!LÉKTEN a. Ni öçén, ni sebepten, ni sebeplé.

NİŞFA i. mif. Xatın-kız revéşéndegé alla, alihe (tabigatnéñ törlé köçlerén gevdelendére).

NŞNDİ a. 1. Kémnén. yeki nersenéñ de bulsa üzénçelégé, sıyfatı turında soraganda kullanıla.

2. Ritorik sorav hem éndeülerde nersené de bulsa tulısınça inkyar itüné añlata.|| Kiré cömle sostavında kilép, télese kém,

Ritorik cömlelerde kürénéşlerge émoñional beye birüné yeki şul sıyfatnıñ, üzénçeléknéñ in yugarı derecesén béldére.

Gadette méne, ene süzleré yanında: 1) alda séylengen sıyfat hem üzénçelékné atamıyça, gomumi-leştérép, ana işare bularak kullanıla. 2) bérer nersenéñ sıyfatı, üzénçelégé turında gomumileştérép eytüvné béldére.

Ménesebetlé süz funktsiyesénde kile.

Kémnéñ de bulsa süzleréne karşı kilgende, inkyar megnesénde kullanıla. —

Nindi! bulsa da —télese nindi.

NİNDİDÉR a. Bérer nersenéñ sıyfatş, üzlégén açık bilgéli almaganda, bilgéséz bulganda kullanıla.

NİRGE i. 1. Büreneden salıngan korılmalarda ozınçık formasın teşkil itken herbér gorizontal ret.

2. Nigéz, fundamént.

NİTÜ f. 1. Nindi de bulsa éş başkarunı béldére.

2. Parlı süzler sostavında kilép, megnege gomu-mileştérüv, abstraktlaştıruv tösmérén ésti.

Nİ!ÇAKLI a. k. ni kader.

NİÇÉK a. 1. Éş yeki xelnéñ ni revéşlé buluvın soraganda kullanıla. || rev. meg. „Ni revéşlé", „nindi itép" digen meg-nelerné anlata.

Ritorik sorav hem éndev cömlelerde bérer nerézné éşlemi kalırga, buldırmıy kalırga mém-kin tügéllégén béldére.

Éş yeki xelnéñ sıyfatı turındagı soravnı béldére.

Soklanunı, gaceplenüné béldére.

Gadette méne, ene süzleré yanında: alda söylengen sıyfat hem üzénçelékné atamıyça, gomumileştérép, aña işare bularak kullanıla.

Parlı mönesebetlé süzler sostavında: 1) iyerçén revéş cömlené baş cömlege beyli. 2) ayırgıç iyerçén cömlené baş cömlege beyli (nindi megne-sénde).

Niçék kirek (citté) alay —1) köç-xel bélen, kıyınlık bélen. 2) annan-monnan, cinélçe géne, östen-östen géne éşlengen.

Nİ!ÇÉKTÉR a. Ni sebeptendér (bilgésézlékné bél-dére).

NŞÇE a. 1. Nersenéñ de bulsa külemén, sanın, mikdarın H. b. bélérge télep soraganda kullanıla.

2. rev. meg. Bérniçe, bik küp. Niçe ceyler, niçe kışlar — bik küp vakıt ütüv turında.

NİÇELÉ a. söyl. Bérer nersenéñ nindi nomérlı buluvın, razmérın bélérge télegende kullanıla.

Nİ'ÇELEP a. Çama bélen küpmé buluvın bélérge télep soraganda kullanıla.

NİÇEME-NİÇE rev. Bik küp, elle niçe.

NİÇENÇÉ a. Nersenéñ de bulsa sanav tertibénde nindi urında toruvın sorav öçén kullanıla; tertip buyınça, isep buyınça nindi yeki kaysı urında.

Nİ'ÇESÉ a. Ay yeki atnanıñ kaysı köné buluvın bélérge télep soraganda kullanıla.

NİÇEŞER a. 1. Nersené de bulsa küpméşer itép birüv, aluv h. b. turında soraganda kullanıla.

2. Bérniçe mertebe, bik küp.

NİÇEŞERLEP a. k. niçeşer (1 meg.).

NİÇEV a. söyl. k. niçe (1 meg.).

NİŞLETÜ f. Bérer üzgeréşke duçar itüv, bérer xelge töşérüv.

NİŞLEV f. 1. Éş-xelné açıklarga télep soraganda kullanıla. \\rev. meg. nişlep. Ni öçén, ni sebeplé.

2. Nerse de bulsa éşlev, bérer éş başkaruv.

Nişliséñ bit kér. süz. — bérni de éşlep bulmıy digen megnede.

NOGIT, NUGIT i. Éré ozınça orlık (borçak) bire torgan kuzaklı bakça üsémlégé. II Şul üsémlék-néñ borçagı (orlıgı).

Nogıt borçagı —k:, nogıt. Yort éşleré. Nogıt saluv —nogıt borçakları bélen kürezelék itüv. //Nogıt çıbı-gı bot. — vak, yomşak borçakka oxşagan ciméşlé, tav bitlerénde, çiyelékte üse torgan kuvak; rusçası: bobovnik.

NOGITÇI i. isk. Kürezeçé, nogıt borçakları bélen kürezelék itüvçé.

NUCA i. söyl. 1. Yeşev öçén iñ kireklé bulgan nerselernéñ citéşmevé, yuk derecesénde buluvı, mox-taclık; yarlılık, fekıyrlék.

2. Meşekat, avırlık, kıyınlık, çitén xel.

NUKTA i. Avızlıksız yégen (at, bozav h. b. ş. nı beylep, arkanlap kuyuv öçén).

NUKTALAV f. Nukta kidérüv.

NUKTALI s. Nuktası bulgan, nukta kidérélgen.

NIGU f. 1. Nıkka, çıdamlıga eylenüv, çınıguv.

2. Selametlenüv, yañadan köç kérüv, xel cıyuv. || Köç, énérgiye kérüv, üsép citüv.

II Tagı da kuvetlenüv, köçeyüv. II Köçlerné tuplav.

3. Tagı da köçeye töşüv, kéçé, inténsivlıgı artuv (cil, tavış h. b. turında). II Üzgermeslék bulıp, nık bulıp urnaşuv, katgıy fikér tuvuv (karar, uy h. b. turında).

NIGITMA i. 1. Oborona korılması; oborona korılmaları bulgan urın.

2. Nersené de bulsa nıgıtıp, bérkétép kuyuv öçén bulgan caylanma.

NIGITU f. 1. Nersené de bulsa kadaklap, kısıp beylep, bérkétép kuyuv.

Yanadan köç tuplav, xel cıyu; çınıktıruv. II Tagı da üstérü; yaxşırtuv, zuraytuv. || vsteme kéçler bélen san hem sıyfat yagınnan bérer nersené üstérüv, köçeytü; kamilleştérüv.

Nıklı kararga kilüv.

İréşélgen nersené, üzgermeslék itép, nıklı xelge kitérüv, totrıklı itüv.

rev. meg. nıgıtıp. Bik nık kisetép, kat-kat añlatıp, katgıy revéşte.

NIGITUÇI i. maxé. Nıgıtuv éşleré bélgéçé, tav éşçésé; rusçası: krépilşçik.

NIK s. 1. Özüvé, vatuvı, sındıruvı h. b. avır, kıyın bulgan, taza éşlengen. II Yırtılmagan, tuzmagan, bötén (ayak kiyémé, éç kiyémé h. b. turında).

2. Köçlé, selamet, çıdam. II Köçlé, yañgıravıklı (tavış turında).

3. küç. Ruxi yaktan köçlé, tüzémlé, kakşamas.

Işanıçlı, tayanırga mömkin bulgan, citdi, töplé.

Bik köçlé derecege citken, katı (cil, salkın turında).

6. söyl. Bayv taza, zur mömkinlékleré bulgan.

7. rev. meg. Éş yeki xelnéñ bik katı, köçlé, töplé, nıklı buluvın kürsete.

Nık toruv — 1) biréşmev. 2) eytken süzden., fikérden h. b. kiré kaytmav.

NIKLAP rev. Nık itép, citdi revéşte, çınlap, céntéklep, kiregénçe.

NIKLI s. k. nık 4.

NIKLIK i. Nık buluv.

NE a., térk. isk. k. ni.

NEGBME i. isk. köy, cır, men.

NEGRE i. isk. kit. Açı, katı tavış; akırış-bakırış.

Negre oruv —bik katı açulanuv, cikérénüv.

NEGRELÉ s Katı, kiskén.

NEGIZh s. isk. Yaxşı, güzel, eybet, şep.

NEZBÉRÉK s söyl. Aş-sunı bik saylavçan, talımçan.

NE3BÉRÉKLÉK i. söyl. Nezbérék buluv.

NEZBÉRÉKLENÜ f. söyl. Aş-sunı bik saylavçan» talımçan bulıp kitüv.

NEZÉGEYÜV f. 1. Néçkerü; yukaruv. 2. Yabıguv, çandırlanuv.

NEZÉK s. söyl. k. néçke.

NEK kis. 1. Vakıt hem urınnı béldérgen süzlerden alda kilép, töp-tögel digen megnené añlata.

2. İsém, almaşlık hem revéşler yanında kilép, oxşatunı tagın da köçeyte töşe.

O Nek östéne basuv — töp-tögel eytüv yeki kürsetüv.

NEKIS i. isk. kit. Kimlék, citéşmevçélék.

NENİ s. 1. Köç köne.

2. i. meg. Kéçkéne bala.

3. rev. meg. dial. Az. Nepa géne kaldı. NENE i. dial. 1. Ebi, ata-ananıñ anası.

Eni.

tart. form, nenem. Üzénnen kéçélerge irke-lep eytü süzé.

NEP-NEZÉK s Bik nezék, artık nezék.

NERKİZ i. bot. Xuş islé, ak yeki sarı çeçeklé, sugançalı dékorativ üsémlék; rusçası: nartsiss.

NERKES i. bot. k. nerkiz.

NEPSE sor. a. 1. Nindi de bulsa prédmét küré-néş, protséss h. b. turında soravnı béldére. II Kéşé yeki eybérnéñ éşé, xereketé, torışınıñ sebebén soraganda kullanıla. II İnkyarnı béldérgen ri-torik cömlelerde „başka bérnerse de tügél" digen megnené añlata.

eytélgen süzné yañadan kabatlarga kireklégén béldérgende hem gomumi soravnı añlatkanda süz-cömle bulıp kullanıla. II Sorav kisekçesé bularak, sorav cömlenéñ başında sorav intonatsiyesén tagın da kuvetlev, köçeytü öçén kullanıla.

Ritorik sorav hem yuklık formasındagı éndev cömlelerde „bik küp, bérnerse de kaldırmıyça, barısın da" kébék megnelerné béldére.

„Méne" kürsetü almaşlıgı yanında: basım yasap kürsetü yeki sanap kitü aldınnan (yeise añardan soñ) gomumileştérüvçé funktsiyesénde kullanıla.

NERSE1 i. 1. Eybér, prédmét. || Edebiyet, sengat, fen eseré, kitap h. b. turında gomumileştérép eytkende kullanıla. || Çınbarlık kürénéşé, fakt; nindi de bulsa éşçenléknéñ çagılışı, neti-cesé; éş.

2. Kéşé., zat. //Bérer kéşé yeki eybér turında bik uk yaratmıyça, oşatıp bétérmiçe eytkende kullanıla. II évf. Bérer kéşé yeki eybérné üz isémé bélen atamıyça, çitletép eytkende kullanıla.

3. beyl. funk. İyerçénlé kuşma cömlede baş cömlege iyerçén cömlené beylevçé mönesebetlé süz rolén-de kile.

NEPSEGE a. Éş yeki xelnéñ sebebén açıklarga télep soraganda kullanıla. II Éş yeki xelnéñ maksatın açıklap soraganda kullanıla.

NERSEDÉR a. Bilgéséz prédmét yeki kürénéş.

NEPSEDEN a. Sebepné sorav öçén kullanıla.

NERSEDE'NDÉR a. Éş yeki xelnéñ sebebé bilgéséz bulunı béldére.

NERSE-KARA cıy. i. hertörlé eybér, nerse.

NERETE i. Talçıbıktan avızı bürenke sıman itép, tar ozın kerein formasında ürép éşlengen balık totuv koralı.

NECEGAY i. dial. k. acagan.

-O-

O II ı. 1. Gaceplenü, soklanu, kurku h. b. ş. ki-çéréşlerné, xislerné köçlé ékspréssiye bélen bél-dérgende kullanıla. || Raslav hem inkyar itüné béldérgen süzler yanında kilép, alarnıñ megnele-rén köçeytü, kuvetlev öçén kullanıla.